renesans -odrodzenie Małgorzata Starzec 1 71 Epoka średniowieczna

renesans -odrodzenie Małgorzata Starzec 1/71

Epoka średniowieczna kończy się wraz ze zdobyciem Konstantynopola i upadkiem Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego – 1453 Oblężenie Konstantynopola Muhamed wkraczający do Konstantynopola Turcy w Konstantynopolu 2 / 67

POCZĄTEK NOWEJ EPOKI W EUROPIE renesansu WYZNACZYŁY TRZY WAŻNE WYDARZENIA: Małgorzata Starzec 3/ 67

wynalazek druku w 1455 r. przez Gutenberga Jan Gutenberg Zasługi Gutenberga: • matryca do druku • Prasa (maszyna) drukarska • udoskonalenie atramentu Biblia Gutenberga Małgorzata Starzec 4/ 67

odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r. ) Krzysztof Kolumb “Sen Krzysztofa Kolumba” - S. Dali Replika statku “ SANTA MARIA” 5/ 67

początek reformacji (wystąpienie Marcina Lutra – 1517 r. ) Marcin Luter (młody zakonnik) , ogłosił 95 tez przeciwko odpustom. To wystąpienie wywołało : -reformację -rozłam w chrześcijaństwie. Małgorzata Starzec 6/ 67

renesans v. NAZWA epoki pochodzi od francuskiego słowa “renaissance, czyli odrodzenie ” v. MIEJSCE POWSTANIA WŁOCHY v. CZAS TRWANIA w Europie od XIV do XV wieku v. IDEA wyrażał przeciwstawienie nowej epoki czasom średniowiecza. Odrodzenie człowieka i kultury powrót do starożytności, do sztuki i filozofii antycznej 7/ 67

HUMANIŚCI INSPIROWALI SIĘ ANTYCZNYMI SYSTEMAMI FILOZOFICZNYMI: PLATONIZM (Platon) prawdziwym i rzeczywistym bytem jest tylko byt idealny - świat idei EPIKUREIZM (Epikur) – przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), główne hasło-”CARPE DIEM”Chwytaj dzień, ciesz się tym, co masz w danej chwili. Małgorzata Starzec 8/ 67

STOICYZM (Zenon z Kiton) Filozofia „Złotego środka”, człowiek powinien zachować niewzruszoną postawę wobec wszystkiego, co go w życiu spotyka. ARYSTOTELIZM (Arystoteles) - każda substancja jest bytem złożonym z materii i formy. Podstawą etyki jest zasada umiaru. Małgorzata Starzec 9/ 67

PODSTAWOWE PRĄDY UMYSŁOWE I RELIGIJNE w ODRODZENIU q. REFORMACJA ogłoszenie 95 tez Marcina Lutra powoduje rozłam w kościele katolickim. Powstają nowe prądy religijne: Małgorzata Starzec 10/ 67

v -LUTERANIZM Twórcą był Marcin Luter. • Protestował przeciwko odpustom, • Tylko Pismo Święte jest źródłem objawienia, • Głową kościoła nie jest papież, a Jezus Chrystus. • Nabożeństwa powinny odbywać się w języku narodowym,

v -LUTERANIZM • Należy znieść celibat duchownych, • Biblia powinna zostać przetłumaczona na język niemiecki • Duchownych powinny wybierać wspólnoty wiernych

v-KALWINIZM Twórcą był Jan Kalwiniści wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany przez Boga- nauka o predystynacji. Propagowali ideał pracy i gromadzenie dóbr.

v. ANGLIKANIZM Nurt powstały w Anglii. Król Anglii, Henryk VIII ogłosił AKT SUPREMACJI (1534 r), sam mianował siebie zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego. Chciał rozwieść się z żoną Katarzyną Aragońską i poślubić Annę Boleyn. 11/ 67

v-ARIANIE (BRACIA POLSCY) Nazwa pochodzi od Ariusza, duchownego z egipskiej Aleksandrii (ok. 321 r. ) Nurt ten rozwinął się w Polsce. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, byli przeciwnikami wojen.

