Жәй белоктардың аралық алмасуы 13 дәріс Жақыпбекова

Жәй белоктардың аралық алмасуы № 13 дәріс Жақыпбекова С. С.

Дәрістің жоспары • Белоктар алмасуының ерекшеліктері • АҚ-ның сіңірілу механизмдері • АҚ-дың анаболикалық процестерге қатысуы • АҚ-дың катаболикалық процестерге қатысуы • Аммиактың түзілу және залалсыздандыру жолдары

Белоктар алмасуының ерекшеліктері • Атқаратын қызметтері өте маңызды. • Белоктар қор ретінде жиналмайды, тек бауырда қан плазмасының белоктарының азғантай қоры бар. • Ағзада белоктар (ферменттер, гормондар) үнемі жаңарылып тұрады, сондықтан жүйелі түрде тағаммен құнды белоктар түсуі қажет.

Белоктың тәуліктік қажеттілігі • Орташа дене еңбегімен шұғылданатын ересек адамға – 100 -120 г белок қажет.

І сатысы: Белоктардың қорытылуы (гидролазаларды қара). • ІІ сатысы: сіңірілуі. Сіңірілу механизмдері: 1) Екінші реттік активті тасымалдау жолымен. АТФ энергиясы жұмсалынады. 2) Арнайы тасымалдаушылар көмегімен: 1 - нейтралды МАМК қышқылдар үшін 2 - ДАМК АҚ-дар ушін

3 -МАДК АҚ-дар үшін 4 - циклді амин қ-ры үшін 5 - иминқышқылдар (пролин, оксипролин) үшін 3) γ-глутамилтрансферазаның қатысуымен. Глутатион деген трипептид қажет. Жасушадағы глутатионнан γ-глутамин қлы бөлініп шығып, жасуша сыртындағы сіңірілетін АҚ-мен дипептид түзіп жасушаға түседі.

• Жасушада дипептид сіңірілген АҚ-на және оксопролинге ыдырайды.

Екінші реттік активті тасымалдау

γ-глутамилтрансферазаның қатысуымен

АҚ-дың өзгерістерге ұшырауы АҚ көзі жасушаішілік тағам жасуш белоктардың белоктары ыдырауы алмастырылатын амин қышқылдарының синтезі Амин қышқылдар Анаболикалық процесстер Катаболикалық процесстер

Анаболикалық процесстер • Ақ-ң 80% белок синтезіне қатысады • АҚ-дар белок емес азотты заттардың (гем, холин, пуриндік және пиримидиндік негіздердің, креатин, коферменттердіңТГФҚ, НАД) синтезіне жұмсалынады. • Ақ-дардан белок емес БАЗ: нейропептидтер, кейбір гормондар (адреналин, норадреналин, тиреоидты, пептидтік) түзіледі

Креатин синтезі І сатысы- бүйректе өтеді: аргинин+глицин орнитин+гуанидинсірке қ-лы

ІІ сатысы- бауырда өтеді. Гуанидинсірке қ-лы+метионин креатин+гомоцистеин

ІІІ сатысы- бұлшық еттерде. Креатинфосфокиназа катализдейді.

Креатинфосфокиназаның (КФК) диагностикалық маңызы КФК 1 (ВВ) - мида КФК 2 (МВ) –жүректе КФК 3 (ММ)-қаңқа бұлшеқ еттерде кездеседі. Жүрек инфаркты кезінде КФК 2 мөлшері қанда жоғарылайды.

Креатинин-белоктар алмасуының соңғы өнімі. Бұлшық етте түзіледі. Бүйрек жетіспеушілігі кезінде оның қандағы мөлшері жоғарылайды.

Катаболикалық процесстер Амин қышқылдар декарбоксилдену СО 2 Биогенді амин дезаминдену аммиак Азотсыз қалдық

Декарбоксилдену • АҚ-ң декарбоксилазасы (коф. пиридоксальфосфат) катализдейді. • Декарбоксилденуге жиі циклді және МАДК қыш-р ұшырайды. • Биогенді аминдер-БАЗ, аз мөлшерде түзіліп, күшті физиологиялық эффект көрсетеді.

Биогенді аминдердің түзілуі.

Серотониннің түзілуі

Серотониннің ролі: • Түзілетін орны: ми, ішектің энтерохромафин жасушалары, тромбоциттер. • Нейромедиатор-антидепрессант; көп мөлшерде болғанда, ОЖЖ қозғыштығы артады. • Қан тамырларын тарылтады, артериялық қысымды жоғарлатады. • Ішектің перистальтикасын күшейтеді.

