Су мен электролиттер алмасуы 1 1 бөлім

Су мен электролиттер алмасуы. 1

1 бөлім Су мен электролиттер алмасуының бұзылыстары 2

Дәрістің жоспары: • • Су алмасуының тепе-теңдігі туралы түсінік; Су алмасуы бұзылыстарының түрлері; Гипогидрия, түрлері, пайда болу себептері; Гипогидрия түрлерінің өту ерекшеліктері; Гипергидрия, түрлері, пайда болу себептері; Ісіну, анықтама; Ісіну дамуына әкелетін факторлар; Ісінудің маңызы.

Судың мөлшері: Ересек адам денесінде – 60 %; жаңа туған нәрестелерде – 80 % Судың организмде бөлінуі: • Жасушалар ішінде 70% • Жасушалар сыртында 30%, оған: • а) тінаралық су; ә) тамыр ішіндегі су; б) эпителий жасушаларымен дене қуыстарына шығарылатын су – жатады.

Жасуша сыртындағы бөлім 30% K: Na= 20: 1 1: 20 70% ҚУЫСТАРДАҒЫ СУ ЖАСУША ІШІЛІК БӨЛІМ ЖАСУША АРАЛЫҚ СУ ТАМЫР ІШІЛІК СУ

Денеде су алмасуы электролиттердің алмасуымен тығыз байланысты • Электролиттер – деп электр дәрменді химиялық элементтерді айтады (мәселен, Na+, K+, CL-, Ca 2+ т. б. ). • Электролиттер дене сұйықтарында осмостық қысым туындатады.

• Осмостық қысым – деп электролиттердің аз жағынан көп жағына қарай суды белгілі бір қабық арқылы сорып алу күшін айтады. Na. CL 5% Су Na. CL 1% Су

Дене сұйығында осмостық қысымды судың мөлшеріне шағып есептейтіндіктен оны осмолялдық деп, Рмосм/кг суға өлшемімен белгілейді • Қан сұйығының осмолялдығын анықтау өрнегі: Росм = 2 х [Na+] +[глюкоза мг%] : 18 + зәрнәсіл мг% : 2, 88. • қалыпты Росм = 280 -290 мосм/кг Н 2 О

* денедегі су алмасуының реттелү тетіктері Ми қыртысы Шартты-рефлекстік факторлар Ауыз қуысындағы рецепторлар гипофиз Гипоталамустың вентро-медиалдық бөліміндегі шөл орталығы барорецепторлар тіндік осморецепторлар АДГ адреногломерулотропин Қан тамырларының көлемдік рецепторлары АКТГ Бүйрек үсті безі әлдостерон ренин Дербес жүйке жүйесінің бөлімі Физиологиялық шығарылу Тер бездері бүйрек Na+мен судың кері сіңірілуі 3

• • Мына өмірде, жүрегіңде, Бойыңда ыстық қан барда, Болмысты да, болмасты да, Болады деп арманда! • (Мұқағали Мақатаев)

* Осмостық қысым реттелүінің негізгі зандылықтары Денеде су азаюы Тамыр ішілік сұйық көлемі АЗАЮЫ Осмосмостық қысым Осморецептор лардың Барорецепторлардың қозуы Шөл орталығы ангиотензин II АДГ Бүйректе судың кері сіңірілуі денеде су балансының қалып тасуы әлдостерон Na мен судын тұтылуы 4

• вазопрессиннің функциялық әсері(антидиурездік гормон– АДГ) АҚ АҚК гипофиз осмостық қысым (ОҚ) Қан тамыр Тегіс салалы ет талшықтары жиырылуы АДГ Судың кері сіңірілуі бүйрек күшеюі қан тамыр АҚ Айналымдағы қан көлемі диур ез 7

Әлдостерон өндірілуін күшейтейтін факторлар. ( А. В. Атаман бойынша) РЕНИН гиперкалиемия ангиотензин III АКТГ Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының шумақты бөлігі ӘЛДОСТЕРОН 9

Ренин өндірілуін күшейтетін тетік. Бүйректе қан айналымның азаюы Бүйрек ишемиясы Әлдостерон өндірілуі күшеюі Бүйректе Na+ кері сіңірілуі артуы ЮГА ренин 8

Су балансы: • Су теңгерілімі немесе балансы – деп организмге түскен су мен одан шығарылатын судың арасында тепе-теңдіктің болуын айтады.

