Презентация псих. и разв. ч-а каз

«ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ АДАМ ДАМЫУ» бойынша дәрістер жиынтығы Автор психология магистрі аға оқытушы Матаев Берік Айтбаевич

1-1- та ырып. қ Психология п ні, міндеттері мен дістері ә әп ні, міндеттері мен дістеріә ә 11. Психология ылымы жайлы т сінік. ғ ү 2. Психология п ні. ә 3. Психологияны дамуыны негізгі ң ң кезе дері. ң 4. Психологияда ы зерттеулерді ғ ң 4. Психологияда ы зерттеулерді ғ ң дістері. ә 5. азіргі заман ы психологиясыны Қ ғ ң 5. азіргі заман ы психологиясыны Қ ғ ң негізгі салалары.

Психология – психикалық құбылыстардың (жан қуаттарының) пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым. ““ Психология ” термині гректің екі сөзінен тұрады: оның біріншісі –“–“ псюхе ” (жан), екіншісі – “ логос ” ” (сөз, ілім), яғни жан туралы ілім деген мағынаны білдіреді.

Психикалық құбылыстар Психикалық процестер Психикалық қалыптар Психикалық қасиеттер

Психикалы алыпқ қ (кейіп) – адамны т рлі к іл-к йіні ң ү өң ү ңадамны т рлі к іл-к йіні ң ү өң ү ң т ра ты компоненттері (шабыт, ұ қт ра ты компоненттері (шабыт, ұ қ рейлену, абыржу, сергектік, үрейлену, абыржу, сергектік, ү белсенділік, депрессия, стресс аффект ж не т. с. с. ). ә

Психикалы асиеттерқ қ – бір адамды екінші бір адамнан ажырату а негіз болатын е ғ ңажырату а негіз болатын е ғ ң ма ызды, е т рлаулы ң ң ұ ерекшеліктер. — Темперамент — Мінез — абілет Қ — Т л а ба ыттылы ы ұ ғ ғ ғ (д ние ү таным, сенім, ызы ушылы ж не т. с. с. қ ғ қ ә

І — кезең Психология – жан туралы ылым ғ ретінде. Б л психология а екі мы жылдан ұ ғ ң астам уа ыт б рын берілген қ ұ аны тама. қ Жанны болуын адам міріндегі ң ө т сініксіз былыстарды ү құ ңт сініксіз былыстарды ү құ ң барлы ын т сіндіруге тырыс ан. ғ ү қ

ІІ — кезең Психология сана туралы ылым ғ ретінде. ХХ VV ІІ асырда жаратылыстану ғ ылымдарыны дамуымен ғ ң басталды. Ойлау, сезіну, тілей алу сана деп аталды. Негізгі зерттеу дісі адамны зін- зі ба ылап, ә ң ө ө қдісі адамны зін- зі ба ылап, ә ң ө ө қ фактілерді сипаттауы болды.

ІІІ — кезең Психология мінез- лы туралы ылым құ қ ғ ретінде. ХХ асырдан басталады. Психологияны ғ ңХХ асырдан басталады. Психологияны ғ ң міндеті – тікелей к руге болатын ө былыстарды ба ылау, я ни құ қ ғ мінез- лы ты, адамны реакциялары. құ қ ңмінез- лы ты, адамны реакциялары. құ қ ң Адамны ылы ын тудыратын т рткілер ң қ ғ ү есепке алынбады.

ІІ VV — кезең Психология – психиканы ңПсихология – психиканы ң за дылы тары мен ң қ механизмдеріні ңмеханизмдеріні ң фактілерін зерттейтін ылым ретінде. ғылым ретінде. ғ

азіргі заман ы психологиясыны Қ ғ ң негізгі салалары: * Жалпы психология; * Балалар психологиясы; * Салыстырмалы психология; * леуметтік психология; Ә * Медициналы психология; қ * Клиникалы психология; қ * Жас ерекшелік психологиясы; * Дифференциалды психология; * Девиантты психология;