Гистаминнің түзілуі

Гистаминнің ролі • Түзілетін орны: мастоциттер, ми, асқазан. • Асқазанда НСІ секрециясын↑. • Капиллярлардың өткізгіштігін ↑, ісінуге әкеледі, қабыну және аллергиялық реакцияларының медиаторы. Сондықтан осы жағдайларда антигистаминдік препараттар (тавегил, супрастин, димедрол) қолданады.

Γамма-амино май қышқылы • Глутамин қышқылынан ОЖЖ-де түзіледі. • ГАМҚ- тежеуші нейромедиатор. • Мидағы қан айналымын, оттек және глюкозамен қамтамасыз етілуін, олардың пайдаланылуын жақсартады.

Медицинада қолданылуы • Мидың қан айналымы бұзылғанда (атеросклероз, гипертония), психиатрияда (эпилепсия) дәрі ретінде ГАМҚ-тың дәрілік препараттары гаммалон, аминалон қолданады. • Мидың жұмысын жақсарту үшін ноотропты препараттар ретінде ГАМҚтың туындылары қолданылады.

АҚ-ның дезаминдену түрлері • Тотығудан дезаминдену (тікелей емес). • Тотықсызданып дезаминдену. • Гидролитикалық дезаминдену. • Молекулаішілік дезаминдену.

Тікелей емес тотығудан дезаминдену. І сатысы-трансаминдену. Глутаматтың түзілуі.

ІІ сатысы- глутаматтың тотығудан дезаминденуі

Азотсыз қалдықтар глюконеогенез • Гли, сер, цис, ала, тре ПЖҚ • Лей, лиз, фен, три, тир ацетосірке қ-лы (кетон денесі) • Арг, про, гис, глу, гли α-кетоглутарат • Мет, вал, иле сукцинил-Ко. А Ү • Тир, фен фумар қ-лы К Ц • Асн, асп ҚСҚ

АҚ-дар ҮҚЦ-ның аралық өнімдеріне айналып, СО 2, су және энергия бөлінуімен толық тотығады. • АҚ-ның бір бөлігі липонеогенезге пайдаланылады.

Аммиактың түзілу жолдары • АҚ-ның дезаминденуі. • Амидтердің (аспарагин, глутаминнің) дезамидтенуі. • Пуриндік негіздердің гидролитикалық дезаминденуі. • Пиримидиндік негіздер ыдырағанда. • Биогендік аминдердің дезаминденуі.

Аммиактың пайдалану және залалсыздандыру жолдары • Амидтену. • Гексозаминдердің түзілуіне қатысуы. • Пуриндер мен пиримидиндердің синтезіне жұмсалынуы. • Тотықсызданудан аминдену. • Аммонийгенез (бүйректе). • Мочевина синтезі (бауырда).

Тотықсызданудан аминдену.

Амидтену барлық тіндерде өтеді.

Амидтенудің маңызы • Амидтер (глутамин мен аспарагин) аммиакты қан арқылы бауыр мен бүйрекке тасымалдайтын формалар. • Аммиакты уақытша усыздандыру.

Дезамидтену бүйректе және бауырда өтеді.

Аммонийгенез бүйректе өтеді. NH 3 + HCI NH 4 CI ЗӘР

Мочевина бауырда түзіледі. Зәрмен бөлініп шығады. Зәрдің барлық азотының 80 -85% құрайды.

Мочевина (орнитиндік) циклі • 1932 жылы Г. Кребс пен Гензеляйт ашты. • Бұл NH 3 негізгі залалсыздандыру жолы. • І сатысы -карбомоилфосфаттың түзілуі (мх) • ІІ- цитруллиннің түзілуі (мх) • ІІІ- аргининосукцинаттың түзілуі (цитозольда) • IV- аргининнің түзілуі (цитозольда) • V- мочевинаның түзілуі (цитозольда)

Карбамоилфосфаттың түзілуі

Белоктар алмасуының соңғы өнімдері • • • СО 2 Н 2 О Мочевина Креатинин Аммоний тұздары • Несеп қ-лы • Билирубин • Жұп күкірт немесе глюкурон қ-ның эфирлері (шіру өнімдерінің заласыздануында түзіледі)