Тақырыбы: Тұлғаның әлеуметтенуі Әлеуметтік саяси пәндер кафедрасының оқытушысы Аралбай С. М.
Мақсаты: студенттерді тұлға ұғымымен оның әлеуметтену жағдайымен таныстыру. Оларға тұлға мен қоғам арақатынасын ашып көрсету. Оларды қоғамда өз орнын таба білеуге үйрету.
Дәріс жоспары: 1. Тұлға ұғымының мәні мен түсінігі. 2. Тұлға туралы теориялар. Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер. 3. Тұлғаның әлеуметтену процесі. 4. Тұлға- әлеуметтік қатынастардың объектісі және субъектісі ретінде.
Тұлға – әлеуметтанудың өзекті проблемалары ның бірі, өйткені қоғамдағы болып жататын әлеуметтік құбылыстар мен процестердің себептерін, мәнін жеке тұлғалардың мәнді сипатты белгілері арқылы түсінуге болады. Басқаша айтқанда, жеке тұлғаның мінез құлқы арқылы тұтас топтың, қоғамның өмірін түсінуге болады.
Тұлға ұғымының мәні мен түсінігі. Индивид (лат. individuum өлінбейтін) Объектілердің б белгілі бір түрінен, тегінен класынан бөлініп шыққан жалқы, жеке объект. Казіргі логикада санадан тыс немесе оның ішіндегі объектоның белгілі бір қасиеттері бар және басқа объектілермен байланыса алады, бірақ сол қасиеттер мен байланыстар тарапынан қарастырылмайды. Адам адамзат баласының жер бетіндегі басқа биологиялық организмдерден өзгеше қасиеттерін сипатайтын жалпылама ұғым.
Тұлға туралы теориялар. Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер. Адамның аса күрделі табиғаты оның қоғамдағы әр түрлі байланыс қатынастары казіргі әлеуметтануда адамға, оның тұлғалық түрінде байланысты, алуан түрлі модельдерді жасауға ықпал етті. Осылардың бірі адамның бейнесіне әлеуметтік рөлдердің жиынтығы ретінде қарау. Әлеуметтік рөл қоғамдағы адамдардың белгілі бір алатын орнына, жағдайына, олардың басқалармен қарым қатынастарына байланысты және қабылдаған ережелерге сәйкес адамдардың атқаратын қызметтері.
Басқаша айтқанда, әлеуметтік рөл дегеніміз, қоғамдағы адамдардың белгілі бір қызмет атқарған жағдайда белгілі бір тәртіп нормаларын сақтауын айтамыз. Ал рөлдік жүйе дегеніміз адамның қоғамдағы алатын орнына, жағдайына, тұрмысына сәйкес істейтін қызметінің жиынтығы. Адамдардың әлеуметтік рөлдерді бойына сіңіріп, игеріп, меңгеру тұлғаны әлеуметтендіру процесінің бір бөлігі, оның қоғамға, топқа толық енуінің негізгі қажетті шарты. Әлеуметтік рөлдердің мысалы ретінде адамдардың мамандыққа байланысты рөлін айтуға болады. Әлеуметтік рөлдерді игеріп, меңгеруде адам әлеуметтік тәртіп стандарттарын игеріп, меңгеруді, өзін өзі бағалап, бақылауды іске асырады.
“Әлеуметтік статус“және“Әлеуметтік рөл“ Енді бұларға толығырақ тоқталған жөн: Мысалы: Әрбір адам әлеуметтік жүйеде бірнеше қызметтерді атқарады. Осыны статус дейді. Әрбір адамның бірнеше статусы болуы мүмкін, бірақ оның жағдайын бір ғана статус анықтайды. Бұл жалғыз статус басты немесе интегралды деп атайды. Еңбегі арқылы қол жеткізген статус адамның қажырлы еңбек етуіне байланысты. Статустың табиғи деген түрі болады. Тұлғаның табиғи статусы адамның мәнді, тұрақты сипатты белгілеріне байланысты (ер адам, әйел, бала, жасөспірім, қарт, т. б. ) Кәсібіне байланысты статус тұлғаның базистік яғни негізгі статусы болып есептеледі.
