«Ватан юлда ры буйлап – 2017 йыл»

«Ватан юлда ры буйлап – 2017 йыл» исемле тыу ан я ты йр не се ғ ҡ ө ә ү у ыусылар ы тикшерене эше муниципаль конкурсы ҡ ҙ ң ү “ би тыу ан я ты йр не ” номинация ы Әҙә ғ ҡ ө ә ү һ «Ф рит Билаловты ижады — ә ң тыу ан я ты би мира ы» ғ ҡ ң әҙә ҫ ерл не: Әҙ ә Билалова Азалия, Баш ортостан. Республика ыны ҡ һ ң Учалырайоны. М к уртам кт бене әҫ әү ә ә ң 5 классу ыусы ы ҡ һ Б йл нештелефоны: (34791)43 -6 -46 ә ә Ет ксе е: ә һ М литова Зилд хм и ы ы, әү ә Ә әҙ ә ҡ ҙ Баш ортостан. Республика ыны ҡ һ ң Учалырайоны. М к уртам кт бене әҫ әү ә ә ң “ Б т белерг тел йем”исемле ө ә ә ә м кт пт р геет ксе е ә ә үңә ә ә һ Б йл нештелефоны: (34791)43 -7 -80 ә ә e-mail: mavletova 1967@mail. ru М к ауылы әҫ әү 2017 йыл

Тикшерене эшемде бурыстарыү ң : Олатайымды ижадындатыу аня ты бимира ын йр не м биижад а й уятыу. ң ғ ҡ ң әҙә ҫ ө ә ү һә әҙә ҡ һө өү Тикшерене эшебуйынсат жриб туплау; анализдарэшл п, ы ымтая ар а йр не ; ү ә ә ә һ ғ ө ә ү. Я 6 майынса нисек т162 йем ? К 1 пт2 н инде, ши 4 ыр я 64 ан булып, Т 21 б 2 итеп кире ташланым. Т 080 лг 2 с т2 (шулай була ик 2 н !) Ши 4 ыр мен 2 н яна башланым. Л 2 кин й 0 р2 к 3 е 16 е 8 с2 б 2 бен мин ? ояш активлы7 тан к 1 рм 2 йем. Тыу4 ан ерем г 1 з 2 л мо 84 а тулы- Я 6 майынса нисек т162 йем ? !

Тикшерене эшене объектыү ң булыполатайымды ң Тыу аня ы муны хозурлы ытура ындая ан ғ ғ һә ң ғ һ ҙғ ши ыр арытора. ғ ҙ Тикшерене эшемде ү ң актуаллеге : Олатайым ене ы а ына мереэсенд тыу аня үҙ ң ҡ ҫҡ ғ ғү ә ғ ҡ т би тене неск лект рен, рберс ск – ә ғә ң ә ә һә ә ә а астар ы матурлы ын, оштар ы тормошон, ғ ҙ ң ғ ҡ ҙ ң хаттак кт гейондо ар ы х ленши ыр арында ү ә ҙҙ ҙ ң ә ғ ҙ я ып алдыр ан. Минуны ижадын йр н с кмен, ҙ ҡ ғ ң ө ә ә ә т би тк а сыл араштабуласа мын, ә ғә ә һ ҡ ҡ ҡ баш алар ала ртыу анта а ыуаныпй ш рг ҡ ғ һә ғ ңғ ҡ ә ә ә йр т с кмен. Былмине ө ә ә ә ң тикшерене эшемде ү ң гипотеза ы. һ

Iб лек. ү Ф рит Билаловты тыу ан я ыә ң ғ ғ Олатайым, Ф рит Шамил улы ә Билалов, 1938 йылды 5 июнь к н ң ө ө Учалы районы М к ауылында әҫ әү тыу ан. Олатайымды ата ы ла ошо ғ ң һ М к ауылыны ы, ул у ыш а әҫ әү ҡ һ ғ ҡ китк нсе колхоз и псе е булып ә ҫә һ эшл й. рле у ыштан Шамил ә Ҡәһә һ ғ олатай айтмай, аил ен абат ҡ ғ әһ ҡ к рерг я май. с е, абруйлы ү ә ҙ Ә әһ у ытыусы М рх б В лит ы ы, ҡ ә ә ҡ ҙ балалар ы етем итм й, пенсия а ҙ ә ғ сы ансы, тырышыпм кт пт эшл й. ҡҡ ә ә