* * Эксперименталды психология; * Е бек психологиясы; ң * За психологиясы; ң * скери психология; Ә * Педагогикалы психология; қ * Этнопсихология; * Диагностикалы психология қ* Диагностикалы психологияқ * Консультациялы психология; қ * Психологиялы а арту; қ ғ * Топ психологиясы; * Т зету психологиясы т. б. ү

Психологияда ы зерттеу дістері: ғ ә

2-та ырып. қ Психика ұғымы 1) объективті шындықты түйсік, қабылдау, елестету, сезім, ерік, ойлау арқылы белсенді бейнелейтін мидың жүйелі қасиеті; 2) адамның жан-дүниесінің сапалық күйі мен сипатын жинақтайтын рухани бірлестігі; 33 ) ) Психика – б л жо ары дамы ан миды ұ ғ ғ ңПсихика – б л жо ары дамы ан миды ұ ғ ғ ң материясы ж не объективті д ниені ә ү ңматериясы ж не объективті д ниені ә ү ң субъективті бейнелеуі.

Адам психикасының айырмашылығы 1)Жануарлардың мінез-құлқы барлық уақытта биологиялық матифтермен байланысты жануарлардың мінез-құлқы негізінде биологиялық қажеттілік жатыр. 2)Жануарлардың мінез-құлқы барлық уақытта тікелей қабылданған стимулдармен ғана анықталады. 3)Жануарларда біреудің тәжірибесін ұғынып, оны басқаларға жеткізу болмайды.

1)Адамның іс-әрекеті күрделі қажеттіліктермен сипатталады. Оларды жоғарғы қажеттіліктер деп атйды. 2)Адамның саналы әрекеті сыртқы ортадан алған әсерлерін ғана анықталмайды. Адам баласы сыртқы ортадағы жағдайларды өте терең бейнелей алады. Олардың себепті байланыстарын да анықтай алады. 3)Еңбек құралдарын жасап, оны пайдалану. Адам баласы еңбек құралдарын боспар бойынша жасап, оны керекті уақытта ғана пайдаланып, сақтап қояды. 4)Қоғамдық тәжірибенің берілуі. Адамдарда, жануарларда да өзіне тән тәжірибесі бар. Бірақ адам баласы ғана қоғамдық тәжірибені иемдене алады. Қоғамдық тәжірибе адамның психикасын жетілдіреді. 5)Сезім ерекшеліктері. Адам да жануар да айналада болып жатқан құбылыстарға өзінің сезімін білдіреді. Бірақ, тек адам ғана қуанышты және қайғылы жағдайларға түрліше жауап қайтарады. 6)Өсу, даму шарты. Адам ел арасында өсіп-дамыса ғана адам бола алады.

Адамның қоршаған ортамен белсенді қарым-қатынасқа түсуі Адамның белгілі бір мұқтаждықты қанағаттандыруға бағытталған белсенді қылықтары Адам іс — әрекетінің белгілі түрімен айналысу арқылы ғана сыртқы ортамен белсенді түрде байланыс жасап, оны шамасынша өзгертіп отырады.

Қаж етті лік Түр ткі Мақс ат Мі нд етӘреке т Ж ағ да й

Ойын іс- рекетіні ә ң психологиялы ерекшеліктері қпсихологиялы ерекшеліктеріқ Ойын – шынды ты тану а, қ ғОйын – шынды ты тану а, қ ғ мінез- лы ты белгілі формаларыны құ қ ң ңмінез- лы ты белгілі формаларыны құ қ ң ң алыптасуына, топты ережелер мен қ қ за дарды ме геруге, бай ау ж не ң ң қ әза дарды ме геруге, бай ау ж не ң ң қ ә сынды к з арасты , адамгершілік қ ө қ ң сенімдерді ж не деттерді ң ә ә ң алыптасуына, еріктік ж не а ыл-ой қ ә қ дамуына ы пал жасайды. қ

Еркін шығармашылық Іс-әрекеттің Белсенді сипаты. Эмоционалдық реңділік. Ойынны психологиялы рылымың қ құ : :

