Шымкент қаласы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі Физика

Шымкент қаласы химия-биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі Физика пәні мұғалімі: Жармуханбетов С. Б.

Жазық айна. Жазық айнадағы кескін. Калейдоскоп және перископ Сфералық айналар. 2 Саба ты та ырыбы: қ ң қ

3 Саба ты ма саты: қ ң қ Жазық айнада алынатын оптикалық кескіннің сипаттамаларын және орналасу орнын анықтауға тәжірибені сипаттау; Дененің кескінін алу үшін сфералық айналардағы сәуленің жолын салу; Кескіннің кемінде үш қасиетін анықтай алу -айнадағы дене; Айнаның әрбір түрі үшін дұрыс, белгіленген сызбаны салу;

4 К тілетін н тиже: ү ә Кескіннің кемінде үш қасиетін анықтай алады: жанына қарай ауыстырылған, тігінен, шынайы, дене секілді шамасы жағынан бірдей, айна алдындағы дене тұрған қашықтықта айна артында дәл сондай қашықтықта орналасқан; Айнадағы дене кескінінің қасиеттерін түсіндіру барысында, өз сөздерін пайдаланады. Айнаның әрбір түрі үшін дұрыс, белгіленген сызбаны салады; Сфералық айналарда алынған кескіндерді сипаттайды (жалған және шынайы, түзу және ауыстырылған, үлкейтілген және кішірейтілген).

О ушыларды ткен қ ң ө саба ты алай қ қ ме гергендерін тексеру: ң 51. Жарықтың түзу сызықпен таралу заңы қалай тұжырымдалады? 2. Бұл заңды қандай құбылыстар дәлелдейді? 3. Жарық сәулесі , жарық шоғы, нүктелік жарық көзі деген не? 4. Жарықтың шағылу заңын тұжырымдаңдар. 5. Айналық, шашыранды шағылу деген не?

6 Шағылудың түрлері Диффузиялық шағылу. Айналық шағылу.

7 Жары ты ша ылу за дарыны к мегімен жазы қ ң ғ ң ң ө қ айнада кескінні пайда болуын т сіндіру ң ү : Жазық айна — тегіс өңделген және шағылдыратын қабатпен жабылған, қисықтық радиусы шексіздікке ұмтылатын жазық бетті айтады.

8 Нүктенің жазық айнадағы кескінінің орнын табу Ол үшін нүктеден айна бетіне кез-келген бұрышпен екі сәуле түсіреміз. Сол сәулелер өздерінің түсу бұрыштарымен шағылып, олардың түйіскен жерінде нүктенің бейнесі пайда болады

9 Жазық айнаның формуласы d=-f Жазық айна заттың жорамал кескінін береді, сондықтан фрмулада айнадан кескінге дейінгі қашықтықтың алдында “-” таңбасы тұрады.

10 Дененің жазық айнадағы кескінінің орнын табу Ол үшін дененің төбесінен айна бетіне кез-келген бұрышпен екі сәуле түсіреміз. Сол сәулелер өздерінің түсу бұрыштарымен шағылып, олардың түйіскен жерінде дененің төбесінің бейнесі пайда болады. Ол арқылы денеге симетиялы қылып салуға болады.

Шын- лшемдері бірдейө Жал ан- ғ о мен солды ауыстырадың Тура- я ни т керілмеген ғ өңЖазық айнада пайда болған кескіннің сипаттамасы:

1212 Жазы айнада ы н рсе кескініні қ ғ ә ң ерекшеліктері: кескін жал ан, тура , ғ лшемдері н рсені лшеміне те , н рсе айна ө ә ң ө ң ә алдында андай ашы ты та т рса, кескін қ қ ұ айнаны ар жа ында сондай аралы та ң ғ қ орналасады.

1313 Жазы айнаны асиеттерін мірде қ ң қ ө олданылуы қ

14 ызы формула Қ қ Екі жазы айнаны к мегімен неше кескін қ ң ө алу а болатынын аны тайтын формула бар: ғ қ -1 n- кескінні саны, α — айналар арасында ы б рыш. ң ғ ұ Осы формуланы пайдаланып : α =90 0 бол анда n=3 ғ α =45 0 бол анда n=7 ғ α =30 0 бол анда n=11 ғ те екенін аны тады. ң қ қ Енді осы жа дайды т жірибе ж зінде д лелдеп к релік ғ ә ү ә ө.

15 Арасы тік бұрыш болатын екі айнадан пайда болған үш кескінді көруге болады

16 S′ , S″ , S′″ — жарық көзі S тің кескіндері, жарық көзі M 1 және M 2 айналарының арасында орналасқан, екі айнаның арасы β бұрышын құрайды.

