Шымкент аласы физика-математика ба ыты қ ғ Назарбаев

Шымкент аласы физика-математика ба ыты қ ғ Назарбаев Зияткерлік мектептері П ні м алімі: ә ұғ С лтанбаев Н. М. ұСыныбы: 9 П ні: ә география

Саба та ырыбы: қ қ Суды тазарту дістері мен ә ластанудан ор ау қ ғ О у ма саты: қ қ ндірістік а ын суларды ластану Ө ғ ң категориялары. Суды ты айт ыштармен ң қ ластанудан ор ау. қ ғ Суды тазарту дістері: ә химиялы , қ биологиялы ж не физикалы қ ә қ

Жетістік критерийі Білу ж не т сіну; ә ү Суды ластануды т рлерін ң ң ү біледі Ба алау; ғ «Эвтрофикация» ымын біледі, ма ынасын ұғ ғ т сінеді ү Анализ; Суды ты айт ыштармен ластану жолдарын ң ң қ сипаттайды, мысал келтіреді олдану; Қ — Су к здеріні аума тарын ластану д режесіне арай ө ң қ ә қ аны тайды қ — Ластан ан нерк сіптік а ынды суларды зиянына ғ ө ә ғ ң сараптама жасайды — Суды ты айт ыштармен ластанудан ор ауды ң ң қ қ ғ ң жолдарын сынады. нерк сіпті а ынды суларыны су ұ Ө ә ң ғ ң к здеріне зиянын аны тайды ж не сипаттайды ө қ ә

ткенге шолуӨ 1. Су оры ымын алай т сінеміз? қ ұғ қ ү 2. Суды ластану т рлерін ата ыз? ң ү ң 3. Т щы суды т тынатын 4 саланы ата ыз? ұ ұ ң 4. Дамы ан елдер мен дамушы елдер арасында суды ғ т тыну м лшері бойынша андай айырмашылы бар? ұ ө қ қ 5. Т щы суды е к п олданатын шаруашылы ұ ң ө қ қ саласын ата ыз, т сіндірі із? ң ү ң 6. Суды физикалы ж не экономикалы ң қ ә қ тапшылы ы ымын т сіндірі із? ғ ұғ ү ң 7. Адам орта есеппен т улігіне анша литр су ә қ олданады? қ 8. Ауыз суды неудеу жолдарын сыны ыз? ү ұ ң

Физикалық Химиялық Биологиялық жылу- ызу, қ электр-магни тті ріс, ө радиоактивті заттар уытты ж не ә су ортасыны ң таби и ғ рамын құ б лдіретіндер ү сімдік, ө жануар, микроорга-н измдер ж не ә аш бейімді заттар. Суды ластану т рлері ң ү

Суды ластаушы к здерө — нерк сіп німдерін са тайтын ө ә ө қ оймалар; қ — химиялы заттар ж не ты айт ыштар; қ ә ң қ — т рмысты алды тар; ұ қ қ қ — жер асты суларымен жал анатын ғ бырлар; құ — ірі рылыс учаскелері; құ — к згі ала дар, б р ы-скважиналары ү ң ұ ғ болып табылады

Эвтрофикация Органикалы заттары бар а ызынды суда биогенді қ ғ элементтер сіресе, азот пен фосфор к п болады, ә ө оларды серінен суда фитопланктон жаппай к бейіп ң ә ө дами бастайды, сіресе к к жасыл, о ыр балдырлар тез ә ө қ ң к бейіп, жо ар ы сатыда ы су сімдіктеріні ар ынды ө ғ ғ ғ ө ң қ қ дамуына жа дай жасайды. Б л организмдер сіп, дамып, ғ ұ ө ліп, н тижесінде суда ы органикалы заттарды ө ә ғ қ ң мас сасы артады. Аэробты организмдерді оттекпен ң тыныс алуы н тижесінде тез арада оттекті ә ң жетіспеушілігі туындайды. Сонды тан су тіршілікке қ жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. Б л процесс эвтрофикация деп аталады. ұ