О уды психологиялы қ ң қ ерекшеліктері. О у – іс- рекетті негізгі қ ә ң саласы, е бек процесін ң н тижелі орындау а ажетті ә ғ қ білімді, да ды мен шеберлікті ғ ме герту процесі. ң

О у іс- рекеті – қ ә т л аны ұ ғ ң алыптасуына к мектесетін қ ө леуметтік йымдас ан іс- рекет. ә ұ қ әлеуметтік йымдас ан іс- рекет. ә ұ қ ә О ыту қО ытуқ – адамны индивидуалды ң ерекшеліктері, оны абілеті, ң қерекшеліктері, оны абілеті, ң қ ызы ушылы ы, мінез – қ ғ ғ лы тарыны к ріну процесі. құ қ ң ө

О ыту аспектілері: қ — — мазм нды (о ыту п ндер туралы білімде ұ қ ә к рінетін мазм нды т жірибені дамуы мен ө ұ ә ң алыптасу процесі). қ — операциялы (о ыту практикалы қ қ- операциялы (о ыту практикалы қ қ рекеттерді алыптасу процестері: ә ң қрекеттерді алыптасу процестері: ә ң қ перцептивті, ойлау, мнемикалы , тілдік, қперцептивті, ойлау, мнемикалы , тілдік, қ эвристикалы , орындаушылы ж не т. б. ) қ қ әэвристикалы , орындаушылы ж не т. б. )қ қ ә — мотивациялы (о ыту – т рткілерді оянуы, қ қ ү ң- мотивациялы (о ыту – т рткілерді оянуы, қ қ ү ң жа а т рткілерді алыптасу процесі) ң ү ң қжа а т рткілерді алыптасу процесі)ң ү ң қ — д ниеге к з арас (о ыту – к з арастар ү ө қ қ ө қ- д ниеге к з арас (о ыту – к з арастарү ө қ қ ө қ мен сенімдерді алыптасу процесі); ң қ

Е бекң Е бек ңЕ бекң – материалды ндылы пен рухани құ қ ндылы ты пайда болу н тижесіндегі құ қ ң ә адамны іс — рекет формасы. ң ә Е бек ңЕ бекң – б л т л аны дамуы мен тіршіілк ұ ұ ғ ң ету ж не адам о амыны т тастылы та ы ә қ ғ ң ұ қ ғ шарты. Е бек ң ралдары мен німдері. құ ө К рделінген затты рекеттер белгілі бір ү қ ә т л аны алдына ойыл ан білім, иреушілік ұ ғ ң қ ғ ж не да ды асиеттерінде ал а шы ады. ә ғ қ ғ ғж не да ды асиеттерінде ал а шы ады. ә ғ қ ғ ғ

Білім – шынайылы ты к рінуі мен қ ң ө затты саналы бейнеленуі. Б л іс — ң ұ рекетті н тижесі мен ал ышарттары. ә ң ә ғ Білімні лгілі (к рнекілі) ж не ң ү ө ә т сіндермелі (т сінік, ба ылау, тіл ү ү қ ар ылы айтылу) формалары. қ Да ды ғДа дығ – саналы автоматтандырыл ан ғ рекет. әрекет. ә Да дыны алыптасу этаптары: ғ ң қДа дыны алыптасу этаптары: ғ ң қ таныстурылы , аналитикалы , қ қтаныстурылы , аналитикалы , қ қ ситуативті;

Жатты уғ — рекетті жиі ә ң орындалуы. Индукция (тасымал), жеке интерференция. дет ӘдетӘ – орындалу процесі ажеттілік болып табылатын қ рекет. ә

Икемділіктің мазм ны рт рлі ұ ә ү білімдер мен рекеттер ж йесін ә ү ма сатты ж не эффективті олдану қ ә қ болып табылатын к рделі рекет. ү ә Икемділік рылымда ы құ ғ шы армашылы элемент. ғ қ Икемділікті ңИкемділіктің алыптасуқ жолы: кейінгі жалпыланумен тапсыраны шешу. Икемділікті ерекшелігі ңИкемділікті ерекшелігің – білім, икемділік, жалпыланушылы , негізінде қ орындау.

