Сабақтың тақыры: Электрокардиография мен зерттелетін жүректегі электрлік үрдістер Сабақтың мақсаты: Жүректегі электрлік құбылыстарды зерттеу С-А түйін, АВ түйін, Пуркинье талшықтары, Гис шоғыры, деполяризация толқындары, синустар, қарыншалар, перде. Оқушылардың бастапқы импульс С-А түйінінде пайда болады деген ұсыныстан бастайды. Оқушылар: Жүректе өтетін электрлік құбылыстарды зерттейді. Блок-сызбада деполяризация толқынының бағыты сипатталды және кем дегенде, сызбада алты термин орынды ендірілді.
Жүректің өткізгіш жүйесі. Жүрек етінің автоматизмінің табиғаты Жүректегі қозуды туындатып, оның жүрекшелер мен қарыншаларға таралуын, осының нәтижесінде олардың үйлесімді әрекеттерін қамтамасыз ететін бейқалып элементтердің (түйіңдердің, шоғырлардың, талшықтардың) жиынтығы жүректің өткізгіш жүйесі деп аталады. Ол синус — жүрекше (Кис-Фляк) және жүрекше-қарынша (Ашофф. Тавар) түйіндерінен, Гис шоғырынан, Гис сабақтарынан, Пуркинье талшықтарынан тұрады. Бұл құрылымдар жүрекке автоматизм қасиетін береді. Жүрек автоматизмнің табиғатын түсіндіру мақсатында екі түрлі теория ұсынылған. Бірінші миогенді теория автоматизм қасиетін жүректің атипті ет талшықтарымен байланыстырады. Бұл теорияны жақтаушылар дәлел ретінде омыртқалылар іштөлі (ұрығы) жүрегінің нерв элементтері пайда болмастан бұрын-ақ ырғақты жиырыла бастайтынын алға тартады. Екінші — нейрогенді теория автоматизм қасиетін жүректің нерв түйіндеріне таңады. Бұл теорияны қолдаушылар нерв жүйесінің қозғыштық қасиетіне сүйенеді. Бірақ терең морфологиялық зерттеулер А типті ет элементтері мен нерв түйіндері тығыз байланыста болатынын көрсетті, сондықтан қазіргі кезде автоматизм қасиетін жүректің жүйкелі — етті өткізгіш жүйесінің үйлесімді әрекеті қамтамасыз етеді деп есептейді. Жүрек автоматизмі Кис. Фляк түйініндегі зат алмасудың ырғақты өзгерістеріне байланысты. Жүрек автоматизмнің табиғатын түсіндіру мақсатында екі түрлі теория ұсынылған. Бірінші миогенді теория автоматизм қасиетін жүректің атипті ет талшықтарымен байланыстырады. Бұл теорияны жақтаушылар дәлел ретінде омырқалылар іштөлі (үрығы) жүрегінің нерв элементтері пайда болмастан бұрын-ақ ырғақты жиырыла бастайтынын алға тартады. Екінші — нейрогенді теория автоматизм қасиетін жүректің нерв түйіндеріне таңады. Бұл теорияны қолдаушылар нерв жүйесінің қозғыштық қасиетіне сүйенеді. Бірақ терең морфологиялық зерттеулер атипті ет элементтері мен нерв түйіндері тығыз байланыста болатынын көрсетіп, сондықтан қазыргі кезде автоматизм қасиетін жүректің жүйкелі — етті өткізгіш жүйесінің үйлесімді әрекеті қамтамасыз етеді деп есептейді. Жүрек автоматизмі Кис. Фляк түйініндегі зат алмасудың ырғақты өзгерістеріне байланысты.
