Жоспар Темперамент ж нінде т сінік. ө

Жоспар Темперамент ж нінде т сінік. ө ү Темперамент туралы теориялар. Темперамент т рлері ж не ү ә оларды психологиялы ң қ сипаттамасы. Темперамент ж не іс – рекет. ә ә

Темперамент – 25 асырдан бері ойды ызы тыр ан м селелерді бірі. О ан ғ қ қ ғ ә ң ғ деген ызы ушылы ты т ркіні – адамдар бойында болатын дара қ ғ қ ң ө згешеліктер. р адамны жан д ниесі з алдына бір болмыс. ө Ә ң ү ө Темперамент – жеке адамны леуметтік т л а ретінде алыптасуыныны ң ә ұ ғ қ ң биологиялы , я ни таби и ірге – тасы. Темперамент к біне адам а тума қ ғ ғ ө ғ берілген рекет – ылы ыны дайы оз алыста ы сипатын ә қ ғ ң ұ қ ғ ғ бейнелейді. Сонды тан, темпераменттік асиеттер бас а психикалы қ қ былыстар а ара анда т ра тан ан, згеріске келе бермейді. құ ғ қ ғ ұ қ ғ ө Темперамент – адамны психикалы рекетіні ң қ ә ң на ты динамикасын ай ындайтын психиканы қ қ ң дара асиеттеріні жиынты ы. қ ң ғ

Темперамент ж ніндегі ылымны ірге тасын ө ғ ң ала ан ежелгі грек д рігері – қ ғ ә Гиппократ. Оны т жырымы бойынша, ң ұ адамдар т рт «дене шырындарыны » — ан, ө ң қ шырыш, т, запыран — зара атынасымен ө ө қ ажыратылады. Осы психологиялы қ та ылымды ар ау ете отырып, ежелгі д ние ғ қ ү д рігері Клавдий Гален ал аш ы рет ә ғ қ темперамент т рлеріне ылымды сипат ү ғ қ берді. Гален темперамент т рін жо арыда ү ғ атал ан шырындырды біріні ғ ң ң басымдылы ымен байланыстырды. ғ Ол бізді заманымыз а дейін жеткен ң ғ темперамент атауларын белгіледі: сангвиник ( sangius – ан), флегматик( қ phlegma – шырыш), холерик( chole — т), ө меланхолик( melaschole – запыран). Гален ендірген б л ажайып жа алы кейінгі ұ ғ ң қ ж зжылды тар желісінде к птеген алымдар ү қ ө ғ ізденісіне к шті ы палын тигізді. ү қ

Ежелгі дәуірлерден бастап зерттеушілер адамдардың дене құрылымы және физиологиялық қызметінің ерекшеліктерімен сай келетін көп түрлі әрекет – қылықтарды тастап, ретке келтіруге ат салысты. Осыған орай темпераменттің көп түрлі типологиясы қалыптасты. Бұлардың ішінде назар саларлықтай тип – адамның дене құрылымына байланысты дараланып, тума темперамент қасиеттеріне негізделген – конституциялық типология (Э. Кречмер). Бұл теорияның мәні: әр адам өз дене құрылымына орай өзіндік психикалық ерекшелікке ие. Осыдан, дене мүшелерінің сырттай өлшемдеріне байланысты төрт конституционалды психикалық тип белгіленген:

Лептосоматик — бойша , н зік денелі, тар ң ә иы ты, ол-ая ы зын, қ қ ғ ұ сидый ан ғ. Пикник — мы ым, ғ сезімше , кіші не орта ң бойлы, арны ампи ан, қ қ ғ домала бас. қ Атлетик — б лшы еттері ұ қ к шті дамы ан, денесі ү ғ мы ым, берік, зынша не ғ ұ орта бойлы, ке иы ты, ң қ жамбас с йектері ү тартыл ан ғ Диспластик — дене бітімі исынсыз. Б л адамдар қ ұ р илы м шелік ә қ ү за ымдар а шыра андар. қ ғ ұ ғ

Осыған байланысты 3 темперамент типі : Шизотомик Иксотомик Циклотомик

И. П. Павлов темперамент типіні ң ж йке асиеттері ретінде: ү қ озу мен тежелу к шін; Қ ү Тепе – те дігін; ң оз алмалылы ын Қ ғ ғ ; атап к рсетті. ө