Адамның іс-әрекетінің даму жүйесін сөз еткенде, біз оның мына төмендегідей іс-әрекеттерінің прогрешіл қайта жасалу аспектілерінің түрлерін айтамыз: 1. Адам іс-әрекетінің филогенетикалық даму жүйесі. 2. Адам түрлі іс-әрекеттер процестер араласа отырып өзінің онтогенезде болатын жеке дамуы. 3. Іс-әрекет түрлерінің өзгеруі және ішінара өз ішінде алмасу. 4. Іс-әрекет диференциялциясы. Бір іс-әрекеттің әлсіреуінен өзге жекелеген дербес іс-әрекетке айналуы.

арым- атынасҚ қ — зара а парат ө қ алмасу, зара рекеттестік жасау, ө әалмасу, зара рекеттестік жасау, ө ә зара атынас жасау. ө қ арым- атынасты рылымы; Қ қ ң құ 1. 1. Коммуникация; 2. 2. Интеракция; 3. 3. Перцепция. 4 4 -та ырып. Адам аралы қ қ-та ырып. Адам аралы қ қ арым- атынастар психологиясы қ қарым- атынастар психологиясық қ

Қарым-қатынас деңгейлері: Макродеңгей (адамның өмірбойы қоршап келе жатқан қарым-қатынас) Мезодеңгей (анықталған, белгіленген бір уақыт мерзіміне қатысты қарым-қатынас) Микродеңгей (бір-екі көрісумен қалатын қарым-қатынас)

Қарым-қатынастың түрлер i: i: 1. 1. Маск ii лл i i қарым-қатынастар ; б; б ii р күнн ii ң ң ii шш ii нде б ii рнеше маска кию. Формалды қарым-қатынас, яғни мұнда маск ii лерд i i пайдаланып сұхбаттасушылардың тұлғалық ерекшел ii гг ii н түс ii нн ii п п ескеруге талпынамыз (сыпайлық, қаталдық, тұйықтық). Шынайы сұхбаттасушыға деген сез ii мдер ii н, эмоцияларын қарым-қатынас барысында көрсетпейд i. i. 22. . Формалды рөлд ii к қарым-қатынас – мұнда сұхбаттасушының тұлғасы мен әлеуметт ii к рөл i i маңызды болып табылады. 33. . II скерл ii к қарым-қатынас – мұнда сұхбаттасушының ii ске деген тұлғалық ерекшел ii гг i, i, мм ii незнез i, i, жасы, көң ii л-күй i i ескер ii ледлед i. i. Сонымен б ii рге оның ii ске деген қызығушылығы мәнд ii к маңызды орын алады. 4. 4. Достардың рухани және тұлғалық қарым-қатынасы – мұнда кез келген тақырыпқа әңг ii ме қозғауға болады, тек сөз арқылы ғана емес жест, мимика арқылы б ii рр ii н-бн-б ii рр i i жақсы түс ii неднед i. i. 55. . Манипулятивт ii к қарым-қатынас сұхбаттасушыдан белг ii лл i i бб ii р р пайда табуға бағытталған. Ол үш ii н сұхбаттасушының тұлғалық ерекшел ii гг ii не байланысты түрл i i әдәд ii стер пайдаланады. 66. Вербалды және вербалды емес қарым-қатынас. .

арым- атынас механизмдеріҚ қ : : — рефлексия; — эмпатия; — идентификация; — децентрация; — стереотипизация; — каузальді атрибуция; — ореол эффектісі.

