Тақырыбы : нашақорлық, психоактивті заттар туралы түсінік.

Тақырыбы : нашақорлық, психоактивті заттар туралы түсінік. жіктелуі Орындаған: Мадиева. М Те к серген: Д. Азизходжаева Тобы: СТК-

Жоспары: I. Кіріспе II. Негізгі бөлім Дәріге тәуелділік шақыратын препараттар Тәуелділік шақыратын препараттардың маңызы III. Қорытынды IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе Наркомания дегеніміз адамдарды психикасына сер ететін ң ә заттар а т уелділігі. Наркомания (грек тілінен- ме іреу, естен ғ ә ң айырылу, штарлы )- белгілі наркотикалы заттарды құ қ қ абылдау н тижесінде туындайтын созылмалы ауру. қ ә Наркоманияда (наша орлы ) комплексті психикалы , қ қ қ неврологиялы , вегето-соматикалы б зылыстар ж не жеке қ қ ұ ә т л аны тере згерістері болады. ұ ғ ң ң ө

«Наркотикалық зат» ұғымын талдаудың үш аспектін ажыратады: медициналық, әлеуметтік және заңды. Осы үш критерий болған жағдайда ғана зат заңды аспектіде «наркотикалық зат» деп танылады. Наркоманияның әлеуметтік маңызы өте зор, себебі ол қоғамға аса ауыр негативті әсер тигізеді, халық арасында тез тарауға бейім және халық денсаулығына залалды әсер көрсетеді. Наркотикалық заттарды бірнеше топқа біріктіруге болады: опий және оның препараттары (омнопон, пантопон), опий алкалоидтары және дериваттары (морфин, кодеин), морфин тәрізді әсері бар синтетикалық препараттар (промедол және т. б. ). Осы топқа көкнәр сабағынан және басынан қолда жасалған препараттар және сора (конопля) препараттары (гашиш, анаша, план, және т. б), ОЖЖ-ң стимуляторлары (фенамин, центедрин және т. б), кокаин, галлюциогендер, ұйықтататын препараттар (ноксирон) жатады.

Наркомания (нашақорлық)түзілуі Наркомания дамуында 3 -кезеңді ажыратады 1. Бастапқы кезең (адаптация кезеңі). Бұл кезеңде ұйқы бұзылуы, тез шаршағыштық, тітіркенгіштік, гиперестезия түрінде сезімталдықтың бұзылуы т. б. байқалады. Бірінші кезеңде екі синдром анықталады: Ағза реактивтілігінің өзгерген синдромы. Ол кезде наркотикалық заттарға қорғаныс реакциялары (жүрек айну, құсу) жоғалады. Психикалық тәуелділік синдромы. Бұл кезде наркотикалық заттар көңіл-күйді көтереді. 2. Физикалық тәуелділік кезеңі. Бұл кезең наркотикалық затқа толеранттылық жоғарлаудан пайда болады. Физикалық тәуелділік синдромы. Осы жағдайда науқаста артерияльды гипертензия, тахикардия, көп сөйлегіштік, қозғалғыштық, бозару байқалады. Абстиненция синдромы. Психикалық, неврологиялық, вегетосоматикалық бұзылыстар болады. 3. Жүдеу кезеңі. Бұл наркомания дамуының соңғы кезеңі болып табылады. Организм сезімталдығының , реактивтіліктің төмендеуімен, ОЖЖ және перифериялық жүйке жүйесінің және ішкі органдар бұзылысымен сипатталады

Наркотик қабылдағаннан кейін наркоманияның әртүрлі формаларында байқалатын наркотикалық мастану жағдайы пайда болады. Наркотикалық мастанудың клиникалық көрінісі көтеріңкі көңіл-күймен, күлегештікпен, алаңғасарлықпен, зейін елітпелігімен, ойлау жылдамдауымен, қозғалыстық қозумен немесе, керісінше босаңсумен (обнубиляция), қозғалыс координациясының бұзылуымен, тұрақсыз жүріспен көрінеді. Кей жағдайларда ашушаңдық, тітіркенгіштік, агрессивтілік байқалады. Тері жабындыларының гипермиясы немесе бозаруы, көздердің бұлыңғырлануы және олардың тынышсыз жылтыры, қарашықтардың тарылуы немесе кеңеюі болады.

