UKŁAD WYDALNICZY PODSTAWY FIZJOLOGII Dr n med

UKŁAD WYDALNICZY – PODSTAWY FIZJOLOGII Dr n. med. Dorota Szydlarska

SPIS TREŚCI 1. Funkcje układu wydalniczego 2. Drogi usuwania produktów przemiany materii 3. Budowa układu wydalniczego: a) budowa nerki funkcje nerek czynności nerek nefron, budowa i działanie powstawanie moczu w nefronie skład moczu właściwości moczu b) moczowód i jego funkcja c) pęcherz moczowy i jego funkcja d) cewka moczowa 4. Higiena układu wydalniczego 5. Choroby układu wydalniczego 6. Bibliografia

FUNKCJE UKŁADU WYDALNICZEGO Zadaniem układu moczowego jest zbieranie ubocznych i ostatecznych produktów pochodzących z przemian biochemicznych i metabolicznych. Jego głównymi narządami są nerki, które wytwarzają mocz jako produkt filtracji krwi. Rola nerek w organizmie polega przede wszystkim na wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii. Zaburzenia przesączania w kłębkach nerkowych oraz wydalania i wchłaniania wielu substancji w cewkach nerkowych odbijają się w sposób istotny na sprawności i wydolności czynnościowej całego organizmu człowieka. A więc najczęstszymi chorobami układu moczowego są choroby nerek.

Produkty przemiany materii eminacja

BUDOWA UKŁADU WYDALNICZEGO W skład układu moczowego wchodzą: - Nerki (1) - Moczowody (6) - Pęcherz moczowy (4) - Cewka moczowa (5) Naczynia krwionośne: - Tętnica (3) - Żyła (2) n n

Budowa układu wydalniczego

NERKA Nerki są umiejscowione na tylniej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa, na wysokości od ostatniego kręgu piersiowego do drugiego kręgu lędźwiowego (dodać należy, że prawa nerka jest przesunięta nieco niżej). Do ich górnej powierzchni przylegają gruczoły nadnerczowe (nadnercza). Na przyśrodkowym brzegu każdej nerki zwraca uwagę zagłębienie nazywane wnęką nerkową, przez którą przechodzą: moczowód, tętnica nerkowa, żyła nerkowa i nerwy. Zewnętrzna część nerki to kora o jaśniejszym zabarwieniu, pod którą położony jest ciemniejszy rdzeń nerki. Ten ostatni zbudowany jest z pięciu do piętnastu piramid nerkowych, rozdzielonych słupami nerkowymi. Tworzą one brodawkę nerkową, w której znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz do lejkowatej miedniczki nerkowej. Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do pęcherz moczowego (z każdej nerki wychodzi jeden moczowód).

Budowa nerki

FUNKCJE NEREK n n n n usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii, zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, które ulegają przefiltrowaniu do moczu pierwotnego (resorpcja), regulacja objętości płynów ustrojowych, wpływ na ciśnienie tętnicze krwi, wpływ na prawidłową erytropoezę (produkcja erytropoetyny), wpływ na równowagę kwasowo-zasadową (p. H krwi), dzięki możliwości zakwaszania moczu, wpływ na układ kostny przez produkcję aktywnych postaci witaminy D 3.

Czynności nerek 1. Wydalnicza - polega ona na usuwaniu wraz z moczem ostatnich produktów przemiany materii- mocznika, kreatyniny oraz kwasu moczowego; zaznaczyć też trzeba, że usuwane są także substancje obce dla ustroju; 2. Regulacyjna ( wydalane są także substancje potrzebna dla organizmu, ale ich nadmiar jest usuwany- czynność regulacyjna)funkcja ta oznacza zapewnienie właściwej homeostazy ustroju ( utrzymywanie właściwej ilości płynów ustrojowych ), regulację ciśnienia osmotycznego i właściwego składu płynów ustrojowych; zdolność do wchłaniania zwrotnego zapobiega wydalaniu substancji, które są niezbędne dla organizmu; 3. Czynności o charakterze wewnątrz-wydzielniczym - polegają one na wydzielaniu enzymu reniny, który aktywuje angiotensynę; n Nerki są także miejscem działania wielu hormonów- aldosteronu, parathormonu, kalcytoniny czy witaminy D.