Рефлексия – арым- атынас а қ қ қ т сушіні бас а адам оны ү ң қ алай абылдайтынын т сінуі. қ қ ү Эмпатия – бас аны уаныш- қ ң қ с йініштерін д рыс сезіне білу ү ұ асиеті. қ

Идентификация — — арым- атынас а т суші адаммен қ қ қ ү зі ді те естіру, сол адамны ө ң ң ңзі ді те естіру, сол адамны ө ң ң ң орнына зі ді оя алу. ө ң қ Децентрация – арым- атынас а қ қ қ – арым- атынас а қ қ қ т суші адамны позициясын ү ң абылдай алу. қ

Стереотипизация – – арым- атынас кезінде адамны қ қ ң жасына, жынысына, лтына, бет ұ лпетіне, дене бітіміне, т. б. атысты ә қ адекватты емес орытынды жасау. қ Каузальді атрибутция – – адамдар туралы алын ан м лімет ғ ә жеткіліксіз бол анда, оны м мкін ғ ң ү рекеттері мен асиеттерін тауып, ә қрекеттері мен асиеттерін тауып, ә қ сол объектіге телу.

Ореол эффектісі –адамды жалпы ба алауда адам туралы ғ а паратты жеткіліксіз кезінде қ ң пайда болатын, оны іс- рекеті ң ә ж не т л алы сапаларын ә ұ ғ қ абылдаудан алатын серлер. қ ә

Қарым-қатынас психологиясы мынандай құбылыстарды зерттейд i: i: адамдардың б ii р-бр-б ii рр ii н қабылдауы және түс ii нуну i, i, елел ii ктеу, сенд ii ру және нандыру, ұйымшылдық немесе жанжалдық, бб ii рр ii ккен ii с-әрекет, тұлғааралық қатынастар.

Қарым-қатынас стратегиясы Ашық-жабық қарым-қатынас. Ашық қарым-қатынаста әр адам өз ii нн ii ң ң көзқарасын жетк ii зе б ii лулу i i және басқалардың позициясын тыңдауға әрдайым дайындық. Ал жабық қарым-қатынас ақпаратқа деген өз ii нн ii ң ң көзқарасын қатынасын жетк ii зе алмауы, қарым-қатынасқа түсуге талпынбауы. Монологты стратегия. Рольд ii к тұлғаарлық стратегия (мұғал ii м-оқушы, үлкен-к ii шш i).

55 -та ырып. қ Зейін. абылдау. Т йсік. Қ ү Зейін – психикалы қЗейін – психикалы қ рекеттерді андай да бір ә ң қ объектіге ба ытталып ғ шо ырлануы. ғшо ырлануы. ғ

Зейін түрлері Ырықсыз зейін Ырықты зейін Үйреншікті зейін

Зейінні физиологиялы негіздерің қ Зейін ми абы ыны функцияларымен байланысты қ ғ ң болады. И. П. Павлов бойынша, уа ытты рбір қ ң ә с тінде ми абы ында андай да бір абат озу а ә қ ғ қ қ қ ғ даяр болады. Б л айма ж йке абатыны индукция ұ қ ү қ ң процесіне с йкес ж реді. ә ү И. П. Павловты “ озуды оптималды алабы” ң Қ ң теориясын А. А. Ухтомскийді доминанта теориясы ң толы тыра т седі. Сырт ы д ниені к птеген қ ү қ ү ң ө тітіркендіргіштеріні ішінде біреуі ми а к бірек ң ғ ө сер етеді де, миды бір алабын аттыра , ә ң қ қсер етеді де, миды бір алабын аттыра , ә ң қ қ к штірек оздырады, осындай алабты доминанта ү қ деп атайды.

ЗЕЙІН АСИЕТТЕРІҚ

абылдауҚ абылдау ҚабылдауҚ – адамны сезім ң м шелеріні тікелей сер ету ар ылы ү ң ә қ заттар мен былыстарды мида ы құ ң ғ т тастай бейнеленуі. ұ

абылдау – бейнелеуді формасына Қ ң байланысты ш т рлі болады: ү ү 1)1) Ке істікті абылдау; ң қ 2)2) Уа ытты абылдау; қ қ 3)3) оз алысты абылдау. Қ ғ қ