Темперамент асиеттері: қ Сезімталды қ Адамны андай да психикалы ң қ қ жауап рекетіні пайда болуына ә ң себепші сырт ы сер к шіні е қ ә ү ң ң т менгі де гейі мен сол жауап – ө ң рекетіні туындау ә ң шапша ды ы ң ғ Жауап – рекетке келу ә Бірдей ы палды сырт ы не қ қ ішкі серлерге бол ан ә ғ ыры сыз жауап – рекет қ ә д режесі ә

Белсенділік Ма сат а жетуде адамны қ қ ң орша ан д ниеге ы пал жасау қ ғ ү қ ж не кедергілерді же у шін ә ң ү ж мсал ан рекет – ылы ыны ұ ғ ә қ ғ ң ар ындылы ы қ қ ғ Жауап – рекртке келу ә мен белсенділік атынасы қ Адам іс- рекетіні зін ә ң ө пайда еткен себепке аншалы ты т уелді екенін қ қ ә білдіруі: кездейсо сырт ы қ қ немесе ішкі жа дайлар не ғ болмаса ниет, ма сат, тал ам қ ғ.

Экстраверсия, интраверсия Адамны жауап – рекереті мен ң ә іс – имылына себепші қ жа дайлар – на ты мезеттегі ғ қ сырт ы сезімдер немесе ткен қ ө мен болаша а байласты ққ санада ы бейне, елес пен ойлар ғ Икемділік Адамны сырт ы серлер мен ң қ ә згерген жа дайлар а ө ғ ғ аншалы ты же іл рі жылдам қ қ ң ә уйренісе алуы немесе жа а ң жа дай а сал ырт тіпті жат ғ ғ ғ ылы к рсетуі қ қ ө

Жауап – рекет ә ар ыны қ қ р илы психикалы Ә қ қ рекеттер мен ә процестер, с йлеу, ым- ө ишара оз алыстары қ ғ мен ой білдіру шапша ды ы ң ғ Сезімді ызбалы ң қ қ Эмоциональды жауап қ болуы шін ажет е ү қ ң т менгі серді шамасы ө ә ң мен оны туындау ң жылдамды ы ғ

Б л темперамент кілі тездігімен, ұ ө шапша дылы ымен, стамсызды ымен, тым ң ғ ұ ғ оз ал ышты ымен ерекшеленеді. Оларда қ ғ ғ ғ психикалы процестер шапша теді. К йгелектік қ ң ө ү сондай акдамдар а т н. Ол ж мыс істеуге жа сы ғ ә ұ қ ар ынмен кірісіп, к ші таусыл анда оны тастап кете қ қ ү ғ береді. Адамдармен арым- атынаста тынымсыз, қ қ агрессивті, шамдан ыш болып келеді. Сонды тан, ғ қ холерик бол ан жерде рыстар жиі болады, Холерик ғ ұ темпераментіні ң жа ымды жа ы ғ ғ – энергия, белсенділік, штарлы , инициативтік. құ қ Жа ымсыз ғ жа ы ғ – стамсызды ы, аталды , ата ды , шамдану, ұ ғ қ қ қ ң қ ыза.

Б л темпераментті кілін И. П. Павлов ызу анды, іскер адам деп ұ ң ө қ қ санайды. Біра ол ыл и ызы ты іспен айналыс анда ана осындай к йде қ ғ қ қ қ ғ ү болады. М ндай іс жо кезде ол жабыр а ы, сылбыр ж реді. ұ қ қ ңқ ү Сангвиникке имыл оз алыста – белсенділік, мір жа дайыны згеруіне қ қ ғ ө ғ ң ө же іл бейімдеушілік т н. Ол адамдармен тез тіл тауып, ш йіркелесе ң ә ү кетеді, ж ртты жатыр амайды. жым ішінде сангвиник к ілді ұ қ Ұ өң а -жар ын, іске бар ы ыласымен кірісетін, уес ой адам. Осылайша қ қ қ ә қ жалындап т р анымен іске зау ы болмаса, я ни к нделікті к йбе і, ұ ғ қ ғ ү ү ң т зімділікпен ерінбей-жалы пай істеуді ажет ететін ж мыс тап бол анда ө қ қ ұ ғ суынып алады. қ Сангвиникте эмоция тез пайда болып, тез згереді. Б л — оны к іл ө ұ ң өң к йіні олайсыз т рінен тез арылып, зін ызы тыр ан іске кіріскен кезде ү ң қ ү ө қ қ ғ а жар ын, жаны жайса жа дай а т се алатынды ыны белгісі. Мида қ қ ң ғ ғ ү ғ ң жа адан жасалатын уа ытша байланыстарды тез згеріп, айтадан ң қ ң ө қ делуі оны а ыл-ойыны о тайлылы ын бай атады. Сангвиник ой а өң ң қ ң ң ғ қ ғ ж йрік, ткір тілді, жа аны тез абылда ыш, зейінді келеді. р т рлі, к п ү ө ң қ ғ Ә ү ө ырлы ж мысты н тижелі ат арады. Бір алыптылы ты ж не қ ұ ә қ қ қ ә шапша ды ты тілейтін ж мыстар б ан те олайлы. ң қ ұ ұғ ө қ

