Такырып придумайте Жоспар Кіріспе Жұмыр құрттарға жалпы

Такырып придумайте

Жоспар: Кіріспе Жұмыр құрттарға жалпы сипаттама Негізгі бөлім 1. Жұмыр құрттардың түрлеріне тоқталу 2. Бунақденелілермен күресу жолдары 3. Биологиялық қорғауда нематодтарды қолдану әдістері • Қорытынды • •

Жобаның мақсаты: Ауыл шаруашылығында химизациялау әдістері адамдардың денсаулығымен қатар, қоршаған ортаның жағдайына да зиянын тигізеді. Қазіргі уақытта көптеген елдерде зиянкестердің санын азайтуда ең тиімді тәсіл экологиялық, көбеюге икемді қарапайым зиянкестерді қарсы қолдану. Мысалы, зиянкестермен куресте ен маныздысы олардың қарапайым жаулары – паразиттер, жыртқыштар, ауру қоздырғыштарды пайдалану болып табылады. Осыған байланысты соңғы уақытта Steinernematidae және Heterorhabditidаe туыстарының энтомопатогенді нематодтарға қызуғышылық арта бастады.

• Жұмыр құрттар, нематодтар (Nemathelmіnthes) – төменгі сатыдағы құрттар типі. Жер шарында кең тараған (теңіздер мен мұхиттарда, тұщы суларда, топырақта, биосферада), кездеспейтін жері жоқ, сондықтан оларды космополиттік жануарлар қатарына жатқызады. Жұмыр құрттардың 5 класы бар: нағыз Жұмыр құрттар (Nematoda); құрсақ кірпікшелілер (Gastrotrіcha); киноринхалар (Kіnorhyncha); түкті құрттар (Nematorpha); коловраткалар (Rotatorіa). 27 мыңдай түрі белгілі. Бұлардың жалпақ құрттардан айырмашылығы – ішкі мүшелерінің арасында дене қуысының (схизоцельдің) болуы. Сондықтан Жұмыр құрттарды бірінші реттік дене қуысы бар жануарларға жатқызады.

• Денесі жіп тәрізді (грек. nematos – жіп) созылыңқы келеді. Ұзындығы 1 мм-ден 8 м-ге (Рlacentonema gіgantіssіma) жетеді. Бұлардың денесінің сырты қалың кутикула қабатымен қапталған. Ұзын, ұршық тәрізді бұлшық еті жиырылғыш келеді әрі қозу толқынын (импульсін) қабылдап, бір бұлшық еттен екіншіге өткізеді. Тері-бұлшық ет қапшығы мен ішектің арасындағы дененің алғашқы қуысы (іші сұйық затқа толы) оның жұмырлығын тұрақты түрде сақтайды, денесінің тірегі болып, зат алмасу процесіне қатысады. Ас қорыту жүйесі ұзына бойына созылған тік түтік тәрізді алдыңғы, ортаңғы және артқы ішектен тұрады. Ауыз қуысы дененің алдыңғы ұшында орналасқан, ол өңешке ұласады. Зәр шығару жүйесі протонефридиялды (зәрді тері бездері арқылы шығарады). Қан айналу және тыныс алу жүйесі дамымаған. Жүйке жүйесінің орталық бөлімін жұтқыншақ маңындағы жүйке сақинасы мен бірнеше жүйке бағаналары (ұзына бойына созылған) құрайды.

• Жүйке клеткалары жүйке бағаналарымен байланыса жекелеген ганглияларды құрмай, тек құрсақ жүйке бағанасында «құрсақ тізбегін» құрай дамыған. Сезім мүшелері нашар дамыған. Дара жыныстылар, арасында гермафродиттер де кездеседі. Жұмыртқалары жатынның ішінде ұрықтанады. Көпшілігі жұмыртқа салады, сонымен қатар тірідей туатын түрлері де кездеседі.