абылдау ма сат аҚ қ қ байланысты екі т рі болады: ү — арнайы (ыры ты) абылдау; қ қ — арнайы емес(ыры сыз) абылдау. қ қ абылдау йымдастырылуына Қ ұабылдау йымдастырылуынаҚ ұ байланысты екі т рлі болады: ү йымдаспа ан абылдау; ұ ғ қйымдаспа ан абылдау; ұ ғ қ йымдас ан абылдау (бай ау). ұ қ қ қ

абылдауды физиологиялы Қ ң қ негізі абылдау ҚабылдауҚ – ми абы ыны к рделі анализдік қ ғ ң ү ж не синтездік ызметіні н тижесі. ә қ ң ә абылдауды Қ ңабылдаудыҚ ң физиологиялы негізіне бірнеше қ тітіркендіргіштерді жиынты ы мен оларды ң ғ ңтітіркендіргіштерді жиынты ы мен оларды ң ғ ң арым- атынасында пайда болатын уа ытша қ қ қ нерв байланыстары жатады. М ны И. П. ұнерв байланыстары жатады. М ны И. П. ұ Павлов атынас рефлексі деп ата ан. қ ғПавлов атынас рефлексі деп ата ан. қ ғ абылдау ҚабылдауҚ – т йсіктегідей бір анализаторды ү ң ана ызметі емес, бірнеше анализаторларды ғ қ ңана ызметі емес, бірнеше анализаторларды ғ қ ң бірлесіп ызмет істеуіні н тижесі. қ ң әбірлесіп ызмет істеуіні н тижесі. қ ң ә

абылдауды негізгі асиеттеріҚ ң қ Қабылдау тұтастылығы Қабылдау Константылы лығы Қабылдау Мағыналы лығы Қабылдаудағы апперцепцияҚабылдаудың заттылығыҚабылдау Таңдамалы лығы Қабылдау қасиеттері

Т йсікү сырт ы д ние заттары мен былыстарыны қ ү құ ңсырт ы д ние заттары мен былыстарыны қ ү құ ң жеке асиеттеріні сезім м шелеріне тікелей қ ң ү сер етуінен пайда бол ан мида ы ә ғ ғ бейнеленуі. Сезім м шелері үСезім м шелеріү — б л сырт ы орта ұ қ информацияларын бас ми ыртысына қ жеткізуші механизм. Т йсік к мегімен адам санасы заттар мен ү ө былыстарды негізгі сырт ы белгілерін, ішкі құ ң қ м ше жа дайларын бейнелейді. ү ғм ше жа дайларын бейнелейді. ү ғ Т йсікті физиологиялы негізі — ү ң қ анализаторларды іс- рекеті болып табылады. ң ә

Анализатор рылымықұ 1)1) Орталы ж йке ж йесіні қ ү ү ңОрталы ж йке ж йесіні қ ү ү ң перефериясында ы тітіркенуді абылдаушы ғ қ нервтік апаратты рецепторлар; қ 2)2) ткізуші нерв жолдары, рецепторларда ы Ө ғткізуші нерв жолдары, рецепторларда ы Ө ғ озуларды лкен ми жарты шарларыны қ ү ңозуларды лкен ми жарты шарларыны қ ү ң с йкес б лімдеріне жеткізеді; ә ө 3)3) Анализаторларды орта ы ми ыртысыны ң ңғ қ ңАнализаторларды орта ы ми ыртысыны ң ңғ қ ң б лімдерінде рецепторлардан т скен ө ү сигналдарды “ деу” ж реді. өң ү

Т йсік классификациясы ж не т рлеріү ә ү Рецепторлар а тітіркендіргіштерді сер ету ғ ң ә сипатына байланысты т йсік ш топ а ү ү қ б лінеді: ө 1. 1. Экстрорецептивті – сырт ы орта заттар мен қ былыстарын бейнелейтін т йсіктер (к ру, құ ү өбылыстарын бейнелейтін т йсіктер (к ру, құ ү ө есту, д м сезу, тактилді т. с. с. ); ә 2. 2. Интерорецептивт і — ішкі м шелерді ү ңі — ішкі м шелерді ү ң жа дайын бейнелейтін т йсіктер (ауыр анды ғ ү ғ сезу, тепе-те дік, жылдамды т. с. с); ң қ 3. 3. Проприоцептивті – денені оз алысын ң қ ғ бейнелейтін т йсіктер (б лшы ет оз алыс ү ұ қ қ ғ т йсіктері). ү