NEFRON To podstawowa, czynnościowo-strukturalna jednostka nerki. W jednej nerce jest ich około miliona. Składa się z torebki nefronu, która zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego płaskiego, jest on wypuszczalny dla wody, jonów i substancji drobnocząsteczkowej. Zadaniem torebki nefronu jest otoczenie skupiska naczyń włosowatych, zwanych kłębuszkiem naczyniowym.

Nefron

Budowa i działanie nefronu

POWSTAWANIE MOCZU W NEFRONIE n filtracja kłębkowa - zachodzi ona w torebce Bowmana, która otacza kłębek naczyń włosowatych tętniczych (jeden z czynników warunkujących wysokie ciśnienie hydrostatyczne krwi), w jej wyniku powstaje mocz pierwotny jako przesącz osocza krwi, do którego nie przedostają się tylko elementy morfotyczne krwi oraz wielocząstkowe białka, też zawiera glukozę, aminokwasy, sole mineralne, witaminy, mocznik. W ciągu minuty pompowanych jest około 1, 2 litra krwi, objętość wytwarzanego moczu pierwotnego wynosi około 180 litrów na dobę.

POWSTAWANIE MOCZU W NEFRONIE n resorpcja obowiązkowa - zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu, polega na odzyskiwaniu części przefiltrowanych składników osocza. Składniki te przechodzą ze światła kanalika przez nabłonek do oplatających go naczyń krwionośnych. Zachodzi tu transport aktywny glukozy, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, niskocząsteczkowego białka, witamin i jonów sodu. Odbywa się tu też zgodny ze zjawiskiem osmozy bierny transport wody i czynny transport jonów.

POWSTAWANIE MOCZU W NEFRONIE n n n sekrecja - zachodzi w kanaliku krętym pierwszego rzędu i polega na aktywnym wydzielaniu do światła kanalika substancji zbędnych lub toksycznych. resorpcja wody i zagęszczanie moczu - proces bierny, który zachodzi w ramieniu zstępującym pętli Henlego, które jest przepuszczalne dla tych składników. resorpcja czynna jonów sodu i mocznika - proces czynny, który zachodzi w ramieniu wstępującym pętli Henlego.

POWSTAWANIE MOCZU W NEFRONIE n resorpcja czynna wody i soli mineralnych - proces ten zachodzi w kanaliku krętym drugiego rzędu. Od nerki biegnie przewód wyprowadzający - moczowód, kończący się w pęcherzu moczowym. Ten ostatni ma ujście cewka moczowa na zewnątrz. U mężczyzn cewka moczowa jest również przewodem wyprowadzającym spermę, natomiast u kobiet jedynie wyprowadza mocz z pęcherza.

SKŁAD MOCZU Skład moczu i jego ilość zależy od stanu fizjologicznego organizmu, środowiska życia i składu pobieranego pokarmu oraz wypijanych płynów. Około połowę rozpuszczonych w moczu substancji stanowi mocznik - produkt przemiany aminokwasów. Oprócz niego w moczu znajduje się urochrom i urobilinogen barwniki moczowe będące produktami rozkładu hemoglobiny, kwas moczowy pochodzący z przemian kwasów nukleinowych, kreatynina z przemian azotowych, zwłaszcza w mięśniach oraz jony sodowe, potasowe, wapniowe, magnezowe, chlorkowe, siarczanowe (VI) i fosforanowe. Średnia dobowa produkcja moczu wynosi około 1, 5 dm 3. Ilość, skład i właściwości moczu mają znaczenie diagnostyczne i informują o stanie fizjologicznym organizmu. Obecność białek i hemoglobiny wskazuje na schorzenia zapalne nerek i uszkodzenie kłębków oraz cewek nerkowych, obecność cukru i ciał ketonowych sugeruje cukrzycę, a zbyt duża produkcja moczu wskazuje na niewydolność przysadki mózgowe i wydzielanie ADH.