Наркомания түзілуінде шартты түрде 3 сатыны ажыратады. Бастапқы саты, немесе адаптацияның І сатысы, ағза реактивтілігінің өзгеруі және психикалық тәуелділік пайда болуымен сипатталады. Екінші, немесе созылмалы сатыда физикалық тәуелділік толық қалыптасады. Кеш, немесе ІІІ сатысы ағзаның барлық жүйесінің қажуы, толеранттылықтың, жалпы реактивтіліктің төмендеуі, созылмалы ауыр абстиненциямен сипатталады. Наркоманияның әр формасында абстиненцияның клиникалық көрінісінің арнайы ерекшеліктері болады, осыған сүйене отырып, клиникалық дифференциальды диагностика жасауға болады. Бұл, әдетте ауыр психикалық және физикалық бұзылыстар болып табылады. Наркоманияның алғашқы сатысының өзінде тұлға өзгеруі, олардың жүріс-тұрыстарының асоциальдылығы, наркотикалық препараттың созылмалы әсері нәтижесіндегі соматоневрологиялық асқынулар айқын көрініс береді. Біздің елімізде негізінен көкнәр және жабайы өсетін сорадан қолда дайындалған наркотикалық препараттар кездеседі. Наркотикалық заттарды қабылдағанда бақыланатын психикалық және соматикалық бұзылыстарға апиындық наркомания мысал болып табылады

Абстинентті синдром бастапқыда жасаурағыштық, әлсіздік, дене қалтырауымен сипатталады. Кейін келе (15 -20 сағ кейін) тремор, қарашықтың кеңеюі пайда болады. Науқаста тұмаурату, түшкіру, жөтелу, жас ағу, гипергидроз байқалады. Ішек перистальтикасы күшейеді. Апиынды наркомания кезінде абстиненцияның психикалық көріністері үрей, мазасыздық, генерализацияланған ауыру сезімі, ауыр ұйқысыздықпен сипатталады. Кешірек (2 -3 тәуліктен кейін) аталған бастапқы симптомдардың күшеюі фонында шайнау кезінде бұлшықеттегі ауыру сезімі, жүрек соғысы мен тыныстың жиілеуі, бұлшық еттердің фибриллярлы дірілдері, қан қысымының жоғарылауы байқалады. Субъективті түрде науқас бүкіл денесінде күшейіп келе жатқан сырқыраған ауру сезімін, әсіресе буын, бел және іштің төменгі аймақтарында сезінеді. Бұл симптомдар наркотик қабылдауды тоқтатқан соң 3 – 4 тәуіліктен кейін ең жоғарғы айқындылық дәрежесіне жетеді, өзін ауыр сезінеді, тәбеті жоғалады, құсу, профузды іш өтулер байқалады. 4 – 5 -ші тәулікте айтылған белгілер ақырындап қайта бастайды, бірақ келесі 1 – 2 айлар ішінде буындарда ауыру сезімі және ұйқысыздық кезеңмен пайда болуы мүмкін.

Психоактивті зат — психикалық жағдайды өзгеріске әкелетін, ОЖЖ-нің қызметіне әсер ететін, жасанды және табиғи кез келген зат. Бір рет қолданғаннан кейін эйфория немесе басқа психотропты эффективті (галлюцинация, қозу) және жүйелі түрде қолданғанда психикалық және физикалық тәуелділікті шақыратын химиялық зат.

Психотроптар: жоғары психикалық функцияларға әсер ететін психоактивті зат , жиі медицинада психикалық ауруларды емдеуге қолданады. Наркотиктер (есірткілер): заң бойынша рұқсат етілмеген немесе тәуелділікті шақыратын психоактивті затттар.

Психоактивті заттар жіктелуі. Жасалу жолына қарай: Өсімдік текті Жартылай синтетикалық Синтетикалық

Өсімдік текті Заңсыз: Дельта-9 -тетрагидроканн абинол(канапля) ДМТ (диметилтриптамин) Кодеин (мак) Кокаин (кокки) Мескалин (кактус) Морфин (мак) Псилоцибин (саңырауқұлақ) Сальвинорин (шалфей) Эфедрин (хвойник) Заңды: Атропин (дурман красавки) Кофеин (шай, кофе, мате, кола жапырақтары) Миристицин (мускатты жаңғақ) Мусцимол (мухомор) Никотин (табак, махорка) Теофиллин (шай, мате, какао) Туйон (туе, кипарис) Эвгенол ( корица)

ОЖЖ әсер ету типіне қарай A. Ми функциясын төмендететін заттар (ОЖЖ супрессорлары) Алкоголь Опиоид Седативті ұйыктататын дз. Ұшатын органикалық заттар Б. Ми функциясын стимулдайтын заттар Кокаин Амфитамин қатарындағы психостимуляторлар Кофеин және ксантин туындылары В. Галлюциногендер (психомиметиктер, психодизлептиктер) Диэтиламид лизергин қышқылы Мескалин Псилоцибин Фенциклидин Г. Каннабиодтар Тетрагидроканнабинол Каннабигерол Каннабидиол Д. Никотин

Наркогенділік дәрежесіне қарай: Жоғары (героин, метадон, кокаин) Орташа (алкоголь, тетрагидроканнабинол, кодеин, алпразолам) Төмен (оксазепам, никотин, кофеин)

