Тақырыбы: Тіршілік үшін күрес жолында этологиялық құрылымның маңызы Тапсырма: Көшпенді түрлердің «үйір» болып тіршілік ету бейнесін құстар, балықтар және қасқырлардың тіршілігімен сипаттаңыз
Жоспар: 1. Тіршілік ортасы 2. Пингвиндер, дельфиндер, қасқырлар тіршілігі 3. Қорытынды
Тіршілік ортасы — қазіргі тіршілік етіп жатқан организмдердің арқасында пайда болған табиғи күштер мен құбылыстар. Тіршілік ортасы деп белгілі бір ағза (түрдің) дамуының барлық кезендеріне қажетті табиғи орта факторлар жиынтығын айтады. Тірі организмдер тіршілік ететін табиғи орталар жиынтығынэкологияда экотоп деп атайды. Бұл абиотикалық факторларжиынтығы деген ұғыммен мағыналас. Оны кейде биотоп(грекше "bios" — тіршілік, "topos" — орын) деп те атайды. Белгілі бір экотопта тіршілік ететін барлық тірі азғалар жиынтығын биоценоз (грекше "koinos" — жалпы) деп атайды. Белгілі бір аумакта тіршілік ететін барлық тірі азғалар мен орта жағдайларының жиынтығын қосып биогеоценоз (грекше "bios" — тіршілік, "ge" — Жер, "koinos" — жалпы) деп атайды.
Үйір болып тіршілік ету тән: П Д Пингвиндер Қ Дельфиндер Қасқырлар
1. ҚҰСТАРДЫ ШЫҒУ ТЕГI Ң 2. ҚҰСТАРДЫ ЭКОЛОГИЯЛЫ ТОПТАРЫ Ң Қ
ҚҰСТАРДЫ ШЫҒУ ТЕГI Ң ҚҰСТАРДЫ ТЕРIСI БАУЫРЫМЕН ЖОРАЛАУШЫЛАРДIКI СИЯТЫ ҚҰРҒАҚ ЖӘНЕ БЕЗСIЗ. АЯ ТАРЫНДАҚАБЫРША ТЫ Ң Ғ Қ Қ Қ ЖАБЫНДАРЫ БОЛАДЫ. СТАРДЫ ҚАУЫРСЫНДАРЫ БАУЫРЫМЕН ЖОР ҚҰ Ң ҒАЛАУШЫЛАРДЫ ҚАБЫРШЫ ТАРЫ Ң Қ СИЯҚТЫ МҮЙIЗДI ЗАТТАН ТРАДЫ. БАУЫРЫМЕН ЖОРАЛАУШЫЛАРДIКIНДЕЙ ӘРАҒАРЛАРЫ МЕН К БЕЮ Ұ Ғ З Ө МҮШЕЛЕРI КЛОАКА А АШЫЛАДЫ. ӘСIРЕСЕ ҮЛКЕН ҰҚСАСТЫҚ ҚҰСТАР МЕН БАУЫРЫМЕН ЖОРАЛАУШЫЛАРДЫ Ғ Ғ Ң ҰРЫҚТАРЫНДА БАЙ АЛАДЫ. ҚАЗIРГI ТРОПИКТIК СТАР ОГАЦИНДЕРДI БАЛАПАНДАРЫ А АШ БҰТАҚТАРЫНА Қ ҚҰ Ң Ғ САҚТАЛЫП ҚАЛҒАН, ҚАНАТ САУСА ТАРЫМЕН ЖАРМАСАДЫ. БЛ ҰҚСАСТЫҚ ҚҰСТАР МЕН БАУЫРЫМЕН Қ Ұ ЖОРҒАЛАУШЫЛАР — ОРТА АТА-ТЕГI БАР, ЖАНУАРЛАРДЫ ТУЫС