Атай на ынан ирт ал ан Ф рит Шамил улы с енҙ ә ҡ ғ ә ә әһ й лл пт рл эшт р й. Баласа ыуйынмен нт гел, ә ә ө ө ә ҙә ө ө ғ ә ү эш мен н т. с е уны аил башлы ындай к реп, ә ү ә Ә әһ ғ ә ғ ү барлы эшт рг , т рл н р рг йр теп, ысын ир-ат ҡ ә ә ө ө һө ә ҙә ә ө ә итеп тер. Олатайым, артабан у ый алма анлы тан, 7 үҫ ә ҡ ғ ҡ класс белем мен н ала м т рл эшт р й. ә ҡ һә ө ө ә ҙә ө ө Малсылар курсын тамамла ас, колхозда ауын гурты ғ һ бригадиры булып, тимерлект , и псе, кел т м дире ке ек ә ҫә ә ө ү эшт р эшл й. Бикирт , 16 й шен нэшбашлайолатайым. ә ҙә ә ә

Ул колхоз эшенд т би тк о ланып, р х тл неп эшл й. Эшк бар ан мә ә ғә ә һ ҡ ә ә ә ғ һә айт ан айын к еле мен н ши ыр ар я а. Тыу ан я т би тен шул тиклем ҡ ҡ һ үң ә ғ ҙ ҙ ғ ҡ ә ғә ярата. Ауылды эрг ен н ген , Азия м Европа сикт рен айырып, Яйы ң әһ ә ә һә ә ҡ йыл а ы а а, йыл а аръя ындаемеш-ел кле а башлана. Икенсея ынтарих а ғ һ ғ ғ ғ ә һ ҙ ғ ҡ бай тау ар уратып ал ан, тау арында емеш-ел к, т рл хайуан- оштар к п. ҙ ғ ҙ ә ө ө ҡ ү Ауылды осондабес нсабырлы ту айлы тарй йр пята, т млеикм к к н ң ә ҡ ғ ҡ ә ә үҫ ә ба ыу ар абар. Шундайматур мбайер е айла ан. М к ауылы. ҫ ҙ ҙ һә ҙ һ ғ әҫ әү

Олатайым Яйы йыл а ында туя алмай ыу т ш , балы ҡ ғ һ һ ө ә ҡ арма лай. а ына кереп муйыл ашай, а астар а айра ан ҡ ҡ Һ ҙ ғ ҙ һ ғ оштар тауышын иркенл п ты лай. Ту айында бес н саба, ҡ ә ң ғ ә ымы лы , балтыр ан, йыуа ашай, оса — оса с ск л р ҡ ҙ ҡ ғ ҡ ҡ ә ә ә. Олатайым р матурлы ты к рг н айын я ан өҙә һә ҡ ү ә һ ҙғ ши ыр арын к ел д фт рен йыя бара. ғ ҙ үң ә ә ә

IIб лек. ү Ф рит Шамил улыны аил еә ң ғ әһ 1966 йылда к алып үҙ һ й р г н к рше ауылы ы ы ө ө ә ү ҡ ҙ – Мостафина Р зил м р ү ә Ғү ә ы ына йл нг с т , ҡ ҙ ө ә ә Ө ә ә ә й ш белгесте, Белорет ә ала ына, а а “ ара ай” ҡ һ ҙ ҡ Ҡ ғ совхозына эшк са ырып ә ҡ алалар. Ун йыл ситт ә й р г с, аил е мен н ө ө ә ғ әһ ә ауылына айта. С нки, ҡ ө олатайымды Камил ң усты ы о а ауыры андан ҡ һ ҙ ҡ ғ у л , с ен я ы ауыр һ ң ү ә ә әһ ә ңғ ҙ була.

