С. Д. Асфендияров атындағы Казақ ұлттық медицина университеті Микробиология, вирусология және иммунология кафедрасы АИВ инфекциясын және гепатиттерді вирусологиялық зерттеуінің жалпы принциптері. Этиологиялық диагноз қою М. ғ. к. , доцент Батырбаева Д. Ж.
ЖОСПАРЫ n n n Жіктелуі Құрылымы Дақылдануы Антигендері Резистенттілігі Эпидемиологиясы Репродукциясы Патогенезі Клиникалық көріністері Лабораториялық диагностикасы Профилактикасы мен емі
n n ЖИТС- СПИД- AIDS (ағылшынша: Acguired Immune Deficiency Syndrome) -мен шалдыққандардың иммундық статусын зерттегенде лимфоциттердің, әсіресе Т-хелперлердің, күрт азайғаны анықталған. ЖИТС қоздырғышын әр қайсысы бір- бірінен тәуелсіз екі ғалым ашқан. Л. Монтанье (Францияда) өзі ашқан вирусты LAV (Lympha adenopathy associated virus) деп атаған, өйткені бұл вирус лимфоаденопатиямен ауырған науқастан табылған. Р. Галло (АҚШ-та) НТLV- ІІІ деп белгілеген (ағылшынша: Human T- lymphotropic virus III). Лимфотропты вирустарды салыстырып зерттегенде олар бір- біріне сәйкес екені анықталып, оларды АИВ- ВИЧ- НІV (ағылшынша: Human Immunodeficiency virus) деп атау қабылданды.
n n n Ретровирустар- Retroviridae тұқымдастығына кіретін 150 -дей түрлерді қамтитын біржіпшелі РНЌ- құрамды кері транскриптаза (ревертаза) ферменті бар вирустар. Ерекшелігі- геномының құрылысы басқа вирустарға ұқсамайды және құрамында кері транскриптаза (РНЌ –тәуелді ДНЌ- полимераза) болады. Кері транскриптаза генетикалық ақпараттың кері бағытталуын, яғни ДНЌ-нан ДНЌ-на емес, керісінше РНЌ-нан ДНЌ-на қарай жүруін қамтамасыз етеді. Осыған байланысты тұқымдастықтық ретровирустар (ағылшынша: retro-кері) деп аталған.
Таксономиясы n n Тұқымдастығы: Retroviridae 150 -дей түрлері Туыстастықтары: Alpharetrovirus- құстардың лейкозы, саркома вирустары. Betaretrovirus- тышқандардың сүт бездері ісігінің вирусы. Grammaretrovirus- тышқандар лейкомиясының вирусы. Deltaretrovirus- сиырлар лейкомиясының вирусы, НТLV- 1, 2. Epsiloretrovirus- тері саркомасыныњ вирусы. Lentivirus- адамдардыњ иммунды- тапшылық вирусы (НІV). Spumavirus- адамдардың көпіршік вирустары.
n Жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы (ЖИТС- СПИД) ерекше инфекция ретінде алғашқы рет 1981 жылы АҚШ-та пневмоцисттік өкпе қабынуыныњ өте ауыр түріне шалдыққан жігіттерде (гомосексуалисттерде) тіркелген.
n ЖИТС – бүкіл адамзатқа төнген қауіп!!! n 60 млн адамға жұққан Әлемде АИВ-н инфицирленгендердің жартысынан көбі 15 тен 25 дейінгі жастар. n n Әлемде әр минут сайын 6 жасөспірім АИВ-н жұқтырылады
n n 01. 11. 2009 жылы Қазақстанда 100 мың тұрғынның ішінде 13463 адамға АИВ инфекциясы жұққан. 68, 3% -нашақорлар 23% -гетеросексуальды жуғу жолы ОҚО-да 2006 жылы 2 -3 жастағы 87 балаға АИВ жұққан. Қазіргі кезде 180 -ге жуық балаға жұққаны анықталған. Сондықтан ҚР-ның басшылығы осы медико-әлеуметтік мәселеге ерекше назар аударып отыр. ҚР-ның үкіметінің қаулысымен 15 -желтоқсан, 2006 жыл № 1216 (ҚР-ның 2006 -2010 жж. ЖИТС эпидемиясына қарсы) бағдарлама ұсынылған.
Қазақстан Республикасының облыстарындағы АИВинфекциясының кумулятивті саны 73 cл 69 cл 832 cл 297 cл 161 cл Г. Астана 41 cл 142 cл 23 cл 1352 cл 81 cл 27 cл 109 cл 486 cл 91 cл 434 cл
Орталық Азиядағы АИВ-инфекциясы, 2009 ж. соңы. 860. 000 (420. 000 – 1. 400. 000) 13463 Китай 11. 000 <200 3. 900 < 400 840. 000
АИВ және ЖИТС АИВ - адамның иммунды тапшылық вирусы. n Вирус - өз гені бар, эволюциялық тізбектің жоғарғы тіршілік иелерінің жасушаларында көбейетін тіршілік формасы. n АИВ-инфекциясы - АИВ әсерінен туындайтын жағдай. n Инфекция - микроорганизмнің макроорганизмге енуі және дамуы тасымалдаушылықтан ауруға дейінгі күрделі қатынастар тудырады. n
ЖИТС –жүре пайда болған иммунды тапшылық синдромы. n ЖИТС – сыртқы және ішкі ауру n тудыратын факторлардан сақтайтын иммунитет жасушаларының өлімімен байланысты АИВ-ң соңғы сатысы
СИНДРОМ ЖӘНЕ АУРУ. СИНДРОМ– қалыптыдан өзгеше белгілі жадайды сипаттайтын белгілер топтамасы. Ауру – генетикалық деңгейдегі өзгерістер немесе сыртқы орта әсеріне жауап ретінде туындайтын физиологиялық немесе морфологиялық өзгерістерге негізделген организмнің қалыпты тіршілік қабілеттілігінің бұзылуы. n АИВ-пен инфицирлену - міндетті түрде АИВ-н ауыруды білдірмейді. n НЕГІЗІ ТЕРМИНДЕР ҚАТЫНАСЫ: АИВ - инфекциясы АИВ-ң енуі иммуно тапшылықтың түзілуі ЖИТС n Тасымалдаушылық Ауруалды Аурудың аяқталуы
n n n КЛАССИФИКАЦИЯСЫ : Тұқымдастығы: RETROVIRIDAE Туыстастығы: LENTIVIRINAE (Мұнда қойлартыда баяу инфекцияны тудыратын Висна және Мэди вирустарының топтары кіреді. ) 3 ТИП: АИВ-1 –АИВ-инфекциясының негізгі қоздырғышы Оңт. және Солт. Америкада, Европада, Азияда кездеседі. АИВ-2 –азвирулентті, Батыс Африкада жиірек кездеседі. АИВ-3 –Заирде әйелдерде анықталған
МОРФОЛОГИЯСЫ: n -сфералық формасы (100 -120 нм) n -РНК-сы бар n -ферменті бар ревертаза (кері транскриптаза), вирусты РНК матрицасында ДНҚ синтезіне қажет n n n Бұдан соң жаңа түзілген ДНҚ иесінің жасуша геномына орнығады. -Толық вирустық бөлік қос вирусты РНҚ-сы, ревертазасы, интегразасы, протеазасы бар ядро болып табылады. Ядро қос қабықпен қапталған –ішкі және сыртқы.
