Психодиагностика практикалық психологияның бір бағыты ретінде Орындаған: Пи. П 13 -2 тобының студенті Әшімова Т. Т. Тексерген: аға оқытушы Есмагулова Ә. А.
Психодиагностика (психо. . . және гр. diagnostikos - айырып тануға қабілетті) — адамның психикалық қасиеті мен күйін ғылыми дәлелді тәсілдер арқылы сандық сипатта бағалайтын және нақты сапалық тұрғыдан талдайтын, сөйтіп адам психологиясының көрінісі туралы дұрыс болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы.
Практикалық психодиагностика-психологтың кәсіптік шеберлігін талап ететін күрделі де маңызды ғылым. Ол арнайы білімділікті және шеберлігін талап ететін күрделі де маңызды ғылым. Ол кәсіптік шеберлікті талап етеді, олар адамдар тадырына ықпал тигізеді. Мысалы: психологтың шешіміне байланысты медициналық және соттық диагноз қою және арнайы тест жұмысы арқылы адамдарды жұмысқа немесе оқуға алу жәнетағы басқа жағдайларда. Осыған арнайы білімділікті және талаптар қойылады: шеберлікті талап орай психодиагностикада психологке қойылатын әлеуметтік-этикалық кәсіптік • Психодиагностиканың құпиясын сақтау. • Психодиагностикалық методикалардың ғылыми дәлелділігі. етеді, олар адамдар тадырына ықпал тигізеді. Мысалы: • Зерттелуші адамға нұқсан келтірмеу. • Қорытынды жасаудың шынайылығы. шешіміне байланысты медициналық және психологтың • Ұсынылған нұсқаулардың айқындылығы. соттық диагноз қою және арнайы тест жұмысы арқылы адамдарды жұмысқа немесе оқуға алу жәнетағы басқа жағдайларда. Осыған орай психодиагностикада психологке қойылатын әлеуметтік-этикалық талаптар қойылады: • Психодиагностиканың құпиясын сақтау. • Психодиагностикалық методикалардың ғылыми дәлелділігі. • Зерттелуші адамға нұқсан келтірмеу. • Қорытынды жасаудың шынайылығы. • Ұсынылған нұсқаулардың айқындылығы.
1. Психодиагностикалық зерттеудің қорытындысын басқа әріптестерінің келісімінсіз жарияламау-бұл психодиагностиканың құпиясын сақтау деп аталады. Бұл принцип көп жағдайда кәмелетке жасы толғандарға қатысты. Егер кәмелетке жасы толмағандар 1. Психодиагностикалық зерттеудің қорытындысын басқа әріптестерінің келісімінсіз жарияламау-бұл болса, яғни жоғары сынып оқушыларына дейінгі кәмелетке жасы толғандарға психодиагностиканың құпиясын сақтау деп аталады. Бұл принцип көп жағдайда балаларды зерттеу қатысты. Егер кәмелетке жасы толмағандар болса, яғни жоғары оқушыларына дейінгі балаларды зерттеу барысындағы зерттеу қорытындысын сынып келісімімен немесе ата-анасының міндетті түрде олардың орнындағы барысындағы зерттеу қорытындысын міндетті түрде ата-анасының адамдармен яғни немесе олардың заңгерлі жауапкершілікті мойнына алған аламдармен ақылдасу келісімімен бала үшін моральдық және орнындағы адамдармен яғни бала үшін арқылы жариялайды. Психодиагностиалық методикаларды жетілдіру мақсатында экспериментальды зерттеулер жүргізсе, бұл жағдайда қорытындыны жариялау үшін жауапкершілікті моральдық және заңгерлік зерттелушінің аты-жөні аталмайды. мойнына алған 2. Психодиагностикалық методикалардың ғылыми дәлелдігі – зерттелуші ерекшелігіне сәйкес және сенімді қорытындылар бере ақылдасу арқылы жариялайды. Психодиагностиалық аламдармен алуы керек. методикаларды жетілдіру мақсатында экспериментальды зерттеулер жүргізсе, бұл жағдайда қорытындыны жариялау үшін зерттелушінің аты-жөні аталмайды. 2. Психодиагностикалық методикалардың ғылыми дәлелдігі – зерттелуші ерекшелігіне сәйкес және сенімді қорытындылар бере алуы керек.