Б л типті кілі баяу, байсалды, асы пайды. Істі ойланып, ұ ң ө қ т зімділікпен істейді. Жина ылы ты, алыпты жа дайды ө қ қ қ ғ натады. згерістерді натпайды. Баста ан ісін ая ына дейін ұ Ө ұ ғ ғ жеткізеді. Психикалы процесстер флегматикте баяу ж реді. қ ү Б л баяулы о ан о у жолында кедергі келтіреді, е кедергі ұ қ ғ қ ң келтіретін жері: тез есте са тау, тез ойланып жауап беру. Кейде қ флегматиктер жаманды ты есте са тап алады ж не за қ қ қ ә ұ қ мерзімге. Адамдармен арым- атынаста флегматик бір алыпты, қ қ қ байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз с йлемейді. ө К іл- к йі т ра ты. Оларды байыптылы ы мен байсалдылы ы өң ү ұ қ ң ғ ғ мірге деген к з арасынан да к рінеді. Флегматикті ызаландыру ө ө қ ө немесе эмоционалды рекет жасау о ай емес, ол рыс- керістен ә ң ұ аула ж реді, оны рт рлі иыншылы тар тепе-те дігінен қ ү ә ү қ қ ң шы армайды. Флегматикті д рыс т рбиелегенде ғ ұ ә іскерлікті, талапшылды ты орнату а болады. Біра жа ымсыз қ ғ жа дайларда оларда лсіздік, жал аулы пайда болады. ғ ә қ қ

Б л типті кілдері аса сезімтал соны салдарынан жаны тез жаралан ыш ұ ң ө ң ғ келеді. Меланхоликтер т йы , иын жа дайлардан жол тауып шы у а ола , ұ қ қ ғ ғ ғ қ адамдардан о шау ж ргенді натады. Ол ауіпті жа дайлардан ор ады. қ ү ұ қ ғ қ қ озу ж не тежелу рдістеріні лсіздігі б ларды бір-бірімен те келмеуі, кез Қ ә ү ң ә ұ ң ң келген к шті сер -меланхоликті имыл оз алысын баяулатып, онда шектен ү ә ң қ қ ғ тыс тежелу ту ызады. Меланхоликті лсіз тітіркендіргіштер де мазалайды, одан ғ ә да зор сер алады, сонды тан да ол сак-т йекті б ріне де атты м аяды ә қ ұ ү ң ә қ ұң немесе атты уанады. Психологтар м ны меланхоликтерді к шті сезіне білу қ қ ұ ң ү абілетінен деп есептейді. йреншікті жа сы, тату жым арасында қ Ү қ ұ меланхоликтер зін жа сы стайды, ж ртпен арым- атыс а т сіп, ал ан ісін ө қ ұ ұ қ қ қ ү ғ н тижелі орындай алады, кедергілерді же іп, табандылы к рсетеді. ә ң қ ө Темпераментті негізгі т рт типіні кілдері бір алыпты жа дайды зінде ң ө қ ғ ң ө здерін т рліше стайды екен. Осылайша темперамент адамны белсенділік ө ү ұ ң сипатынан, мінез- лы ты т рлі алпынан немі згерістегі сырт ы орта а құ қ ң ү қ ү ө қ ғ бейімделе алу жа дайынан к рініп отырады. ғ ө

Глоссарий Темперамент ( лат. temperamentum — бөліктердің қажетті арасалмағы) адамның психикалық іс-әрекетінің динамикасын сипаттайтын тұрақы жеке ерекшеліктердің: психикалық процестер мен күйлер ағысы қарқындығының жылдамдығының ырғағының — жиынтығы. Темпераа мент ( лат. temperamentum — соразмерность, надлежащее соотношение частей)— устойчивая совокупность индивидуальных психофизиологических особенностей личности, связанных с динамическими, а не содержательными аспектами деятельности. Temperament refers to those aspects of an individual’s personality, such as introversion or extroversion , that are often regarded as innate rather than learned. A great many classificatory schemes for temperament have been developed; none, though, has achieved general consensus in academia. [1]