Су балансы: Түсетін су: ● сусындармен = 1, 2 л 1, 0 л ● тамақпен ● зат алмасула рынан өндірілетін су 0, 3 л Жинағы: 2, 5 л. Шығарылатын су: ●Несеппен ●Термен ●Деммен ●Үлкен дәретпен 1, 4 л 0, 5 л 0, 1 л Жинағы: 2, 5 л.

Су балансының өзгерістері Су балансы: Организмнен шығарылатын судың оған түсетін судан кем болуын оң балансы дейді Организмнен шығарылатын судың оған түсетін судан артық болуын теріс балансы дейді

Су алмасуы бұзылыстарының түрлері: Су алмасу бұзылыстары: Денеде судың азаюы (гипогидрия, гипогидратац -ия, эксикоз) Денеде судың көбеюі (гипергидрия, гипергидратация)

Гипогидрияның пайда болу себептері: Гипогидрия Су организмге аз түсуінен Су организмнен көп шығарылуынан

Судың аз түсуі Төтенше жағдайлар: Организмдегі дерттік үрдістер: Денені ауыр затпен - өңештін тарылуы басып қалу; - кома Шөлді жерде адасып - шөлдеу сезімін кету т. с. с. төмендететін мый аурулары - құтырма дерті кезінде «судан қорқу» сезімі

Судың артық шығарылуы: • • Қансырау; Іш өту; Құсу; Қатты терлеу; Несеп көп шығарылуы (полиурия); Тері бүліністері (экзема, күйік); Гипервентиляция, гиперсаливация кездерінде байқалады.

Организмнен шығарылатын су мен электролиттердің арақатынасы бойынша: Гипогидрия Изотониялық (изоосмостық) Гипотониялық (гипоосмостық) немесе тұз тапшылықты Гипертониялық (гиперосмостық) немесе су тапшылықты

• Изотониялық гипогидрия: су мен электролиттердің бір шамада (мәселен, қансырау кезінде) артық шығарылуынан дамиды. • Гипотониялық гипогидрия: судан басым электролиттердің артық шығарылуынан (мәселен, көп құсу, іш өту, қатты терлеу т. б. кездерінде) байқалады. • Гипертониялық гипогидрия: судың электролиттерден басым артық шығарылуынан (мәселен, қантсыз диабет, гипервентиляция, гиперсаливация кездерінде) дамиды.

Гипогидриялардың патогенезі • Жасушалар сыртындағы сұйық азаюынан: Қан қоюлануы Қан қысымы төмендеуі Тіндерде майда қанайналым бұзылуы Гипоксия Бүйрек ишемиясы Мый мен жүрек қызметтері бұзылуы Несеп сүзілуі азаюы Тырыспа-селкілдек, елес, кома дамуы Гиперазотемия

Н 2 О Н Н Н 2 О 2 О 2 О

Гипо- және гипертониялық гипогидриялардың айырмашылықтары: Көрсеткіштері: гипотониялық гипертониялық Қанда натрий Қалыпты немесе азайған көбейген Гематокриттік көрсеткіш Қатты көбейген Қалыпты немесе шамалы көбейген Айналымдағы қан көлемі Қатты азайған қалыпты Шөлдеу сезімі Гипотензия, тахикардия Соңғы сатыларында Тез дамиды Ерте байқалады Соңғы сатыларында дамиды

Гипергидрия • - денеде судың артық тұтылып қалуы. • Дене қуыстарында су жиналуын шемендік дейді. • Судың тінаралық кеңістіктерде жиналуын ісіну дейді.

Гипергидрия пайда болу себептері: Гипергидрия Бүйрек қызметі жеткіліксіздігінде судың организмнен аз шығарылуынан судың Қан мен тіндер арасында су алмасуының бұзылыстарынан Су мен электролиттер алмасуының жүйкелік эндокриндік реттелуі бұзылыстарын ан

Гипергидрияның патогенездік түрлері Гипертониялық Изотониялық Гипотониялық Теңіз суын ішу, Гипертониялық ерітінділерді емдік мақсатта қанға артық енгізу дене ісінулері, шемендік Бүйрек қызметінің жеткіліксіздігі (сумен улану)

Н 2 О Н Н Н 2 О 2 О 2 О

Гипотониялық гипергидрияның патогенезі Несеп аз шығарылуынан судың организмде тұтылуы Қан сұйылып, оның көлемі көбеюі (олигоцитемиялық гиперволемия) Жасушалар сыртында осмостық қысым төмендеуі Жасушалардың ісінуі Цитолиз, гемолиз Гемоглобинурия Бас сүйек ішінде қысым көтерілуі Мый қызметі бұзылуы Бүйрек қызметінің жеткіліксіздігі Гиперазотемия Бас ауыруы, жүрек айну, құсу, тырыспа-селкілдек, кома

Ісіну • Қылтамырлардың қабырғалары арқылы қан мен тіндердің арасында су алмасуының бұзылыстарынан судың тін аралық кеңістіктерде жиналып қалуы.