3. 3. Зерттелуші адамға нұқсан келтірмеу принципі-зерттелуші адамға психологиялық жағынан принципіЗерттелуші адамға нұқсан келтірмеу нұқсан, кедергі келтірмеу керек. Егер психодиагностикалық методика арқылы адамды конкурсты зерттелуші адамға психологиялық бойынша нәтижелердінұқсан, кедергі жағынан ашық түрде жұмысқа немесе оқуға қабылдау болса , онда бұл принцип түрде талдауын келтірмеу және тестілеудің барысынан толықпсиходиагностикалық методика керек. Егер ақпарат беру қамтылады. 4. Қорытынды жасаудың шынайылық принципі-сәйкестілік және сенімділік методикалары көмегімен жүргізілген методикалардың қорытындысында арқылы адамды айқындылық принципі, яғниғылыми дәлелділіктің адамға пайдалы конкурсты түрде нұсқаулар болуы. немесе оқуға 5. Ұсынылған нұсқаулардың берілген жұмысқа болуы керек. Зерттеу қорытындысы барысында практикалық нұсқауды керек етпейтін адамға ұсынбай-ақ қойған жөн. қабылдау болса , онда бұл принцип бойынша нәтижелерді ашық түрде талдауын және тестілеудің барысынан толық ақпарат беру қамтылады. 4. Қорытынды жасаудың шынайылық принципісәйкестілік және сенімділік методикалары көмегімен жүргізілген методикалардың қорытындысында ғылыми дәлелділіктің болуы. 5. Ұсынылған нұсқаулардың айқындылық принципі, яғни берілген нұсқаулар адамға пайдалы болуы керек. Зерттеу қорытындысы барысында практикалық нұсқауды керек етпейтін адамға ұсынбай-ақ қойған жөн.
Психодиагностикамен арнайы психологиялық білімі бар адам болсын немесе өз бетімен айналысып жүрген адам болсын, оларға қойылатын моральдықэтикалық нормалар болады. Олар: • Адамның өз еркі болмаса, оны психологиялық зерттеуге итермелеуге болмайды. Тек ерекше екі жағдайда: соттық және медициналық практикада қосымша заңға сүйене отырып зерттеу. • Психологиялық тестілеу жүргізу барысында зерттелушіні мынандай жағдайлардан ескерту: зерттеу барысында зерттелуші адам өз еркінен тыс құпия нәрселерін айтып қоюуы мүмкін, мысалы сезімі, ойлары туралы тіпті өзі мойындағысы келмейтін құпияларын. . . • Кез-келген зертелуші адам тестілеудің қорытындысын білуге құқылы егер де заңдылық қайшылықтарға жолықпаса • Кәмелетке толмағандарды зерттеу барысында оның қорытындысымен ата-анасы немесе оларды ауыстыратын адамдар білуге құқылы. • Тестілеу қорытындысын зерттеу жүргізген психологтың өзі талдап және оны дұрыс формада түсіндіру керек. • Егер тестілеу конкурстық жағдайда жұмысқа немесе оқуға қабылдау болса, онда конкурсқа қатысушы тек тестілеудің мақсатын білмей, сондай-ақ қандай жағдайда және кім қорытынды шығаратынын білуге құқылы. • Психологиялық тестілеуді жүргізгенде негізгі жауапкершілік психологқа және оның көмекшісіне жүргізіледі.
Психолог. А. Г. Шмелев: «Психодиагнос тика- бұл ғылым саласы және адамның жеке дара ерекшеліктерін айқындау әдістерін жасап шығаратын және қолданатын психологиялық тәжірибенің өте маңызды формасы» .