АИВ вирусының құрылымы
n n n n n Сыртқы фосфолипидті қабық негізгі құрылымдық белокгликопротеиндерден тұрады: Gp 160, Gp 120, Gp 41 Ядроны қаптайтын вирустың ішкі қабығы келесі белоктармен көрсетілген. р17; р24; р18; АИВ Геномыполинуклеотидті тізбектің екі жағынан соңғы қайталамалармен(Long Terminal Repeat. LTR) шектелен ондаған гендерді түзетін 7900 -9800 нуклеотидтерден тұрады.
ГЕНДЕР: n 3 -ҚҰРЫЛЫМДЫҚ n 7 -РЕТТЕУШІ n ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ( gag, pol, env ) – міндетті түрде вирионның құрамына кіретін белоктарды кодтайды.
n Геномы (+) РНҚ- ның екі жіпшесінен тұрады, ќұрамында 7900 -9800 нуклеотидтік қосақтар және вирустық үш фермент (кері транскриптаза, протеаза және интеграза) бар. Вирус геномы негізгі 3 құрылымдық геномдерден (gag, pol, env), 7 реттегіш және функционалдық гендерден (tat, rev, nef, vif, vpr, vpu, vpx) тұрады.
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ГЕНДЕР n n n Ген gag (ағыл: group antigen-топтық антиген) – матрикстік , капсидтік, нуклеокапсидтік және протеазалық ақуыздарды кодтайды. Ген pol (ағыл: polymeraseполимераза)- кері транскриптазаны, протеазаны, РНЌ-азаны, интегразаны кодтайды. Ген env (ағыл: envelope- қабықша) – беткейлік gp-120 жєне трансмембраналық gp-41 ақуыздарды кодтайды.
Реттеуші гендер Ген tat- транскрипциялануды белсендіруші, құрылымдық. n Ген rev- вирустық ақуыздардың экспрессиясын реттейді n Ген nef- экспрессияға кері әсер ететін фактор, вирус экспрессиясын азайтуға және инфекциялы латентті жағдайға ауыстыруға қабілетті n
n n Ген vpu- вирус жұққан жасушадан вирус бөлшектерінің трансмембраналық экспортын күшейтеді Ген vif- вирустың инфекциондық факторы, бос вириондардың көрші жасушаларды инфицирлеу қабілеттілігін күшейтеді Ген vpr- ревертазаны реттейді, РНҚ және ДНҚ құрылымын тұрақтандырады, ДНЌ-н жасуша ядросына тасымалдайды Ген vpx- жасушалардыњ онкогендік трансформациялануына жауапты
Антигендік құрылымы. n Негізгі антигендері- беткейлік типтік спецификалыќ gp 41 жєне gp 120 ақуыздар. n Жүрекшелік gp 24 - топтық спецификалық антиген. n Вирустыњ екі типін (АИВ-1, АИВ-2) жєне 10 - нан астам серологиялық вариантарын ажыратады. n вирус өте жоғары антигендік өзгергіштігімен айрықшаланады.
Дақылдандыру АИВ адамдардың лимфоциттерінен және моноциттерінен дайындалған жасуша дақылдарында өсіп өндіріледі
Репродукциялануы АИВ-ң тіршілік циклы 4 сатыдан тұрады: n вирустың жасушаға адсорбциялануы және оған эндоцитоз жолымен енуі; n вирустық РНҚ-ң босанып шығуы, ДНҚ провирусының синтезделуі және провирустың жасуша геномымен интеграциялануы;
Жаңа вирустың бөлшектері CD 4 жасушасына енуде
ДНҚ вирусының активациясы
Вирустық белоктардың м. РНҚда синтезделуі
Протеаза ферменті
вирустың РНҚ-ң синтезделуі , трансляциялануы жєне вирустық ақуыздардың қалыптасуы; n вирион құрастырылуы, олардың жетілуі және жаңадан пайда болған вириондардың бүршіктену тәсілімен жасушадан шығуы n Вирустың толық тіршілік циклы 1 -2 тәулікте іске асады, тәулігіне 1 млрд-қа дейін вирустық бөлшектер пайда болады. n
АИВ-ң жасушамен әсерлесу механизмі. n n n 1 КЕЗЕҢ-АИВ Gp 120 (Т-хелперлер, моноциттер, макрофагтар және басқалар) жасуша СД 4 рецепторымен байланысауы 2 КЕЗЕҢ- вирустық және жасушалық мембрананың бірігуі эндоцитоз және жасушаға ену жолымен жүреді. 3 КЕЗЕҢ-вирустың «екі еселенуі» , РНҚ мен ревертазаның бөлініп шығуы. Бұл фермент вирион РНҚ-сын матрица ретінде қолданып, оған ұқсайтын вирус - иесінің жасуша геномына орнығатын спецификалық ДНҚ – ны синтездейді. Бұл ДНҚ-провирус деп аталады.
