ROZWÓJ KONCEPCJI OCHRONY ŚRODOWISKA Rozwój koncepcji ochrony

ROZWÓJ KONCEPCJI OCHRONY ŚRODOWISKA

Rozwój koncepcji ochrony środowiska 1995 Raporty środowiskowe 1990 1985 1980 Normy SZŚ Zarządzanie Środowiskowe Podejście procesowe Rozwiązania “końca rury” 1970 Wzrost świadomości problemów środowiskowych 1960

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ • ". . . gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe, trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń". EKONOMIA ŚRODOWISKO

Czynniki wymuszające zrównoważony rozwój • Wzrastająca gęstość zaludnienia. • • Koncentracja ludności w rejonach zurbanizowanych. Wzrastająca ilość zużywanych zasobów per capita. Zbyt wielkie zużycie surowców odnawialnych. Wyczerpywanie się zasobów surowców nieodnawialnych. • Degradacja środowiska naturalnego. • Wzrastające dysproporcje w poziomie życia EKONOMIA ŚRODOWISKO

Geneza systemów zarządzania środowiskowego • System zarządzania jakością – seria norm ISO 9000 • Audyty (audity) i przeglądy środowiskowe • Oceny oddziaływania na środowisko • Eko-etykietowanie 5

Systemy zarządzania jakością • zapewnienie powtarzalnej jakości wyrobów poprzez utrzymywanie zasadniczych dla jakości procesów pod nadzorem • zastąpienie kontroli jakości kontrolą funkcjonowania systemu • samokontrola 6

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) (1991): Studium ochrony środowiska realizowane w celu określenia problemów oraz potencjalnych zobowiązań związanych z transferem własności lub bieżącym funkcjonowania zakładu. 7

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) • obawa przed odpowiedzialnością prawną i karami • obawa przed zyskaniem złej sławy truciciela, • obawa dyrektorów przed wyrokami skazującymi na więzienie za niespełnianie wymogów ochrony środowiska. 8

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) analogia do audytów finansowych Audyty finansowe, jako pierwsza z szeroko przyjętych form analizy działalności przedsiębiorstw. Akcyjna forma własności, a nie jeden właściciel. Niezależni, akredytowani audytorzy - biegli rewidenci weryfikują wiarygodność bilansów spółek giełdowych. 9

Oceny oddziaływania na środowisko (OOS) Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) jest procedurą służącą do: • oceny potencjalnych oddziaływań planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych (i rozwiązań do nich wariantowych) na szeroko pojęte środowisko naturalne • określenie możliwych działań i środków łagodzących negatywne skutki wywoływane realizacją i funkcjonowaniem inwestycji. 10

Eko-etykietowanie 11

Eko-etykietowanie 12

Eko-etykietowanie Program Unii Europejskiej • samofinansowanie producenci/dystrybutorzy płacą 2% ceny • okres przyznania 1 -3 lat ponowne przyznanie związane ze znaczącą poprawą • 30 kategorii produktów • max. 15 -20% w każdej kategorii może otrzymać etykietę 13

NORMY 14

15 Rozporządzenie nr 1836/93 - EMAS BS 7750 : 1994 Norma Irlandzka I. S. 310 Norma kanadyjska CSA Z 750 -94 1993 1994 2000 1998 1997 1996 BS 7750 : 1992 Nowelizacja EMAS ISO 14050 ISO/TR 14061 ISO 14020 ISO 14041 PN EN ISO 14010, 14011, 14012 PN EN ISO 14001, 14004 ISO 14040 ISO Guide 64 ISO 14004 ISO 14010 ISO 14011 ISO 14012 ISO 14001 EN ISO 14001 Wycofanie norm krajowych Norma amerykańska NSF 110 Karta Rotterdamska ICC 1991

16

RODZINA NORM ISO 14000 CZĘŚĆ 1: DLA ORGANIZACJI

RODZINA NORM ISO 14000 CZĘŚĆ II : DLA PRODUKTÓW

System Zarządzania Środowiskowego Definicja z normy ISO 14001 : część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej INNYMI SŁOWY: Zestaw narzędzi zarządczych pozwalający na stałe minimalizowanie negatywnego oddziaływania na środowisko D DEFINICJA