Жүрек жиырлу жиелігін реттеу 37 ° С кезінде, сондай-ақ оттегімен тұзды ерітіндіге сүтқоректілердің оқшауланған жүрегі болса, онда ол жүйке және эндокриндік жүйелердің сигналдарының болмауына қарамастан, ырғақты шарт біраз уақыт жалғасатын болады. Бұл (грек Genos- Бұлшықет, Myos- шыққан) миогенді көрсетеді, оның жұмысындағы табиғи ынталандыруды; Басқаша айтқанда, бұл оның «қалыптасқан» жұмысын көрсетеді, оның жиырылу және босаңсу құбылысын көрсетеді. Оңжақ жүрекше қабырғасының вена қаны құятын ерекше аймағы ынталандырудың болуын азайтады. Оның атауы Синоатриальды түйін немесе Кисс-флека түйіні (төменде біз СА түйінінң қысқаруын жазамыз) және аз ғана бөлігі вегетативті жүйке кардиомициттерден, иннервируемдік аяқталудан. СА –түйін жүректің жиырылуын өздіген ынталандырады, кей жағдайда вегетативті жүйке жүйесінің белсенділігі де әсер етеді. Ол СА-түйінінің моделі. СА –түйініндегі жасуша баяу жұмыс жасап уақытында, жүрекшені босатады, оның мембранааралық потенциялы (әлеуеті) біртіндеп төмендейді. Тап осылай жүйке толқыны шығады. Бұл шамада, СА –түйіндеріне потенциял сиақты әсер еткенде, жүрек бұлшықеттерінің талшықтарына тарап, толқын қоздырады, жүйке толқындары қалыптасып және қозуы төмендейді. Себебі бұл өз кезегінде әрбір толқын қозуды туындатады, бұл өз кезегінде келесі толқынның туындауы үшін қызмет атқарады. Жүрек жиырлу жиелігі (ЖЖЖ) табиғи жиілігі туралы жиырылу СА- тораптағы ырғақты (пейсмекера-ырғақты) жандандыру арқылы беріледі. Электроэнцефалография, жүйке талшықтарындағы биологиялық токтарды тіркеуге мүмкіндік туғызатын мидағы биоэлектрлік құбылыстарды зерттеу тәсілі. Мидың жұмысын және ондағы өзгерістердің ырғағын жазып алуды электроэнцефалограмма (ЭЭГ) деп атайды. Оны электроэнцефалограф аспабы арқылы жазып алады. Электроэнцефалограмма жүйке жасушаларының белсенділігін жөне аурудың болу себептерін анықтауға көмектеседі
Жүрек үш қабаттан тұрады. Сыртқы жұқа қабаты – эпикард, ортаңғы қалың бұлшық етті қабаты – миокард, ал камераларды астарлап жатқан жұқа қабаты – эндокард деп аталады.
Электрокардиограмма – Электрокардиграффа (ЭКГ) жүректен өтетін электорлық импульстардың ағынын тіркеу. Тіркелген жазудағы түрлі түстер осы импульстардың өтуінің әр түрлі кезеңдерін бақылауға мүмкіндік береді. Жүректің автоматиясы -қозу сопақша мидан келеді; синустық түйін қозуды қабылдайды; жүректің жиырылуын тездетеді – симпатикалық бөлім, баяулатады парасимпатикалық бөлім;
Жүректің құрылысы СА түйін АВ түйін СА-Синоатриалдық түйін АВ-Атриовентрикулярлық түйін Жүректің құбылыс Жүректің өткізгіш жүйесі. 1 - синус-жүрекше түйін, 2 - жүрекше-қарынша түйін, 3 - түйінаралық байланыстар, 4 - жүрекшеаралық шоғы, 5 - жүрекше-қарынша байланыс, 6 - Гис шоғы, 7 - сол жақ Гис сабағы, 8 - сол жақ Гис сабақтын тармағы, 9 - оң жақ Гис сабағы. Автоматия -жүрек етінің сыртқы әсерсіз тек ағзаның өзінде туындайтын қозу толқыңдарының ықпалымен жұмыс істеу қабілетін жүрек автоматиясы дейді. Жүрек автоматиясы өткізгіш жүйенің қызметіне байланысты. Жүректің өткізгіш жүйені Кис. Фляк (синус-жүрекше), Ашофф-Тавар (жүрекше-қарынша) түйіндері, Гисс шоғыры, Гисс сабақтары және Пуркинье талшықтары құрайды. Өткізгіш жүйе жүректің автоматия қасиетін қамтамасыз етеді. Атриовентрикулярлық түйіннің төменгі жағында орналасқан қарыншааралық пердеге қарай жақындаған жерде Гис шоғыры басталады. Гис шоғыры қарыншааралық перденің жоғары жағында орналасады. Одан екі – оң және сол аяқшалар шығады. Бұл аяқшалар қарыншааралық перденің ішкі бетін көмкерген эндокардтың астымен төмен қарай түседі де, жүрек ұшындағы қалың етке жетеді. Одан әрі иіліп қарыншалардың сыртқы қабырғасының ішкі бетімен бойлап жоғары қарай көтеріледі, жолшыбай осы арадағы еттерге, оның ішінде емізікше еттерге бұтақ тәрізденіп жайылады да, жеке Пуркинье талшықтарына айналады: Пуркинье талшықтары жүректің негізгі миоциттеріне жақындап онымен өзара түйіседі. Сонымен жүректің өткізгіш жүйесі синоатриалдық түйіннен басталып жеке Пуркинье талшықтарымен бітеді.