Апиындық наркомания Морфин — жансыздандыру кезінде қолданылатын опий дериваты. Морфин, промедол немесе героин тері астына немесе көктамыр ішіне енгізіледі, ал опийді ішке, көк тамыр ішіне енгізеді немесе шегу арқылы деммен тартады. Жансыздандырушы эффекті эйфориямен бірге жүреді. Науқастарда ойлау, сөйлеу екпіні жылдамдайды. Арманшылдық, рахаттану, қамсыздық сипатымен көңіл-күй көтерілуі бақыланады Морфинге толеранттылық қарқынды өседі, бірнеше аптадан кейін-ақ науқастар тәулігіне бастапқы мөлшерден едәуір жоғары мөлшерді пайдаланады Қызығушылықтар шеңбері күрт тарылады. Науқастар өзімшіл, дөрекі болып кетеді. Мнестико-интеллектуальды құлдырау үдейді. Науқастардың жүріс-тұрысы асоциальды сипат алады. Олар наркотиктің кезекті дозасына қол жеткізу үшін барлығына, кез-келген әрекетке, криминальды істерге (кісі өлтіруге дейін) дайын.

Сора (конопля) препараттарын қолдану нәтижесінде дамитын наркомания Гашиш (синонимдері: анаша, марихуана, план, бланк, харас, және т. б. ) -сораның әртүрлі сорттарынан алынатын зат. Пайдалану әдісі – темекімен немесе таза түрде тарту, және де ішке қабылдау. Сора препараттарының психоактивті әсері сора құрамындағы коннабиноид заттарының болуымен байланысты. Жедел гашиштік интоксикацияның клиникалық көрінісі сананың есеңгіреу дәрежесіндегі бұзылысымен көрініс береді, сонымен қатар эйфория байқалады, жүріс-тұрыстары алаңғасарлықпен, адекватсыз, ұстамсыз күлегештікпен, ассоциациялар жылдамдауымен көрінеді, агрессивті әрекеттер байқалуы мүмкін. деперсонализация синдромы, есту және көру галлюцинациялары орын алады. Сора препараттарын созылмалы қолданғанда тұйықталумен апатия жағдайы дамиды, тұлғаның моральды-этикалық сипаты жоғалады, жүріс-тұрысы ассоциальды, шизофрения симптоматикасына ұқсас болып келеді.

Басқа наркоманиялар ОЖЖ стимуляторларын (фенамин, первитин және т. б. ) шектен тыс қолдану және оларға патологиялық әдеттену наркоманияға жатады. Бұл препараттар қажу сезімін басу үшін және еңбекке қабілеттілікті көтеру мақсатында қолданылады. Препараттарды қабылдаған соң эйфориямен қатар сергектік сезімі, белсенділік пайда болады, ойлау үрдісі жылдамдайды. Әдеттену жылдам пайда болып, толаранттылық өседі. Фенаминді ұзақ уақыт бойы пайдаланғанда сандырақпен және көру галлюцинацияларымен психотикалық жағдай бақылануы мүмкін. Біздің елімізді наркотиктерге адамға пайдалануға тыйым салынған лизергин қышқылының эпиламиді (ЛСД) жатқызылады. Батыс Европаның бірқатар елдерінде және АҚШ –да ЛСД наркотик есебінде кең таралған. Тұлғалық өзгерістер қызығушылықтар шеңберінің тарылуы, ес әлсіреуі, эмоциональды дөрекіленумен көрінеді.

Қорытынды: Дәріге тәуелділік шақыратын препараттар енгізуін тоқтатса, абстиненция дамиды. Ұйқысыздық, тынышсыздық, қорқыныш, үрей, мұңаю байқалады. Көптеген физиологиялық қызметтер бұзылады. Кейде коллапс дамиды. Қозғалыс ретсіздігі, агрессивтілік және басқа да көріністер болуы мүмкін

Пайдаланылған әдебиеттер: Негізгі : 1. Харкевич Д. А. Фармакология. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық. . Мемлекеттік тілдегі аудармасы. – Алматы, 2004. — 608 бет. 2. Маркова И. В. , Неженцев М. В. Фармакология. С-Петербург. 2001. С. 33 -47 3. Аляутдин Р. Н. Фармакология. Учебник. Москва. Изд. дом «ГЭОТАР-МЕД» . 2004. С. 98 -128. Қосымша : 1. Машковский М. Д. Лекарственные средства. Он бесінші басылым. — М. : Новая волна, 2007. б. 1206. 2. Гудман Г. , Гилман Г. Клиническая фармакология по Гудману и Гилману. 1 0 -ші бас. аудармасы. М. «Практика» . 2006 ж. 1648 б. 3. Справочник врача общей практики. ЭКСМО – ПРЕСС, 2002. т. 1 -2. – 926 б. (т. 2). 4. Лоуренс Д. Р. , Бенитт П. Н. Клиническая фармакология. – М. : Медицина, 2002, т. 1 -2. – 669 б. 5. Оксфордский справочник по клинической фармакологии и фармакотерапии. – М. : Медицина, 2000. – 740 б. 6. Бертрам Г. Катцунг. Базисная и клиническая фармакология ( м. ғ. д. , проф. Э. Э. Звартау аудармасы. ) — Санкт-Петербург, 1998. — 1043 б. 7. Кафедрада оқылатын дәрістер.