Właściwości moczu Mocz jest przeźroczystą cieczą o barwie słomkowej lub jasnożółtej. Zagęszczony mocz ma barwę ciemniejszą. Brunatne zabarwienie jest jednym z objawów wirusowego zapalenia wątroby (żółtaczki); Odczyn moczu jest lekko kwaśny - p. H wynosi średnio 6, może się zmieniać w zależności od diety, np. przy diecie wegetariańskiej może być nawet zasadowy. W skład moczu wchodzą: n - woda n - mocznik n - inne związki azotowe (kreatynina, kwas moczowy, amoniak) n - sole mineralne, głównie Na. Cl n - barwniki.

MOCZOWÓD n n Moczowody to parzyste przewody biegnące z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego. U człowieka ich długość (odległość między miedniczką a dnem pęcherza) wynosi około 27– 30 cm (wyprostowanego do 35 cm), a szerokość 0, 5 - 0, 8 cm. Wyróżnia się część brzuszną (pars abdominalis) i część miedniczną (pars pelvina) moczowodu. Linia podziału biegnie w miejscu przejścia kresy granicznej w linię stawu krzyżowo-biodrowego. Moczowody mają dobrze rozwiniętą błonę mięśniową i wyścielone są błoną śluzową. Mają trzy przewężenia.

Moczowody

FUNKCJA MOCZOWODÓW Transportuje mocz z nerek do pęcherza moczowego.

PĘCHERZ MOCZOWY To pojedynczy zbiornik moczu, jest elastyczny, o ograniczonej rozciągliwości. Jego pojemność 0. 6 do 0. 7 l.

Pęcherz moczowy

Grubość ściany pęcherza zależy od jego wypełnienia. Pusty pęcherz ma ścianę grubości około 10 mm, wypełniony – do 2 mm. Ściana pęcherza moczowego zbudowana jest z trzech warstw: n błony śluzowej wraz z tkanką podśluzową n błony mięśniowej n błony zewnętrznej

RÓŻNICE W BUDOWIE ANATOMICZNEJ KOBIETY I MĘŻCZYZNY W związku z obecnością narządów rozrodczych usytuowanie pęcherza moczowego, wielkość, kształt oraz położenie cewki moczowej są inne u mężczyzn i kobiet.

U mężczyzn otrzewna z pęcherza przechodzi ku tyłowi na przednią powierzchnię odbytnicy, wyścielając w tym miejscu zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (excavatio rectovesicalis). Dno pęcherza spoczywa na gruczole krokowym (prostata). Nieco powyżej do tylno-dolnej powierzchni pęcherza moczowego przylegają pęcherzyki nasienne. Cewka moczowa ma długość 20 cm, przechodzi przez gruczoł krokowy, a następnie wzdłuż prącia, by zakończyć się ujściem zewnętrznym.

U kobiet otrzewna z górnej powierzchni pęcherza moczowego przechodzi na przednią powierzchnię macicy, przy czym powstaje zagłębienie pęcherzowo – maciczne (excavatio vesicouterina). Dno pęcherza spoczywa na trójkącie moczowo – płciowym, zatem pęcherz leży niżej niż u mężczyzn. Ku tyłowi od pęcherza znajduje się macica i górny odcinek pochwy. Cewka moczowa ma 3 do 4 cm.

CEWKA MOCZOWA Końcowa część układu moczowego wyprowadzająca mocz na zewnątrz. Jest to przewód rozpoczynający się na dnie pęcherza moczowego ujściem wewnętrznym cewki, a kończący ujściem zewnętrznym u mężczyzn na końcu żołędzi prącia, u kobiet na brodawce cewkowej położonej w przedsionku pochwy. Poniżej zwieracza pęcherza, w dolnym odcinku cewki, znajduje się mięsień – zwieracz cewki, którego czynność może być kontrolowana. Mikcja – medyczne określenie aktu oddawania moczu.