4 КЕЗЕҢ-жасушалық мембранада морфогенездің соңғы сатысы. n Вирус бөлшектері Gp 120 , Gp 41 ақуыздарынан және нуклеокапсид ақуыздарынан түзіледі. Олардан р17, р24, р7, р9 ақуыздарын бөлетін протеаза үзіледі. n АИВ жоғарғы жылдамдықта көбейеді (5 мин-5000 вириондар) n
n n n АИВ провирус ретінде жасушада өмір бойы сақталады және тұқым қуалау арқылы жасушаға беріледі. Әртүрлі факторлардың әсерінен вирус репродукциясы болуы мүмкін (ол тек геномда провирусты ДНҚ –ң транскрипциясы кезінде болады) және жедел АИВ-инфекциясы (жаңа вирустық бөліктердің қарқынды жиналуы бір жасушалардың зақымдалуы бір жасушалардың бұзылуы арқылы жүреді) немесе латентті инфекцияактивті емес вирус түзіледі. (вирустасымалдаушылық -10 жыл және одан жоғары). АИВ РНҚ-сы ӨЗ БЕТІНШЕ РЕПЛИКАЦИЯЛАНБАЙДЫ.
n Сонымен вирустық РНҚ лимфоциттің цитоплазмасына енгеннен кейін вирустық теріс транскриптаза, яғни ревертаза ферментінің көмегімен РНҚ-ң матрицасына ДНҚ-ы (көшірмелері) синтезделе бастайды. Ревертазаның көмегімен осы ДНҚ Т-лимфоциттің хромосомасына тіркеледі де провирусқа айналады. Осындай жағдайда жасушада ұзақ мерзімде қалып қоюы мүмкін.
n Провирустық ДНҚ-ң транскрипциялануы лимфоциттегі ДНҚ -тәуелді РНҚ-полимераза ферментінің көмегімен атқарылады. Сонан соң вирустық гендердің әсерінен вирусспецификалық белоктар синтезделеді, вирус бөлшектерінің құрастырылуы (сборка), яғни олардың жетілген вирионға айналуы және олардың жасушадан бүршіктену әдісімен босануы болады.
n Вирустың репликациялану процесінен кейін Т-хелперлер сөзсіз түрде жойылады. Вирустың толық репродукциялануы 1 -2 тәулікте іске асады, 1 тәулікте 1 млрд. жаңа вирустар п. б.
АИВ вирусының репродукциялануы ы ы
АИВ - ның СД 4 рецепторларына адсорбциялануы
Резистенттілігі: n n n АИВ сыртқы ортаға төзімсіз. 560 С 30 мин инактивирленеді 1000 С 1 -3 мин Дезинфекциялық ерітінділердің- (70% спирті , 3% сутектің асқын тотығы, 5% лизол , 0, 2 % натрий гипохлориды) , күн сәулелері, радиацияның және УК сәуленің әсерінен жылдам қырылады. АИВ бөлмелік температура жағдайында төзімді ( 46 тәулік бойы).
Фермент – кері транскриптаза
Фермент интеграза
n Инфекция ы: Эпидемиоло көзі – науқас және тасымалдаушы адам. n Вирус қанда, шәуітте (спермада), қынаптық және цервикалдық секретте, емшек сүтінде болады n Сілекей, несеп, көз сұйықтығында да вирус болады, бірақ олардың саны аз.
Жұғу жолдары: n -жыныстық қатынас 85 -90% n -парентералді (қан арқылы) 35% n Анадан балаға планцента арқылы, жүктілік кезінде және босанған соң. 25 -30% n Респираторлы, алиментарлы жєне трансмиссивті жолмен берілмейді.
Қауіпті топтар: n гомосексуалистер, бисексуалдар, жезөк- шелер n -наркомандар n -жасөспірімдер n -қан және оның компоненттерінің реципиенттері, трансплантацияланатын органдардың реципиенттері. n -гемофилиямен науқас адамдар n -донорлар n -медицина қызметкерлері.
ПАТОГЕНЕЗІ: n n n ИЖ зақымдануы – қайтымсыз процестер туындатады: Тх-ң жаппай өлуі(Тх-н вирионның шығуынан өздерінде Gp 120 -ны таситын Тх-ді Т жасушалар таниды) Тх: Тс ара-қатынастарының өзгеруі(2 -ң орнына 1 -ң жарты бірлігі тең) Т - жасушаларының цитокиндерінің әлсіреуі. В - лимфоциттерінің активтілігінің артуы, А, G және иммунды жүйені циркуляциялайтын иммуноглобулиндердің санының артуы. В - лимфоциттерінің антигенспецификалық дифференцировкасының бұзылуы.
Терілік аллергиялық сынамалардың интенсивтілігінің төмендеуі. n Инфицирленген макрофагтар мен моноциттер өлмейді және ағзадан вирусты шығармайды. n Gp 120 –ағзаның кейбір жасуша рецепторларымен ұқсастығы – антирецепторлық АД синтезі, аутоиммунды процестердің дамуына әкеледі. n
2. Шартты патогенді микрофлораның активациясы (эндогендік, экзогендік) – екіншілік инфекцияның дамуы. 3. АИВ –ң онкогендік активтілігі – ісіктер дамиды(Капоши саркомасы, В - жасушалық лимфома, карцинома)
КАПОШИ САРКОМАСЫ
ЖИТС-ң тіректік әйгіленімдері: n n n n n Мотивирленбеген қызба Дәстүрлі терапияға төзімді пневмония Ұзаққа созылатын және түрін өзгертіп тұратын бөртпе 60 жасқа дейінгі адамдарда Капоши саркомасы немесе бас миының лимфомасының болуы Лимфоаденомапатия Үдемелі арықтау Диарея Неоплазиялар (Капоши саркомасы ) Психикалық бұзылыстар(деменциялар)
ПАПИЛЛОМАТОЗ Ұшық
Клиникалық көріністері: n n Жасырын кезеңі- 2 -4 аптадан бірнеше айға дейін созылады. Біріншілік көріністер кезеңі- бірнеше тәуліктен 1 -2 айға дейін. (лимфоаденопатиялар және температура көтерілуімен сипатталады. )
n Екіншілік көріністер сатысы (латентті кезең) бірнеше айдан 8 -10 жылға дейін созылады. Генерализацияланған лимфааденопатия, үдемелі деменция дамитын диффузды жеделдеу энцефалит түрінде ОЖЖ- ның зақымдану мүмкін, және де обьективті себепсіз арықтау байқалады. Қанда АИВның карсы антиденелер анықталады CD 4 жасушалар саны азаяды.
n Кешеуілді АИВ инфекция сатысы. CD 4 жасушалар санының 50 мм 3 тен кем үдемелі төмендеуімен сипатталатын оппортунисттік инфекциялар: пневмоцистті өкпе қабынуы, токсоплазмоз, кандидоз, криптококкоз, гистоплазмоз, атипті микобактериоздар, генерализацияланған ЦМВ және ұшық инфекциялары.
МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ДИАГНОСТИКАСЫ: Әдістері: n n n -вирусологиялық -серологиялық -иммунологиялық -молекулары-генетикалық Ен кең қолданылатын әдіс-серологиялық (АГАД анықтау үшін). АИВ-ке АД-р бірден пайда болмайды, жұқтырылғансоң 2 -3 айдан соң пайда болады. АИВ-ң соңғы сатысы – ЖИТС сатысында АД-ң титрі толық жойылуына дейін төмендейді.
n ИФТ скрингті (таңдамалы) әдіс болып табылады, бірақ 3 -4 деңгейдегі тест жүйе дәлелдеуші болып саналады. n Егер лабораториядағы анализ оң нәтижелі болса, онда сол сарысумен 2 рет қайта сынақ жүргізіледі, егер де кем дегенде тағы бір оң нәтиже алынса сарысу нақтылайтын тест қойылу үшін жіберіледі.
n n n ИФТ-да алынған спецификалық анализді нақтылау үшін Вестернблот (ИММУНДЫ БЛОТИНГ) әдісі қолданылады. (ИММУНДЫ БЛОТИНГ) сынамасын қою Мағынасы белгілі белоктардың АД-н анықтауда болып табылады. Gp 160, Gp 120, GP 41 Гликопротеидтеріне қатысты АД-ді анықтауда иммуноблотинг әдісінің оң екенін айтады. Вирустың басқа белоктарына АД-р анықталса анализ күмәнді болып табылады және ол адамды қайта тексеруден өткізу керек.
n АИВ-ң қандайда бір белоктарына АД-ң жоқтығы ИФТ-ң қате болғанын білдіреді. n Жиі АИВ-ң АД-і “АГ-АД” иммунды кешеннің құрамында болады.
n ЖИТС-ң диагностикасының иммуннологиялық әдісі АИВ-н инфицирленгендерден СД 4 лимфоциттерді қаннан анықтауға негізделген. Егер бұл жасушаның 1 мклде 200 -і болса, онда ЖИТС-ң симптомдары науқаста бірінші ай дамып келеді. n АИВ инфекциясының диагностикасы үшін тиімді болып молекуларлыгенетикалық әдіс, ПТР болып табылады.
n n n Полимераза тізбектік реакция-бұл перифериялық қанның мононуклеарлық жасушаларынан АИВ-ң ДНҚ провирусын анықтаудың тиімді тәсілі болып табылады. Клиникалық қалпын бағалау және арнайы емдік шаралар бастау қажеттігін анықтау мақсатымен белгілі бағытта АИВинфекция диагнозы қойыпғанда соңғы тесті қолданады. Жаңа туған нәрестелерде анасының антиденелері 1 жылға дейін циркуляцияланады. Вирусты бөлу үшін жасушалық дақылдың мына тізбегін пайдаланады: H 2, MOLT, CEM.
ЕМДЕУ ЖОЛЫ Кері транскриптаза ингибиторлары тимидиндер (азидотимидин, ставудин), n тимидинді емес аналогтар (диданозин, зальцитабин, ламивудин) жєне де n ревертазаның нуклеозидтік ингибиторлары (невирапин, делавиридин т. б. ) n Протеаза ингибиторлары (саквинавир т. б. ) n
АЛДЫН АЛУЫ ЖИТС- тен сақтану үшін бейспецификалық шаралар қолданады: n бір рет қолданатын медициналық аспаптардың пайдалану; n презервативті пайдалану; n стирильдік ережені бұлжытпай орындау; n жыныстық тәрбиені дұрыс жолға қою шараларын қарастыру;
донорларды, және де басқа қауіпті топтарға жататындарды мұқият тексеру; n жезөкшелікпен, нашақорлықпен, гомосексуализммен күресу шараларын жүргізу; n ұйымдасқан ұжымдарда уақтылы профилактикалық шаралар жүргізіп АИВинфицирленгендерді анықтау. n Тұрғындар арасында санитариялық ағарту жұмыстырын жүргізу және т. б. n
Онкогенді вирустар Жоспары: n Адамдарда қатерлі ісіктер дамуын қоздыратын вирустар n Вирустардың онкогендік белсенділігінің механизмдері – Onc (+) вирустар – Onc (-) вирустар n n n Онкогенді ДНҚ- геномды вирустар - Паповавирустар - Ұшық (герпес) вирустары - В жєне С гепатит вирустары Онкогенді РНҚ- геномды вирустар – Экзогенді ретровирустар – Эндогенді ретровирустар
n n n Америкалық вирусолог П. Раус (1911 ж. ) вирустардың қатерлі ісіктер (рак-обыр) қоздыру қабілеттілігін дәлелдеген. Ресей вирусологы Л. А. Зильбер (1946 ж. ) канцерогенездің (қатерлі ісік пайда болудың) вирустық теориясын ұсынды. Вирустардың геномы провирус түрінде жасушаның хромосомалы аппаратына тіркеліп, трансформациялайды, қатерлі ісіктер дамуына себепкер болған вирустарды онкогенді (грек: onkos-көлемді масса) вирустар деп атайды. Онкогенді вирустар - 200 -ден астам түрлері. Көбі - ДНҚ-геномды вирустар. РНҚ-геномды - ретровирустарға тән
Адамдарда қатерлі ісіктер дамуын қоздыратын вирустар Тұқымдас Түрі тығы Paрovaviri dae Herpesviri dae Қатерлі ісік типі Адам папилломасының Жатыр мойныныњ және вирусы вульваның ісіктері, жайпақ жасушалық карцинома 1 -жєне 2 -типтік ұшық Жатыр мойнының қатерлі вирусы, 4 -типтік ұшық ісігі, мұрын-жұтқыншақ вирусы (Эпштейн-Барр) карциномасы, Беркитт лимфомасы, Вжасушалық лимфома. Hepadnavir В гепатит вирусы Гепатоцеллюрларлық idae карцинома Retrovirida Аламдардың лимфотропты Т-жасушалық лейкоз, e вирустары (HTLV-1, 2 шашақты-жасушалық типтері) лейкоз т. б.
