СУЛЕЙМАН ДЕМИРЕЛ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ Дәрістің тақырыбы: «Жер сілкіну құбылысы және түсініктері. Халықты радиациялық ластану және химиялық залалданудан қорғау»
Студенттердің жер сілкіну құбылысы туралы түсініктерін ұғынуы. Халықты радиациялық және химиялық қорғау туралы терминдерді ұғыну.
Жер сілкіну құбылысы: Жер сілкінісі – жер асты қабатына жиналған энергияның жер үстін шалқайту арқылы еркіндікке шығу процессі. Ол - жер астындағы соққы және жер бетіндегі тербеліс. Жер сілкінісі белгілі бір нүктеде басталады және одан соң айналасына тарайды. Жер сілкінісі басталған жер гипоцентр, ал оның жер бетіндегі нүктесі эпицентр деп аталады.
Жер сілкінісі неден болады : - көзге көрінетін жер қыртысы, әр қашан қозғалыста болады. Ол қабат қатты болғанымен бір тұтас емес. Ол бір неше бөліктерге бөлінген, оны литосфералық плиталар деп атайды және олардың орналасу ауданы бірнеше мың шаршы километрді құрайды. – -литосфераның астындағы күштердің әрекеті, жылына бірнеше сантиметр жылдамдықпен плиталарды қозғайды. Жер сілкінісінің көпшілігі осы плиталардың бірімен соқтығысуы кезінде болады. – - жер қыртысының формасының өзгеруі критикалық мағанаға жеткенде, жарылу процессі өтуі мүмкін. Жер сілкінісінің күші - магнитуда және қарқындылық арқылы өлшенеді.
Жер сілкіну құбылысы: Жер сілкінісінің магнитудасы (М) – жер сілкінісі кезіндегі шыққан энергияның шама жағдайы. Оны зерттеп -ашқан Америка ғалымы С. Ф. Рихтер (1935 ж. ). Қарқындылық ( I ) - нақты бір орындағы жер сілкінісінің салдарынан қирау дәрежесі. Оны баллмен (1 -12) арнайы MSK-64 (Медведев, Шпонхойер, Карник) шкаласының көмегімен өлшейді. Қарқындылықты анықтау үшін жапа шеккен аудандар тексеріліп, ғимаратпен құрылыстардың қирау ерекшеліктері қарастырылады.
Негізгі литосфералық плиталар: Евразиялық, ҮндіАвстралиялық, Африкалық, Тынық-мухиттық, Солтүстік-Америкалық. – Біздің аймақтағы сейсмикалық қозғалыстар таулардың көбеюімен байланысты. Евразиялық және Үнді-Австралиялық техтоникалық плиталардың соқтығысуынан бұдан жүз мыңдаған жыл бұрын әлемнің ірі таулық жүйесі: Гималай, Тибет, Памир, Тянь-шань тауларының қалыптасуы басталды. Жыл сайын жер бетінде 100 мыңға жақын жерсілкінісі болып тұрады, дегенмен олардың көпшілігі әлсіз, оны аспаптар көмегімен ғана сеземіз – Шамамен 1 мың әлсіз жер сілкінісінің біреуі күшті болады.
Қазақстандағы жер сілкіністер: Алматы қаласының төңерегінде алғашқы қиратушы жер сілкінісі – XIX ғасырдың соңы және XX ғасырдың басында тіркелді. Айта кетсек, 9 маусым 1887 ж. , сағат 04 -35 те қиратушы жер сілкінісі Верный қаласында (М =7, 3 , I = 9 -10 бал); 12 шілде 1889 ж. , сағат 03 -14 те қиратушы жер сілкінісі Шелекте (М =8, 3 , I = 10 бал); 4 қаңтар 1911 ж. , сағат 04 -25 те қиратушы жер сілкінісі Каменскде (М =8, 2 , I = 11 бал); Қазақстанның 450 шаршы км аумағында жер сілкіну қаупі бар. Бұл аймақтарда 6, 5 млн. нан астам халық тұрады (40 пайыз өндіріс орындары осы аймақта орналасқан).
• Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау облыстары мен Алматы қаласы сейсмикалық қауіпті аймақта орналасқан. Онда өнеркәсіптің негізгі қорының 30 %-ы шоғырланып, тұрғын қорының 35%-ы орналасқан, Республика халқының 40%-ы тұрады.