Т йсік асиеттеріү қ Анализаторда нерв озуын тудыра алатын қ тітіркендіргішті минималды к ші т йсікті т менгі ң ү ү ң ө табалдыры ы деп аталады. ғ Т йтікті айырма сезгіштігі дегеніміз – тітіркендіргішті ү ң ңТ йтікті айырма сезгіштігі дегеніміз – тітіркендіргішті ү ң ң сапасы мен к шін аны тайды. ү қ Анализаторларды сезімталды ы здіксіз ж не за ң ғ ү ә ұ қАнализаторларды сезімталды ы здіксіз ж не за ң ғ ү ә ұ қ уа ыт бойы сер еткен тітіркендіргіш негізінде жо арлауы қ ә ғ немесе т мендеуі адаптация деп аталады. ө Бір тітіркендіргішті серінен бірнеше т йсікті пайда ң ә ү ң болуын синестезия былысы дейді. құ Сезім м шелеріні бір-біріне серлерінен сезгішті ү ң ә ңСезім м шелеріні бір-біріне серлерінен сезгішті ү ң ә ң артуын синсебилизация деп атайды. Тітіркендіргіш сері то тал анына арамай, аз ана уа ыт ә қ ғ қ ғ қ болса да т йсікті з к шінде алатын кездерін бір ізді ү ң ө ү қ образдар деп атайды.

6-та ырып қ Ойлау туралы жалпы түсінік Ойлау – заттар мен құбылыстардың жалпы сипаттарын, олардың арасындағы табиғи байланыстары мен қатынастарын бейнелейтін психикалық процесс. Ойлау – таным процестерінің ішіндегі ең биік сатыда тұрған жоғарғы процесс. Ойлау дегеніміз шындықты жалпылап бейнелеу болғандықтан, ол адамның іс-тәжірбиесіне сүйене отырып, ойлау ісін атқарады.

Ойлау т рлері: ү 11. Ойлау формасы бойынша ш т рге ү ү б лінеді: ө К рнекі рекеттік ойлау; ө ә К рнекі бейнелік ойлау; ө Абстрактылы логикалы ойлау. қ 2. М селелерге атысты екі т рге ә қ ү б лінеді: ө Теориялы ойлау; қ Практикалы ойлау. қ

3. Аны талуына атысты екі қ қ т рге б лінеді: ү ө диструктивті ойлау; интуитивті ойлау. 4. Оригиналдылы ына ғ байланысты екі т рге ү б лінеді: ө репродуктивті ойлау; продуктивті ойлау.

Ойлау операциялары Анализ (талдау); Синтез (жина тау); қ На тылау; қ Жалпылау; Салыстыру; Абстракция.

Ойлау формалары Ұғым Пікір Ой қорытындылары : : 1. 1. Индуктивтік 2. 2. Дедуктивтік Логика

Ойлау әдістері Талдау Біріктіру Салыстыру Дерексіздендіру Нақтылау Қорыту

Ойлауды физиологиялы ң қ негізі Ойлауды ңОйлаудың физиологиялы негізі қ И. П. Павловты бірінші ж не екінші ң ә сигналдар ж йесі ж ніндегі іліміне ү ө байланысты т сіндіріледі. ү Ойлау – ми абы ыны к рделі формада ы қ ғ ң ү ғ анализдік – синтездік ызметіні н тижесі, қ ң әанализдік – синтездік ызметіні н тижесі, қ ң ә м нда екінші сигнал ж йесіні уа ытша ұ ү ң қ нерв байланыстары жектеші р л ат арады. ө қ