• Жұмыр құрттар – адам, өсімдіктер мен жануарлар организмінде де паразиттік тіршілік етеді. Жұмыр құрттардың денесі сірқабықпен (кутикула) қапталады. Ауыз қуысы - денесінің алдыңғы жағында, ал аналь тесігі - артқы жағында орналасады. Көптеген жұмыр құрттарда тері-бұлшықет қапшығы болады. Көлденең жолақты бұлшықеттері жоқ. Сондықтан жұмыр құрттар денесін қысқарта да, соза да алмайды. Олар денесін тек жанжағына ғана ие алады.

• Жұмыр құрттарда тынысалу және қантарату жүйесі болмайды. Бұлар - дара жынысты жәндіктер. Олардың қосжыныстылары да кездеседі. Жұмыр құрттардың аталығынан аналығы ұзын. Көбінесе жұмыртқа арқылы көбейеді. Өсімдік тамырында ауру тудыратын паразит жіпшеқұрттар (қант қызылшасының жіпшеқұрты - свекловичная нематода) шаруашылыққа орасан зор зиян келтіреді.

• Жіпшеқұрттардың барлығы өсімдік паразиті болып табылады, олардың мөлшері 1 миллиметрден аспайды. Жұмыр құрттар адамға және жануарларға зиян келтіреді, тері астында - суыртқы (ришта), бұлшықеттерде — трихинелла, ішекте ішексорғы, үшкірқұрт паразиттік әрекет жасап, ауруға ұшыратады. Ішексорғының ұзындығы (жылқы ішексорғысы) 18 сантиметрге дейін, (кит ішексорғысы) 8 метрге дейін жетелі

• Көбінесе жасөспірімдер мен балалардың тоқ ішегіне үшкірқұрт (острина) орнығады. Ол — паразит құрт, аналығының тұрқы 1 миллиметрден аспайды. Үшкірқұрттың екі ұшы да сүйірленген, құйрығы үшкір, тұрқы 1, 5 см шамасында болады. Оның түсі ақшыл немесе сарғыш болып келеді. Үшкірқұрт екі сүйір үштарын қадап, соқыр ішекте және тоқ ішекте тіршілік етеді. Үшкірқұрттың алдыңғы ұшында - ауыз, соңғы бөлігінде аналь тесік (артқы тесік) орналасады. Аналь тесігінен кейінгі өте үшкір дене бөлігі құйрық деп аталады. Оның денесі тығыз қабықшамен - сірқабықпен қапталған. Сірқабықтың астында ұзын салалы бұлшықеттері болады. Көлденең салалы бұлшықеттері жоқ. Сондықтан үшкіркүрт денесін жиыра, қысқарта алмайды. Оның денесі созылмайды. Пішінін өзгертпей, тек жан-жағына иіледі.

• Жұмыр құрттар • Жер шарында кең тараған. Ж. қ-дың 5 класы бар, 27 мыңдай түрі белгілі. Денесі жіп тәрізді созылыңқы келеді. Ұзындығы 1 мм-ден 8 м-ге жетеді.

• Қазіргі таңда ауыл шаруашылығындағы зиян келтірушілермен күресудің бірден – бір жолы – экологиялық таза әдістерді пайдалану. Жыртқыш кене және паразиттеуші жәндіктер туралы көп адамдар естіген. Алайда, ауыш шаруашылығында одан да басқа өсімдіктердің қорғаушылары бар. Олар Steinernematidae (штейнернематидтер) и (гетерорабдитидтер) тұқымдасына жататын энтомопатогенді нематодтар.

• Бұл нематодтардың өмір сүру ортасы – топырақ. Нематодтар ылғалдың, температураның түрлі жағдайына, әр турлі топырақтың механикалық және химиялық құрамының типтеріне бейімделген. Бұл паразиттер жәндіктердің жұмыртқасынан басқа, даму фазаларын және бірнеше мың түрін зақымдай алады.

• Инвазионды личинкалар жәндіктің ішіне пассивті – тағам арқылы және активті – ауыз, айналшық (анус), кутикула, демтүтік арқылы енеді. Осыдан кейін нематодтар жәндіктің қанына Xenorhabdns тұқымдасының симбиоткалық бактерияларын шығарады. Насекомдар 2 -3 тәуліктен соң симбиоткалық бактериялардың әсері арқылы және немтодтармен ішкі органдары зақымданғаннан соң өледі.