ТОПТАРЫ ДЕГЕН ЙҒАРЫМҒА НЕГIЗДЕМЕ БЕРЕДI. Қ Ң Ұ АЛҒАШҚЫ ҚҰСТАРДЫ КӨНЕ БАУЫРМЕН ЖОР АЛАУШЫЛАРДАН ШЫ АНДЫ Ы ТУРАЛЫ ОЙ К НЕ ҚҰСТАР Ң Ғ ҚҚ Ғ Ө ДАҚТАРЫНЫ ТАБЫЛУЫМЕН РАСТАЛАДЫ. М Ң ҰНДАЙ ТАСТАРДАЫ ДА ТАР 1661 Ж НЕ 1677 ЖЫЛДАРЫ ГЕРМАНИЯДА Ғ Қ Ә ТАБЫЛ АН. ДА ТАР НЕГIЗIНДЕ АЛЫМДАР Б Л ҚҰСТАРДЫ БЕЙНЕСIН ҚАЙТА ҚАЛПЫНА КЕЛТIРIП, ОЛАРДЫ Ғ Қ Ғ Ұ Ң АЛҒАШҚЫ ҚҰСТАР ДЕП АТАДЫ. АЛАШҚЫ ҚҰСТАР ҚАУЫРСЫНДАРМЕНҚАПТАЛ АН ЖӘНЕ ҮЛКЕНДIГI К ГЕРШIНДЕЙ Ғ Ғ Ө БОЛҒАН. ОЛАРДЫ НА ЫЗ ҚАНАТТАРЫ, ҰЗАРҒАН ЖIЛIНШIГI, БАРЛЫ ҚҰСТАРҒА ТӘН АЯҚТАҒЫ САУСАҚТАРЫНЫ Ғ Қ Ң ОРНАЛАСУЫ Ж НЕ БАСҚА ҚҰРЫЛЫС БЕЛГIЛЕРI ЕРЕКШЕЛЕНДIРДI. БIРА ӨП ОМЫРТ АЛЫ ҰЗАРҒАН ҚҰЙРЫҒЫ, Ә ҚК Қ ЖАҚТАРЫНДА Ы МАЙДА ТIСТЕРI, АУА ТОЛМА АН СҮЙЕКТЕРI Ж НЕ БАСҚА БЕЛГIЛЕРI, ОЛАРДЫ БАУЫРМЕН Ғ ҒА Ғ Ә Ң ЖОРҒАЛАУШЫЛАР А ҰҚСАСТЫҒЫН КӨРСЕТТI. ҚАНАТТЫ , ҚЫРЫ ЖО ТӨСТIҢ ҚҰЙРЫҚТЫҢҚҰРЫЛЫСЫ, АЛ АШҚЫ Ғ Ң Қ Ғ ҚҰСТАР НАШАР ҰШЫП, А АШТА ТIРШIЛIК ЕТТI ДЕП ҰТ Ғ ЖЫРЫМ ЖАСАУ А МҮМКIНДIК БЕРЕДI. АЛЫМДАРДЫ Ғ Ғ Ң АЙТУЫ БОЙЫНША, АЛАШҚЫ ҚҰСТАР ШАМАМЕН 180 МЛН. ЖЫЛ ҰРЫН, А АШТАРДА ТIРШIЛIК ЕТIП, ҰБ ҚТАН Ғ Б Ғ ТА БҰҚТАҚҚА СЕКIРЕ АЛАТЫН САҚ БАУЫРЫМЕН ЖОР АЛАУШЫЛАРДАН ШЫ АН. КЕЙIННЕН ТАБИ АТТА ҚАЗIРГI Ұ Ғ ҚҚ Ғ ҚҰСТАРДЫ БЕЛГIЛЕРI ДАМЫАН ДАРА ТАР ҒАНА САҚТАЛҒАН. Ң Ғ Қ
ҚҰСТАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТОПТАРЫ ҚҰСТАР ЭВОЛЮЦИЯЛЫҚ ҚАТЫНАСТА ЕҢ ЖАС БОЛЫП, ЕКI АЯҚПЕН ЖҮРУ, ҚАУЫРСЫНДЫ ЖАБЫН, ҚАНАТ ПЕН ТҰМСЫҚ, ҚАРҚЫНДЫ ЗАТ АЛМАСУЫ БАР ЖЫЛЫҚАНДЫЛЫҚ, ЖАҚСЫ ДАМЫҒАН БАС МИЫ ЖӘНЕ КҮРДЕЛI МIНЕЗ-ҚҰЛЫҚТАРЫ БАР ЖОҒАРЫ ДАМЫҒАН ЖАНУАРЛАР БОЛЫП ЕСЕПТЕЛЕДI. ҚҰСТАРДЫҢ ОСЫ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI, ОЛАРҒА ЖЕР ШАРЫНДА КЕҢIНЕН ҚОНЫСТАНУҒА ЖӘНЕ БАРЛЫҚ МЕКЕНДЕУ ОРТАЛАРЫН – ҚҰРЛЫҚТЫ, СУДЫ, АУДАНЫ ИГЕРУГЕ МҮМКIНДIК БЕРДI; ОЛАР ЖОҒАРЫ ПОЛЯРЛЫ КЕҢIСТIКТЕРДЕН ӨТЕ ҰСАҚ МҰХИТТАҒЫ АРАЛДАРҒА ДЕЙIН ТАРАҒАН. МЕКЕНДЕУ ОРТАЛАРЫ ҚҰСТАР ЭВОЛЮЦИЯСЫНДА