Вирустардың онкогендік белсенділігінің механизмдері Вирустардың онкогендік белсенділігі трансформациялау қабылеттілігі бар ерекше генмен (онкоген) байланысты. n өзінің геномының құрамында онкогені бар вирустарды onc (+) вирус деп белгілейді ( ДНЌ геномды вирустар). n
Онкогенін жоғалтқан вирустарды onc (-) вирус деп атайды. n Оnc (-) вирустардың жасушаларды тікелей трансформациялауға қабілеттілігі жоқ, онкогендер болмайды (РНЌгеномды ретровирустар). n Onc (+) вирустар. Хромосомаға енгізілген онкоген жасушада шексіз көбейеді. n
Негізгі қасиеттері: n n n вирустық гендер - трансформацияланған жасушаларда, олар жасушалық геномға интеграциялануы немесе плазмидаларда орналасуы мүмкін ісіктік жасушалардан клонданған вирустық гендер - ќатерлі-ісіктік трансформациялану қоздырады трансформацияға ұшыраған жасушаларда онкогенді вирустардың репродукциялануы болмауы да мүмкін Сезімтал жасушаларға onc (+) вирустар жұққанда - өнімді инфекция Сезімтал емес onc (+) вирустар жұққанда трансформацияланатын инфекция
Трансформацияланған жасушаларда: n жасушалық және вирусспецификалық процестер арасында тепе-теңдік қалыптасады; n вирус жасушаны өлтірмейді; n көбею кезінде жасуша вирустыққгендерді сақтайды (ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырады); n трансформациялануға ұшыраған жасушалардыњ құрамында түрінде онкогенді вирустың генетикалық материалы болады.
Трансформацияланған жасушалардың фенотиптік өзгерістері: жасуша дақылы қабатында бағдарсыз хаос түрінде өсу; n морфологиялық және цитологиялық өзгерістер; n жасушалардың өсуін қолдайтын факторларды синтездеу; n жасушалық мембраналардың құрылымы мен функциясының өзгеруі; n
n ДНҚ және и. РНҚ-ның синтезделуін стимулдейді; n жоғарғы-спецификалық ақуыздардың синтезделуін төмендету және спецификалық емес ақуыздардың синтезделуін күшейту; n биохимиялық өзгерістер; n жасуша өмірінің ұзақтығын арттыру ( өлмеу феномені)
Онкогенді ДНҚ- геномды вирустар ДНҚ-геномды вирустардың қатарына келесі тұқымдастықтардың өкілдері кіреді: Paрovaviridae, Herpesviridae, Hepadnaviridae. n Адено –және полиомавирустар қатерлі ісік дамуын тікелей қоздырмайды n
n Сезімтал жасушаларға енгеннен кейін вирус жасушалық геномға тіркелмейді. n Вирус геномымен кодталатын ақуыз (немесе ақуыз топтары) ДНҚ репликациялануының жасушалық жүйесін жылдам белсендіреді.
Вирус оны өзіне меншікті ДНҚ репликациялау үшін пайдаланады. n Сезімтал емес жасушаларға вирус сирек түседі, ұзақ уақыт қалып қояды. n Жасушалық ДНҚ-ң репликациясын белсендіруге жауапты вирустық ген транскрибирленеді де, бөлініпкөбею циклын сан рет қайталауға « мәжбүр» етеді. n Onc (+) вирусының гені ісіктік трансформация қоздырады. n
Паповавирустар Геномы - сақиналы ДНҚ. n Капсид симметриясы куб типтес. n Вирионының мөлшері 45 -50 нм. n Репликациялануы инфицирленген жасушалар ядросында атқарылады n
а) Полиомавирустар. Адамдарда қатерлі ісіктер дамуын қоздырмайды n б) Папилломавирустар. Қазіргі кезде вирустарының 30 -дан астам типтері. Адамдарда - эпителиялық қатерсіз ісіктер (тері сүйелдері, өткірұшты кондилома, кеңірдек папилломасы ж. т. б. ) пайда болуына себепкер n
Ұшық (герпес) вирустары. Тұқымдастығы – Herpesviridae. n ҚҰВ (ВПГ)-ның 1 - және 2 -типтері in vitro – жағдайындатрансформациялық өзгеріс. n Ұшық вирусының 4 -типінің (Эпштейн-Барр) онкогендігі өте жоғары, Беркитт лимфомаларын және назофарингеальды карцинома дамуын қоздырады n
В жєне С гепатит вирустары. n Созылмалы түрі бауыр паренхимасында - біріншілік қатерлі ісік (рак)
Адамдардың онкогенді РНҚгеномды вирустары n n n n Таксономиясы. Тұқымдастығы: Retroviridae. Туыстастығы: Alpharetroviruses – құстар лейкозының вирусы; Betaretroviruses – тышқандардың сүт безі ісігінің вирусы; Deltaretroviruses – сиыр лейкемиясының вирусы, HTLV; Gammaretroviruses – тышқан лейкемиясының вирусы; Epsiloretroviruses – тері саркомасының вирусы; Lentivirus-AUB Spumavirus – адамдардың көбікті вирусы;
Экзогенді ретровирустар n Горизонтальды бағытта таралады және құрамында ген onc(-) жоқ. n Мұндай вирустарға: Раус саркомасының вирусы, адамның Тлимфотропты вирустары (HTLV). n Адамдардың Т-лимфотропты вирусының I- және II-типтері (HTLVI , HTLV-II) CD 4 - Т-лимфоциттерді зақымдайды