Психодиагностикалық әдістердің классификациясы: Бодалев пен Столин әдістерді 3 көрсеткіш бойынша бөледі: Әдістердің негізінде жатқан принцип. Бұл көрсеткіш бойынша әдістердің 5 түрін бөледі: 1. объективті тесттер. 2. стандартта лынған өзіндік есеп берулер. 3. проективті әдістер, 4. диалогқа негізделген техникалар. 5. психоф изилогиялық аппаратуралық әдістер 1. Дұрыс жауабы бар немесе жоқ әдістер. Бұл көрсеткіш бойынша міндетті түрде дұрыс жауапты талап ететін тесттер (мысалы, интеллект тесттері) және жауаптардың жиілігі мен бағытына негізделетін тесттер (тұлғаық сұрақтамалар) 2. Сөйлеу белсенділігі. Бұл көрсеткіш арқылы әдістер вербалды және вербалды емес деп бөлінеді.
1950 жылы С. Розенцвейг барльқ психодиагностикалық әдістерді үш топқа бөлді : "Субъективтік" әдістер өз-өзіне объекті сияқты субъектіні бақылау құралдары (сауалнамалар, анкеталар, автобиографиялар және басқа). "Объективтік" іс-әрекетті сырттай бақылау арқылы тұлғалық құрылымды іштей бағалау. "Проективтік" зерттелінушінің реакциясын талдауда, "бейтарап-тұлғалық" стимулына негізделеді.
Психодиагностикалық әдістердің жіктеліп таралуы жалпы ерекше критериялары, психодиагностиканың түрлі әдістеріне сәйкес жеке топтарға бөлінеді. Сондай критерияларға мыналар жатады: - тестік тапсырманың әдістемеде қолданылу типі; - тестік материалдың әдістемеде пайдаланушы адресаты; - сыналушының тecтiк материалының формасы; - бepiлген мәліметтердің сипаты, пайдаланушылардың психодиагностика қорытындысы туралы тұжырым жасау; - әдістемедегі барлық тестік нормалар.
Психодиагностиканың негізгі мақсаты адамның жеке дара психологиялық ерекшеліктерін анықтау және өлшеу. Ол үшін бізге өлшейтін құрал керек, ондай құрал ретінде психодиагностикалық әдістер қолданылады. Негізгі психодиагностикалық әдіс – тест. Тест бұл қысқа тапсырмалардың бір ізділігі, осы тапсырмаларды зертелінушінің орындуы нәтижесінде қорытынды мәліметтердің бір ізділігі алынады, содан соң олар статистикалық әдістер арқылы сан және сапасы жағынан өңделеді. Тест бойынша суммарлық бал тесттің кілті арқылы есептеледі. Психодиагностикада тест тек қана өлшеу құралы ғана емес, тест өлшеудің объективтілігін қамтамасыз ететін жанама эталон болып табылады. Өйткені психологияда өлшеудің объективті эталондары жоқ. Өлшеу эталоны деген өлшенетін қасиеттің берілген мөлшерін ұрақты сақтайтын физикалық объект.
Тесттік нормалар 2 жағдайда қолданылады: абсолюттік тесттік нормалар және критериалды тесттік нормалар. Абсолюттік тесттік нормалар – тест бойынша алынған шикі бал өлшеу көрсеткіші ретінде қолданады. Мұндай нормалар ипсативті өлшеуге сәйкес келеді. Критериалды тесттік нормалар - тест бойынша алынған шикі бал қандай да әрекеттің сәттілігін қамтамасыз ететін критерийлермен (көрсеткіштермен) байланыстырылады. Әрекеттің сәттілігін қамтамасыз етеін критерийлерді эксперттер анықтайды. Осындай тесттік нормалар көбінесе адамның қандай да бір әрекетте компетенттілігін анықтау қолданылады.
Тесттің валидттілігі сенімділіктен жоғары болмайды. Валидттілік сенімділікке тең, немесе одан төмен болады. Валидттілік деген тесттің өлшенетін қасиеттерді өлшеуге «жарамдылығы» , яғни өлшенетін қасиеттерге сәйкес болуы. А. Анастази бойынша валидттілік деген - өлшенетін жүріс-тұрыс саласына қатысты тесттің репрезентативтілігі.