Олатайым ауыл а айт ас, ауыл та ы ла й нл неп ал андайғ ҡ ҡ ғ ә ә ҡ ғ була. л с йем, М рх б В лит ы ына ла й ш е е елл ш. Ө ә ә ә ҡ ҙ ә әү ң ә ә Улы мкилене улындаулта ыб хетле меркисер. һә ҡ ғ ә ғү ә

Ошойылдар а. М рх б л с й е ыуандырып сбалаэрг ен ҙ ә ә ә ө ә ә ҙ ҡ ө әһ ә та ы ла бер-бер артлы ике улы тыуа. Олатайымды с е, ғ ң ә әһ ей н-ей нс р рен яр ам итеп, улар мен н берг 16 йыл ә ә ә ҙ ә ә й ш й. 1993 йылда 79 й шенд ауылды абруйлы ә ә ң у ытыусыларыны бере е, бай аил л тыу ан а а ол ҡ ң һ ғ ә ә ғ Ҡ ҙ ҡҡ ауылы ы ы, М рх б В лит ы ы В литова я ты тормош ҡ ҙ ә ә ҡ ҙ ә ҡ мен нхушлаша. ә

IIIб лек. ү Ф рит Билаловты ижадыә ң Олатайым би т мен н к пт н әҙә ә ә ү ә ы ы ын ан эшен ауыл а айт ас та ҡ ҙ ҡһ ғ ғ ҡ ҡ й нл ндереп еб р. Ул са тар а ә ә ҡ ҙ я ыусылар с н “Й шм л р” ҙ ө ө ә ә ә берекм е эшл п килг н була. Шул әһ ә ә берекм Ф рит Билаловты ә ә ң ши ыр арын, м л л рен “Ура м ғ ҙ әҡә ә ә ҡ һә с кеш” г зитен ба ып сы ара. Шунан ү ә ә ҫ ғ олатайым д ртл неп, я ыша башла ан. ә ә ҙ ғ Я ыусыларк шм л ренд атнашып, ҙ әңә ә ҡ ен ф емал ан. үҙ ә әһ ғ Ф рит олатай ы эш ара ында ына ә ҙ ң һ ғ я ан ши ыр ары к п. Ул улар ы эшт ҙғ ғ ҙ ү ҙ ә ипт шт рен , с хн л ауылдаштарына ә ә ә у ыпишеттерептор ан. ҡ ғ

Берг эшл г н ду тарына та ма тар я ан. Т ртм телле ә ә ә ҫ ҡ ҡ ҙғ ө ә та ма тары аша ул ауылды эш й р м тырыш кешел рен ҡ ҡ ң һө ә һә ә ма та ан, ял ау ар ы яратма ан. Уны 1981 йылда я ан ҡ ғ ә ҡ ҙ ҙ ғ ң ҙғ ши ыр арыбайта. М л н, уны ми т би тте матурлы ын, ғ ҙ ҡ әҫә ә ң ңә ә ғә ң ғ Яйы йыл а ыны шифа ыуын данлап, оштар-хайуандар ҡ ғ һ ң һ ҡ тормошон, йыл ми гелд рен, а астар ы шаулауын к теп ма тап ҙ ә ғ ҙ ң үҙә ҡ я ан ши ыр ары о шай. Ул бары ын да к реп, хис-той о а ҙғ ғ ҙ ҡ һ ү ғ ғ бирелеп, матур м тыныс донъяны ерен белеп, улар ы я ып һә ң ҡәҙ ҙ ҙ лг р алмай, тормоштантуяалмайй ш г н. ө ә ә ә М к ауылыер ре әҫ әү ҙә Элект нйомартик н. ә ә Алтын уллыу ан улдар ҡ үғ ҡ Бул ан ашулайик н. ғ ғ ә Трактор а а ла ан а ғ һ ҡ ғ ғ М ге нм м х бб т. әң һү әҫ ө ә ә Ат а ан анисемалды ҡ ҙ ғ Х йретдинов. М х м т. ә ө ә ә К н-т нтим й, ялдыбелм й ө ө ә ә л шт р е л ш. Ө ө ә ҙ ө ә ә Сажид не хе м тен ә ң ҙ ә ә Шеф-повар арк нл ш. ҙ ө ә ә Ситди овтар, Егетовтар ҡ Силостысабыу ары. ҙ Кармаетм йтиермик н ә ә Быйылдамалсылары. Ф рите, Марселд ре. ә ә