Główne cechy normy ISO 14001 1. dobrowolność 2. wymaganie ciągłej poprawy 3. nacisk na stworzenie wewnętrznego systemu kontroli w celu osiągnięcia zamierzonych celów 4. wymaganie sformułowania założeń polityki środowiskowej, celów i programu działania 5. wymaganie zgodności z innymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska 6. wymaganie zobowiązania zarządu i zaangażowania na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej 7. zastosowanie w różnego typu organizacjach

Cykl ciągłego doskonalenia [cykl Deminga] PLANUJ POPRAW DZIAŁAJ SPRAWDŹ

Elementy SZŚ wg ISO 14001 Ciągła Poprawa Przegląd kierownictwa Polityka środowiskowa Planowanie Sprawadzanie i Działania Korygujące • Monitorowqanie i pomiary • Dz. Korygujące i zapobiegawcze • Zapisy • Audity SZŚ Wdrażanie i funkcjonowanie • odpowiedzialność i organizacja • szkolenia i komunikacja • dokumentacja • nadzór operacyjny • przygotowanie do awarii • Aspekty środowiskowe • Wymagania prawne i inne • Cele i zadania • Program zarządzania

0 1 2 3 4 ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego Specyfikacja i wytyczne stosowania Przedmowa Zakres normy Normy powołane Definicje Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego 4. 1 Wymagania ogólne 4. 2 Polityka środowiskowa 4. 3 Planowanie 4. 3. 1 Aspekty środowiskowe 4. 3. 2 Wymogi prawne i inne 4. 3. 3 Cele i zadania 4. 3. 4 Program(y) zarządzania środowiskowego 4. 4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4. 4. 1 Struktura i odpowiedzialność 4. 4. 2 Szkolenie, świadomość i kompetencje 4. 4. 3 Komunikowanie się 4. 4. 4 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego 4. 4. 5 Nadzór nad dokumentacją 4. 4. 6 Sterowanie operacyjne 4. 4. 7 Gotowość na wypadek awarii i postępowanie poawaryjne 4. 5 Działania sprawdzające i korygujące 4. 5. 1 Monitorowanie i pomiary 4. 5. 2 Niezgodność i działania korygujące i zapobiegawcze 4. 5. 3 Zapisy 4. 5. 4 Audit systemu zarządzania środowiskowego 4. 6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo Załącznik A (Informacyjny) Wytyczne stosowania normy Załącznik B (Informacyjny) Powiązania pomiędzy ISO 14001 i ISO 9001

1. Zakres normy Norma ISO 14001 jest przeznaczona do stosowania przez każdą jednostkę organizacyjną chcącą: • • • wdrożyć, utrzymać i udoskonalać SZŚ, zapewnić sobie zgodność z własną polityką środowiskową demonstrować tę zgodność na zewnątrz certyfikować swój SZŚ sama zadeklarować zgodność z normą

4. 1 Wymagania ogólne Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać system zarządzania środowiskowego, którego wymagania opisano w kolejnych punktach.

organizacja spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji UWAGA - W organizacjach, w których działa więcej niż jedna jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja. D DEFINICJA

4. 2 Polityka środowiskowa Norma wymaga, aby najwyższe kierownictwo organizacji opracowało i udokumentowało politykę środowiskową zobowiązującą do: • ciągłego doskonalenia; • zapobiegania zanieczyszczeniom; • utrzymywania zgodności z prawem i innymi zasadami obowiązującymi w przedsiębiorstwie

Polityka środowiskowa deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określająca ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych organizacji. D DEFINICJA

Ciągłe doskonalenie proces usprawniania systemu zarządzania środowiskowego, który ma na celu doskonalenie ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityka środowiskową organizacji UWAGA – nie jest konieczne realizowanie procesu jednocześnie we wszystkich obszarach działalności. D DEFINICJA

4. 3 Planowanie 4. 3. 1. Procedura identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych 4. 3. 2. Procedura identyfikacji zobowiązań prawnych i innych