IРIКТЕУ ФАКТОРЫ БОЛЫП ТАБЫЛДЫ (ДЕНЕ, ҚАНАТ, АЯҚ ҚҰРЫЛЫСЫ, ҚОЗҒАЛУ, ҚОРЕК ТАБУ ТӘСIЛДЕРI). ҚҰСТАРҒА МАУСЫМДЫҚ ЦИКЛДЕР ТӘН, ОЛАР КӨБIНЕСЕ КӨШПЕЛI ҚҰСТАРДА БАЙҚАЛАДЫ ЖӘНЕ ӨЗ АУМАҒЫНАН ШЫҚПАЙТЫН КӨШПЕНДI НЕМЕСЕ ОТЫРЫҚШЫ ҚҰСТАРДА АСА БАЙҚАЛМАЙДЫ. ҚҰСТАРДЫҢ САН-АЛУАН ТҮРЛIЛIГI ӘСIРЕСЕ ТРОПИКАЛЫҚ АЙМАҚТАРДА ШОҒЫРЛАНҒАН. ҚҰСТАРДЫҢ ӘР ТҮРI БIРНЕШЕ БИОГЕОЦЕНОЗДАРДА ТIРШIЛIК ЕТУI МҮМКIН. ЕҢ КӨП БОЛЫП, АРАСЫНДА ЕТҚОРЕКТIЛЕРI, ӨСIМДIКҚОРЕКТIЛЕРI, АРАЛАСҚОРЕКТIЛЕРI БАР ОРМАН ҚҰСТАРЫНЫҢ ТОБЫ ЕСЕПТЕЛЕДI. ОЛАР БҰТАЛАРҒА, ҚУЫСТАРҒА, ЖЕРЛЕРГЕ ҰЯ САЛАДЫ. АШЫҚ АЙМАҚТЫҢ – ШАЛҒЫНДАРДЫҢ, ДАЛАЛАРДЫҢ, ШӨЛДЕРДIҢ ҚҰСТАРЫ ҰЯЛАРЫН ЖЕРГЕ САЛАДЫ; ЖАҒАЛАУЛАРДАҒЫ ҚҰМТАР ЖАРТАСТАРҒА ҰЯ САЛАДЫ ЖӘНЕ БIРНЕШЕ ТҮРДIҢ ҚҰСТАРЫ БIРГЕ МЕКЕНДЕЙ ОТЫРА БIРIГIП ЖАУЛАРДАН ҚОРҒАНЫП, ҚҰСТАР БАЗАРЫН ТҮЗЕЙДI. ҚҰСТАРҒА АНЫҚ БАЙҚАЛАТЫН ПОПУЛЯЦИЯ САНЫНЫҢ ӨЗГЕРУ ДИНАМИКАСЫ ТӘН. СОЛАЙ, ҚҰСТАРДЫҢ ЕҢ КӨПШIЛIГI (100 МЛРД ДАРАҚҚА ДЕЙIН) ЖЕТКIНШЕКТЕР ҰШҚАННАН КЕЙIН АЛ, ЕҢ АЗЫ (САНЫНЫҢ 10 ЕСЕ АЗАЙҒАНЫ) КЕЛЕСI ЖАЗДЫҢ БАСЫНДА БАЙҚАЛАДЫ. ҚҰСТАР САНЫНЫҢ ӨЗГЕРУIНЕ АДАМНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТI ҮЛКЕН РӨЛ АТҚАРАДЫ. ОРМАНДАРДЫҢ, САЗДАРДЫҢ, ШАЛҒЫНДАРДЫҢ КӨЛЕМI ҚЫСҚАРУДА, КЕЙБIР ҚҰМТАР ЖОЙЫП ТАСТАЛУДА. ҚОРЕК ТIЗБЕГIНДЕ ҚҰСТАР РӨЛI ҮЛКЕН, СЕБЕБI ОЛАР КӨПТЕГЕН ҚОРЕК ТIЗБЕКТЕРIНIҢ СОҢҒЫ ТҮЙIНДЕРIН БЕЙНЕЛЕЙДI. ЖЕМIСТЕР МЕН ДӘНДЕРДI ТАРАТУДА ДА ҚҰСТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ ӨТЕ ЗОР. АДАМНЫҢ ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТIНДЕ ҚҰСТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ НЕГIЗIНЕН ҰНАМДЫ: ОЛАР КЕМIРУШIЛЕРДI, ЗИЯНКЕСТI ЖӘНДIКТЕРДI, АРАМ ШӨПТЕРДIҢ ДӘНДЕРIН ЖОЯДЫ, СОНДЫҚТАН ОЛАРДЫ БАУ-БАҚШАЛАРДЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРҒАНЫСЫ ДЕП ҚАРАСТЫРУҒА БОЛАДЫ. ҚҰСТАРДЫ ҚОРҒАУ. АЯЛАУ, ҚОРЕКТЕНДIРIП ТҰРУ КЕРЕК, ӘСIРЕСЕ ҚЫСТА, ҰЯЛАРЫН БҰЗБАУ КЕРЕК. АШЫҚ, ЕЛГЕЗЕК, ҰЯҢДЫБЫСТЫ ҚҰСТАР БОЛМАСА, БIЗДIҢ ОРМАНДАР, ШАЛҒЫНДАР, САЯБАҚТАР, СУ ҚОЙМАЛАРЫ ЖЫМЖЫРТ, ТЫМ-ТЫРЫС БОЛЫП ҚАЛАДЫ. ҚҰСТАР ӘКЕЛЕТIН ЗИЯН ОЛАРДЫҢ ӘКЕЛГЕН ПАЙДАСЫНАН ӘЛДЕҚАЙДА ТӨМЕН.