Рихтер бойынша магнитудамен (М) MSK-64 шкаласы бойынша қарқындылықтың (I) ара қатынасы Рихтер (М) 2, 0 және одан төмен 3, 0 4, 0 5, 0 6, 0 7, 0 8, 0 және одан жоғары MSK-64 (I) бал I-II IV-V VI-VII VII-VIII IX-X XI-XII
Бостандық ауданындағы баспанасыз қалғандардың жиналатын орны 1 Площадь Республики ул. Сатпаева уг. ул. Желтоксан 2 Казахстанский ЦДС «Атакент» ул. Тимирязева 42 3 Центральный стадион пр. Абая 48 4 Стадион Каз. ГАСА ул. Рыскулбекова 28
Әуезов ауданындағы баспанасыз қалғандардың жиналатын орны 1 Спортплощадка СШ № 72 ул. Сулеймонова 16 2 Спортплощадка СШ № 97 микрорайон- 1 3 Спортплощадка СШ № 132 икрорайон «Аксай- 4» 4 Спортплощадка СШ № 149 пос. Кирово, ул. Ленина 63 5 Спортплощадка СШ № 121 Микрорайон « Аксай- 2» 6 Спортплощадка СШ № 130 микрорайон «Тастак-1» 7 Спортплощадка СШ № 82 ул. Ахрименко 4
Алмалы ауданындағы баспанасыз қалғандардың жиналатын орны 1 Стадион «Динамо» ул. Наурызбай батыра 89 2 Стадион « Медик» ул. Шевченко 108 3 Спортплощадка СШ № 95 ул. Шарипова 53 4 Спортплощадка школы № 14 ул. Сокпакбаева 1
Жетісу ауданындағы баспанасыз қалғандардың жиналатын орны 1 Аэровокзал ул. Желтоксан 59 2 АО «Алматы ет» ул. Полежаева 92 а
Медеу ауданындағы баспанасыз қалғандардың жиналатын орны 1 Центральный парк Ки О пр. Гоголя ул. Бузурбаева 2 Спортплощадка Каз. ГАУ пр. Абая 8 3 Площадь школьников пр. Достык 114 4 Клуб «Достар» Дворца ул. Маметовой 89 уг.
Түркісиб ауданындағы жойылған жиналу орны 1 Автодром «Отан» ул. Майлина 2 уг. ул. Б. Хмельницкого
Су бөгеттері қирап су тасқыны болғандағы іс-әрекет Болған оқиға туралы барлық құралдарды (дабыл, теледидар, радиоқабылдағыш, телефондар, көлік құралдарының дабылы пайдаланып халықты хабарландыру керек. Елдімекеннің қираттарына немесе беріктілігі мықты үйлердің жоғары қабаттарына шығыңыз Су басуы мүмкін болатын аймақтан кез-келген көлікпен тез кетіңіз Су тасқынындағы іс-әрекет Газды, электр құралдарын ажыратып тастаңыз Газды, электр құралдарын ажыратып, құжаттарды, ең қажетті заттарды, ақша және басқа құнды заттарды алыңыз Малды қауіпсіз жерге айдап шығыңыз
Радиациялық және химиялық қорғаныс мақсаты– Радиоактивті және химиялық залалдану жағдайында халықтың шығынын максималды азайту және жою, яғни тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету Халықты радиация және химиялық қорғау Күшті әсер ететін улы заттардан, қарудан және иондалу сәулеленулерден қорғау барысында адамдарға әсерін азайтудың ұйымдастырылған инженерлік-техникалық және арнайы шараларының жиыны. Радиациялық және химиялық қорғану міндеті Радиациялық және химиялық қауіпті Объектілердегі апаттарды және соғыс жағдайындағы қарсыластардың массалық жоюға алып келетін құралдардың қолданылуын анықтау және көлемін бағалау Адамдарды қауіпті химиялық заттардың әсерінен және радиоактивтік заттардағы ионизациялық сәулелерден қорғау
Радиоактивті және химиялық қорғану шаралары Радиациялық және химиялық барлау (разведка) Радиациялық және химиялық бақылау Ластанған және залалданған аймақтардағы радиациялық және химиялық жағдай бойынша ақпарат деректерін жинау және өңдеу Радиоактивтік ластану және химиялық залалдану жағдайында адамдарды қорғау режимдерін таңдау және сақтау Радиациялық және химиялық қорғану құралдарын беру, алу және қолдану Халыққа санитарлық көмек көрсету және құрылыспен ғимаратты, объектілерді, жолдарды, техникаларды залалсыздандыру
Бақылап барлау (наблюдение) Адамдар тұратын және паналайтын жерлерді, техника және эвакуация жолдарын, ластанған және залалданған аймақтарды зерттеу Радиациялық және химиялық барлау әдістері Радиациялық және химиялық барлау радиациялық және химиялық қауіпті объектілерде жарылу немесе қираудан, дүлей зілзала, авария және апаттардан халықты і қорғау бойынша сәтті шешім қабылдау үшін радиациялық және химиялық жағдайлар туралы ақпаратты деректерді жинау және өңдеу шараларының кешені Радиациялық және химиялық барлау мақсаты Радиоактивті және қауіпті химиялық заттардан судың, ауаның, аймақтардың залалдануын өз уақытында анықтап табу Залалдану деңгейін және сипатын анықтау Аз сәулелену дозасы бар және химиялық залалданған жерді айналып өту жолдарын және бағыттарын іздеп табу
Радиациялық және химиялық заладану жағдайларында адамдарды қорғау режимдерін таңдау және сақтау Қорғау режимі – Залалдану дозасын максималды азайту мақсатында ластанған және залалданған аймақтарда халықты қорғау және іс әрекетінің тәртібі, олардың қорғану құралдарын қолдануы Радиоавтивті ластанған аймақтардағы Радиациялық қорғану режимдері Химиялық залалданған аймақтардағы химиялық қорғану режимдері
Скачать презентацию СУЛЕЙМАН ДЕМИРЕЛ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТ Дәрістің тақырыбы Жер сілкіну
Lek_3_Zher_silkinisi.ppt