Эвтрофикация дегеніміз — суда таби и, не ғ антро погендік факторлар серінен биогенді ә элементтерді жина талуы н тижесінде су ң қ ә объектілеріні биологиялы німділігіні артуы. ң қ ө ң Атмосфераны ластануына ара анда суларды ң қ ғ ң ластануы к бірек ауіп ту ызатын себептерін ө қ ғ т мендегіше деуге бо лады: ө 1) сулы ортада здігінен тазару, ауа а ара анда ө ғ қ ғ лде айда ж й ж реді; ә қ ә ү 2) суды ластану к здері те к п; ң ө ө ө 3) сулы ортада ж ретін таби и процестер ү ғ ластаушылар серіне сезімтал ж не олар атмосферада ә ә ж ретін процестерге ара анда жер бетіндегі тіршілік ү қ ғ шін аса ма ызды болып та былады. ү ң

1. андай жа дайда эвтрофикация процесі Қ ғ ж реді? ү 2. андай климатты жа дайда эвтрофикация Қ қ ғ процесі жылдам ж реді? ү 3. Эвтрофикация шаруашылы ты ай қ ң қ салаларына кері сер етеді? ә С ра тар а жауап бері із ұ қ ғ ң

Таби атта ы су ауыл шаруашылы ына олданыл ан ғ ғ ғ қ ғ т рлі ты айт ыштармен т рлі жа дайда (жер сті, жер ү ң қ ү ғ ү асты) ластану а шырайды. ғ ұ Ты айт ыштарды т рлері: ң қ ң ү — биологиялы ; қ — химиялы ; қ — минералды; Тапсырма № 1: Суды ң ты айт ыштармен ластану ң қ т рлері бойынша мысалдар ү келтірі із? ң

Су бассейніні ластануыны негізгі себептері ң ң — тазартылма ан а ын суларды зен-к лдерге ғ ғ ө ө жіберу. Б ан жол беретіндері ұғ : — т р ын- й коммуналды шаруашылы тар; ұ ғ ү қ қ — нерк сіп орындары; ө ә — ауыл шаруашылы ын химияландыру: ғ — халы шаруашылы ыны бас а да қ ғ ң қ салалары.

Павлодар облысында нерк сіптерден шы ан алды ө ә ққ қ қ сынапты алды ала ына т ккен. Ты ызды ы жо ары (13, 5 қ қ ң ө ғ ғ ғ кг/дм 3 ), с йы металл топыра рамына сі іп, грунт абатыны ұ қ қ құ ң қ ң астында ы су ткізбейтін абат бетімен жылына 50 метр ғ ө қ шамасында жылжып Ертіс зеніне жо ары де гейде ауіп ө ғ ң қ т ндірген. Егер сыныпты Ертіске осылу жа дайы орын ал ан ө ң қ ғ ғ кезде еліміздегі Павлодар облысы мен Ресей территориясыны ң Солт стік М зды м хит а дейінгі жері ж не Об зені ауыр ү ұ ұ қ ә ө металмен ластан ан болар еді. М ндай былыс ХХ асыр 80 ғ ұ құ ғ ж. ж. Жапонияда нерк сіптен те ізге т гілген сыныпты ө ә ң ө ң серінен балы тар улан ан. Сол балы тарды пайдалан ан ә қ ғ адамдарды міріне ауіп т нген. Ол ауру медицинада ң ө қ ө «минамата» деген атпен белгілі. С ра : ұ қ ауіпті алдын-алуды Қ ң ң 3 жолын немесе дісін сыны ыз? ә ұ ң — топыра пен тау жынысыны ластануы; қ ң — жер асты суларыны ластануы; ң — зен суларыны ластануы; ө ң

Жер беті су т рлеріү 1. ________ 2. ________ 3. ________ 4. ________ Жер асты су т рлеріү 1. ________ 2. _________ 3. _________ 4. _________ Жер асты суларыны сімдік ж не мал ң ө ә шаруашылы ыны дамуымен ластануы, т рлері, ғ ң ү жолдары, зардаптары? ____________________________________ ___ Таби атта ы суды ластануыны 4 т рін ғ ғ ң ң ү жо ары д режесінен бастап жазы ыз ғ ә ң

Таби и суларда оларды здігінен тазару былысы ғ ң ө құ ж реді. Біра б л процесс те жай ж реді. ү қ ұ ө ү ндірістік-т рмысты алды тар м лшері Ө ұ қ қ қ ө салыстырмалы аз бол ан кезде зендерде здігінен ғ ө ө тазару былысы жеткілікті д режеде ж рген болар еді. құ ә ү — механикалы дісі қ ә бойынша суды т ндыру ж не с зу ұ ә ү ар ылы онда ы механикалы оспалардан тазартады. қ ғ қ қ — физико-химиялы дісте қ ә а ызынды сулардан еріген ғ органикалы емес осылыстар б лініп, органикалы заттар қ қ ө қ ыдыратылады. К бінесе электролиз олданылады. ө қ — биологиялы дісі қ ә суларды биохимиялы ж не ң қ ә физиологиялы здігінен тазару былыстарыны қ ө құ ң за дылы тарына негізделген. ң қ