Пингвиндер құстардың ішіндегі ерекше тобы. Олардың алдыңғы аяқтары ескекке айналған. Ескек аяқтарының көмегімен суда жақсы жүзеді әрі жақсы сүңгиді. Төссүйек қыры жақсы жетілген. Ондағы бұлшықеттер ескек аяқтарын қозғалысқа келтіреді. Олар ұша алмайды, құрлықта теңселіп әрең қозғалады. Аяқтары қысқа әрі түлғасының артқы жағында орналасқандықтан, денесін тік үстайды. Пингвиндер оңтүстік жарты шарда ғана таралған, әсіресе Антрактида жағалауында көптеп кездеседі. Жұп құрып тіршілік етеді әрі жұптарын өмір бойы сақтайды. Көбейер кезде бір жерге мыңдап топтасады. Ұяларын теңіз жағалауындағы тасты жерлерге салады. Ұяда көбіне 1 – 2 жұмыртқа болады. Жұмыртқаны қоразы мен мекиені кезектесіп басады. Көптеген түрлерінің құрсагында тері қатпарлы қалтасы бар. Жұмыртқа басқан кезде қалтасы жұмыртқаны жауып түрады. Жұмыртқасын көбіне жаргақты табанының үстіне қойып шайқайды. Үлке пингвин жұмыртқасын қыста басады. Ол пингвиндердің ең ірісі. Биіктігі 110 -120 см, салмағы 45 килограммға жетеді. Одан сәл кішілеу түрі – корольдік пингвин. Саны өте көп әрі кеңінен таралған түрі – қоршау көз пингвин. Бұлардан басқа алтыншотты, көзілдірікті, галапагостық пингвиндер кездеседі. Пингвиндердің кәсіптік мәні жоқ. Олар теңіз жағалауларында топтанып жүреді. Құрлықта жүргенде тікесінен тік тұрып жайлап қозғалады. Ұяларын жерге салады. Кейбір түрлері ұяларын тастарды жинастырып үйіп жасайды. Ал кейбіреулері жерді шұңқырлап ұя салады. Олар бапықтармен, шаянтәрізділермен, кейді бесаяқты молюскалармен қоректенеді. Пингвиндердің 20 шақты түрі белгілі.