Олатайымды , бе е б л к й ду тарыбы – оштар тура ында я ан ши ыр ары о шай ми. ң ҙҙ ң ә ә ә ҫ ҙ ҡ һ ҙғ ғ ҙ ҡ ңә абан тур ай Һ ғ Башосондату тап, абантур ай, ҡ һ ғ отлап айрайя ыоя ын. Ҡ һ ң һ Игенс ск нса таорло тар а ә ә ҡ ҡ ғ К м шмо дары ды оя ы. ө ө ң ң ҡ һ ң Йырымен н п йтм кбула ә өҙө ә ә Йыра ер ин-зарбулыуын. ҡ ҙә ышбуйына а ышк й с пл п Ҡ һ ғ ө ө ү ә К елене ташыптулыуын. үң ң Й талпыныпк кт н ы ырау ай ә ү ә ҡ ңғ ҙ К й ре деярыпт г е. ө ҙә ң ү әһ ң омарланыпер е бе с н Ҡ ҙ ү ү ө ө Й атылыпт б нт ш е. ә ү ә ө әһ ң Хисйом а ыбулыпк кк с й л п, ғ ғ ү ә ө ө ө й е д няныпт шм се. Һө өү ң ә ө ә Былай ала ы а мере де ҙ ҡ ҫҡ ғү ң Самамен нсарыфит се. ә һәң Т й ге д найырма а ине ө ә ң ә ҫҡ һ Нинд йген х лд р ылайым? ә ә ҡ Хист ре деб т ба ыр с н ә ң ө ә ҫ ө ө ал ын ыштынисек ыуайым? Һ ҡ ҡ ҡ Былтиклемд янып-к й рг ә ө өүҙә ә Них литеп, ошсо , т е ? ә ҡ ҡ үҙәһ ң Тыу анерк йе де й ре ғ ә ң ң һө өүҙә ушй р клеит , к р е. Ҡ ө ә ә ү әһ ң

Былши ырыашаолатайымбе г , ошо ош ыма , ғ ҙ ә ҡ һ ҡ кеше урманды а лап, та а тотоп й ш рг тейеш, һ ҡ ҙ ә ә ә ти. Тумырт а ҡ Ту ылдата у ып, а астар ы ҡ һ ғ ғ ҙ ң Ты лап арайй р ктибешен. ң ҡ ө ә йтер е д , урмансанитары Ә һ ң ә Ихласбаш арыусы эшен. ҡ үҙ

Был ши ыры кешене эш й п й ш рг йр т. Эшғ һө ө ә ә ә ө ә ә б тк скен уйнар аярай, ти, олатайым. ө ә ә ғ арлу ас Ҡ ғ ауалар абер к йя антим Һ ғ әү ө ҙғ Ноталар ык рг ст ел — ҙ ү ә әү ә Тул ындар ы ыйпап, уйнаптуй ас ҡ ҙ һ ғ арлу астарсымдаб ел. Ҡ ғ әү ә

Олатайым был ши ырында кеше тормошоно сеғ ң ә я мышы тура ында я а, балалар ы ташлар а ярамай ҙ һ ҙ ҙ ғ тиул. К к к ә ү Са ырмала, к к к, ошсо о до, ҡ ә ү ҡ ғ ң Я мышы ы к пт на аш ан. ҙ ғ ҙ ү ә ҙ ҡ и ерм йс й шт г е мик н- Һ ҙҙ ә ә ә ү әһ ң ә Мо дары да рне — а ыштан… ң ң ә ү һ ғ

