Tранспэрэнси Интернэшнл — Монгол ТРАНСПЭРЭНСИ ИНТЕРНЭШНЛ БИДНИЙ ЗОРИЛТУУД

Tранспэрэнси Интернэшнл - Монгол ТРАНСПЭРЭНСИ ИНТЕРНЭШНЛ, БИДНИЙ ЗОРИЛТУУД БА ХУДАЛДАН АВАХ АЖИЛЛАГААН ДАХЬ АВЛИГААС УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ НЬ

Транспэрэнси Интернэшнлийн тухай товч • • • 1993 онд Берлин хотноо байгуулагдсан Одоогоор 100 гаруй улс оронд салбартай Транспэрэнси Интернэшнл – Монголд салбараа 2003 оны 8 -р сард байгуулж, 2007 оны 4 -р сараас эхлэн идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа Анх 1995 онд Авлигын Индексыг тооцоолж гаргасан 2007 оны АИ-д дэлхийн 180 оронг хамруулсан байгаа 2

Транспэрэнси Интернэшнлийн тухай товч • • Олон улсын судалгаанууд: Авлигын төвшин тогтоох индекс (CPI) Дэлхий нийтийн авлигын хэмжүүр (барометр) (GCB) Хээл хахууль төлөгчдийн индекс (BPI) Дэлхий нийтийн авлигын тайлан (GCR) 3

Транспэрэнси Интернэшнлийн Авлигын индекс 0 -10 хүртэл оноо өгдөг, 0 -3 хүртэл “дампуурсан төр”, 3 -5 хүртэл “авлига хяналтгүй байна, 5 -8 авлигын эсрэг бодлого хэрэгжүүлж байна, 8 -10 авлигын төвшин доогуур буюу авлига үйлдэж буй нь бизнесийн хүрээнд мэдрэгдэхгүй байна Монгол улс АИ-д анх 2004 оноос эхлэн хамрагдсан бөгөөд 2004, 146 -аас 85 -д 3. 0, 2005, 158 -аас 86 -д 3. 0, 2006, 163 -аас 103 -д 2. 8, 2007, 180 -аас 104 -д 3. 0, 2008 онд 180 -аас 106 -д 3. 0 оноо тус авсан

Транспэрэнси Интернэшнлийн Дэлхий нийтийн Авлигын хэмжүүр • 2009 онд анх удаа Монгол улс хамрагдах бөгөөд “Галлуп Интернэшнл”-ийг төлөөлж Авлигатай тэмцэх газар энэ судалгааг гардан хийгээд дүнг урьдчилсан байдлаар ТИд хүргүүлсэн байгаа. Үр дүнг 2009 оны 6 сарын 3 -нд зарлана 5

2007 оны 4 сараас 2008 оны 7 сар хүртэл хийсэн ажил • ХАА дахь авлигаас урьдчилан сэргийлэх нь сургалтыг НҮБХХ, АТГзохион байгуулж яам, тамгын газар, донор байгууллагын ТУН-ийн мэргэжилтэн, АТГ, ЦЕГ, ТЕГ-ын мөрдөн байцаагч зэрэг нийт 125 хүн хамруулж “Худалдан авах ажиллагааны гарын авлага” гардуулж өгсөн • ХАА ба шүүх эрх мэдлийн тогтолцоон дахь авлигаас урьдчилан сэргийлэх нь сургалтын 6 явуулж 715 хүн хамруулсан байгаа

2008 оны шүүгч нарт зориулсан сургалт Зохион байгуулах, санхүүжүүлэх ажилд хамтран оролцсон байгууллагууд • • Ил тод байдлыг дэмжих сан Их Британийн ЭСЯ Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл Нийслэлийн захиргааны хэргийн шүүх 7

2008 оны шүүгч нарт зориулсан сургалт Сургагч багш нар: • ХАА ба ТИ-ийн тухай, үдээс өмнөх сургалтыг – Д. Сүхбүрэн, Ж. Элбэгсайхан, М. Батбаатар • “Шүүх тогтолцоон дахь авлига” сэдвээр НЗХШ-ийн шүүгч нар – Х. Батсүрэн, А. Отгонцэцэг, Ц. Цогт 8

2008 оны шүүгч нарт зориулсан сургалт 2008 оны 4 сарын 28 -аас 2008 оны 7 сарын 1 • Нийт 330 шүүгч, 310 шүүгчийн туслах, шүүхийн ажилтан • УЕП-ын дэргэдэх МБА-ны 23 мөрдөн байцаагч • Үндэсний аудитын газрын 30 аудитор • ТТБ-ын 22 төлөөлөгч 9