Эндогенді ретровирустар n Вертикальды жолмен беріледі. n Генетикалық ақпараты адамдар мен жануарлардың ағзалары мен тіндерінің жасушалық геномының құрамдас бөлігі
Гепатит вирустары
Дәріс жоспары: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. А ГЕПАТИТ ВИРУСЫ (ГАВ-hepatis А virus) (сипаттамасы және вирус қасиеттері) В ГЕПАТИТ ВИРУСЫ (ГAВ, HBV – hepatis B virus) (сипаттамасы және вирус қасиеттері) С ГЕПАТИТ ВИРУСЫ (СГВ-HCV) (сипаттамасы және вирус қасиеттері) Д ГЕПАТИТ ВИРУСЫ (ДГВ-HDV). (сипаттамасы және вирус қасиеттері) Е ГЕПАТИТ ВИРУСЫ (ЕГВ-НЕV) (сипаттамасы және вирус қасиеттері) G Гепатит Вирусы (GГВ- HGV) (сипаттамасы және вирус қасиеттері) ТТV Гепатит Вирусы (ВГ-ТТV). (сипаттамасы және вирус қасиеттері) FГВ-HFV Гепатит Вирусы (сипаттамасы және вирус қасиеттері)
ГЕПАТИТ ВИРУСТАРЫ n n n КЕҢ ТАРАЛҒАН ИНФЕКЦИЯЛАР ВИРУСТЫ ГЕПАТИТ КЕЗІНДЕ ПИГМЕНТТЕР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛЫСЫ 1 -ші ОРЫНҒА ШЫҒАДЫ. ӘРТҮРЛІ ТАКСОНОМИЯЛЫҚ ТОПТАРҒА ЖАТАДЫ МОРФОЛОГИЯСЫ МЕН ФИЗ/ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ БӨЛІНЕДІ. ТЕК 2 -уі АЛИМЕНТАРЛЫ ЖОЛМЕН, АЛ ҚАЛҒАНДАРЫ ПАРЕНТЕРАЛДІ ЖОЛМЕН БЕРІЛЕДІ
HAV-(hepatis A virus) Таксономиясы. n Т±ќымдастыѓы- Picornaviridae n Туыстастыѓы- Hepatovirus n Т‰ріHepatovirus A n
Көне атаулары: инфекциялық, эпидемиялық гепатит, Боткин ауруы, әскери сары ауру С. Фейнстоун алғаш рет вирусты 1979 ж. тапқан.
HAV құрылысы: -Диаметрі 27 -32 нм n Капсиді кубтық симметрияға ие, икосаэдр пішінді n Геномы – біртізбекті РНҚ HAV антигендері: Табиғаты бойынша белок, вирусоспецификалық бір антигені (Аг) бар.
HAV дақылдандыру: n Репродукцияға қабілеттігі төмен n БІРІНШІЛІК ЖД (маймыл эмбрионының бүйрегі, резус, Нер-2, He. La, Vero тізбек жасушалары, BS-C-1, BGMK, FRh K 4, FRh K 6, Erp/3; фибробласттар дақылы және адамның диплоидты жасушалар тізбегі (MRC 5, ЛЭЧ-240) , адам гепатокарциномасының қайта егілген жасушалары (PLC/PRF/5) n ЦПӘ жоқ
HAV төзімділігі: Физико-химиялық факторларға жоғары тұрақтылығы бар -1000 С - 40 мин; -УКС- 1 мин -формалинге сезімтал -хлор - 1: 100 000 – 3 мин - 1210 С - 20 мин, 1800 С - 1 час инактивирленеді
Гепатит А вирусының эпидемиологиясы ЖОҒАРЫ ИНФЕКЦИЯЛЫҒЫ n Бүкіл жерде таралған, әсіресе су тапшылығы бар, нашар канализация және дүрыс қамтамасыз етілмеген, экологиялық жағдайы нашар және гигиеналық дәрежесі төмен елдерде. n ЕҢ КӨП АУЫРАТЫН БАЛАЛАР n ЭПИДЕМИЯ СИПАТЫНДА БОЛАДЫ n МЕЗГІЛДІК (күз-қыстық) n
ГЕПАТИТ А ВИРУСЫНЫҢ ПАТОГЕНЕЗІ: Инфекция көзі – ауру адам (гепатитке 2 апта бұрын және гепатиттен кейін 2 -3 апта) Инфекцияның берілу жолдары: -фекальді-оральді (негізгі - су, тамақ, тұрмыста қолданылатын заттар, балалар ойыншықтары) -тұрмыстық-қатынастық -ауа-тамшылы
1. Вирус тағам және су арқылы АІЖ-на түседі 2. Жіңішке ішек эпителиінде және лимфа түйіндерінде оның репродукциясы жүреді 3. Қан (вирус-инкубациялық кезеңнің соңы және аурудың алғашқы күндері) 4. Бауыр жасушалары (репродукциясы цитоплазмада; NK-жасушалары бауыр жасушаларын зақымдайды) – сарғаю, қан сарысуында трансаминазалар көбейеді. 5. Өтпен бірге ішекке және нәжіспен бірге бөлінеді
ГЕПАТИТ А ВИРУСЫНЫҢ КЛИНИКАСЫ Түрлері: Сарғаю, сарғаюсыз, белгісіз. n САРҒАЮ КЕЗЕҢІ– тері жамылғысының сарғыштануы, көз склерасының сарғаюы, гепатомегалия, жоғарғы оң шаршы аймағында қарын қабырғасының қатаюы, гипербилирубинемия. Сарысуда аминотрансферазалардың бауырлық аланин және аспартат деңгейі көтерілген (АСТ, АЛТ) (гепатоциттердің активті түрде бұзылуы). Клиникалық өтуі көбінесе жеңіл; Гепатит А көбінесе аурудың толық жазылуымен аяқталады. САРҒАЮАЛДЫ КЕЗЕҢІ- тұмау тәрізді синдром – анорексия, құсу, іш өту;
n Иммунитеті: өмірлік, гуморальді (вирусқа қарсы Ад – Ig. M аурудың басталуынан 3 -4 ай өткеннен кейін жойылады, Ig. G – көп жылдарға дейін сақталады. )
Гепатит А вирусының лабораториялық диагностикасы Материалы: нәжіс, қан n Қажет: Аг индикациялау (РНК ВГ-А) немесе қоздырғышты бөліп алу – ЖД, ИФТ, РИТ, ГАБР, ПЦР. n Вирус (Аг-ні) ауру алдында 1 -2 апта бұрын инкубациялық кезеңде нәжісте және гепатиттің бірінші белгілері пайда болғанда 2 апта ішінде анықталуы мүмкін. n Қан мен зәрде вирус аурудың жедел фазасының бастапқы кезеңінде анықталады. n алғашқы 3 -6 аптада аурудың жоғары титрлі (ИФТ) зәр мен сілекейде, қан сарысуында вирусқа қарсы антидене (Ig. M) анықталады.