Деполяризация толқынының бағыты Жүректің өткізгіштік жүйесінің құрылысы мен қозу таралуының хронотопографиясы. SA- синоатриалды түйіншек, AV- атриовентрикулярлы түйіншек. Сандар синоатриалды түйіншекте серпіністің пайда болу мезетінен бастап секунд бойынша жүрек бөліктерінің қозу аумағын көрсетеді. Миокард жасушасының электрлік белсенділігі. Кәдімгі жағдайда миокард жасушалары белсенді ырғақты күйде (қозу) болады, сондықтан олардың тыныштық потенциалы туралы шартты түрде ғана айтуға болады. Көптеген жасушаларда оның мәні шамамен 90 м. В-ті құрайды және ол К+иондарының мөлшерлік градиентімен анықталады. Жасушаішілік электродтар көмегімен тіркелген жүректің әр бөлігіндегі әрекет потенциалдарының (ӘП) пішіні, амплитудасы, ұзақтығы жағынан елеулі айырмашылықтары болады. Қарыншаның дара жасушасының ӘП-ң сызбасы көрсетілген. Осы потенциалдың пайда болуы үшін мембрананы 30 м. В-қа деполяризациялау қажет болды. ӘП- да мынадай фазалар бар: бастапқы жылдам деполяризация- 1 -ші фаза; плато деп аталатын баяу реполяризация- фаза 2; жылдам реполяризация- фаза 3; тыныштық фазасы- фаза 4. Жүрекшелер миокардының жасушаларындағы, жүректің өткізгіш миоциттеріндегі (Пуркинье талшығы) және қарыншалар миокардының жасушаларындағы 1 -ші фазаның табиғаты жүйке және қаңқа бұлшықет талшықтарындағы ӘП-ының пайда болу (үдемелі) фазасының табиғатымен бірдей. Бұл фаза натрийдің өтімділігінің артуымен анықталады, яғни жасушалы мембрананың жылдам натрий каналдарының белсенділігімен анықталады. ӘП-ң шыңы кезінде мембраналық потенциалдың таңбасы өзгереді ( -90 м. В-тан +30 м. В қа дейін). ЭКГ-ң уақытқа байланысты корреляцияланған жүрек жасушаларының ӘП-ң әртүрлі типтері. А — жүректің түрлі бөліктерінің кардиомиоциттерінің ӘП-ң конфигурациясы (нұсқасы); С—А — синоатриалды түйіншек; П — жүрекше; А—В— жүрекше – қарынша (атриовентрикулярлы) түйіншегі; ПЖ — жүрекше -қарынша шоғыры (Гис шоғыры); ПП және ЛП — шоғырдың оң және сол аяқтары; Ж — қарыншалар. 1— 6 — миокард жасушаларының ӘП-ы; 7 — ЭКГ; Б — миокардтың дара жасушасының ӘП-ы; а — қарыншаның ӘП -ы. Тілдер- ӘП-ң әртүрлі фазаларына жауапты (1 -4) Na+, Са 2+, К+ басым иондар ағыны көрсетілген; б — синусты- құлақша (синоатриалды) түйіншегінің автоырғақты белсенділігі. Тілдермен баяу диастолалық деполяризация көрсетілген.