БАЛЫҚТАР (ЛАТ. PІSCES) – ХОРДАЛЫЛАР ТИПІНІҢ ЖАҚТЫЛАР ТОБЫНА ЖАТАТЫН ОМЫРТҚАЛЫ СУ ЖАНУАРЛАРЫ. 20 МЫҢНАН АСТАМ ТҮРІ БЕЛГІЛІ, ОЛАРДЫҢ 97 – 98%-Ы СҮЙЕКТІ БАЛЫҚТАРҒА ЖАТАДЫ, ҚАЛҒАНДАРЫ ШЕМІРШЕКТІ БАЛЫҚТАР. ҚАЗАҚСТАНДА 180 -ДЕЙ ТҮРІ МЕН ТҮР ТАРМАҚТАРЫ КЕЗДЕСЕДІ. БАЛЫҚТАР ДЕВОНКЕЗЕҢІНЕН БЕЛГІЛІ. ҚАЗІРГІ КӨПТЕГЕН ТҮРЛЕРІ 500 МЫҢ ЖЫЛДАН БЕРІ ӨЗГЕРМЕСТЕН ТІРШІЛІК ЕТІП КЕЛЕДІ. БАЛЫҚТАРДЫҢ МЕКЕН ЕТУ АУМАҒЫ БИІК ТАУ СУҚОЙМАЛАРЫНАН МҰХИТТЫҢ ТЕРЕҢ СУ ТҮБІНЕ ДЕЙІНГІ АУҚЫМДЫ ҚАМТИДЫ. ОЛАР – 2°С-ТАН (АРКТИКАЛЫҚ СУДА) 50°С (ЫСТЫҚ БҰЛАҚТАРДА) ТЕМПЕРАТУРА АРАЛЫҒЫНДА ТІРШІЛІК ЕТЕ АЛАДЫ. ТҰЗДЫЛЫҒЫ 70‰ СУҒА ТӨЗЕТІН БАЛЫҚТАР ДА БАР. БАЛЫҚТАР ДЕНЕ ТҰРҚЫ, ТҮСІ, ҚҰРЫЛЫСЫ, ФИЗИОЛОГИЯСЫ ЖАҒЫНАН АЙТАРЛЫҚТАЙ ЕРЕКШЕЛЕНЕДІ. ОЛАРДЫҢ ДЕНЕ ТҰРҚЫ 1 СМ-ДЕН 20 М-ГЕ ДЕЙІН БОЛАДЫ, АЛ САЛМАҒЫ 1, 5 ГРАММНАН 12 – 14 ТОННАҒА ДЕЙІН ЖЕТЕДІ. ОЛАРДЫҢ ПІШІНДЕРІ ДЕ ӘР ТҮРЛІ: ҰРШЫҚ, ЖЕБЕ ТӘРІЗДІ, ЕКІ БҮЙІРІНЕН НЕМЕСЕ АРҚАСЫНАН БАУЫРЫНА ҚАРАЙ ҚЫСЫҢҚЫ, ЖЫЛАН, ТАСПА, ШАР ТӘРІЗДІ, ДӨҢГЕЛЕК, Т. Б. БОЛАДЫ. БАЛЫҚТЫҢ ДЕНЕСІ ҮШ БӨЛІКТЕН (БАС, КЕУДЕ, ҚҰЙРЫҚ) ТҰРАДЫ. ОЛАРДЫҢ ЖҰП ТАНАУ ТЕСІГІ МЕН КӨЗІ, ЖҰП (КЕУДЕ, ҚҰРСАҚ) ЖӘНЕ ДАРА (АРҚА, ҚҰЙРЫҚ АСТЫ) ҚАНАТТАРЫ БОЛАДЫ. КЕЙБІР БАЛЫҚТАРДЫҢ ҚАНАТТАРЫ ЖЕТІЛМЕГЕН, АЛ КЕЙБІР ТҮРЛЕРІНДЕ ӨТЕ ЖАҚСЫ ЖЕТІЛГЕН (МЫСАЛЫ, АЛБЫРТТАРДЫҢ МАЙ ҚАНАТЫ).
