Та ырыпқ Жасанды оректік ортада сетін қ ө

Та ырыпқ Жасанды оректік ортада сетін қ ө клеткаларды биологиясы ң

Жоспар: Дедифференциялдану ж не ә каллусты пайда болуы ң сірілген клеткаларды ртектілігі Ө ң ә Клеткаларды in vitro жа дайында ң ғ суі ө

Дедифференциялдану ж не ә каллусты пайда болуы ң Каллус лпаларыны пайда болуы ұ ң клеткада ы гендерді ғ ң дифференциалды ыры ты ына қ ғ т уелі болады. ә Клеткаларды рылымы мен ызметі ң құ қ гендерді ң ыры ты ына қ ғ байланысты болады. Организмдегі клеткаларды рылымы мен ызметі ң құ қ гендерді экспрессиясына ң байланысты згереді. ө Гендерді 5 % ыры ты болады. ң қ

Активті генедер: Биологиялы т р ерекшелігін белгілейтін гендер; қ ү Клеткалы метаболизмді іске асырушы гендер; қ Белгілі бір м шеде, лпада, клеткада ана болатын ү ұ ғ ыры ты гендер; қ Белгілі бір кезе де ыры ты ы жо арылайтын ң қ ғ ғ гендер; Сырт ы жа дайларды серінен ыры танатын қ ғ ң ә қ гендер.

Диффернециалдану процесі – даму прцесінде біртекті клеткалардан морфологиялы белгілері ж не ат аратын қ ә қ ызметі р т рлі клеткаларды т зілуі. қ ә ү ң ү Детерминация – клеткаларды белгілі ң бір даму жолына т суіне дайынды ы, ү ғ бас а жолмен даму а шек ойылуы. қ ғ қ Б л ерекше белоктарды жиынты ыны ұ ң ғ ң т зілуіне байланысты. ү

Даму процесінде белоктарды синтезіні ң ң реттелуі : ДН синтезі, репликация; Қ и. РН синтезі, транскрипция; Қ Процессинг; и. РН -ны ядродан цитоплазма а Қ ң ғ тасымалдануы; Трансляция де гейі; ң и. РН –ны деградациясы. Қ ң

Гендер ыры ты ына қ ғ сер ететін факторлар: ә 1) Хромасомада гендерді зара ң ө т р ан орындарыны згеруі ұ ғ ң ө (инверсия, транслокация) оларды функцияларына сер ң ә етеді; ) Орын ауыстыратын гендер «секіргіш гендер» , транспазондар (Барбара Мак-Клинток, 1942 ж) немесе мобильді (жылжымалы) дисперленген генетикалы қ элементтер деп атайды. инверсия транслокация

2) Амплификация (гендер саныны к беюі) ң ө н тижесінде ген ә экспрессиясында згеріс пайда болуы. ө Амплификация а ғ к бінесе рибосомалы ө қ РН –ны гендері Қ ң шырайды. ұ дупликация

3) Ген рамында сапалы згерістерді туі ( р т рлі мутациялар)құ ө ң ө ә ү Индукциялаушы фактор Сенсорлы ген қ Интеграторлы генқ Активаторлы РН қ Қ Рецепторлы ген қ Продюсерлік ген м. РН Қ т. РНҚ р. РНҚ Белоктар Бриттен мен Дэвидсонның моделі Бас а рецепторлы қ қ генге сер ету ә

сімдіктерді р т рлі б ліктерінде Ө ң ә ү ө немесе тіршілік цикліні кезе дерінде ң ң тетін дифференциалдану процестері ө гендер экспрессиясыны ерекшеліктеріне ң негізделген. сімдіктерді алыпты Ө ң қ дифференциалдану процесінде ешбір ген жо алмайды немесе біржола тежелмейді ғ. Б л сімдік клеткасыны ұ ө ң тотипотенттілігімен д леленеді ә.

• Клетка циклі

Компетенция – клетканы ң индукторлы серді абылдап алу а қ ә қ ғ абілеттілігі ж не сер ететін қ ә ә факторлар а жауап ретінде зіні даму ғ ө ң ба ытын згертуі. ғ ө Детерминация – клетканы белгілі ң бір даму жолына т суіне дайынды ы, ү ғ я ни белгілі бір т ым уалаушылы ғ ұқ қ қ асиетін ж зеге асыру абілеті. қ ү қ

сірілген клеткаларды ртектілігіӨ ң ә Каллус клеткалары зара: ө морфологиялы , қ биохимиялы , қ физиологиялы , қ генетикалы қ асиеттермен ерекшелінеді. қ

сімдік клеткаларыны Ө ң полиморфизмі : Клеткаларды т рі ж не жас ң ү ә ерекшелігі; Клеткаларды плоидтылы ы; ң ғ ореткік орта сері; Қ ә сіру жа дайыны сері; Ө ғ ң ә Коррелятивтік байланыстарды ң жойылуы.