Aspekt środowiskowy element działań organizacji, jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem UWAGA - Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko Proces Aspekt Wpływ Spalanie węgla w kotłowni Emisja SO 2 Zakwaszenie Odpady Zajmowanie terenu Zrzut ścieków Zanieczyszczenie wód Pokrywanie galwaniczne D DEFINICJA

Wpływ na środowisko każda zmiana w środowisku, zarówno niekorzystna jak i korzystna, która w całości lub w części jest spowodowana działaniami organizacji, jej wyrobami lub usługami D DEFINICJA

4. 3 Planowanie 4. 3. 3. Ustalenie celów i zadań środowiskowych 4. 3. 4. Opracowanie programu zarządzania

Cel środowiskowy ogólny ce 1, wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia, i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe D DEFINICJA

zadanie środowiskowe szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności środowiskowej, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć te cele D DEFINICJA

4. 4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4. 4. 1 Zmiany w strukturze organizacyjnej i określenie zakresów odpowiedzialności, uprawnień i obowiązków. 4. 4. 2 Identyfikacja potrzeb szkoleniowych i procedura szkolenie pracowników. 4. 4. 3. Procedury przepływu informacji w zakresie oddziaływania na środowisko 4. 4. 4. Dokumentowanie elementów SZŚ 4. 4. 5. Procedura nadzorowania dokumentów

Strona zainteresowana jednostka lub grupa, związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na którą mają wpływ efekty tej działalności D DEFINICJA

4. 4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4. 4. 6. Procedury nadzoru i sterowania operacyjnego 4. 4. 7. Identyfikacja potencjalnych sytuacji awaryjnych i opracowanie planów zapobiegania i postępowania na wypadek awarii.

4. 5 Sprawdzanie i działania korygujące 4. 5. 1. Procedury pomiarów środowiskowych i sprawdzania zgodności z prawem 4. 5. 2. Procedura postępowania po wykryciu niezgodności oraz prowadzenie działań korygujących i zapobiegawczych 4. 5. 3. Procedury identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami środowiskowymi 4. 5. 4. Procedury auditów SZŚ

Audit systemu zarządzania środowiskowego proces systematycznej i udokumentowanej weryfikacji, mający na celu obiektywne uzyskanie dowodów i ich ocenę, na podstawie których określa się, czy system zarządzania środowiskowego organizacji jest zgodny z ustalonymi przez organizację kryteriami auditu systemu zarządzania środowiskowego, oraz przedstawienie wyników tego procesu kierownictwu D DEFINICJA

4. 6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo Najwyższe kierownictwo powinno okresowo dokonywać przeglądu SZŚ, aby zapewnić jego stałą przydatność i to, że jest on właściwy i skuteczny. Przegląd ten powinien być dokumentowany.

Program zarządzania (4. 3. 4. ) Cele i zadania (4. 3. 3. ) Polityka środowiskowa (4. 2. ) Komunikowanie się (4. 4. 3. ) Znaczące aspekty środowiskowe (4. 3. 1) Procedury i kryteria operacyjne (4. 4. 6. ) Monitoring i pomiary (4. 5. 1. ) Szkolenia (4. 4. 2. )

Zidentyfikowane aspekty środowiskowe (4. 3. 1. ) Wymagania prawne (4. 3. 2. ) Inne kryteria Znaczące aspekty środowiskowe (4. 3. 1. ) Polityka środowiskowa (4. 2. ) Wymagania prawne (4. 3. 2. ) Informacja (4. 4. 3. ) Zidentyfikowane • zewnętrzna sytuacje awaryjne • wewnętrzne (4. 4. 7) Cele i zadania (4. 3. 3. )

Znaczące aspekty środowiskowe (4. 3. 1. ) Procedury i kryteria operacyjne (4. 4. 6. ) Audit SZŚ (4. 5. 4. ) Monitoring i pomiary (4. 5. 1. ) Zapisy (4. 5. 3. ) Niezgodności i działania korygujące i zapobiegawcze (4. 5. 2. ) Zapisy (4. 5. 3. )

! Ciągła poprawa Systematyczne ograniczania oddziaływania na środowisko jest obowiązkiem przedsiębiorstwa, w którym działa system zarządzania środowiskowego. System zarządzania środowiskowego jest środkiem osiągania poprawy a nie celem samym w sobie.