PODSTAWOWE PRĄDY UMYSŁOWE I RELIGIJNE w ODRODZENIU q. HUMANIZM hu. Maniz. M pochwala człowieka wszechstronnego, zainteresowanego światem, własną naturą egzystencją i intelektem, wolnego i wysoce moralnego, wielkiego patriotę. humanizm – “humanus”(łac. ) – oznacza ludzki Małgorzata Starzec 12/ 67

HASŁO EPOKI wg Terencjusza : "Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto" “ Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” ANTROPOCENTRYZM światopogląd humanistów Skoncentrowanie się na człowieku 13/ 67

NAJWYBITNIEJSZY HUMANISTA- LEONARDO DA VINCI • Malarz • • • Architekt Filozof Muzyk Poeta Matematyk Mechanik Anatom Wynalazca geolog

architektura i Malarstwo renesansu w europie Rotunda kościoła SANTA MARIA DELLA GRAZIE w Mediolanie w nim fresk “Ostatnia wieczerza” Donato Bramante Małgorzata Starzec Leonardo da Vinci 15/ 67

Bazylika Św. Piotra w Watykanie Małgorzata Starzec Bazylikę wybudowano wg projektu Donato Bramante 16/ 67

Michał Anioł Michelangelo Buonarroti Pomnik artysty “Pieta” “Sąd Ostateczny” w Kaplicy Sykstyńskiej” Małgorzata Starzec “Bóg stworzył Adama” 17/ 67

Donato Bramante - TAMPIETTO w Rzymie – sakralna budowla renesansowa P. Lescot - zachodnie skrzydło LUWRU w Paryżu Małgorzata Starzec 18/ 67

PREKURSORZY RENESANSU W LITERATURZE WŁOCHY Dante Alighieri (1265 – 1321) "BOSKA KOMEDIA" cechy dzieła: 1. Świeckość autora, 2. Zainteresowanie człowiekiem (głównym bohaterem jest właśnie człowiek), 3. Użycie języka narodowego (czyli włoskiego), 4. Nawiązania do poezji antycznej 19/ 67

BOSKA KOMEDIA Wędrówka po trzech sferach pozaziemskich: PIEKŁO CZYŚCIEC RAJ

Giovanni Boccaccio (1313 – 1375) “DEKAMERON” Zbiór 100 nowel. Powstaje nowy gatunek- NOWELA. Ramą spinającą jest opowieść o zarazie, przed którą skryło się 10 kobiet i 10 mężczyzn. Aby skrócić czas oczekiwania na koniec zarazy , opowiadają sobie historie.

NOWELA Krótki utwór epicki, najczęściej jednowątkowy z wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym , zwanym też momentem zwrotnym albo momentem sokoła (od jednej z nowel „Dekameronu”- „Sokół” )

Francesco Petrarca (1304 - 1374) Y DO LAURY” Rodzi się nowy gatunek literacki- SONET WŁOSKI, Petrarka jest twórcą nowożytnej literatury miłosnej

SONET WŁOSKI Utwór liryczny, zbudowany z 4 strof. Dwie pierwsze są 4 - wersowe , mają charakter opisowy i rymy abba, oraz dwie strofy 3 - wersowe, refleksyjne, o rymach cdc …………………………………………………… …………………………………………………… ……………………………………………………. OPIS REFLEKSJA

PREKURSORZY RENESANSU W LITERATURZE c. d. ANGLIA Sir Thomas More (1478 -1535) – Stworzył wizję państwa idealnego (Utopia) William Shakespeare (1564 -1616) jeden z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. Małgorzata Starzec 20/ 67

renesans w kulturze polskiej ZŁOTY WIEK Małgorzata Starzec Rozpoczął się później niż w Europie. początek : schyłek XV wieku, koniec: do pocz. XVII wieku. 26/ 67

ZAGADNIENIA POLITYCZNE v brak konfliktów zbrojnych, które mogłyby zagrozić stabilności Rzeczypospolitej v reformacja: gorące spory religijne, nie skutkujące jednak w Polsce domowymi wojnami religijnymi ani konfliktami zewnętrznymi Małgorzata Starzec 27/ 67

SYTUACJA SPOŁECZNA CZYNNIKI GOSPODARCZE v dominująca rola polityczna i ekonomiczna szlachty v demokracja szlachecka - wielka rola sejmu, król obieralny przez szlachtę (pierwsza elekcja 1573) v folwark pańszczyźniany - formą gospodarowania na wsi v mieszczaństwo silne, wysoko wykształcone, na ogół polskie lub niemieckie Małgorzata Starzec 28/ 67