сірілген клеткаларды р тектілігіне Ө ң ә генетикалы , эпигенетикалы ж не қ қ ә модификациялы згергіштік те себеп қ ө болады. Мутация — ДН м лшеріні немесе Қ ө ң рылымыны згеруі. құ ң ө Мутация гендік, хромосомалы немесе қ геномды де гейде теді. қ ң ө

Гендік немесе н ктелік мутациялар ү –ДН Қ молекуласыны белгілі бір б лігінде ң ө нуклеотидтерді атар тізбегіні згеруі ң қ ң ө (генні згеруі). ң ө Гендік мутация Клетка-ларды ң биохимиялы қ асиеттері қ зереді ө Клеткаларды ң физиологиялы қ асиеттері згереді қ өКлеткалар-д ы ң морфоло-гия лы қ асиеттері қ згереді ө

Хромосомалы мутациялар қ немесе хромосомалы айта рулар (аберрациялар) қ қ құ –хромосомаларды ж йелік згеруі ң ү ө. Хромосомалы қ мутациялар-ды пайда болуы ңинверсия делеция дупликациятранслокация Транспо-зи ция

• Геномды мутациялар – қ клеткада ы хромосомалар саныны ғ ң згеруі. ө

Генетикалы згергіштік себептері: қ ө Ал аш ы эксплантты сімдіктен б ліп ғ қ ө ө ал анда коррелятивті байланысты б зылуы, ғ ң ұ я ни организмні ба ылауы болмауы; ғ ң қ Коректік орта компоненттеріні сері; ң ә оректік ортада жиналатын метаболизм Қ німдеріні сері; ө ң ә Бастап ы эксплантты зіндегі ртектілік қ ң ө ә ж не белгілі бір клеткаларды селекциясы. ә ң

Хромосомалы згергішті митозды б зылу қ ө ң ұ салдарынан пайда болады Эндомитоз: Хромосомалар шиыршы талып б ралады, қ ұ біра ядроны абы ы қ ң қ ғ са талады; қ Хромосомалар ажырамайды, оларды деспирализациясы ң теді; ө Хромосомалар саны к бейеді, ө ядро мен клетка к лемі л аяды ө ұ ғ Эндоредупликация: ДН м лшері ядрода Қ ө к бейсе де, хромосо- ө малар екі еселенбейді де ядро б лінбейді; ө Хромосомалар д рыс ұ таратылмайды, оны ң салдарынан полиплоидты ж не ә анеуплоидты клеткалар пайда болады.

Клеткаларды б лінуі мен су ң ө ө жылдамды ы, олайсыз жа дайлар а ғ қ ғ ғ т зімділігіоларды плоидтылы ына ө ң ғ байланысты. Осыны салдарынан ң клеткалар популяциясы арасында б секе ә басталып, кейбіреулері басым се бастайды. ө Б л процесті – ұ клеткалы селекция қ (автоселекция) деп атайды. Белгілі бір факторды серінен пайда ң ә бол ан клеткалардан бастап ы сімдікке ғ қ ө самайтын регенеранттарды- ұқ сомаклонды қ варианттар деп атайды.

Клеткаларды in vitro жа дайында суің ғ ө 1 -латенттік фазасы; 2 — деу фазасы; ү 3 -экспоненциалды қ (логарифмдік фазасы) 4 -б се деу фазасы; ә ң 5 -стационар фазасы; 6 -жойылу фазасы

Клеткаларды бір фазадан екінші фаза а туді ң ғ ө ба ылайтын факторлар қ Ішкі факторлар : Пролиферативтік ор, қ Клеткаларды ң созылып су ө за ты ы, ұ қ ғ Клетканы к йі ң ү сырт ы қ : оректік орта рамы, Қ құ р. Н, Оттегіні м лшері, ң ө Температура, Клетка ты ызды ы т. б. ғ ғ

Пролиферативтік ор қ –б лінетін ө клеткалар саныны клеткаларды жалпы ң ң санына атынасы. Осы атынасты қ қ пайызбен к рсеткенде – ө митозды қ индекс беп атайды. Апоптоз – клеткаларды ба дарламалы ң ғ т рде жойылуы. ү

Пролиферативті орды т мендеуің қ ң ө айтымсыз Қ дифферен-циа лдануы Клетка-лар ды ң тынышты қ кезе іне ң туі ө Клетка-ла рды ң руы құ

Апоптоз белгілері бар клеткалар: Жо ары метаболизмдік активтенуі; ғ Клеткалар к леміні суі; ө ң ө Ядроны жарылуы; ң Цитоплазманы конденциациялануы; ң Цитоплазманы р. Н ыш ылдануы; ң қ қ Тоты у-тоты сыздану процестеріні ғ қ ң ыры тануы немесе біртіндеп т мендеуі; қ ө Периплазмалы ке істікті пайда болуы; қ ң ң Клетка абы ыны алы дауы; қ ғ ң қ ң Клеткааралы ке істікке қ ң мукополисахаридтерді б лінуі. ң ө