Та ырыбы: қ « Шопенгауэр мен Ницше

Та ырыбы: қ « Шопенгауэр мен Ницше философиясындағы мәдениет мәселесі» Орында ан: Нарметова М ғ 219 топ ЖМФ Тексерген: Мустафина Т. В. КАРА АНДЫ 2011 Ғ

ЖОСПАР: Кіріспе Негізі б лімө Артур Шопенгауэр (1788 -1860) Фридрих Ницше (1844 -1900) орытынды Қ Пайдаланыд ан дебиетер тізімі ғ ә

КІРІСПЕ ХІХ асырда бас а ылымдармен атар психологиялы ғ қ қ зерттеулер ке ріс алып, оны жетістіктері сол кездегі ң ө ң философиялы концепцияларды алыптасуына лкен қ ң қ ү сер етті. Сезімдік т йсінуді, немесе а ыл – ойды з ә ү қ ө концепцияларыны негізі етіп ал ан классикалы ң ғ қ философияны орнына жігер, интуиция, инстинкт сия ты ң қ психикалы былыстарды д ріптеген ж не о ан қ құ ә ә ғ табын ан жа а философиялы ба ыттар пайда болады. ғ ң қ ғ

АРТУР ШОПЕНГАУЭР (1788 -1860) А. Шопенгауер 1788 ж Данциг каласында бай саудагер отбасында дуниеге келген. Негізгі еңбектері: «Әлем жігер және елестету ретінде» Табиғаттағы жігер туралы» «Афоризмдер мен максималар»

Шопенгауэрдің пікірінше, таным процессі кезіндегі біздің қарастырып жүргеніміз, шын мәніндегі денелер емес, тек субъектімен байланысты объект немесе елестету ғана. Елестетуден басқа одан да гөрі ауқымдырақ құбылыстардың бар екенін херттей келе таным субъектісі, яки жеке адам өз басының тәжірибесі негізінде, жігерді өзінің ішкі мәні деп таниды. Жігер әр уақытта рухани акт. Жігер кейбір құндылықтарды қалыптастырады, ал оларды құндылық ретінде мойындағаннан кейін, өзі соған ұмтылады.

Эстетикалы а дау а келер болса , Шопенгауэр қ ң ғ қ Кантты айтып кеткен пікірін олдап, оны ң қ ң риясызды ына ас к п к іл б леді – онда ғ ө өң ө еш андай зімшілдік сезім, я болмаса қ ө пайда орлы ойлар, болмауы керек. нерді қ қ Ө игеруді негізгі ма саты – адамны жан – д ниесін ң қ ң ү зімшілдіктен шы атын зардаптан т арып, оны ө ғ құ қ тынышты а б леу. нерді т рлерін талдай келе, ққ ө Ө ң ү Шопнгауэр м сін мен с рет – ке істікті , ал уен ү ү ң ң ә мен поэзия – уа ытты ше берінде ана мір с ре қ ң ң ғ ө ү алады.

Жігерді зі екі т рлі м ннен т радың ө ү ә ұ : елестету ретінде немесе объективтендірілген жігер; ркімге белгілі – саналы жігер, яки денені зіндік болмысы. ә ң ө Бас аша айт анда, мбебапты жалпы дігер объективті қ қ ә қ т р ыда таби ат ж не адам денесі ретінде бейнелесе, ұ ғ ғ ә субъективті т р ыда – саналы жігер ретінде к рінеді. Жігер тек ұ ғ ө адамдар а ана емес, жалпы таби ат а т н былыс, сонды тан ғ ғ ғ қ ә құ қ ол барлы былыстарды ішкі м ні. Мыслы, сімдікті суін қ құ ң ә ө ң ө жетелуші к ште, заттарды кристалдандыратын к ш те, магнит ү ү к ші де, балы материалды денелерге т н салма тылы ты ү қ қ ә қ қ ң ар асында оларды жерге тартатын к ш те – жігерге жатады. қ ү Жігер зіндік зат ретінде ке істіктен де, уа ыттан да, ө ң қ себептіліктен де тыс жатыр.

мірлік жігер рухани акт бол анды тан, р уа ытта Ө ғ қ ә қ жігер еркіндігі, немесе зіндік себептерді (мотив) ө та дау м мкіндігі ретінде к рінеді. Осы асиеттеріні ң ү ө қ ң ар асында адамдар з еркімен з м ддесіне арсы қ ө ө ү қ келетін, керек болса зі — зі ртатын, зіндік ө ө құ ө себептерді та дап алуы м мкін. М ндай арама – ң ү ұ қ айшылы индивидуациялы а идадан туындайды. қ қ ғ Индивидуация а ғ байланысты алыптас ан жа а қ қ ң жа дайды т сінгенде, адам а ділеттілік пен ғ ү ғ ә жа ашырлы асиеттерге пайда болады. Ал ң қ қ жа ашырлы дептілікті негізі. Жа ашырлы тек ң қ ә ң ң қ адам а ана емес, сонымен бірге жануарлар а да т н. ғ ғ ғ ә