ODRODZENIE W POLSCE ROZWIJAŁO SIĘ DZIĘKI: v MAŁŻEŃSTWU KRÓLA ZYGMUNTA I STAREGO Z WŁOSKĄ KRÓLOWĄ BONĄ v DZIAŁALNOŚCI KULTURALNEJ I PASJOM KRÓLA ZYGMUNTA II AUGUSTA v POPRZEZ WIODĄCY PRZEZ POLSKĘ SZLAK BURSZTYNOWY I WĘDRÓWKI KUPCÓW v POPRZEZ PODEJMOWANIE NAUKI PRZEZ ŻAKÓW W RÓŻNYCH UCZELNIACH EUROPEJSKICH ORAZ PODRÓŻOWANIE PO ŚWIECIE v POPRZEZ KONTAKTY Z POSTĘPOWYMI PRZEDSTAWICIELAMI ODRODZENIA. Małgorzata Starzec 29/ 67

↑ Krużganki na Wawelu ← Kaplica Zygmuntowska 32/ 67

Zamek w Baranowie Zamek w Krasiczynie Brama Zielona w Gdańsku budowano więcej zamków i budowli świeckich, niż budowli sakralnych Małgorzata Starzec 33/ 67

↑ Kamienice Przybyłów w Kazimierzu Dolnym (pocz. XVII w. ) Zamek w Niepołomicach ↑ Sukiennice w Krakowie → 34/ 67

Gdańsk Długi Targ - trakt królewski. Małgorzata Starzec Kamienice mieszczańskie z XV wieku 35/ 67

KASETONY OZDOBNY (obrazy – Holendra Van Den PORTAL Blocka z 1608 ) nad wejściem do w Sali Czerwonej w Ratusza Głównego Ratuszu Głównym w Gdańsku Małgorzata Starzec 36/ 67

rzez. Ba Nagrobek Zygmunta I Starego - Bartłomieja Berrecci'ego (1480 -1537) typ nagrobka o układzie piętrowym - wzór dla rzeźbiarzy z całego kraju. Małgorzata Starzec 37/ 67

Malarstwo renesansu w polsce Maciej z Drohiczyna (1484 do 1528) miniatury zdobiące Graduał Jana Olbrachta 38/ 67

Stanisław Samostrzelnik (1490 – 1541) - malarz – cysters z klasztoru w Mogile pod Krakowem. Tam namalował liczne freski. Zakon Cystersów w Mogile Portret biskupa Piotra Tomickiego w kościele Franciszkanów 39/ 67

Marcin Kober (1550 – 1598) – zapoczątkował sztukę portretu oficjalnego w Polsce. Portret Króla Polski Stefana Batorego (1583) Malarz nadworny Stefana Batorego Portret królowej Anny oraz Zygmunta III Wazy. Habsburżanki Portret Króla Polski Zygmunta III Wazy Małgorzata Starzec Portret Króla Polski Anny Jagiellonki (1590) (1595 ) 40/ 67

Muzyka renesansu Lutnia -typowy instrument renesansowy Lira korbowa 41/ 67

literatura w polsce • Ręcznie przepisywane i zdobione księgi ustępują miejsca drukowanym książkom. • Pojawiają się duże nakłady książek drukowanych. • Dostęp do książek jest łatwiejszy i szybszy. • Łacina ustępuje językom narodowym. Małgorzata Starzec 42/ 67

TEMATYKA vdworska (np. poezja miłosna, fraszki) v polityczno-społeczna (problemy ustroju państwa, aktualne spory polityczne, agitacja) vwiejska (ideał życia wiejskiego, przyroda) vtematyka religijna nadal istnieje, ale schodzi na nieco dalszy plan Małgorzata Starzec 45/ 67

TYPOWY BOHATER vszlachcic-ziemianin: szczęśliwy, wolny, cnotliwy, majętny, roztropny gospodarz, spokojny, pobożny, odpowiedzialny za kraj vdworzanin: obyty, mężny, szlachetny, wykształcony, znawca muzyki, poezji; silny, zdrowy, lojalny wobec władzy i narodu vbłazen/frant: plebejski antybohater, wędrowny głosiciel naturalnej mądrości, prostak z pozoru, drwiący ze szlacheckich ideałów; szpetny, śmieszny, psotny, sprytny, przekorny ( Sowizdrzał, Ezop) 46/ 67