Судың қылтамырлар қабырғасы арқылы алмасуы Артериалық жақ Судың тамыр сыртына сүзілуі Веналық жақ Судың кері сіңірілуі

Тіндер мен қылтамырлар арасындағы су алмасуы Гидростатикалық Р = 35 мм Hg Онкотикалық Р = 22 мм Hg Гидростатикалық Р = 12 мм Hg Онкотикалық Р = 22 мм Hg Н 2 О артериалық бөлік көктамырлық бөлік тін Тіннің тығыздығы = 6 мм Hg H 2 O Тіндегі онкотикалық қысым = 10 мм Hg 13

* Ісіну дамуының негізгі тетіктері Қ ылт а м ы р л а р Гидростатика лық қысым көтерілуі А онкотикалық қысым төмендеуі В Б ОҚ Hg тамыр қабырға сының өткізгіштігі көтерілуі Г ОсҚ интерстиций Лимфа ағуына бөгет Д направление тока лимфы лимфа тамыры 14

Ісінулер дамуына әкелетін факторлар: • • • Гемодинамикалық; Онкотикалық; Қан тамырлық; Тіндік; Лимфогендік; Жүйкелік-эндокриндік

Гемодинамикалық фактор • қылтамырлардың көк тамырлық бөлігінде гидростатикалық қысымның көтерілуі

Онкотикалық фактор гипопротеинемияның нәтижесінде қанның онкотикалық қысымы төмендеуі

Тіндік фактор алмасу өнімдерінің, нәруыздар, электролиттер жиналуының нәтижесінен тіндерде онкотикалық және осмостық қысымның көтерілуі Na. CL

Қан тамырлық фактор Қылтамырлар қабырғасының өткізгіштігі көтерілуі

Лимфа ағып кетуінің қиындауы жүрек қызметі жеткіліксіздігі нәтижесінде қуыс көктамырларда қысым көтерілуінен немесе филярий атты құрттармен бітелуінен Лимфа тамыры

Жуйкелік-эндокриндік фактор Бүйрек үсті бездерінің сыртқы қабатында әлдостерон мен гипоталамуста антидиурездік гормон артық өндірілуінен денеде натрий мен су тұтылып, ісіну дамиды.

Әлдостерон өндірілуін сергітетін факторлар гиперкалиемия ангиотензин III АКТГ Бүйрек үсті бездері сыртқы қабатының шумақты бөлігі ӘЛДОСТЕРОН 9

• Әлдостерон бүйректе нефрон өзекшелерінің эпителий жасушаларында натрийдің несептен кері қанға сіңірілуін арттырады. Содан натрий қанда көбеюден гипоталамуста осморецепторлар қоздырылып антидиурездік гормон өндірілуі көбейеді.

• вазопрессиннің функциялық әсері(антидиурездік гормон– АДГ) АҚ АҚК гипофиз осмостық қысым (ОҚ) Қан тамыр Тегіс салалы ет талшықтары жиырылуы қан тамыр АҚ АДГ Судың кері сіңірілуі бүйрек күшеюі

АДГ АЦ АТФ ц. АМФ нәруыздардың фосфорлануы су өзекшелерінің ашылуы Нефрон өзекшесінің эпителий жасушасы Фосфолипаза С фосфолипид ИТФ + ДАГ миоциттерге кальций иондары енуі көбеюі тамыр қабырғасы жиырылуы Тамыр қабырғасының тегіс ет жасушасы

• Отандастар, ойлайықшы, ойымызға лайық, • Құласақ та, тек биіктен, • Құзға барып құлайық! • Бықсып жанған қоламта емес, • Артымызда шоқ қалсын. • Болашақтың ошағында, • Біз тұтатқан от жансын! • (Мұқағали Мақатаев)