Экстраверт — адамдармен тез араласуға бейім тұратын; публика алдында сөз сөйлегеннен қысылмайтын; кез келген әрекетін сыртқы ортамен бөлісетін адам. Экстравертам свойственны импульсивность поведения, активность в жестах, общительность, проявление инициативы, социальная адаптированность и открытость внутреннего мира. Extraversion is «the act, state, or habit of being predominantly concerned with obtaining gratification from what is outside the self». Extraverts tend to enjoy human interactions and to be enthusiastic , talkative , assertive , and gregarious

Интроверт — жалғыздықты сүйетін; өз-өзімен сөйлескенді ұнататын; ішкі әлемінде өмір сүретін жан. Интроверт — Человек, сосредоточенный на собственном внутреннем мире; психологический характер самоуглублённой личности. Introversion is «the state of or tendency toward being wholly or predominantly concerned with and interested in one’s own mental life». Introverts are typically more reserved or reflective. Some popular psychologists have characterized introverts as people whose energy tends to expand through reflection and dwindle during interaction

Холерик ( гр. холе — өт) — темпераменттің типі (Мінезді, қызу мінезді, жігерлі адам) Холерик — Темпераментный, неуравновешенный человек, легко возбуждающийся под действием каких-н. впечатлений. The choleric temperament is traditionally associated with fire. People with this temperament tend to be egocentric and extroverted. They may be excitable, impulsive, and restless, with reserves of aggression , energy , and/or passion , and try to instill that in others.

Меланхолик (грек. μέλαινα χολή — қара өт) — адамдарға тән төрт темпераменттің бірі. Меланхолик сәл нәрсеге сезімтал, тұйық, сөзге сараң, жайбасар адамға қатысты айтылады. Меланхоо лик ( греч. μέλαινα χολή, mélaina chole , мелэна холе , «чёрная жёлчь» )— один из четырёх типов темперамента в классификации Гиппократа Человека меланхолического темперамента можно охарактеризовать как легкоранимого, склонного глубоко переживать даже незначительные неудачи, но внешне вяло реагирующего на окружающее The melancholic temperament is traditionally associated with the element of earth. People with this temperament may appear serious, introverted , cautious or even suspicious. They can become preoccupied with the tragedy and cruelty in the world and are susceptible to depression and moodiness.

Флегматик (грек. φλέγμα, флегма, лимфа) Флегматик темпераменті сезімнің болымсыз білінуімен сипатталады; флегматикті өзі үшін байсалды кәдуілгі күйде шығарып әкету оңайға түспейді; ол жүріс-тұрысы мен сөзінде сылбыр, оның мимикасы онша айқын емес, қимылдары сараң. Флегматик ( греч. φλέγμα, флегма , «мокрота» , «слизь» [1] [2] )— один из четырёх типов темперамента в классификации Гиппократа [3]. Человека флегматического темперамента можно охарактеризовать как медлительного, невозмутимого, с устойчивыми стремлениями и более или менее постояннымнастроением, со слабым внешним выражением душевных состояний [ The phlegmatic temperament is traditionally associated with water. People with this temperament may be inward and private, thoughtful, reasonable, calm, patient, caring, and tolerant. They tend to have a rich inner life, seek a quiet, peaceful atmosphere, and be content with themselves

Сангвиник (лат. sanguinis — қан) —оптимистадамды белгілеу үшін қолданылатын термин. Сангвиник типті адамның эмоциялық қозуы шапшаң, күшті болады, бірақ көп тұрақтамайды. Көңіл-күйі әп-сәтте өзгереді. Сангвиник — әсершіл адам. Сангвиник (лат. sanguis , сангвис , «кровь» , «жизненная сила» )— один из четырёх типовтемпераментав классификации. Гиппократа. Человека сангвинического темперамента можно охарактеризовать как живого, подвижного, сравнительно легко переживающего неудачи и неприятности The sanguinetemperament is traditionally associated with air. People with this temperament tend to be lively, sociable, carefree, talkative, and pleasure-seeking. They may be warm-hearted and optimistic. They can make new friends easily, be imaginative and artistic, and often have many ideas. [