Шинээр сонгогдох сахилгын хорооны гишүүдийн тухайд • 2008 оны 12 сарын 4 -ны өдөр Монгол улсын Ерөнхийлөгч Н. Энхбаярт ханзаж хуулбарыг НИТХ, ШЕЗ, АТГ-д хүргүүлсэн байгаа • 2009 оны 1 сарын 13 -нд Монголын Өмгөөлөгчдийн холбооны Ерөнхийлөгч Б. Пүрэвням-д албан тоот өгч хуулбарыг МУын Ерөнхийлөгч, ШЕЗ, АТГ-д хүргүүлсэн болно 10

2009 онд ШЕЗ-тэй хамтран хийх ажил 2008 оны 12 сарын 9 -нд Хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурсан: • Бангалорын зарчмуудыг үндэслэн Монгол улсын Шүүгчийн Ёс зүйн дүрмийг улам боловсронгуй болгох • Шүүхээр үйлчлүүлэгч, болон бусад иргэдэд шүүхийн үйл ажиллагаанд гаднаас хяналт тавих боломж олгох үүднээс одоо мөрдөж буй Ёс зүйн дүрэм, Бангалорын зарчмууд зэрэг материалуудыг хэвлэн нийтлүүлэх 11

2009 онд ШЕЗ-тэй хамтарч хийх ажил • Шинээр боловсруулах ёс зүйн дүрмийн төслийг олон нийтээр хэлэлцүүлэх, эрдэмтэн, хуульч нарыг оролцуулах дугуй ширээний уулзалт зохион байгуулах • ХЗҮТ-өөс явуулах Улсын Дээд шүүхийн шүүгч нарт зориулсан сургалтын хүрээнд Авлигаас хэрхэн урьдчилан сэргийлэх тухай товч лекц унших 12

2009 онд ШЕЗ-тэй хамтарч хийх ажил Ёс зүйн дүрэм боловсруулахад ашиглах материал: • Бангалорын зарчмууд • Олон улсын шүүгчдийн холбооны дүрэм • АНУ-ын Шүүгчийн ёс зүйн дүрмийг орчуулж, харьцуулах • Иргэд нь манай “шүүх авлигагүй” гэсэн дүгнэлт өгсөн улс орон болох Дани, Сингапур, Швед, Финляндын Шүүхийн ёс 13 зүйн дүрмүүдийг судлах

Хуулийн сургуулиудад зориулсан сургалт – 13. 07. 09 • Нийт 14 хуульчид бэлтгэдэг сургуулиудын 37 багшийг хамруулсан • Дээр сургуулийн номын санд тус бүр 30 ш гарын авлага хандивласан 14

Транспэрэнси Интернэшнлийн зорилтууд • Эрх зүйт төр, шударга ёс тогтооход шаардагах эрх зүйн орчин бий болгох • Авлигын хор уршгийн тухай сургалт явуулж, ард иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх Ил тод байдал бий болгож иргэний нийгмийн зүгээс хяналт мониторинг хийх үйл ажиллагааг дэмжих Ёс зүйн дүрмийг шинэчлэх, зарчимч байдлыг дэмжих • • • Хариуцлага тооцох тогтолцоог сайжруулах 15

Эрх зүйт төр, шударга ёс Иргэн бүр хуулиар олгогдсон эрх эдлэх ба хуулийн өмнө эрх тэгш хариуцлага хүлээх 16

Эрх зүйт төр оршин тогтноход шаардагдах үндсэн 2 нөхцөл 1. Хууль тогтоох болон Гүйцэтгэх засаглалын ил тод байдал 2. Хараат бус бие даасан шүүхээр дамжуулан шударга ёс тогтоох 17

Эрх зүйт төр – хууль эрх зүйн орчин • • Хараат бус бие даасан шүүх тогтолцоо Сонирхлын зөрчлийн тухай хууль Мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хууль Иргэний нийгэм, ТББ-ын тухай хууль (мониторинг хийх эрхийг баталаажуулах) • “Шүгэл хангинуулагч” буюу мэдээлэгчийн хамгаалах тухай хууль • Төрийн алба, хувийн хэвшил, ТББ-ын Ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилтийн мониторинг 18

Эрх зүйт төрийг орлох хараат бус шүүх ба Эдийн засгийн өсөлт Шүүхийн хараат бус байдалыг 2 үзүүлэлтээр тодорхойлдог: • (1) de jure буюу хуулийн хүрээнд, • (2) de facto буюу үнэн байдал дээрээ хангагдах явдал Эдийн засгийн өсөлтөнд нөлөөлөх нь: • Улс төрч, шийдвэр гаргагч нарын амлалтаа биелүүлэхэд нөлөөлнө • Нэмэлт хөрөнгө оруулалт орлогыг нэмэгдүүлж, эз өсөлтийг дэмжинэ 19 • Татвар төлөлт нэмэгдэнэ

Анхаарал тавьсанд баярлалаа www. transparency. org sukhee@transparency. mn 20