Олатайым к сер оштар ы ма тап я а, с нки улар кире ү ҡ ҙ ө Тыу ан илд рен айта, ташламай, ти. Кешел р е ерен атмай, ғ ә ә ҡ ә ҙ һ Тыу ан илен й п й ш рг нд й. ғ һө ө ә ә ә ө ә аубуллашыу Һ Тыйна с ке екерем ы тай- ҡ ә ә ү һ ҡ Тир -я тыям ырсылата. ә ҡ ғ а ыштар а абыштырыпмине, Һ ғ ғ һ Йыра тар а оштарюлтота. ҡ ғ ҡ Китер ошй р ге ыс ырыу а, ҡ ө ә ҡ ҡ ғ Т би тт бойо , тын ала. ә ғә ә ҡ ҡ К й шт ре атыш аубуллашыу, үҙ ә ә ҡ һ К елд рг б тм зар ала. үң ә ә ө әҫ һ Бошонма ы , оштар, йылыелд р, ғ ҙ ҡ ә Я ы ыу ара а, к т рм н. ҙғ һ ҙ ҡһ ө ө ө Мамы т ш п, еб кмен нби п, ҡ ү ә ә ә ҙә ырмапояэшл п уйырмын. Һ ә ҡ оштарми рн кбулыптора, Ҡ ңә ү ә Ерем с нянып, к й рг. ө ө ә Илен ат анм рт т йр н се, һ ҡ ө ә һә Тыу анер енисек й рг. ғ ҙ һө ө ә

Ф рит олатайымды хайуандар тормошо тура ында ла ши ыр ары барә ң һ ғ ҙ Мышы уйыр тауыштарын ишетк с т Һ ә ә Мышы ту тап алды тын алмай. ҡ ҡ ола япра тарын оноп ты лай- Ҡ ҡ ҡ һ ң Кейект р , ахыры, мо а лай ә ҙә ң ң. Хайуандар а тере й нд р, улар а матурлы ты к р , ҙ ә ә ҙ ҡ ү ә ишет бел. р тауыш а а булып й ш й р. ә ә Һә ҡ һ ҡ ә ә ҙә Мышылар — урман а сылары, улар а тейерг ярамай. һ ҡ ғ ә

Й рәҙ ә Борса тиклем й р ерг йы ты ҡ әҙ ә ә ҡ Уйна ла ан болан бала ын. ҡ ғ һ улы бул а ба ыр ине м хл к Ҡ һ ҫ ә ү ан саптырып тор ан яра ын. Ҡ ғ һ Ошо д ртюллы ши ыр а ынаболан ү ҡ ғ ҙ ғ бала ынак пмей лл , насаркешег с- һ ү ә ә ү н фр т алак елд. Хайуандар а ә ә ҡ үң ә ғ тейм к , улар ак р кса таяр ам әҫ ә ғ ә ә ҡ ҙ к р терг нд йбылши ыры. Ф рит ү һә ә ө ә ғ ә олатай ы. ҙ ң

«А астар» тиг н ши ырында кеше нинд й ген х лг т ш л , иманына то ро ғ ә ә ә ә ө һә ә ғ алып, ауырлы а бирешм йенс й ш рг тейеш, ти. ҡ ҡҡ ә ә ә А астар ғ Урманки к немд к елемде ҫ ә ә үң Арба айныолоа астар. ғ ғ Уйлама ы нисек–ау андала ҫһ ң ғ Ер елкетептураау астар. һ ғ Тамырынанки елг ст улар ҫ ә ә Б г лм й р, ын а ыналар. ө ө ә ҙә һ һ һ Ян ынсы а ал а, шула астар ғ ғ ҡ һ ғ Ая т торопяналар. ҡ өҫ ө К птек рг нолоа астар ан ү ү ә ғ ҙ М мкиник н аба алыр а: ө ә һ ҡ ғ Нинд йген х лг т шк нд л ә ә ө ә ә ә Иманы ато ро алыр а. ң ғ ҡ ғ