HAV профилактикасы және емдеуі - САРЫСУЛЫ ИММУНОГЛОБУЛИН-пассивті алдын-алу -CR 326 штамм негізінде өлтірілген вакцина (ЖД-да репродукциялық қабілеті төмен болғандықтан вакцина жасау қиындық туғызады).
ГЕПАТИТ В ВИРУСЫ (HBV – hepatis B virus) Тұқымдастығы: HEPADNOVIRIDAE n 1970 ж. вирусты алғаш рет Д. Дейн тапқандықтан “Дейн бөлшектері” деп аталды. n Сарысулы гепатит. n
HBV ҚҰРЫЛЫСЫ Гепатит Б вирусын жұқтырған адам қан айналымындағы бөлшектерді морфологиясына қарай 3 типке бөлінеді: 1. Сфера тәрізді бөлшектер (22 нм) 2. Жіпше тәрізді –инфекциялық қабілеті жоқ 3. ДЕЙН БӨЛШЕКТЕРІ – инфекцияға қабілеті бар. Пішіні сфера тәрізді (42 нм), екі жіпшелі тұйық ДНҚ молекуласы , жіпшелердің біреуі толық емес. ДНҚполимераза бар.
Гепатит В вирусының құрылысы
n n n HBV АНТИГЕНДЕРІ HBs Ag - австралиялық Аг (австралияның аборигендерінің қанынан 1965 ж. Блюмберг бөліп алған). 4 түрі бар: ayw, ayr, adw, adr HBs Ag жиі жалған бөлшектерді құрайды, олар инфекциялық қабілетінен айырылған (сфера, таяқша тәрізді). Олар қанда кездесіп, 2 полипептидтік бөліктен тұрады: 1. pre S 1 полипептиді – айқын иммуногендік қасиетке ие. Вакцина жасауда қолданылады. 2. pre S 2 полипептиді – рецептор, гепатоциттерге адсорбциялануды қамтамасыз етеді.
HBc Ag нуклеопротеин, вирионның ортасында орналасқан вириондар өз алдына қанға түспей гепатоциттердің ядросында орналасады. -Hbe Ag- сарысуда инкубациялық кезеңде п. б. HBc. Ag гепатоциттер мембранасынан өткен кезде HBe. Ag одан бөлініп кетеді. Қанда анықталады. Активті инфекция көрсеткіші болып табылады. -HBx Ag - аз зерттелген, бауыр жасушаларының қатерлі трансформациясы
HBV РЕЗИСТЕНТТІЛІГІ: n n n Жоғары температураға өте жоғары тұрақтылыққа ие: 1000 С- 15 -20 мин; 600 С – бірнеше сағат Бөлме темп. – бірнеше ай УКС төзімді Формалинге, эфирге, детергенттерге сезімтал УКС мен (-200 С) температурада сақтағанда да инфекциялық және антигендік қасиетін жоғалтпайды.
n n ГЕПАТИТ В –ның ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ Инфекция көзі: науқас немесе тасымалдаушы (жер тұрғындарының 5%) Инфекцияның берілу жолдары: 1. Парентеральді (мед. манипуляциялар, қан және оның бөлшектерін құйған кезде, шприцтерді дұрыс залалсыздандырмағанда, анализге қан алғанда, егу кезінде) 2. Жыныстық 3. Вертикальді (трансплацентарлы және анасының инфекциялық жолдары арқылы өткенде)
Қатер топтары: мед. қызметкерлер, қан және оның бөлшектері құйылып жатқан адам, нашақорлар, гемофилиямен ауыратын адамдар, гомосексуалисттер, жезөкшелер).
ГЕПАТИТ В ПАТОГЕНЕЗІ Иммунологиялық айқындалған инфекция. n Вирус бірден қанға түседі (цитолизсіз жүретін репродукция, вирустың тікелей цитопатиялық әсері жоқ) – бауырдағы патологиялық үрдістің бастамасы болып иммундық жүйенің гепатоциттер мембранасындағы Аг ВГВ тануы б. т. яғни НВV вирусы кезінде бауырдың зақымдалуы иммундық жүйеге байланысты. n
Жедел гепатит кезінде Тх-дің белсенділігі төмендейді (вирусты тануы бұзылады, Ад түзілуі төмендейді). Т-супрессорлар тежеледі, липопротеиндер мен өзінің Агне қарсы бағытталған аутоиммундық үрдістер үшін шарттар туындайды. Тжасушалар вируспен бірге бауыр жасушаларын да зақымдайды.
HBVмакрофагтарды зақымдап, жасушалық геномына өзінің ДНҚ-сын енгізеді де соның салдарынан Аг танудағы бұзылыстар, иммундытапшылық жағдайлардың дамуы – генерализациялық инфекцияның көзі, гепатома. Клиникасы: ВГВ ауыр түрде өтеді, өліммен аяқталу деңгейі ВГА-ға қарағанда жоғары.
n n HBV ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ДИАГНОСТИКАСЫ : Зерттелетін зат: нәжіс, қан, бауыр биоптаты. Диагностикасы АГ, ДНК-ВГВ и АТ-ы анықтауға негізделген. АГ және АТ (ИФА) серологиялық анықталуы. HBs Ag-ге АТ инкубациялық кезеңде п. б да, қолайлы жағдайларда , 6 -8 айдан кейін жойылады. Генотиптері бар аурулардың HBs Ag-ге АТ-ны анықтауға болады. Генотип В-ның жедел түрінен кейін HBs Ag-ң созылмалы тасымалдаушылығы дамиды, соның салдарынан басқа вирус туындатқан гепатит п. б мүмкін. Басқа жағынан HBs Ag-ге Ig. M сыныбындағы АТ анықталуымен жедел гепатит В-да табылған, содан науқастар қанында HBs Ag анықталмаған.