Дельфиндер тіршілігі ДЕЛЬФИН – СҮТҚОРЕКТІЛЕР КЛАСЫНЫҢ КИТ ТӘРІЗДІЛЕР ОТРЯДЫНА ЖАТАТЫН ТІСТІ КИТТЕР ТОБЫНЫҢ БІР ТҰҚЫМДАСЫ. ДЕЛЬФИНДЕР ТРОПИКТІК ЖӘНЕ ҚОҢЫРЖАЙ БЕЛДЕУЛЕРДІҢ ТЕҢІЗДЕРІНДЕ ТАРАЛҒАН. КЕЙБІР ТҮРІ ПОЛЮСТІК БЕЛДЕУ ТЕҢІЗДЕРІНДЕ ДЕ КЕЗДЕСЕДІ. КӨБІНЕ ТОП ҚҰРЫП ТІРШІЛІК ЕТЕДІ. ДЕЛЬФИНДЕРДІҢ ЖИЫРМА ТУЫСЫНЫҢ ЕЛУДЕЙ ТҮРІ БАР. БҰЛАРДЫҢ ДЕНЕ ПІШІНІ ЖҰМЫР, ҰЗЫНДЫҒЫ БІР – ОН МЕТР. КӨПШІЛІК ТҮРЛЕРІНІҢ БАСЫ ЖҰМЫР ЖӘНЕ ТҰМСЫҒЫ АЛҒА ҚАРАЙ ШЫҒЫҢҚЫ КЕЛЕДІ. КЕЙ ТҮРЛЕРІНІҢ АРҚАСЫНДА ОРАҚ ТӘРІЗДІ АРҚА ҚАНАТЫ БАР. ЖАЛПАҚ ҚҰЙРЫҚ ҚАНАТЫ ДЕНЕСІМЕН ГОРИЗОНТАЛЬ БАҒЫТТА ОРНАЛАСҚАН. АЛДЫҢҒЫ АЯҒЫНЫҢ СҮЙЕКТЕРІ ҚЫСҚАРЫП, САУСАҚ СҮЙЕКТЕРІ ТҰТАСЫП ЕСКЕККЕ АЙНАЛҒАН. АРТҚЫ АЯҒЫ МҮЛДЕМ ЖОЙЫЛҒАН. ДЕЛЬФИНДЕР ЕСКЕК АЯҚТАРЫМЕНСУДА ӨТЕ ЖЕҢІЛ ӘРІ ЖЫЛДАМ (САҒАТЫНА ЕЛУ КИЛОМЕТРГЕ ДЕЙІН) ЖҮЗЕДІ. ЖАЛҒЫЗ ТАНАУ ТЕСІГІ ТӨБЕСІНЕН АШЫЛАДЫ, СОЛ АРҚЫЛЫ ДЕЛЬФИНДЕР ОҚТЫН-ОҚТЫНСУ БЕТІНЕ КӨТЕРІЛІП, АУАМЕН ТЫНЫС АЛАДЫ. ЕТТІ ЕРІНДЕРІ ЖАҚСЫ ЖЕТІЛГЕН. ТІСТЕРІ КӨП. ТЕРІСІНДЕ ТҮКТЕРІ БОЛМАЙДЫ, ТЕРІСІ ӨТЕ СЕРПІМДІ КЕЛЕДІ. ТЕРІ АСТЫНДАҒЫ МАЙ ҚАБАТЫ ЖАҚСЫ ДАМЫҒАН. ДЕЛЬФИННІҢ ҚАНЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДА ГЕМОГЛОБИННІҢ, БҰЛШЫҚ ЕТТЕРІНДЕГІ ЕРЕКШЕ АҚУЫЗДЫ ЗАТ – МИОГЛОБИННІҢКӨП БОЛУЫ ДЕНЕСІНДЕГІ ГАЗ АЛМАСУҒА ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙ ЖАСАП, СУ АСТЫНДА ҰЗАҚ УАҚЫТ ТЫНЫС АЛМАЙ ТІРШІЛІК ЕТУІНЕ СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ. ОЛАРДЫҢ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ӨТЕ ЖАҚСЫ ДАМЫҒАН. МИЫ ҮЛКЕН, АЛДЫҢҒЫ МИ СЫҢАРЛАРЫНЫҢ СЫРТЫ КӨПТЕГЕН САЙШАЛАР МЕН ИІРІМДЕРГЕ БӨЛІНГЕН. ДЕЛЬФИНДЕРДЕ ӘР ТҮРЛІ ДЫБЫС ТОЛҚЫНДАРЫН ШЫҒАРАТЫН ЖӘНЕ ҚАБЫЛДАЙТЫН ӨТЕ КҮРДЕЛІ ЕСТУ ЖҮЙЕСІ (ЭХОЛОКАЦИЯ) ЖАҚСЫ ДАМЫҒАН. ОЛАР ӨЗДЕРІНЕН ӨТЕ НӘЗІК УЛЬТРАДЫБЫС ТОЛҚЫНДАРЫН ШЫҒАРЫП, ОНЫҢ КЕРІ ҚАЙТҚАН ЖАҢҒЫРЫҒЫН ҚАБЫЛДАЙ АЛАДЫ. СОЛ АРҚЫЛЫ ҚОРЕГІН ҰСТАЙДЫ, ӨЗ ҮЙІРІН ТАБАДЫ, СУДАҒЫ ӘР ТҮРЛІ КЕДЕРГІЛЕРДІ АЛДЫН АЛА СЕЗЕДІ. ДЕЛЬФИНДЕР ЕКІ ЖЫЛДА БІР-АҚ РЕТ ҰРПАҚ БЕРЕДІ. ІРІ ТҮРЛЕРІ ЕЛУ, ҰСАҚТАРЫ