Фридрих Ницше Негізгі е бектері: ң «Музыка рухынан трагедияны туындауы» ң «Заратуштра осылай деген» «Билікке мтыл ан жігер» ұ ғ

Ницщені пікірінше, ркениет (цивилизация) пен ң ө м дениетте лдырау процесі басталды. Б ан ә құ ұғ кін лі тек буржуазиялы о ам ана емес, жалпы ә қ қ ғ ғ о амтану іліміні о амда болып жат ан қ ғ ң қ ғ қ былыстарды д рыс т сіндіре алмауы басты құ ұ ү себептерді бірі. Осы т р ыдан Ницше з ң ұ ғ ө концепциясыны негізі етіп Дарвинні « мір ң ң Ө дегеніміз к рес» за ын алды. Б л идеяны ары ү ң ұ арай дамыта отырып, Ницше мір дегеніміз к рес қ ө ү ар ылы билікке мтылу деген т жырым жасады. қ ұ ұ Осы концепция негізінде ол жо ар ы д режедегі ғ ғ ә биологиялы тип – «аса к шті адам» идеялын қ ү алыптастыру керектігін д лелдеуге тырысты. . қ ә

Оны ойынша, мірді иыншылы тарына, ң ө ң қ қ со па тарына арсы т ра алатындай «аса к шті қ қ қ ұ ү адамдар» бас аларды т рбиесімен немесе зін — қ ң ә ө зі т рбиелеу ар ылы емес, зінде ту аннан бар ө ә қ ө ғ мірлік к шті ар асында алыптасады. Тек ө ү ң қ қ осындай «аса к шті адамдар ана мір с руге ү ғ ө ү немесе билікке мтылу а ы ты» сонды тан ұ ғ құқ қ қ олар здеріні жігерін тежейтін о амда ө ң қ ғ алыптас ан моральды лшемдерді мойындамай, қ қ қ ө жа сылы тан да, жаманды тан да аула ж реді. қ қ ү

Билікке жету, з ма сат – м дделерін ж зеге асыру шін, ө қ ү ү ү олар о амда ы кездесетін адамшылы а, иыншылы а, қ ғ ғ ққ қ ққ зіне ба ыттал ан астанды а арсы ажымас к рес ө ғ ғ қ ққ қ қ ү ж ргізілуі керек. Осы т р ыдан Ницше « лды мораль» ү ұ ғ құ қ негізінде алыптас ан дінді де, «жал ан» моральды қ қ ғ уа ыздайтын буржуазияны да, барлы игілікті ж не ғ қ ә ндылы тарды ртатын тобырды да сын а алып, жалпы құ қ құ ғ адамзатты ма саты, о амны лы адамдары – «аса к шті ң қ қ ғ ң ұ ү адамдарды» д ниеге келтіру болып табылады деген ү т жырым жасайды. Ницшені «аса к шті адам» туралы ұ ң ү іліміні философиялы негізі т мендегідей идеялар а ң қ ө ғ саяды. Барлы мір с ретін денелер мен былыстар қ ө ү құ соны ішінде адам танымы да, билікке мтыл ан жігерді ң ұ ғ ң т рлері ана. Абсолюттік болмыс жо. ү ғ қ

Болмыс дегеніміз – б рын бол ан сансыз ұ ғ айталан ан былыстарды «м гілік қ ғ құ ң әң айналымда» болып алыптасуы қ. Осы т р ыдан ұ ғ Ницше Гегельді абсолюттік идеясын, таза а ыл – ң қ ойын сын а алып, адамны ирациональды ғ ң қ асиеттеріне зор к іл б леді. Олар инстинкт пен қ өң ө жігер. Осы асиеттерді е ма ыздысы – жігер. қ ң ң ң Себебі ол рі мбебап жалпылы , абсолют, рі ә ә қ ә барлы денелерді т пнегізі. Демек, материалды қ ң ү қ денелерді мір с руі осы т п негіз бен абсолют ң ө ү ү жігеріні ар асы. Ницшені идеялары кейінгі ң қ ң кездегі саяси ойлар мен практика а лкен сер етті. ғ ү ә

ОРЫТЫНДЫҚ Қорыта келе , Шопнегауэр мен Ницше философия тарихында өз орны бар ұлы тұлғалар екенін айтып өтуміз керек. Олар болашақ ХХ ғ. Пайдалы көп қайшылықтарды, әсіресе адам өмірі мен тағдырына байланысты көп ойларды көтеріп болашақ ғасырда ықпалды “өмір философиясы” аталған ағымның негізін қалап кетті.

ОЛДАНЫЛ АН ДЕБИЕТТЕР: Қ Ғ Ә “ Философия” С. Мырзылы Алматы 2008 www. google. ru www. yandex. ru Кішібеков Д. К. , Сыдыков . «Философия » Ұ Алматы-1994 бішев . «Философия» Алматы-2001 Ә Қ