n n n Қан сарысуындағы І немесе аурулардың сілекейінде Ig. M HBс Ag(If. A)-ға табылуы жедел ВГВ-ның дәлелдемесі б. т « жаңа» инфекция типі жоғары HBс Ag және Ig. M HBs Ag-ге және HBс Ag “ созылмалы” Ig. M HBс Ag-ны созылмалы гепатиті бар науқастарда табылуы – үрдістің тездетілуі, жоғары эпидемиологиялық қауіптілік. ПЦР-дан ВГВ ДНК-ның табылуының үлкен маңызы бар – бұл виремияның дәлелдемесі. Созылмалы симптомсыз HBs Ag тасымалдауда маңызы бар, себебі әр тасымалдаушы көзі б. т ( тек қанында вирустық ДНҚ табылған адамдар. )
HBV ПРОФИЛАКТИКАСЫ : Қатынастық - Ig n РЕКОМБИНАНТТЫҚ ВАКЦИНАЛАР n САРЫСУЛЫҚ ВАКЦИНА n ГЕННОИНЖЕНЕРЛІК ВАКЦИНА n
ГЕПАТИТ С ВИРУСЫ (HCV) n n Тұқ. : Flaviviridae (пестицивирустар мен флавирустармен генетикалық ұқсастығы бар) Туыс: Hepacivirus (10 түр, ал олар өзара 52 түрге бөлінген, олар бір-бірімен геномның нуклеолидтік реттілігімен ерекшелінеді. ) Серологиялық диагностиканың дамуына байланысты кейбір парентералді жұғуда ВГВ маркерлері анықталмаған, бірақ олар эпидемиологиялық жағынан ВГВ-ге жақын 1978 ж (Альтер) посттрансфузиялық «А да В да емес» гепатит деп атады. 1990 ж –вирус С
HCV Морфологиясы Вирионның суперкапсиді бар (80 нм) n геном – біржіпшелі бөлшектенбеген оң РНҚ n
ГЕПАТИТ С ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ n n n Инфекция көзі - ауру адам Берілуі –ВГВ-дағы сияқты, бірақ верткальды және жыныстық жолмен берілу қабілеті төмен. Тез қабылдағыш. Вирус адамнан аурудың белгілері пайда болуына бірнеше апта қалғанда бөлінеді және аурудан кейін 10 апта өткеннен соң бөлінеді Инкубациялық кезеңі -6 -8 апта. Ауру ВГВ-ға қарағанда жеңіл өтеді, жиі сарыаурусыз. Көбіне субклиникалық тұрғыда өтеді. Көбінде цирроз немесе бауыр ісігімен аяқталады (60 -75%)
n n n НСV ДИАГНОСТИКАСЫ АТ к ВГС, РНК ВГС анықтау ИФА (АТ и АГ анықтау). АТ ВГС (ИФА) сарысуда , сілекейде. Жедел гепатиттің бірінші күндері, науқастардың бір бөлігінде біршама кешеуілдетіп (до 22 тәулік). 22 -35 тәуліктен кейін науқастардың 20% ВГС –ға АТ анықталмайды. РНК ВГС (ПЦР) сарысуда, сілекейде, молекулярлы қан жасушаларында бөлуі инфекцияны инкубациялық кезеңде анықтауға мүмкіндік береді, бұл дерттің жедел фазасында, мұнда АТ жоқ.
Профилактикасы: -спецификалық дамуда -созылмалы инфекция кезінде альфа интерферондар ( қабыну үрдістерін тежеу)
ГЕПАТИТ Д ВИРУСЫ (ВГД). n n Дельта - вирус, бірінші рет оңтүстік Еуропада 1970 ж. сарысулық гепатиттің өршіген кезінде бөлініп алынды ВГД МОРФОЛОГИЯСЫ : -Сфера пішіндес (36 нм), ішкі белок (Д Аг). -Дефекттік РНК – вирус сонда орналасады, ол тек ВГВ-мен инфекцияланған науқастардан шығады.
ВГД Патогенезі Дефекттік вирус. Өзіндік репликациялық қабілеті жоқ Репродукциясы HBV-ға байланысты. Екеуінің біріккен әсері күрделі әрі ауыр патологиялық үрдістердің дамуына жол салады.
ВГД ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ ВГВ-дағыдай n ВГД ДИАГНОСТИКАСЫ ИФА, РИА - Ig. M анықталуы (клникасының дамуынан 10 -15 күн өткеннен кейін ); Ig. G анықталуы 2 -11 апта.
ВГД ПРОФИЛАКТИКАСЫ ВГВ-ға, себебі ол өздігінен репродукциялана алмайды.
ГЕПАТИТА Е ВИРУСЫ (HEV) Тұқ. Calciviridae n Туыс: Hepevirus n МОРФОЛОГИЯСЫ n Жамылғысыз n Сфера тәрізді пішінге ие (32 -34 нм) n РНК-сы бар вирус
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ: -гепатит А- ға ұқсас Инфекция көзі -науқас адам. Берілу жолы – фекальді -оральді, су арқылы. Көбіне ересектео аурады (15 -29 жас).
КЛИНИКАСЫ Инкубацилық кезеңі: 14 -50 күн. Гепатиты В және С-ға қарағанда жеңіл өтеді. Болжамы жақсы, жүктілерге ғана қауіпті болуы мүмкін.
Лабораторлық диагностикасы: n АТ-ны серологиялық әдіспен анықтау (ИФА, иммуноблотинг) және АГ HEV. n Спецификалық профилактикасы жоқ
n n n G (ВГ- G). Гепатит вирусы Ауру аты-жөнінің бірінші әріптеріне байл. аталған– G. В Тұқ. : Flaviviridae Туыс: Hepacivirus Лабораторлық диагностикасы: РНК (ПЦР), Е-2 (ИФА) нәруызына АТ
Гепатита ТТ Вирусы (ВГ-ТТ). Тұқ: Circinoviridae 6 генотипі бар ( бауыр патологиясында жиі 1 -3 генотипі кездеседі) -ДНК вирусы Лабораторлық диагностикасы: ПЦР-дағы ДНК; АТ преципитациядағы. Тағы да 2 посттрансфузиялық генотиптің барлығына болжам бар : ВГ- Ғ және ВГ-НN
НАЗАР АУДАРЫП ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Скачать презентацию С Д Асфендияров атындағы Казақ ұлттық медицина университеті
4_lektsia_AIV_VG.ppt