• Энтомонематодтар – насекомдардың ішінде және жасанды қоректік орталарда жақсы көбейеді. Егер насеком – қожайыны болмаған жағдайда, азықсыз көп уақыт бойы топырақтың астында тіршілік ете алады. Қазіргі таңдағы көптеген заманауи пестицидтерге төзімділігі, сонымен қатар, өсімдіктерге, жауын құртына және омыртқалы жануарларға патогенді әсері болмағандықтан, паразитті немодтарды зақымдаушы – насекомдардың санын басқару үшін қолдануға болады. штейнернематид и гетерорабдитид негізінде жасалған препараттар коммерциялық мақсатта шығарылып, топырақпен қатысты зиянкестерге қарсы қолданылуда. Бұл препараттарды химиялық және биологиялық заттармен қосып қолдануға болады.

• 40 жылдық ғылыми зеттеудің нәтижесінде Ресей Федерациясында энтомопатогенді нематодтардың негізіндегі екі биологиялық препарат тіркелген: немабакт және энтонем – f. • Бұл препараттар биологиялық таза және өсімдіктер үшін, жылықандылар үшін және адамдар үшін қауіпсіз. Оларды қолдану қиын емес. Мысалы, колорад қоңызына қарсы картопқа немабакт және энтонем-F препараттарымен себеді. Әсіресе, нематодтармен зақымдануға кішкене жастағы личинкалар бейім.

• Мемлекеттік сынама бойынша 1993 – 2006 жылдар аралығында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде препараттардың биологиялық тиімділігі келесі зақымдаушы – насекомдардан байқалған: шегіртке тәрізділер – 75%, бітелер – 86 -98%, шырылдауық шегірткелер – 100 %-ға дейін, миналаушы шыбындар – 80 - 90 %, бізтұмсықтар – 64 -100%, орамжапырақ шыбыны – 60 -90%, кортоп пен жүгерінің проволочнигы – 97, 7%, алма және қараөрік жеміс көбелегі – 80 -100%, бұзаубас – 80%, қарақат шынысы – 88, 8%, зауза шартылдақ қоңызының личинкалары – 70 -90%, колорад қоңызының личинкалары -80%.

• Препараттар ішке пайдаланатын түрде және суда ерітілетін қосынды түрінде шығарылады. 2 -8 С температурада 6 ай бойында сақтауға болады. • Егер өсімдіктерді сатып алатын болсағыз, ол шығарылған шығынды 2 -10 есе қылып қайтарады.

штейнернематидтер

гетерорабдитидтер

• Ауыл шаруашылығы өндірісі фитосанитарлық ғылыми қолдау тұрақсыздық қазіргі жағдайда зиянды биотикалық факторлардың әсеріне ауыл шаруашылығы ландшафтардың тұрақтылығын арттыруға бағытталған қорғаныс іс-шаралар жаңа стратегиясын әзірлеу үшін ең алдымен байланысты болуы тиіс.

• Немотодтардың арасында табиғи жағдайда жәндіктерді зақымдайтын түріне, отандық және шетелдік практикада, мына түрге ерекше көңіл бөлінеді: Steinernematidae және Heterorhabditz-dae.

• Кейбір шет елдерде бұрыннан энтомопатогенді нематодтар негізінде биологиялық өнімдердің өнеркәсіптік өндіріс операциялық уақыт үшін құрылған және олардың коммерциялық іске асыру жұмыстары жасалып отыр.

• Немотодтардың бірінші сипаттамасынан кейін, 1929 Neoaplectana (Steinernema) glaseri немотодты іс жүзінде, жапондық қоңызына қарсы Нью-Джерси қаласында практика жұзінде қолданылған болатын.

• Мәселенің өзектілігінің арқасында басты зерттеулердің мақсаты анықталды - олардың негізінде ғылыми және ғылыми-әдістемелік принциптері агроэкосистем жәндіктер және зиянкестер санын бақылау және басқару үшін биологиялық құралдарын дамыту, жәндіктер әлемнің ортасы нематодтарың биологиялық дамуы және патогендік ерекшеліктерін зерттеу, жаңа арабидопсис препараттарды өндіру технологиясын әзірлеу.