BADANIA UKŁADU MOCZOWEGO n n USG CT MRI Badania scyntygraficzne

nhttp: //www. inendo. pl/medycyna-nuklearna/scyntygrafia-nerek-statyczna/

Badanie statyczne nerek □ 99 m. Tc-DMSA wychwytywany przez komórki kanalików nerkowych z moczu pierwotnego i gromadzony przez komórki kanalików bliższych □ Ocena czynności kanalików nerkowych □ Badanie po 2 -4 godz od podania znacznika □ Norma: równomierne gromadzenie w obrębie kory nerek

CHOROBY UKŁADU WYDALNICZEGO

Zapalenia pęcherza moczowego Przyczyny: -zatrzymywanie moczu w pęcherzu, -przerost prostaty (u mężczyzn) -brak higieny osobistej.

Objawy: -ból przy oddawaniu moczu, -oddawanie moczu przerywanym strumieniem, -podwyższona temperatura, -możliwa jest obecność białka. Nieleczone zapalenie pęcherza może doprowdzić do zapalenia nerek.

Zapalenie nerek Przyczyny - infekcja bakteryjna Objawy n n bóle w okolicy nerek, gorączka (czasem z dreszczami) i oddawanie moczu jutrudnione. Mogą występować nudności i wymioty, osłabienie, bóle brzucha, a także bóle głowy. Oprócz zmian w moczu odnotowuje się wówczas podwyższoną liczbę leukocytów we krwi obwodowej, podwyższone OB i CRP. Wykonanie badań dodatkowych takich jak USG jamy brzusznej i urografii może wykazać obecność czynników odpowiedzialnych za rozwój zapalenia nerek (kamica, wady anatomiczne układu moczowego i inne). Zapalenia nerek nie można bagatelizować! Schorzenie nieleczone może przejść w proces w przewlekły i doprowadzić do powikłań, w postaci np. ropnia, posocznicy czy niewydolności nerek.

Kamica nerkowa Przyczyny: -odkładanie się składników mineralnych lub organicznych w postaci zlepiających się ze sobą kryształków np. węglanu wapnia lub foforu, -przetrzymywanie moczu, -sporadyczne infekcje dróg moczowych.

Objawy: -bóle w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, -nudności, -pojawienie się krwi w moczu, -kolka nerkowa, -oddawanie moczu przerywanym strumieniem.

Moczówka prosta Przyczyna: niedobór wazopresyny. Objawy: - poliuria (wielomocz - wydalanie ponad 3 litrów moczu na dobę) polidypsja (objaw polegający na nadmiernym spożywaniu płynów) niezdolność do zagęszczania moczu.

Rak nerki n Objawy: n może rozwijać się przez dłuższy czas bezobjawowo. Tzw. triada, czyli ból, krwiomocz i guz, który można wyczuć występują u zaledwie 8 -15 % chorych. Wystąpienie na raz wymienionych objawów wskazuje na bardzo zaawansowane stadium choroby. Jeśli natomiast objawy te zaczną występować stopniowo, po kolei jest to sygnał, że coś niedobrego zaczyna dziać się z organizmem. Inne objawy to: Niedokrwistość Gorączka Czerwienica Nagły spadek masy ciała, nawet o ponad 30 % Hiperkalcemia Pocenie w nocy Duże ciśnienie krwi Podwyższone OB. Zapalenie mięśni n n n n n

Rak nerki Rozpoznanie nowotworu nerki: Do podstawowych badań, jakie zleci lekarz należą: - USG jamy brzusznej - TK jamy brzusznej - MRI jamy brzusznej - Urografia - RTG klatki piersiowej n

Rak nerki n Leczenie raka nerki: Lekarze stosują równie często zabiegi o minimalnej inwazji za pomocą laparoskopu. Ta technika sprawdza się przy guzach nieprzekraczających 5 cm. Inne metody leczenia nowotworów nerek: - Termo ablacja - Chemioterapia - Radioterapia - Immunoterapia

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