• АУА-РАЙЫ ЖАЙЛЫ БОЛСА, ҚАСҚЫРЛАР ОРМАН ІШІНДЕ 9 КМ ЖЕРДЕГІ ДЫБЫСТЫ ЕСТИ АЛАДЫ. АЛ АШЫҚ ДАЛАДА 16 КМ ҚАШЫҚТЫҚТАҒЫ ДЫБЫСТЫ ҚҰЛАҒЫ СЕЗЕДІ. • ҚАСҚЫРДЫ ҮЙ КҮЗЕТУГЕ МӘЖБҮРЛЕУ МҮМКІН ЕМЕС. СЕБЕБІ ОЛАР ТАНЫС ЕМЕС ТІРШІЛК ИЕСІНЕН ҚОРҚЫП, ЖАСЫРЫНЫП ЖҮРЕТІН БОЛАДЫ. • ҚАСҚЫР 200 МИЛЛИОН ИІСТІ СЕЗЕДІАДАМ 5 МЛН-ГЕ ЖУЫ ИІСТІ. Қ АЖЫРАТА АЛАТЫНДЫҒЫН АЙТА КЕТЕЛІК. . • 1600 ЖЫЛЫ СОЛТ ҮСТІК АМЕРИКАДА ҚАСҚЫРЛАРДЫҢ САНЫ 2 МИЛЛИОН БОЛҒАН ЕДІ. ҚАЗІРГІ ТАҢДА ОЛАРДЫҢ САНЫ БАР-ЖО 000. • АШ ҚАСҚЫР БІР ЖЕГЕНДЕ 10 КГ ЕТ ЖЕЙ АЛАДЫСАЛЫСТЫРУ ҮШІН. АЙТСАҚ, Б ҰЛ 100 ГАМБУРГЕРМЕН ПАРА-ПАР. • ҚАСҚЫРЛАР ОСЫДАН 35 МИЛЛИОН ЖЫЛ БРЫН ӨМІР Ұ СҮРГЕН «MESOCYON» АТТЫ ЖАНУАРДАН ПАЙДА БОЛ АН. БҰЛ Ғ ЖАНУАРЛАРДЫҢ АЯ ҚТАРЫ ҚЫСҚА, КЕУДЕЛЕРІ ҰЗЫН ЕДІ. • ҚАСҚЫРЛАР БІР ЖҮЗГЕНДЕ, 13 КИЛОМЕТРГЕ ДЕЙІН ШАРШАМАЙ ЖЗЕ Ү АЛАДЫ. • ҚАСҚЫРЛАР 2 МИНУТ БОЙЫ 32 КМ/СА ЖЫЛДАМДЫ ҚПЕН ЖҮГІРЕ Ғ АЛАДЫ. АЛ ҚАУІП СЕЗІНГЕН ЖАҒДАЙДА, 56 КМ/СА ЖЫЛДАМДЫ ҚТЫ Ғ ДА БАҒЫНДЫРА АЛАДЫ. ҚАСҚЫРЛАР БІР-БІРІН КЕЛЕ ЖАТ АН ҚАУІП-ҚАТЕРДЕН Қ САҚТАНДЫРУ ҮШІН ҰЛИДЫ. ЖАЛҒЫЗ ҒҰМЫР КЕШЕТІН ЖАНУАРЛАР ЖАЛҒЫЗДЫҚТАН ДА ҰЛУЫ МҮМКІН. ӘДЕТТЕ ОЛАР 5 СЕКУНДТАН АРТЫ ДАУЫСЫН СОЗБАЙДЫ. Қ • ҚАСҚЫРДЫҢ К ӨЗІНДЕ ЖАРЫҚТЫ ШАҒЫЛЫСТЫРАТЫН ҚАБАТ БОЛАДЫ. ОСЫ ҚАБАТ АРҚЫЛЫ ОЛАР ТҮНДЕ ДЕ ҚАСҚЫРДЫҢ ЕЖЕЛГІ СУРЕТТЕРІ ЕУРОПАНЫҢ ОҢТҮСТІГІНДЕГІ ҮҢГІРЛЕРДЕН ТАБЫЛҒАН. СУРЕТТЕРДІҢ ЖАСЫ - 20 000 ЖЫЛ. • • АЙНАЛЫСЫНДАҒЫ ҚОЗҒАЛЫСТАРДЫ АЙҚЫН БАҚЫЛАП ОТЫРА АЛАДЫ. • ҚАСҚЫРЛАР ӨМІР СҮРЕТІН МЕКЕНДЕ МІНДЕТТІ ТҮРДЕ БІР ТОП ҚАРҒАЛАР ДА БОЛАДЫ. ОЛАР ЖЫРТҚЫШТАРДАН ҚАЛҒАН АЗЫҚТЫ ШҰҚЫП ЖЕП, К Н КӨРЕДІ. КЕЙДЕ ҚАСҚЫРЛАРДЫ Ү