Валидтіліктің түрлері: мазмұндық, эмпирикалық, конструктті, инкременталды. Мазмұндық валидтілік - тест тапсырмаларының мазмұны өлшенетін психикалық құбылыстарға сәйкес келуі. Тесттің мазмұндық валидттілігі сәйкес келетін тапсырмаларды таңдау арқылы қамтамасыз етіледі. Бұл валидттілікті анықтау үшін эксперттер әдісі қолданылады. Мазмұндық валидттілік қандай да болмасын тестке қойылатын талап, бірақ негізінен бұл валидттілік жетістіктер тесттерінде қолданылады. Эмпирикалық валидтілік – валидттіліктің сыртқы әлеуметтік-прагматикалық критерийі мен тест бойынша алынған нәтижелер арасында корреляция көрсеткіші. Егер ондай корреляция жоғары болса, тест валидтті деген сөз. Эмпирикалық влидизацияны жасаған кезде экстремалды (контраст) топтар әдісі қолданылады. Ол үшін таңдалған критерий бойынша қарама-қарсы топтар алынады (мыс. психикалық ауруы бар және жоқ), оларға тест жүргізіліп нәтижелері салыстырылады. Таңдалған критерий тән топ тест бойынша жоғары бал алады, және керісінше. Егер таңдалған критерий болашақ оқиға болса, онда бұл проспективті валидизация, ал өткен шақ оқиғасы болса, ретроспективті валидизация деп аталады. Конструктті валидтілік – тесттің негізінде жатқан психологиялық конструкт немесе ғылыми түсінікке қатысты тесттің валидттілігі. Бұл валидттілікті 1955 ж. бірінші рет сипаттаған Кронбах пен Мил болатын. Конструктті валидттілік өлшенетін психологиялық қасиет туралы автордың теориялық көқарастарына тесттің тәуелділігін көрсетеді. Инкременталды валидтілік – бұл туынды валидтілік, яғни эмпирикалық валидтіліктің негізінде анықталады. Бұл валидтілік тестті қолдану арқылы таңдалған қызметкерлердің әрекеттерінің нәтижелігі қаншалықты жоғары болатындығын көрсетеді. Басқаша айтқанда тесттің болжамдық валидттілігінің өсуін көрсетеді.
Әдістемелердің іштей құрылысы. Тесті тапсырмаларын қолданылу типі бойынша психодиагностикалық әдістемелер сауалнама (онда сыналушының адресі бойынша сұрақтар қолданылады), пайымдаушы (бірнеше пікірлер немесе пайымдаулар қолданылады, сонымен қатар өз келісімін және келіспейтіндігін білдіру қажет), продуктивті (мұнда сыналушының басқа және сондай өзіндік шығармашылық өнімдерінің түрі қолданылады: ауызша, бейнелі, материалды, өз бетінше құрылған немесе сыналушының нұсқауы бойынша қайта жаңғырту. ), әсершіл (сыналушы тапсырма алып, бірнеше кешенді практикалық әрекеттерді орындап, оның психологиялық мінезі бойынша тексеріледі), физиологиялық (мұндай жағдайда еріксіздікпен физикалық немесе физиологиялық реакциясының адам ағзасын талдау негізінде психодиагиостика шығарылады).
