Развіцце прыватнага збіральніціва ў др. п. XIX – пач. XX стст.
Змены ў развіцці прыватнага збіральніцтва: Назіраецца далейшае развіцце тэндэнцый, якія мелі месца раней. Змяніўся сацыяльны склад збіральнікаў: на змену магнату-дылетанту прыйшоў інтэлтгент. Зніклі такія матывы збіральніцтва, як родавы гонар, дэманстрацыя сваёй магутнасці і г. д. Новае пакаленне было пераканана ў важнасці сваёй дзеўнасці для захоўвання і вывучэння нацыянальная культуы.
Узнікла значная колькасць гістарычных збораў; Беларускія старажытнасці выклікалі жывую цікавасць не толькі вучоных, але і значнай колькасці аматараў-каллекцыянераў;
Іван Луцкевіч (28 траўня 1881 – 20 жніўня 1919 гг. ) Першым усвядоміў факт прыналежнасць культурнай спадчыны беларускамі народу; Падарожнічаў з мэтай збору этнаграфічных матэрыялаў; Калекцыя І. Луцкевіча сфарміравалася да 1906 г. , якая знаходзілася ў Вільні;
Структура калекцыі на выставе ў 1913 годзе: Этнаграфія; Археалогія; Мастацтва; Нумізматыка; Зброя і вайсковая амуніцыя; Бібліятэка; Экспазіцыя музея 1920 - е гг.
Ў 1914 -1918 гг. Было створана беларускае навуковае таварыства. Ў 1918 г. І Луцкевіч перадаў увесь свой збор ва ўласнасць Беларускага науковага таварыства. Сябры таварыстварылі на яго падмурку Беларускі музей, які існаваў у Вільні ў 1921 -1946 гг. Беларускі аддзел на Славянскай выставе ў Рызе, экспанаты з беларускага музея імя І. Луцкевіча. 719. 04. 1931 г.
ФЕДАРОВІЧ Вацлаў Пятровіч (25 верасня 1848— 25 студзеня 1911 гг. ) У аснову яго калекцыі былі пакладзены калекцыі старажытнасцей віцебскага гарадского ўрача К. К. Бергнера. Набываў рэчы з курганных раскопак. У 1895 г. збор папоўніўся старажытнымі манетамі ВКЛ і ювелірнымі вырабамі. У 1900 г. я го збор налічваў дзве тысячы прадметаў, да найбольш каштоўных адносіліся археалагічныя знаходкі, а таксама калекцыя мясцовага жывапісу.
Касцяныя шахматы, 13 -14 стст
Праз дзесяцігоддзе збор налічваў ужо пяць тысяч адзінак і выглядаў наступным чынам: археалогія нумізматыка ваенны выяўленчы фалерыстыка этнаграфія Массонскі аддзел бібліятэка археаграфія …
Прадметы займалі чатыры пакоі будынка. Для зручнасці агляду экспазіцыя асвятлялася дзённым святлом. “Музей Федаровіча “ карыстаўся вядомасцю сучаснікаў. У 1920 г. збор быў нацыяналізавы. Цяпер знаходзіцца ў Віцебскім гістарычным музее.
Статут ВКЛ 1588 г. У гэты перыяд назіраеццапільная ўвага калекцыянераў да пісьмовых гістарычных крыніц. У выніку на мяжы вякоў на Беларусі з’явілася некалькі каштоўных збораў рукапісных кніг.
Іван Хрысановіч Каладзееў 1859 - 1914 З яго імем звязана шэраг ініцыятыў по саціяльна-эканамічным развіцці горада Барысава. Ен зацікавіўся месцам пераправы адыходзячай французскай арміі праз р. Бярэзіну і распачаў збор матэрыялаў. З цягам часу яго калекцыя пашыралася і ўключала ўжо ўсе дакументальныя і літаратурныя крыніц па руска-французскіх адносінах ў 1805 -1815 гг.
Іван Каладзееў
У выніку трыццаці гадовых пошуках ёз здолеў сабраць значную бібліятэку (каля 15 тыс. тамоў на 11 еўрапейскіх мовах. Асаблівую каштоўнасць уяўляў рукапісны аддзел, дзе побач з арыгіналамі захоўваліся копіі дакументаў, а таксама калекцыі карт, планаў, гравюр і карцін.
Разумеючы значнасць сабранага матэрыялу, І. Х. Каладзееў забяспечыў да яго вольны доступ усіх зацікаўленыхэпохай напалеонаўскіх войн. Былі праведзены работы па каталагізацыі карт. 1903 г-пытанне ба стварэнні на базе збору Каладзеева публічнага музея. 1912 г. – падрыхтоўчыя работы па стварэнні музея 1812 г. У Маскве, і уся яго алекцыя і бібліятэка былі перевезену туды, але музей так і не быў адчынены. Цяпер яго збор знаходзіцца ў Дзяржаўным істарычным музеі у Маскве.
Аляксандр Ельскі (1834 – 1916 гг. )
Яго калекцыя адрознівалася надзвычаўнай шматграннасцю і складалася з калекцычй жывапісу, гравюр, парцэляны, шкла, мэблі, ордэнаў, мемарыяльных, археалагічных і этнаграфічных прадметаў. Найбольш каштоўнай часткай збору была калекцыя аўтографаў і дакумсентаў, якая налічвала 20 тыс. адзінак, і багатая гістарычная бібліятэка.
Уаснову калекцыі былі пакладзены сямейны архіў згасаўшых магнацкіх роодаў, а таксама асабістыя архівы мясцовых культурных дзеечаў. Удалейшым яго калекцыя была пашырына за кошт мэтанакіраванага збору гістарычных дакументаў і сістэматазавана па тэматэчных разделах. У Замосці знаходзілася невялікая (каля 60 палотнаў), але ўмела падобраная калекцыя жывапісў. Працы Андрэа дэль Сарта, Веранезе, Бачарэлі, а таксама быларускіх, літоўскіх і польскіх мастакоў. Аддзел гравюр налічваў больш за 2 тыс. нумароў.
Веранезе, Брак ў Кане
Важнае масца ў зборы займаў аддзел, дзе былі сабраны беларускія песні, прымаўкі, прыказкі, легенды і літаратурныя творы. Аддзел дапаўняла этнаграфічная калекцыя, якая складалася з прадметаў побыту, прылады працы, музычных інструментаў і падобнае.
Ельскі імкнуўся надаць свайму збору музейны характар: Прымаў усіх зацікаўленных • … Вялася спецыяльная “Кніга для запісаў” • …
Пры жыцці перадаў часткі сваёй калекцыі ў музеі Варшавы, Вільні, Кракава. Пасля смерці уладальніка акупацыйныя польскія ўлады вывезлі”Бібліятэку і музей старажытнасцей Аляксандра Ельскага” ў Варшаву. Частка калекцыі загінула под час рэвалюцыйных падзей 1917 г.
Разам з гістарычнымі калекцыямі ў Беларусі існаваў шэраг цікавых прыватных збораў выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладного мастацтва (У. У. Адамаў) Даследчык старажытнасцей – В. А. Шушкевіч. Г. Х. Татур – гісторыка-археалагічны збор. Калекцыянер А. Брадоўскі (археалагічныя і нумізматычныя абразцы, абразы, ордэны і г. д. Граф Э. К. Гутэн-Чапскі – нумізматычная калекцыя, калнкцыя гравюр, карт, зброі, жывапісу, кніг і рукапісу. Мінскі чыноўнік М. Гаўсман – творы мастацтва, срхеалагічныя знаходкі, нумізматычная калекцыя.