Мембрананың деполяризациясы баяу натрий-кальций арналарының активациясын тудырады. Жасуша ішіне осы арналар арқылы иондарының ағыны ӘП-ң платосының (үстірттің) дамуына (2 -ші фаза) әкеліп соғады. Плато кезінде натрий арналары белсенділігін жояды (инактивация), ал жасуша абсолютті рефрактерлік күйге ауысады. Біруақытта калий арналарының активациясы жүреді. Жасушадан шығып жатқан иондарының ағыны мембрананың жылдам реполяризациялануын қамтамасыз етеді (3 -ші фаза), осы уақыт ішінде кальций арналары жабылады, бұл реполяризация үрдісін күшейтеді (өйткені мембрананы деполяризациялайтын енетін кальций ағыны төмендейді). Мембрананың реполяризациясы калий арнасының біртіндеп жабылуын және натрий арнасының реактивациясын тудырады. Соның нәтижесінде миокард жасушасының қозғыштығы қайтадан қалпына келеді- осы период салыстырмалы рефрактерлік деп аталады. Жұмыс миокардының жасушаларында (жүрекшенің, қарыншаның) мембраналық потенциал (әрбір келесі ӘП-ң арасындағы интервалда) аса үлкен не аса төменгі тұрақты деңгейде сақталып тұрады. Бірақ жүректің ырғағын басқарушы ролін атқаратын синусты- жүрекше түйіншегінің жасушаларында спонтанды диастолық деполяризация байқалады (4 -ші фаза), ол кризистік деңгейге жеткен кезде жаңа ӘП-ы пайда болады (шамамен -50 -м. В) (сурет 7. 3, Б). Осы механизмге көрсетілген жүрек жасушаларының автоырғақты белсенділігі негізделген. Осы жасушалардың биологиялық белсенділігінің басқа да маңызды ерекшеліктері бар: 1) ӘП-ң жоғарылау қисығының аз майысуы; 2) баяу реполяризациясы; 3) ол жылдам реполяризация фазасына баппен алмасады (3 -ші фаза), осы кезде мембраналық потенциал 60 м. В деңгейге жетеді (жұмыс миокарды кезіндегі - 90 м. В- тың орнына), содан соң қайтадан баяу диастолалық деполяризация фазасы басталады. Жүрекше-қарынша түйіншегі жасушаларының электрлік белсенділігінің де ұқсас жақтары бар, бірақ олардағы спонтанды диастолалық деполяризацияның жылдамдығы синусты- жүрекше түйіншегінің жасушаларына қарағанда төмен, соған сәйкес олардың потенциалдық автоматты белсенділігінің ырғағы төмен.
Жүректің өткізгіш жүйесі. Жүрек етінің автоматизмінің табиғаты Жүрек автоматиясының пайда болуы жөнінде екі түрлі яғни миогендік және нейрогендік теория бар. Миогендік теория бойынша қозу жүректін ауытқыған (атипті) ет ұлпаларында пайда болады, яғни жүректің автоматиялық қасиеті оның ет ұлпаларының қозуына байланысты. Нейрогендік теория бойынша ол жүрек етіндегі өте қозғыш нейрондардың әрекетінен туады. Бұл теорияны қолдаушылар жүйке жүйесінің қозғыштық қасиетіне сүйенеді. Бірақ терең морфологиялық зерттеулер атипті ет элементтері мен жүйке түйіндері тығыз байланыста болатынын көрсетті, сондықтан қазіргі кезде автоматизм қасиетін жүректің жүйкелі — етті өткізгіш жүйесінің үйлесімді әрекеті қамтамасыз етеді деп есептейді. Жүрек автоматизмі Кис-Фляк түйініндегі зат алмасудың ырғақты өзгерістеріне байланысты. Жүректегі қозуды туындатып, оның жүрекшелер мен қарыншаларға таралуын, осының нәтижесінде олардың үйлесімді әрекеттерін қамтамасыз ететін бейқалыл элементтердің (түйіңдердің, шоғырлардың, талшықтардың) жиынтығы жүректің өткізгіш жүйесі деп аталады (41 сурет). Миокардта ет талшытарының екі түрі болады: жүрек етінің негізін құрайтын миоциттер – жүректің өзіне ғана тән арнайы ұлпа және жүректің өткізгіш жүйесін құрайтын миоциттер – арнайы емес белсенді ұлпа. Жүректің өткізгіш жүйесі екі түйіннен тұрады. Солардың бірі оң жүрекшенің қабырғасында, жоғары қуыс венасы мен оң құлақша аралығында орналасқан синоатриалдық Кис-Фляк түйіні, екіншісі – оң жүрекше мен оң қарынша аралығында, жүрекшеаралық пердеге жақын орналасқан атриовентрикулярлық Ашофф-Тавар түйіні. Осы екі түйінді бірбірімен және синоатриалдық түйінді сол жүрекшемен жалғастыратын жіпшелер – Бахман талшықтары.