Қазіргі заман психодиагностикасының тарихы ХІХ ғасырдың І-жартысынан бастау алады. Яғни, сол кезеңнен бастап ең алдымен психология білімінің дамуының клиникалық дамуы басталды. Бұл кезең адам туралы психологиялық эмперикалық білім болады. Талдауда және оны қолануда шешуші рөлді дәрігердің ойымен сипаттайды. Ал бұған дәлел мұнымен негізінен философтар мен жазушылар шұғылданды. Дәрігерлерді емделуі қиын ауру және аурудың неден пайда болғандығы, сондай-ақ сол жылдары әлемдік дамыған елдерінде еңбек алған жан күйзелістерінен болатын аурулар және невроз себептері қатты қызықтырды. Психиатр дәрігерлер Европа клиникаларында ауруларға жүйелі түрде бақылау жүргізе бастады және өз басқару нәтижесін талдап жазып отырды. Бұл уақытта психодиагностика әдісінің бақылау, сұрау құжаттарды талдау сияқты әдістерді жүзеге асады. Бірақ бұл жылдары психодиагностика тұтастай толық құрылды деп айта алмаймыз. Бұл кезеңде психодиагностика әдістемелері тек сандық жағынан сипатталатынын көрсетеді. Психодиагностика әдістемелері сандық көрсеткіштерін алу түрі ХІХ ғ ІІ жартысында жүзеге аса бастады. Осы жылдары атақты неміс психологы Вундтың жетекшілігімен әлемде алғаш рет тәжірибелік психология лабораториясы ашылды. Мұнда психодиагностикалау мақсаттар әр түрлі құралдар мен жабдықтар қолдана бастады. «Диагностика» оқыту тәжірибесіндегі «білім, білік, дағды, іскерлікті тексеру» ұғымын қамтығанымен, одан мазмұны, мақсаты жағынан ауқымды. Білім, білік, дағдыны іскерлікті тексеру тек нәтижені, фактіні ғана көрсетеді. Ал, диагностика бақылау, тексеру, бағалау, статистикалық мәліметтерге талдау, оның даму бағытын айқындау, дидактикалық үрдісті жобалау, яғни педагогикалық жүйенің тұтастығын қамтамасыз ету қызметін атқарады.
Практикалық психодиагностика психологиялық ісәрекеттің ең күрделі және жауапты саласы. Ол арнайы білімділікті, кәсіби шеберлікті талап етеді. Сол себептен психодиагностикада психодиагностқа әлеуметтікэтикалық талаптар қойылады. Олар: психодиагностиканың құпиясын сақтау, психодиагностикалық әдістемелердің негізділігі, тексерілушіге зиян келтірмеу, зерттеу нәтижесінің олар үшін ашықтығы, қорытындылардың обьективтілігі және берілген практикалық ұсыныстардың нәтижелілігі.
Психологиялық диагностиканың сандық әдістері 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап өңделе бастады. Оған арқау болған В. Вундтың әлемдегі ең алғашқы экспериментальды психологиялық лабораторияны ашуы. Бірінші арнайы психометриялық орынды Англияда ағылшын психологы Гальтон ашты. Ол 1884 жылы антропометриялық лабораторияның негізін салды, ондағы мақсат адамның қабілеттері туралы статистикалық мәлімет алу. Бұл лабораторияға келушілер өздерінің қабілеттерін өлшеуге мүмкіндік ала алды және бұл психометрикалық эксперименттен шамамен 10000 адам өтті. Гальтон психологияда статистиканы қолданудың негізін салды. Атап айтқанда, Гальтон 1877 жылы психологияда корреляция әдісін қолдануды ұсынды. Ол өзімен бірлестікте жұмыс істеуге ғалым – математиктерді шақыра бастады. Мысалы: Пирсон, Фишер және т. б. Фишер дисперсионный анализді ойлап тапты, ал ағылшын ғалымы Спирмен факторлық анализді шығарды. Спирмен өзінің классикалық «Объективті түрде анықталған және өлшенген, жалпы интеллект» атты 1904 жылы шыққан еңбегінің арқасында психология тарихына кірілді. Француз ғалымы А. Бине алғаш статистикалыққа негізделген интеллекттік тесттерді өңдеп және 1905 – 1907 жылдары басып шығарды. Кейінірек басқа француз ғалымы Т. Симонмен бірге осы тестті әбден өңдеп қайтадан шығарды және психологиялық диагностика тарихында бұл тест: «Бине – Симон тесті» деп аталды.
Қолданылған әдебиеттер: • Психологическая диагностика. Под ред. Акимовой М. К, Гуреевича К. М. Минск, 2007. • Бурлачук Л. Ф. Псходиагностика личности. Киев, 1989. • Гуреевич К. М. Психологическая диагностика. М, 1990. • Общая психодиагностика Под ред. Бодалева А. А, Столина В. В. М, 1987. • Бурлачук Л. Ф. , Морозов С. М. Словарь по психологической диагностике. Киев, 1989.
Назарларыңызға рахмет!!!
Скачать презентацию Психодиагностика практикалық психологияның бір бағыты ретінде Орындаған Пи
психодиагностика слайд.pptx