Олатайым. Яйы йыл а ыны шифалы ыуындаданлапя аҡ ғ һ ң һ ҙ Яйы ым ғ айлап ына. Яйы яйлапа а Һ ҡ ҡ ғ анду астар айрарурында. Һ ғ һ Ду аланып ынаиркена а ғ ҡ ғ С ск е еа ырболонда. ә ә ҫ ңҡ Шифа ыуыуны мулбул ала, һ ң һ л п, т мл пкен йоторло. Әҙ ә ә ҡ ртамсы ынуны р митм й Һә һ ң ә ә ә Дауа с нген тоторло. ө ө ә ҡ А ылташтарйыуыпсы ан ыу ан ҫ ҡҡ һ ҙ К с- йр тт рген йыйырлы. ө ғә ә ҡ Баллыт лг шт р есай а ан а ә ә ә ҙ ҡ ғ ғ Сабыйт ненген йыуырлы. ә ә ҡ омло онанташтарйыйыпалдым Ҡ ғ М рйенитепта ыпй р рг. ә ғ ө ө ә О онюлдар ыуыпсы ыпкит м, ҙ ҡ ғ һә Уны т итепк рерг. ң өҫө ү ә

Олатайым, Ф рит Шамил улы Билаловты , 1991 йылдаә ң “Ышаныс” исемле публицистик м л л ре донъя к р. Ул әҡә ә ә ү ә был м л л ренд кеше, кешелек м м гелек тура ында әҡә ә һә әң һ уйланыу аря а. “Бес н”исемле ы ы лыб л к йхик й е ҙ ҙ ә ҡ ҙ ҡ ә ә әһ “Шо ар”журналынаба ыла. ңҡ ҫ

м арипов м Х сн Юлдыбаева премия ы лауреатыӘҙһә Ғ һә ө ә һ 1993 йылда, олатайым Ф рит. Шамилулы ә Билалов, ф жи ле л. Ул ә ғә ү ә лг с, 1994 йылда“Сер р ү ә ҙә са ыра”китабыба ылып ҡ ҫ сы а. Олатайым. Ф рит ғ ә Билалов арайонды ҡ ң би т лк ебуйынса әҙә ә ө әһ м арипов м. Х сн Әҙһә Ғ һә ө ә Юлдыбаевапремия ы һ лауреатыисемебирел ә.

Йом а лауғ ҡ Мин, М к ауылыны бер н-бер я ыусы ы Ф рит әҫ әү ң ҙә ҙ һ ә Шамил улы Билаловты ей нс ре булара , ң ә ә ҡ тикшерене эшемд ү ә олатайым м уны ижадыһә ң тура ындая ыр аал анй кл м не т нем. Олатайым һ ҙ ғ ғ ө ә ә ү ә “Ышаныс” исемле я ма ында кеше тура ында о а ҙ һ һ ҙ ҡ уйланып я а. “Б т кеше гений була алмай” ти ул, ҙ ө ә ә шулай а олатайымды ижадын ны лап йр неп, б лки ҙ ң ҡ ө ә ә минд л шундай талант асылыр. Олатайым Ф рит ә ә ә Билалов ижадында тыу ан я ты би мира ы ғ ҡ ң әҙә ҫ са ыл ан ши ыр ары бик к п, мин уны бер-нис ен ғ ғ ғ ҙ ү ң әүһ ген у ып ишеттер ем. Уны ним йтерг тел г нен ә ҡ ҙ ң ә ә ә мин я шы а ланым. Олатайым ке ек, емде рухи ҡ ң ү үҙ я танбай мижадиитеп тер с кмен. ҡ һә үҫ ә ә

О латай, урр хм т, и !ҙ ә ә һ ңә Р хм т е ә ә һүҙ Ф рит. Билалов ә Р хм т йт мизгекешел рг , ә ә ә һә ә ә Ту андар анк елйыуыла. ҙ ҙ үң Бертылсымлы е йылы ында һүҙҙ ң һ Икекешеберг йылына. ә Р хм т е айса йтелм , ә ә һүҙ ҡ ҡ ә әһә К рш кке ек, к елватыла. ө ә ү үң рара ындаошобер Һүҙҙә һ һүҙ Ос о табып, имм т атыла. һ ҙ ҡ ә һ

улланыл ан би тҠ ғ әҙә ә 1. Ф рит. Билаловты «Ышаныс» ә ң публицистикм л л ре әҡә ә ә 2. Я ыусыны «Автобиография ы» ҙ ң һ 3. Ф рит. Билаловты «Сер рса ыра» ә ң ҙә ҡ китабы 4. Ф рит. Билаловты ши ыр арш лкеме ә ң ғ ҙ ә