Қозғыштық - жүрек еті электрлік, механикалық, термиялық, химиялық тітіркендіргіштер әсерінен қоза алады. Тітіркендірудің нәтижесінде натрий иондары ет талшықтарының ішіне өтіп, мембрана үйексізденеді (деполяризацияланады) де, жүректің қозған бөлігінде теріс заряд пайда болып, оның қозған және қозбаған бөліктерінің арасында потенциалдар айырмасы туыңдайды. Миокард клеткаларында (кардиомиоцитгерде) қаңқа етімен салыстырғанда әрекет потенциалы 100 есе ұзағырақ созылады (200 -400 мс). Өткізгіштік -қозу толқыны Кис-Фляк түйінінде ерекше ет клеткалары -пейсмекерлерде — пайда болады да, жүрекше еттеріне электрлік жолмен тарап, Ашофф-Тавар түйініне жетеді. Одан әрі қозу толқыны Гисс шоғыры арқылы бүкіл қарыншаға тарайды. Жүрек еті қозуды әлсіретпей (декрементсіз) өткізеді және оқшауламай барлық ет талшықтарына таратады. Қозуды өткізу жылдамдығы жүректің әр түрлі бөліктерінде бірдей емес. Жылы қандылар жүрекшелері қабырғасымен секундына 0, 8 -1 м, қарыншалар қабырғасымен - 0, 8 -0, 9 м, қарыншалар өткізгіш жүйесімен 2 -4, 2 м жылдамдықпен тарайды. Салыстыру мақсатыңда қаңқа еттерінде қозудың 4, 7 -5 м/сек жылдамдықпен тарайтынын айтып өтейік. Жиырылғыштық -қозу толқынына жүрек еті жиырылумен жауап береді. Жиырылу деп ет талшықтарының ұзындығының қысқаруын немесе кернеу күшінің (тонус) артуын айтады. Жүрек еті бұлшық еттермен салыстырғанда шабандау – баяуырақ жиырылады. Рефрактерлік- қозу үстіндегі жүрек етінің тітіркендіргішке жауап бермейтін қасиеті. Рефрактерлік кезең үш сатыға бөлінеді. Олар абсолюттік (толық) рефрактерлік, салыстырмалы рефрактерлік және экзальтация (лепілдеу) сатылары. Систола кезінде жүрек етінің қозғыштық қасиетінің жойылуын толық рефрактерлік деп атайды. Бұл сатыда жүрек еті ешбір тітіркендіргішке жауап бермейді. Жүрек еті босаңсый бастағанда (диастола) оның қозғыштық қасиеті өзгеріп, қалпына келе бастайды. Осы уақытта күшті тітіркендіргішке әлсіз жауап алынады. Бұл сатыны салыстырмалы рефрактерлік деп атайды.
Жүректің ырғағы мен соғуының бұзылыстары
Қанның оттегі тасымалдаудағы гемоглобин және оттегі
гемоглобин тотығының диссоциациясының қисығы Дербес қысым (лат. partialis — жартылай бірліжарым) — газ құрауыштың біреуі барлық қоспа көлемін алған кезде түсетін идеал газ қоспасын құрауыштың қысымы Hb +4 O 2 Гемоглобин O 2 жоғары концентрациясында Hb. O 8 760 мм рт. ст. (Миллиметр ртутного столба) Теңіз деңейінің атмосфералық қысымы 760 мм рт ст тең. )
Скачать презентацию Сабақтың тақыры Электрокардиография мен зерттелетін жүректегі электрлік үрдістер
Электрокардиография.pptx