17 Жазық айнаның қасиетін өмірде қайда қолданамыз? Перископ-жазық айнаның шағылдыру қасиетіне негізделіп жасалған құрылғы. Бұл құралды әскерде және өмірдің көптеген салаларында қолданады.

18 Жазық айнаның қасиетін өмірде қайда қолданамыз?

19 Калейдоскоп-бірнеш е жазық айналардың өзара әл түрлі бұрышпен орналаса отырып бір дененің бейнесін көрсететін құрылғы

20 • Өзара 10° жасай орналасқан екі жазық айнаның ортасына зат қойылды. Айналардан заттың неше кескінін көруге болады? • Жауабы: 35 Жазық айна тақырыпшасын пысықтауға есептер шығару

21 • Жазық айна алдында тұрған оқушы айнаға 2 м/с жылдамдықпен жақындады. Оқушының айнадағы бейнесіне қатысты жылдамдығы қандай? • Жауабы: 4 м/с

22 Жазы айна суретте қ к рсетілген ба ытта ө ғ v=20 км/са ғ жылдамды пен қ оз алып барады. Ал қ ғ автомобиль арама қ арсы ба ытта 4 v я ни қ ғ ғ 80 км/са ғ жылдамды пен қ оз алады. Жерге қ ғ атысты машинаны қ ң айнада ы бейнесіні ғ ң жылдамды ы андай? ғ қ Жауабы: 100 км/са ғ

23 Сфералық айналар

Ша ылдыратын беттері исы болып келетін ғ қ қ айналарды – исы айналар деп атайды. исы қ қ Қ қ айналарды бір т рі- ң ү сфералы айналар. қ 24 Дөңес айна Ойыс айна Сфералы айна формуласы: қ

25 Сфералық айнаның құрылымына түсініктеме Р -сфералық айна төбесі / сфераның орта нүктесі S -оптикалық осьте жатқан жарық көзі S` -жарық көзінің кескіні O -сфералық айнаның центрі ɑ -тускен с уле мен сфералы айнаны ә қ ң исы ты радиусыны арасында ы қ қ қ ң ғ б рыш ұ ß -оптикалы осьпен исы ты радиус қ қ арасында ы б рыш ғ ұ γ -ша ыл ан с уле мен оптикалы ось ғ ғ ә қ арасында ы б рыш ғ ұ ϕ -т скен с уле мен оптикалы ось ү ә қ арасында ы б рыш ғ ұ ME -h PS`- f PS -d PO -r MO -қисықтық радиус

26ΔMSO, β-сырт ы б рышқ ұ Теорема: шб рышты сырт ы Ү ұ ң қ б рышы онымен сыбайлас емес екі ұ ішкі б рышты осындысына те. ұ ң қ ң Сонда α+ =β ϕ те дігі орындаладың ΔMSS`, γ- сырт ы б рыш қ ұ 2α+ =γ ϕ те дігі ң орындалады. Те дікті екі жа ына ϕ ос анда, ң ң ғ қ қ 2α+2 = +γ ϕ ϕ 2(α+ )=γ + ϕ ϕ 2 β= +γ ɸ r\2=F — сфералық айнаның негізгі фокусы ΔMES tg = =h\d ϕ ɸ ΔMEO tgβ=β=h\r ΔMES` tgγ=γ=h\f 2 h\r=h\d+h\f 2\r=1\d+1\f

27 Сфералық айналарда кескіндерді алу

28 Сфералық айналарда кескіндерді алу

29 Бас оптикалық оське параллел келген сәулелер ойыс айнадан шағылғаннан соң айнаның фокусы арқылы өтеді.

30 Ойыс айнаның оптикалық центрі арқылы келген сәулелер айнадан шағылғаннан соң қайтадан оптикалық ось арқылы қайтады

31 Оның түйіндерінде оң және теріс иондар орналасқан Оның түйіндерінде бейтарап атомдар орналасқан Оның түйіндерінде молекулалар орналасқан Оның түйіндерінде оң иондар орналасқан. Ойыс айнаның фокусы арқылы келген сәулелер айнадан шағылғаннан соң бас оптикалық оське параллел кетеді

32 Оның түйіндерінде оң және теріс иондар орналасқан Оның түйіндерінде бейтарап атомдар орналасқан Оның түйіндерінде молекулалар орналасқан Оның түйіндерінде оң иондар орналасқан. Ойыс айнаның бұл қасиеті автомобиь фарларында қолданылады.