К різ суларын айта шаруашылы ә қ қ ма сатында пайдалануды 3 жолын сыны ыз? қ ң ұ ң А) ___________________________________ Ә Б) __________________ Тазалауды ай т рінен шы ан су ң қ ү ққ шаруашылы ты ай салаларына қ ң қ пайдаланылады? _________________________________ __ Тапсырманы орында ыз: ң

аза станда орналас ан андай ірі алалар зен Қ қ қ ө бойында орналас ан: қ — Ертіс ___________________ — Есіл ___________________ — Тобыл ___________________ — Сырдария _________________ — Жайы __________________ қ — Іле ____________________ — Шу ____________________ алаларды шаруашылы дамуына арай су Қ ң қ қ к здеріні ластану ерекшеліктерінде андай ө ң қ згерістер бар? ө

ХХ . 60 ж. «Жасыл революцияны » негізін ғ ң салушы Мексика. Ал ол а алушы А Ш. қ ғ Қ «Жасыл революцияны » ар асында ауыл ң қ шаруашылы ында гендік инжинерия мен ғ биотехнология, нанотехнология дамыды. німді жо ары алу шін асымша берілетін Ө ғ ү қ жасанды заттар м лшері артты. Соны ө ң н тижесінде ауыл шаруашылы ы су к здерін ә ғ ө ластаушы ірі сала а айналды. ғ С ра : ұ қ ауыл шаруашылы ыны су к здеріне кері серін ғ ң ө ә азайы шін андай ж мыстар ат ару а ү қ ұ қ ғ болады? Б л рекеттер аншалы ты н тиже ұ ә қ қ ә беруі м мкін? ү

Ауыз суды т тыну м лшері бойынша лем ұ ө ә елдерінде алша ты жо ары: Б л к рсеткіш жалпы қ қ ғ ұ ө ал анда дамы ан елдерде жо ары, дамушы елдерде ғ ғ ғ т мен к рсеткішке ие. Біра та Батыс Еуропада б л ө ө қ ұ к рсеткіш т улігіне – 160 -200 л, Солт стік Америкада – ө ә ү 450 -500 л, Азияда – 250 -500 л болса, Африкада – 20 -80 литр шамасында. Осы статистикалы к рсеткіштерді қ ө экономикалы , физикалы , леуметтік т р ыдан қ қ ә ұ ғ т сіндірі із: ү ң С ра : ұ қ — Б л санды к рсеткіштерді айырмашылы ы елді ұ қ ө ң ғ ң дамуына аншалы ты байланысты? қ қ — Неліктен Еуропа елдері Азия а ара анда суды аз ғ қ ғ т тынады? ұ — Африка елдеріні ауыз суды аз т тынуыны басты ң ұ ң себебі?

орытынды с ра тар: Қ ұ қ 1. аза станда ай айма тарда жер асты Қ қ қ қ суларыны ластануы жо ары? ң ғ 2. Елімізді ай айма тарында эвтрофикация ң қ қ процесі жо ары ж реді? ғ ү (себебі) 3. ндіріс орындары таби атта ы андай су Ө ғ ғ қ к здерін ластайды? Б л процес ндірісті ай ө ұ ө ң қ салаларында жо ары ж реді? ғ ү (суды т тыну ұ статистикасын еске т сірі дер) ү ң 4. К різ суларын тазарту, айта олдану, ай сала а ә қ қ қ ғ олданылуы туралы пікірі ізді орта а салы ыз? қ ң ғ ң Елімізде б л сала аншалы ты дамы ан? ұ қ қ ғ

йге тапсырма: Ү 1. аза станда ы ірі зендер бойында орналас ан Қ қ ғ ө қ ірі нерк сіп орындарын аны та ыз; ө ә қ ң 2. Жер асты суларыны химиялы ж не ң қ ә биологиялы ластануына мысал келтіріп, ауіптілігі қ қ туралы баяндау хат жазы ыз. ң

БА АЛАУҒ КЕРІ БАЙЛАНЫС