ӨЗДЕРІНЕ ҚОРҒАН РЕТІНДЕ ПАЙДАЛАНУЫ М МКІН. Ү • ҚАСҚЫРЛАРДЫ АЛҒАШ ҚЫЗЫЛ КІТАПҚА ЕНГІЗГЕН ГЕРМАНИЯ МЕМЛЕКЕТІ. БҰЛ ШЕШІМ 1934 ЖЫЛЫ РИДРИХ Ф НИДЦШЕ МЕН ОСВАЛЬД ШПЕНГЛЕРДІҢ Ы ҚПАЛЫМЕН ҚАБЫЛДАНҒАН. ҚЫЗЫЛ КІТАПҚА ЕНГЕН ЖАНУАРЛАРДЫҢ Е Ң АЛҒАШЫ ОСЫ ҚАСҚЫРЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. • ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАСҚЫРЛАРДЫҢ ПОПУЛЯЦИЯСЫ ШАМАМЕН МЫНАДАЙ. КАНАДА МЕН АЛЯСКАДА 50 МЫ ҚАСҚЫР, Ң АҚШ-ТА 6500. ЕУРОПА АУМАҒЫ БОЙЫНША, ИТАЛИЯДА 300, ИСПАНИЯДА 2000 МЫ , НОРВЕГИЯ МЕН ШВЕЦИЯДА Ң 80, ПОЛЬШАДА 700, ҰРЫНҒЫ КСРО АУМА ҒЫНДА 70 Б МЫҢНАН АСТАМ ЖАНУАР ТІРЛІК ЕТУДЕ. ҒЫ 65
ҚАСҚЫРЛАР ТІРШІЛІГІ
Қорытынды: • Этология-жануарлардың мінез-құлқының заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Бір популяция мүшелерінің қарымқатынастарының жүйесін популяцияның мінез -құлықтық немесе “этологиялық құрылым” деп атайды. Жануарлардың мінез-құлқы ең алдымен түрге тән жалғыз немесе топтық өмір сүруіне байланысты. • Қауым-отырықшы жануарлардың топтық орналасуы • Тобыр-биологиялық пайдалы ұйымдасқан іс-
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 7 -сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007 Балалар Энциклопедиясы, II- том Биология 2011
Глассари: • Биоценоз (био. . . және гр. koіns — жалпы) — тіршілік жағдайлары азды-көпті біркелкі орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің жиынтығы Биогеоценоз (био. . . , гео. . . және гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы. Эволюция (лат. evolutіo – өрлеу, өркендеу), биологияда – тірі табиғаттың қайта айналып келмейтін және тура бағытталған тарихи дамуы.
Скачать презентацию Тақырыбы Тіршілік үшін күрес жолында этологиялық құрылымның маңызы
Адилхан Асем экология.pptx