Тұлғаның әлеуметтену процесі. Тұлғаны одан әрі әлеуметтендіру процессі тек қана адамдардың алуан түрлі бірліктері мен топтық шеңберінде болуымен шектелмейді. Тұлғаны әлеуметтендіру оны өз бетімен еркін азаматтың алдыңғы қатарлы тәжірибелеріне, мәдени бағалы құндылықтарына, нысандарына, бағыттарына, т. б белсенді араласып, оларды терең игеруге, бойына сіңіруге, өңдеуге мәжбүр етеді. Осылардың негізінде тұлғаның ерекшелік қасиеттері одан әрі тереңдей түседі оның әлеуметтік тұрғыдан өзі тануы, өзінше бағалау қасиеттері қалыптасады.
Тұлға- әлеуметтік қатынастардың объектісі және субъектісі ретінде. Тұлға тек қана әлеуметтік қоғамдық қатынастардың жемісі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік іс әрекет, қызмет қоғамның барлық салаларында әрдайым көрініп отырады. Макс Вебер іс әрекетті біреуге бағытталуын, нысаналануын тосу, күту, үміт ету дейді. Вебер әлеуметтік іс әрекетті, қимылды 4 типке бөледі. 1. Ақыл ойдың мақсатқа бағытталуы. Мұнда әрбір іс әрекеттің мақсаты мен құрлымының біріне сәйкестігі көзделеді 2. Іс әрекетің құндылыққа бағыталуы. Мұнда әрбір іс әрекеттің басқа құндылық, бағалық үшін өмір сүруі көзделген.
Әлеуметтік іс әрекет пен қызметтің қозғаушы күші объективтік жағдайлармен байланысты. Объективтік жағдай адамдардың қажеттілігінен мұң мұқтажынан, мүлдесінен, мақсатынан шығады. Мүлделердің мақсатардың негізінде әлеуметтік талап тілектерді білдіретін адамдардың қажеттіліктері жатады. Осыған орай мүлде, мақсат бір нәрсеге, затқа деген қажеттілікті түсінудің түрі ретінде көрінеді. Қажеттілік тұлғаны өзін қоршаған әлеуметтік ортамен қатар сыртқы табиғатпен тығыз байланыстырады, өйткені адам табиғаттан өзіне керегін алып, өзінің мүлдесін, мақсатын қанағаттандырып отырады.
Қорыта келгенде туған сәби әлі тұлға емес. Ол тек қана индивид. Ол адам тегінің өкілі. Қандайда бір қоғамда адамның әлеуметтік жүйедегі орны бар. Ал қоғамның адамға белгілі бір талап қоюы оның әлеуметтік рөлінің мазмұны, мәнін құрайды
Пайдаланған әдебиеттер: Негізгі: Косов Г. В. Основы социологии и политологии : учебник для мед. училищ и колледжей / Г. В. Косов, Э. М. Аванесьянц. М. : ГЭОТАР Медиа, 2010. Кравченко А. И. Социология : Учебник для вузов / Кравченко, Альберт Иванович. СПб. : Питер, 2007. 431 с. 3. Кравченко А. И. Социология : учебник для вузов / А. И. Кравченко, В. Ф. Анурин. СПб. : Питер, 2010. 4. Әбсаттаров Р. Әлеуметтану : оқу құралы / Р. Әбсаттаров, М. Дөкенов. 2 ші бас. , толықт. Алматы : Қарасай, 2009 Қосымша: 1. Алимбекова Г. Т. Проблема насилия в отношении женщин : социологический анализ / Г. Т. Алимбекова. Алматы : ДОИВА, 2008. 196 с
Бақылау сұрақтары ( кері байланыс): Тұлғаның әлеуметтенуі дегеніміз қалай түсінесің? Тұлғаның әлеуметтенуінің негізгі түрлерін көрсет. Қайта әлеуметтену дегеніміз не? Тұлғаның әлеуметтенуінің объективтік факторы. Тұлғаны зерттеудің әлеуметтанулық әдістерін ата.
Мәселелі сұрақтар: 1. Тұлғаның қоғамға тигизер ықпалы 2. Қоғамның әлеуметтік тұрақтылығына тұлғалық көзқарас
Назар аударғандарыңызға үлкен рахмет Назар аударғандарыңызға рахмет!
Скачать презентацию Тақырыбы Тұлғаның әлеуметтенуі Әлеуметтік саяси пәндер кафедрасының оқытушысы
8.ppt