ЗЛОУПОТРЕБА НА ЛЕГАЛНИ СУПСТАНЦИИ И ОДВИКНУВАЊЕ ОД ПУШЕЊЕ

ЗЛОУПОТРЕБА НА ЛЕГАЛНИ СУПСТАНЦИИ И ОДВИКНУВАЊЕ ОД ПУШЕЊЕ 2 дел Проф. д-р Гордана Китева-Тренчевска Центар за семејна медицина 1

2

Nikotin F 17 1. Nikotinot e eden od naj~esto upotrebuvani legalni drogi 2. 50% od svetskoto naselenie upotrebuva nikotin i e na treto mesto posle 3. Kafeto- 80% od svetkoto naselenie 4. Alkoholot- 60% od svetkoto naselenie (mа`ite polesno se otka`uvaat) 3

Како да се процени зависноста од никотин ? • Никотинот, за разлика од нелегалните дроги • Е легална супстанција која може да се злоупотребува и да доведе до адикција –зависност, со губење на контролата врз употребата и покрај негативните последици врз себе и околината • Толеранција ( потреба од зголемување на дозата за постигнување на ист ефект) • Апстиненцијални симптоми ( при нагол прекин на злоупотребата) • Нарушување на својата здравствена и социоекономска состојба, како и на фамилијата и на пошироката средина во општеството 4

Nearly all drugs of abuse increase dopamine neurotransmission. This slide shows the increase in brain dopamine (DA) levels (measured in animals) following exposure to various drugs of abuse. All of the drugs depicted in this slide have different mechanisms of action, however they all increase activity in the brain reward pathway by increasing dopamine neurotransmission. It is because drugs activate these brain regions usually more effectively and for longer periods of time than natural rewards that they have an inherent risk of being abused. 5

Значење на пушење цигари • Примарна причина за ХОББ (4 причина за смрт) • Најголема причина за смртност која може да се превенира • 1, 45 билиони луѓе пушат (2010) • 5 пати почеста кај мажи ( расте кај жени) • Започнување во млада возраст • При прекин на пушење –после 1 година ризик за кардиоваскуларна болест се намалува за 50% –После 15 години абстиненција ризик е ист како и кај непушачи • Скратен живот во однос на непушачи за 13, 2 години 6

Третман на зависноста од тутун ги превенира следните здравствени последици • ХОББ • Кардиоваскуларни болести • Миокарден инфаркт • Церебрален васкуларен настан • Периферна васкуларна болест • Канцер • Ризик за грип • Инфекција на бели дробови • Еректилна дисфункција • Остеопороза • Когнитивна функција • Бременост (спонтан абортус, прематуритет, ниска родилна тежина) Doherty, 1998; Almeida, 2002; Anstey, 2007; Jacobsen, 2004; Ness 1999 7

Prekin na pu{ewe: Usporena progresija na HOBB Belodrobna funkcija FEV 1 (% Predicted) 100 Nikoga{ ne pu{el Ne~uvstvitelen na dim od cigari Susceptible smoker 75 Redoven pu{a~ 50 25 0 Prekin na pu{ewe na 45 god. Disability Prekin na pu{ewe na 65 godini Death 25 50 Vozrast (godini ) 75 8 Fletcher C, et al. Br Med J. 1977; 1(6077): 1645– 1648.

Проценка на зависност од никотин • 1. цигара е веднаш штом стане во првите 5 мин – тешка зависност • 1. цигара е после утрински секојдневни активности ( хигиена, облекување, доручек), со кафе после 30 минути средно тешка • 1. цигара е необавезна наутро, најчесто е после 1 час, ако има друштво за пушење- лесна зависност 9

“ 5 As” интервенција кај мотивација за прекин на злоупотреба на никотин 1. Ask→ 2. Assess→ 3. Advise→ 4. Assist→ 5. Arrange follow up 10

Мотивациона интервенција Модел 5 П (5 А) • Прашај (Дали пушите? ) • Процени (пушачка анамнеза Што мислите за вашата пушачка навика? Дали сте спремни да престанете? ) • Посоветувај – јасен, неагресивен, неосудувачки совет. (И покрај тоа што ја почитувам вашата одлука, сепак како ваш лекар морам да ви препорачам да престанете со пушење. ) • Помогни –краток интервенциски совет (понуди пишан материјал, фармакотерапија, стручна помош) • Прати го пациентот – (честитајте на успехот, подршка, прашајте за проблеми, повторете совет) Центар за семејна медицина 11

“ 5 Rs” ако нема мотивација за прекин на злоупотреба на никотин 1. 2. 3. 4. 5. Relevance - ЗНАЧАЈ Risks- РИЗИЦИ Rewards- НАГРАДИ Roadblocks - ПРЕЧКИ Repetition- ПОВТОРУВАЈ 12

Третман на никотинизам • Фармаколошки – за • Нефармаколошки апстиненцијалните • Когнитивносимптоми бихевиорална 1. Супституција (Никотин заместителна со никотински фластери, гуми) 2. Антидепресиви ( бупропион СНРИ) 3. Верениклин– никотин рецептор агонист психотерапија 1. Подготовка за апстиненција 2. Апстиненција 3. Подршка на апстиненција 13

Абстиненцијални симптоми • • Анксиозност Депресија Несоница Раздразливост Фрустрации и гнев Зголемен апетит Намалена концентрација 14 Центар за семејна медицина

Стадиуми на промена • • • Precontemplation/ предконтемплација Contemplation/ контемплација Preparation/ подготовка Action/ акција Maintenance/ одржување Relapse/ релапс Центар за семејна медицина 15

Precontemplation Без желба за прекин • Изгради ја врската: лекар- пациент • Изрази загриженост • Прашај што може да го мотивира за промена • Персонализирај го ризикиот - сподели податоци • Понуди соработка за во иднина Центар за семејна медицина 16

Comtemplation Има во предвид, но нема планови Процени никотинска зависност: (Тешка никотинска зависност) • <30 минути од будење до палење на цигара • Пуши повеќе од 10 цигари на ден • Претходни обиди – појава на абстиненцијални симптоми ПОНУДИ ФАРМАКОЛОШКА ТЕРАПИЈА Центар за семејна медицина 17

Подготовка планирање за промени Не е спремен: • Мотивациски разговор • Нагласи важност за престанок и понуди помош Спремен: • Охрабри го пациентот • Заедно развијте план за одвикнување • Понуди фармакотерапија Центар за семејна медицина 18

Акција СЕГА! • Поддржи ја акцијата • Пофали ги дури и најмалите чекори • Види ги проблемите како инфорамции кои ќе ти помогнат во промената Центар за семејна медицина 19

Одржување Дел од секојдневниот живот • Што е добро? • Што е се уште тешко? • Пофали го секој успех Центар за семејна медицина 20

Релапс Почнете одново! • Учи од проблемите • Процесот на промени е динамичен и цикличен Центар за семејна медицина 21

Прекин на пушење бара повеќе обиди ( во просек 8 обиди) Fiore MC, et al. Treating tobacco use and dependence: 2008 Update-Clincial Practice Guideline, US Department of Health and Human Services, 2008 John U, et al. Prev Med. 2004; 38(3): 350 -358. 22

45 г пациентка со ХОББ, доаѓа на лекар, имала 2 неуспешни обиди за одвикнување од пушење Како ќе постапите? 1. Ќе и укажете на ризикот од ХОББ 2. Ќе ја мотивирате да се одвикне од пушење 3. Ќе и понудите фармаколошка терапија 4. Ќе и понудите фармаколошка и нефармаколошка терапија 23