33 Бас оптикалық оське көлбеулік бұрыш жасай түскен паралел сәулелер ойыс айнадан шағылғаннан соң фокальдық жазықтықта жатқан бір нүктеде қиылысады.

34 ДӨҢЕС АЙНА Дөңес айна өзіне параллел түскен сәулелерді шашыратып жібереді. Параллел сәулелердің шағылуы- түскен сәулені фокусқа сынатындай етіп бұрып, оның созындысын созып жіберсек, шағылған сәулелер шыға келеді.

35 Ойыс айнадан кескін алу Зат оптикалық центрдің сыртында орналасқан Кескін шын, төңкерілген, кішірейтілген

36 Ойыс айнадан кескін алу Зат оптикалық центр мен фокус аралығанды орналасқан Бейне шын, төңкерілген, үлкейтілген

37 Ойыс айнадан кескін алу Зат фокус пен айна аралығына орналасқан Бейне жалған, тура, үлкейтілген

38 Дөңес айнадан кескін алу Бейне жалған, тура кішірейтілген

39 Ойыс айнадан кескін алу Бейне шын, төңкерілген, кішірейтілген

40 Ойыс айнадан кескін алу Егер дене фокустың үстінде орналасса онда бейне болмайды

41 Дөңес айна тақырыпшасын пысықтауға есептер шығару

44 Дөӊес сфералық айналардыӊ қолданылуы • Дөӊес сфералық айналар тек қана жалған, кішірейтілген, кескін береді. • Дүкендерде ұрлықтыӊ алдын алу Автомобильдердіӊ сыртқы айнасында (әдетте оӊ жағындағы) және фараларында.

451. Сфералық айна деп нені айтады? A) Параллел түскен жарық сәулелерін қисықтық радиусына жинайтын құрылғы B) Мөдір сәулелерді сындыратын дене C) Параллел түскен жарық сәулелерін параллел шағылдыратын құрылғы D) Параллел түскен жарық сәулелерін қисықтық фоксқа жинайтын құрылғы Сабақты бекіту 2. Ойыс айнаның дөңес айнадан айырмашылығы қандай? A) Қисықтық радиусында. B) Фокустарында. C) Айнаның мөлдір беті мен шағылдырғыш орнатылған беттерінің орналасуында. D) Айырмашылығы жоқ. 3. Қандай айна жазық айна деп аталады? A) Мөлдір екі беті шағылдырушы бетпен шектелген жарық жинаушы фокусы бар дене B) Параллел түскен сәулелерді әр түрлі бағытта тарататын дене С) Мөлдір екі беті шағылдырушы бетпен шектелген қисықтық радиусы шексіз дене. D) Мөлдір беті шағылдырушы бетпен шектелген қисықтық радиусы шексіз дене.

464. Жазық айна қандай кескін береді? 5. Жазық айна шын кекін бере ме? 6. Қаламсап жазық айнадан 30 см қашықтықта жатыр. Егер қаламсапты 10 алыстатсақ, онда қаламсап пен бейнесінің арасы қанша болады? 7. Сфералық айнаның негізгі сипаттамаларын атаңдар. Сипаттаңдар. 8. Ойыс айнаның беретін кескінін сипаттап беріңдер. 9. Сфералық айналардың негізгі қолданатын жерлерін атаңдар. 10. Ойыс айналар қолданылатын күн электростанциясының принциптік сызбанұсқасын ойлап табыңдар және сызбасын сызыңдар. 11. Ойыс айнаны қолданатын күн сәулесі арқылы тамақ пісіретін пештің құрылысын ойлап тауып, сызбасын сызыңыз.

47 Есептер шығару. № 1. Жарық көзінің дәл бейнесін алу үшін F=1 болатын ойыс айнадан қандай d-қашықтыққа жарық көзін қою керек? (Жауабы: 2 м) № 2 Зат ойыс айнадан d=0, 48 м қашықтықта орналасқан. Айна заттың шын және к=4 есе кішірейтілген бейнесін береді. Айнаның R-қисықтық радиусын тап. (Жауабы 19, 2 см) № 3 Ойыс айна дененің к=2 есе үлкейтілген бейнесін береді. Егер дене мен оның бейнесінің арасы а= 18 см болса, онда айнаның қисықтық радиусын тап. (Жауабы 24 см)

48 Есептер шығару. № 4. Егер нәрсе айнадан 30 см қашықтықта орналасса, онда осы нәрсенің қисықтық радиусы 40 см сфералық дөңес айнадағы кескіні қандай қашықтықта орналасады?

49 Назарларыңызға рахмет