Сүзьясагыч кушымчалар ИСЕМ ясалышы Хәзерге татар телендә

Сүзьясагыч кушымчалар

ИСЕМ ясалышы Хәзерге татар телендә исемнәр ясалышында кушымчалау ысулы продуктив һәм ул зур урын тота. Зат исемнәрен белдерүче Абстракт исемнәр ясаучы КУШЫМЧАЛАР Предмет исемнәре белдерүче

Хәзерге вакытта исемнәр ясый торган кушымчалар • • Нигез + -чы/-че : кранчы, тимерче Нигез + -лык/-лек: ханлык, вәзирлек Нигез + -даш/-дәш: ырудаш, бүлмәдәш Нигез + -лы/-ле: мисырлы, икеле Нигез + -ча/-чә: бармакча, сүзлекчә Нигез + -чык/-чек: уенчык, бөтерчек Нигез + -чылык/-челек: кошчылык, игенчелек Нигез + -ыш/-еш: очыш, үсеш

• • • Нигез + -ак/-әк: торак, теләк Нигез + -ымта/-емтә: кушымта, элемтә Нигез + -са/-сә: муенса, төпсә Нигез + -ак/-әк/-к: башак, эчәк Нигез + -ыр/-ер: чокыр, күпер Нигез + -мак/-мәк: уймак, икмәк Нигез + -ыз/-ез: йолдыз, мөгез Нигез + -дәмә: билдәмә Нигез + гач/-гәч: табагач, себеркәч(диал. )

ФИГЫЛЬ ясалышы Хәзерге татар телендә кушымчалау ысулы белән фигыльләр ясалышы иң продуктив ысулларның берсе булып тора • • • Нигез + -лан/-лән: дуслан, кабалан Нигез +-ландыр/-ләндер: дымландыр Нигез + -лаш/-ләш: җитдиләш Нигез + -лат/ләт: шартлат Нигез + -ыт/-ет/-т: җылыт, әйт Нигез + -ыр/-ер/-р: тазар, искер

СЫЙФАТ ясалышы Сыйфатлар хасыйл иткән кушымчаларның ясаучы нигезләре булып , алмашлыклар һәм ымлыклардан кала барлык мөстәкыйль сүз төркемнәре килә ала

• • • Нигез + -лы/-ле: акыллы, сәләтле Нигез + -сыз/-сез: атсыз, йөрәксез Нигез + -лык/-лек: барганлык, җәйлек Нигез + -чыл/-чел: халыкчыл, ярдәмчел Нигез + -гы/-ге: язгы, җәйге Нигез + -малы/-мәле: асылмалы Нигез + -вык/-век: лыгырдавык Нигез + -ча/-чә: якынча Нигез + -даш/-дәш: аваздаш

РӘВЕШ ясалышы Нигез + -ча/-чә: яңача, искечә Нигез + -ча/-чә (омоним): бүгенгәчә Нигез + -лата/-ләтә: акчалата, чиләтә Нигез + -лап/-ләп: татарчалап, өчәүләп Нигез + -латып/-ләтеп: кыргызчалатып, русчалатып • Нигез + -лай/-ләй: корылай, тереләй • Нигез + -тын/-тен: югартын, әкертен • Нигез + -ма/-мә: лычма, мөлдерәмә • • •

АЛМАШЛЫК ясалышы Алмашлыкларның кайбер төркемнәре кушымчалау ысулы нәтиҗәсендә барлыкка килгәннәр. Аларның ясаучы нигезләре булып, кагыйдә буларак, алмашлыклар, сирәк кенә рәвешләр һәм хәбәрлек сүзләр килә.

Сорау алмашлыклары • • • Нигез + -сы: кайсы Нигез + -а: кая Нигез + - да: кайда Нигез + - дан: кайдан Нигез + - чан: кайчан Нигез + -ме: күпме Нигез + -ча/-чә: ничә Нигез + -чек: ничек Нигез + -лектән: нилектән Нигез + - н+-ди: нинди Нигез + -ләп: ничәләп

Билгесезлек алмашлыклары Бары тик 1 генә ясалыш тибы бар: Сорау алмашлыгы + -дыр/-дер Кемдер Нәрсәдер Күпмедер Каядыр Кайчандыр Ничәдер

Билгеләү алмашлыклары • • • Нигез + -лай/-ләй: шулай, тегеләй Нигез + -н + -ди: тегенди, шушындый Нигез + -лык: барлык Нигез + -ча: барча Нигез + -шы: шушы

Исем. Аз продуктив кушымчалар: -сак/-сәк : ашамсак , йөремсәк -ча/-чә : кодача, бичә -ка/-кә: сөяркә, бикә -чыл/-чел : утчыл, чәмчел -ым/-ем : ханым -әзә: күрәзә -тый/-ти : юлтый, чәнти -лама: каралама -ача : кунача -чый: тумачый

Алынма кушымачалар белән ИСЕМ ясалышы -стан: Үзбәкстан -ханә: чәйханә -намә: елнамә -сар: сусар -тараш: чәчтараш -задә: шаһзадә -ов/-ев, -ин, -ский – фамилияләрдә -ович/-евич/-овна/-евна – отчестволарда -дар: Айдар, Илдар, Сардар - ялгызлык исемнәре ясый

Хәзерге вакытта ФИГЫЛЬ ясамый торган типлар: -дыр/-дер: ышандыр -ат/-әт: ярат, төзәт -ра/-рә: сайра, мөгрә -гы/-ге: пыскы, селке -га/-гә: ялга, тиргә -ай/-әй: картай, җиңеләй -ал/-әл: югал, төзәл -са/-сә: суса, җирсе -сын/-сен: ашсын, кимсен -сыт/-сет: кимсет -шы/-ше: кыршы, җепше -чык: тончык

-чык/-чек: талчык -гыр/-гер: ыжгыр, җиткер -гыз/-гез: яткыз, менгез -пе: җилпе -җы/-җе: кымырҗы -ма/-мә: яма, сирмә -маш: алмаш, укмаш -кет: деңкет, беркет -лай: очлай -пай/-пәй: ярпай, җәлпәй -пын/-пен: илпен, талпын

Хәзерге вакытта СЫЙФАТ ясамый торган кушымчалар: -лач/-ләч: йонлач, итләч -сыл/-сел: сусыл, күксел -тык/-тек: юантык -ым/-ем: аерым -ынты/-енте: юынты, сөренте -гак/гәк: сөзешкәк -гыр/-гер: алгыр, сизгер -гач/-гәч: ялангач, бөтеркәч -гай/-гәй: ялагай -нак/-нәк: тыйнак, җыйнак

-ры/-ре: тугры, кәкре -ыр/-ер: кысыр, авыр -дам/-дәм: елдам, күндәм -шел: күкшел -кү: бөркү, иңкү -ас/-әс: тупас, иләс -канак: катканак -лҗым/-лҗем: каралҗым, күгелҗем -мәкәр: эшмәкәр -әләк: өшәләк -макай: аумакай -гылт/-гелт: кызгылт -сак/-сәк: ашамсак

Хәзерге вакытта РӘВЕШ ясамый торган типлар: -лай/-ләй: шушылай, урталай -лый/-ли: узышлый, көзли -тын/-тен: югартын, тирәнтен -ла/-лә: төнлә -ма/-мә: мөлдерәмә -ым: тулаем -лаш/-ләш: яртылаш -гынак/-генәк: баягынак -чан/-чән: күлмәкчән, итекчән

Игътибарыгыз өчен РӘХМӘТ!