Univerzitet Apeiron Fakultet pravnih nauka II Ekonomija javnih

Univerzitet Apeiron Fakultet pravnih nauka II. Ekonomija javnih rashoda 2. Razlozi za postojanje javnog sektora 2. 2. Eksternalije Doc. dr. sc. Dinka Antić 2014/2015

Literatura: ¡ Antić D. , “Finansije i finansijsko pravo”, Panevropski univerzitet Apeiron, Banjaluka, 2012. , str. 66 -71

Eksternalije ¡ ¡ ¡ Aktivnosti jednog čovjeka ili jedne kompanije utječu na aktivnosti drugih ljudi i kompanija (“treća lica”) Slučaj 1: pojedinac ili kompanija ne nadoknađuju troškove koje su svojom djelatnošću prouzročili trećim licima –> negativni eksterni efekti Slučaj 2: pojedinac ili kompanija svojom djelatnošću bez naknade omogućuju korist trećim licima–> pozitivni eksterni efekti

Eksternalije - posljedice Posljedice negativnih eksternalija je prekomjerna proizvodnja dobara koja stvaraju negativne efekte po druge ¡ Posljedice pozitivnih eksternalija jeste nedovoljna ponuda dobara koja stvaraju pozitivne efekte po druge ¡ Problemi zajedničkih resursa (voda, ribarstvo, zemlja) ¡ Neefikasna alokacija resursa ¡

Privatna rješenja za eksternalije ¡ ¡ ¡ Internalizacija eksternalija -> svođenje efekata u okvire ekonomske jedinice koja ih proizvodi Kupovina prava vlasništva / koncesije za eksploataciju / udruživanje kompanija Korištenje pravnog sistema (vrijednost postojanja nekog dobra država kao “staratelj” nad nacionalnim dobrima pravo odštete u slučaju negativnih eksternalija, slučaj Aljaska vs Valdes, 1989)

Neuspjesi privatnih rješenja = razlozi za državnu intervenciju Situacije sa javnim dobrom (besplatni korisnik) ¡ Nesavršene informacije ¡ Nemogućnog kvantifikacije naknade zbog pojave eksternog efekta ¡ Transakcioni troškovi ¡ Dužina, troškovi i neizvjesnost sudskih sporova -> pravni lijekovi nisu svima jednako dostupni ¡

Rješenja javnog sektora Tržišna rješenja – podsticaji koji trebaju osigurati ekonomski efikasne rezultate ¡ Direktna regulacija – direktni propisi za ograničavanje eksternih efekata (npr. usvajanje standarda) ¡ Izmjeriti troškove i koristi (costbenefit analiza) ¡

Tržišna rješenja javnog sektora Novčane kazne ¡ Porezi - “zeleni porezi” (green tax) - korektivni porezi za izjednačavanje graničnih privatnih i društvenih troškova (piguovski porezi – Pigou) ¡ Subvencije za smanjenje zagađenja ¡ Transferabilne dozvole (npr. emisija stakleničkih plinova CO 2 – green house emission) ¡

Tržišna rješenja javnog sektora Novčane kazne i porezi (korektivni porezi) negativno utječu na dobit kompanija zagađivača ¡ Subvencije su društveno neefikasne jer se finansiraju iz poreza, a zagađivači se ne suočavaju sa stvarnim društvenim troškovima ¡ “Trgovanje” transferabilnim dozvolama (npr. dozvole za emisiju CO 2) ¡

Regulacija javnog sektora ¡ ¡ ¡ Standardi (za motore, kvalitet goriva, . . ) Direktni propisi (za odlaganje otpada, . . ) Zabrane (npr. pušenja u avionima, ustanovama, . . ) Ograničenja (npr. pušenja samo u određenim prostorijama, lova i ribolova u određeno vrijeme i područjima, . . ) Obavezno udruživanje kod eksploatacije (npr. nafte, . . )

Regulacija javnog sektora Regulacija inputa (npr. standardi kvaliteta goriva) ¡ Regulacija outputa / performansi (npr. standardi za izduvne plinove, katalizatori, motori, . . . ) ¡

Regulacija javnog sektora Prednosti: Þ Izvjesne i predvidive Þ Poticaj za ostvarenje standarda o Nedostaci: Þ Ne podstiču firme da smanje zagađenja ispod određenog standarda Þ politički utjecaj i proizvođački lobiji o

Društveno korisna rješenja Korektivni porezi ¡ Regulacija outputa / performansi =>Tjeraju proizvođače na uvođenje inovacija u proizvodnju, modernizaciju pogona, usmjeravanje ulaganja u R&D aktivnosti (research & development) => Direktno rješavanje problema zagađivanja ¡