GATUNKI LITERACKIE, które przyjęły się w dobie odrodzenia w polsce 48/ 67

FRASZKA Twórcą gatunku jest Jan Kochanowski , jest krótkim wierszowanym utworem, o bardzo zróżnicowanej tematyce, zwykle żartobliwej bądź ironicznej. Pierwowzorem fraszki były epigramaty (krótkie, 2 - wersowe utwory o charakterze sentencyjnym) , anakreontyki, epitafia ( utwory nagrobne) itp. .

PIEŚŃ Twórcą gatunku jest rzymski poeta HORACY. Gatunek liryczny związany z muzyką i obrzędami. Układ stroficzny, wyrazista rytmizacja, prosta budowa zdań, częste powtórzenia i refreny.

TREN Utwór żałobny, pisany na cześć osoby zmarłej. W starożytności był to jeden utwór na cześć zmarłych osób sławnych lub bogatych. Schemat trenu: 1. Prezentacja zmarłego 2. Zalety zmarłego 3. Opis pustki jaka pozostała po zmarłym 4. Rozpacz rodziny 5. Pocieszenie Do polskiej literatury tren wprowadził Jan Kochanowski, rozbudowując go do całego cyklu trenologicznego- 19 utworów.

SIELANKA Utwór liryczny, opisujący zalety życia na wsi. Twórcą gatunku jest Teokryt ( sielanka realistyczna, teokrytańska), rozwinął ją Wergiliusz ( sielanka konwencjonalna, wergiliańska, gdzie wieś jest tylko kostiumem). Sielanki pisał Szymonowic

W EPOCE odrodzenia ROZWINĘŁY SIĘ : LITERATURA BŁAZEŃSKA pisane prozą Biernat z Lublina “Żywot Ezopa Fryga” PUBLICYSTYKA (felietony, eseje i recenzje) Małgorzata Starzec Andrzej Frycz Modrzewski “O poprawie Rzeczpospolitej” Piotr Skarga “Kazania sejmowe” 54/ 67

WYBITNI TWÓRCY LITERATURY POLSKIEJ W EPOCE RENESANSU Małgorzata Starzec 55/ 67

Biernat z Lublina (ok. 1465–ok. 1529), polski poeta, prozaik, tłumacz, pierwszy polski bajkopisarz Współtworzy nurt tzw. literatury błazeńskiej. Jako poeta pisze wyrazistym, plastycznym stylem, stosuje model wiersza bliski już sylabizmowi. "Chłop w dybach", Biernat z Lublina w: "Żywot Ezopa Fryga", Kraków 1578 56/ 67

Mikołaj Rej Pomnik poety w Nagłowicach (1505 – 1569) “A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. ” Małgorzata Starzec 58/ 67

Jan Kochanowski (1530 – 1584) poeta - humanista Małgorzata Starzec 60/ 67

ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI (ok. 1503 – 1572) – sekretarz króla Zygmunta I Augusta, Pisarz polityczny, myśliciel i moralista. wg obrazu Jana Matejki 63/ 67

SZYMONOWIC (1558 – 1629) Polski poeta okresu renesansu, pochodzenia ormiańskiego. Stworzył polską nazwę gatunku - sielanka Małgorzata Starzec Rok jego śmierci zamyka epokę polskiego renesansu 66/ 67

Prezentacja: Małgorzata Starzec Źródła: www. wikipedia. com www. bryk. pl Nowa Encyklopedia Powszechna PWN; 1996 M. Rusek, W. Kudyba, W. Bobiński – “Barwy epok – Kultura i literatura” – poradnik dla nauczyciela; 2002 Agata Patalas – “ Matura. Egzamin wstępny – język polski”; Joanna Knaflewska - “Dzieje literatury polskiej” Dariusz Banaszak - “Dzieje Polski – historia Polski” “Język polski encyklopedia w tabelach” praca zbiorowa pod redakcją Witolda Mizerskiego, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2000 Małgorzata Starzec 67/ 67