Ісінудің түрлері: Ісіну Жүректік Бүйректік Ашығу лық Бауырлық Уыттық Қабыну лық Лимфоген дік Аллергия лық Нейрогендік

Жүректік ісінудің патогенезі Жүрек әлсіреуі Веналарда қан іркілуі Жүрек шығарымының азаюы Бауыр қызметі бұзылуы Онкотика лық қысым төмендеуі Қылтамыр -ларда қан қысымы көтерілуі Лимфа ағып кетуі баяулауы Әлбумин түзілуі азаюы Ісіну дамуы Гипоксия Ацидоз Тамыр өткізгіштігі көтерілуі Судың несептен кері сіңірілуі Бүйрек ишемиясы Ренин түзілуі Әлдостерон түзілуі Гипернатриемия Вазопрессин түзілуі

Бүйректік ісінудің патогенезі Бүйрек аурулары Нефроздық синдром Протеинурия Гипопротинемия Тамыр ішінде онкотикалық қысым төмендеуі Судың тамыр сыртына сүзілуі Бүйрек қызметі жеткіліксіздігі Олигоанурия Қан көлемі артуы Нефрит Бүйрек ишемиясы Ренин түзілуі Гипернатриемия Гидростатикалық қысым көтерілуі Ісіну Вазопрессин түзілуі Судың несептен кері сіңірілуі

Қабынулық ісінудің патогенезі Қабыну ошағында Қылтамырлар қабырғасының өткізгіштігі көтерілуі Тамырлық фактор Майда көктамырлар мен қылтамырлар да қан іркілуі Тіндерде коллоидтық -осмостық қысым көтерілуі Гемодинамикалық фактор Тіндік фактор

№ Ісіну факторлары: Ісіну түрлері 1 Гемодинамикалық (қылтамырларда қан қысымы көтерілуі) Жүректік, қабынулық 2 Онкотикалық (гипопротеинемия) Бауырлық, бүйректік, ашығулық 3 Тіндік (тіндерде коллоидтық осмостық қысым көтерілуі) Қабынулық 4 Қантамырлық (қылтамырлар қабырғасының өткізгіштігі көтерілуі) Қабынулық, аллергиялық, уыттылық 5 Лимфогендік (лимфа тамырларымен ағып кетуі баялауы) Жүректік, қабынулық 6 Жүйкелік-эндокриндік (ренинангиотензин-әлдостерон-антидиурездік гормондар жүйесімен су мен электролиттер алмасуының реттелуі бұзылыстары) Жүректік, бүйректік, бауырлық

Ісінудің түрін анықтауға арналған алгоритмі (Харрисон) Жергілікті ісіну Бар, веналық қан мен лимфаның іркілуі, жергілікті тін зақымдануы Жоқ Альбумин 2, 5 г/дл аз Жоқ Бар, тамақта нәруыздар аздығы, нефроздық синдром, бауыр циррозы Мойын көк тамырларының толуы, жүрек шығарымының азаюы Бар Жүрек жеткіліксіздігі Жоқ Гиперазотемия Жоқ Мүмкін дәрілік ісінулер Бар Бүйрек қызметінің сүлде жеткіліксіздігі

Ісінудің маңызы: • Ісінудің жағымсыз жақтары: • айналасындағы тіндерді қысып, оларда қанайналымды бұзуы; • тіндердің оттегімен және қоректік заттармен қамтамасыз етілуін азайтуы; • тіндердің жұқпаларға төзімділігін төмендетуі; • тіндерде дистрофия дамып, артынан дәнекер тіндер өсіп кетуі, беріштену дамуы; • ісінулік сұйық тіршілікке маңызды ағза қуыстарында жиналудан олардың қызметтері бұзылуы.

• • • Ісінудің жағымды жақтары: организм сұйықтарында осмостық қысымның тұрақтылығын ұстап тұруы; қанда еріген уытты заттардың сұйықпен бірге тамыр сыртына шығуына және жергілікті тінде ұсталып тұруы; улы заттарды сұйылтып, олардың дерт туындататын әсерін әлсіретуі; қабыну ошағынан зиянды заттардың қанға жайылып тарауынан сақтандыруы; Ісінулік сұйықпен бірге бактерия жойғы заттар мен антиденелер қабыну ошағына шығарылуы.

• Назар аударғандарыңызға рахмет!

• Ісіну факторлары?