С йлеуө С йлеу – адамдар арасында ө арым- атынас жасау қ қ шін тілді олдануы. ү қ Тіл – арым- атынас қ қ ралы. құ

С йлеуді асиеттері: ө ң қ — Мазм ндылы ы; ұ ғ — Т сініктілігі; ү — серлігі; Ә — Ы палдылы ы. қ ғ

С йлеу функциясы: ө 1)1) К рсету функциясы; ө 2)2) сер ету функциясы; Ә 3)3) Та айындау функциясы; ғ 4)4) А параттау функциясы қА параттау функциясық

С йлеуді т рлері: ө ң ү Монологты с йлеу; ө Диалогты с йлеу; ө Ауызша с йлеу; ө Жазбаша с йлеу; ө Іштей с йлеу; ө Эгоцентрлік с йлеу өЭгоцентрлік с йлеуө. .

С йлеуді физиологиялы негізі: ө ң қ 1)1) Перифериялы ж йелер; қ ү 2)2) Екінші сигналдар ж йесі; ү 3)3) Ми абы ында ы с йлеу қ ғ ғ ө орталы тары; қ 4)4) С йлеу механизмдері өС йлеу механизмдеріө

7 7 Та ырыпқ Ес. Ес Ес – сырт ы орта заттары мен қ былыстарыны адам миында құ ң са талып, айтадан қ қ жа ыртылып, танылып, ңғжа ыртылып, танылып, ңғ мытылуын бейнелейтін процесс. ұ Ес – к рделі психикалы процесс. ү қ

Ес процестері Есте қалдыру Есте сақтау Қайта жаңғырту Тану Ұмыту

Ес т рлеріү Логикалық ес Механикалық ес Ырықсыз ес Ырықты ес Эмоционалды ес Қозғалыстық ес. Сөздік логикалық ес. Көрнекі Бейнелік ес Естің түрлері

Ес асиеттеріқ Есті к лемі – б л есті интегралды ң ө ұ ң сипаттамасы, санды к рсеткіштерді береді, қ өсипаттамасы, санды к рсеткіштерді береді, қ ө ш процесті амтиды: еске алдыру, еске ү қ қ са тау, айта жа ырту. қ қ ңғ Есті жылдамды ы – адамны еске ң ғ ң алдыру, еске са тау, айта жа ырту қ қ қ ңғ кезінде инфоормацияны деп, олдана алу өң қ абілеті. қ Есті д лдігі – еске алдыру, еске са тау, ң ә қ қЕсті д лдігі – еске алдыру, еске са тау, ң ә қ қ айта жа ырту процестеріні сапалы қ ңғ ң к рсеткішін сипаттайды. ө

Есті за ты ың ұ қ ғ – адамны белгілі бір уа ыт ң қ арасында ажетті информацияны стай алу қ ұ абілеті. Есті осы асиетіне байланысты ес қ ң қ процесін шке б леді: ү ө 1)1) за мерзімді ес Ұ қза мерзімді есҰ қ – бірнеше айталаудан қ кейін инфомацияларды за мерзімге са тау; ұ қ қ 2)2) ыс а мерзімді ес- Қ қыс а мерзімді ес-Қ қ ыс а уа ытты қ қ қ қ абылдауда еске са тау мен еске қ қ абылдауды аз ана уа ыт алуы; қ ң ғ қ 3)3) Оперативті ес- андай да бір қ информацияны немесе материалды ң ңинформацияны немесе материалды ң ң м селені шешіп бол ан а дейінгі еске ә ғ ғм селені шешіп бол ан а дейінгі еске ә ғ ғ алдырылып, мытылуы. қ ұ

иялҚ Қиял – сырты орта заттары мен құбылыстарын өзгертіп бейнелеу, табиғатта жоқ заттың бейнесінің жасалынуы.

иялды жасалынуыны негізгі т рт Қ ң ң ө т сілі бар: ә Схематизация; Аглютинация; Типизация; Гиперболизация. иялды физиологиялы негізі Қ ң қиялды физиологиялы негізіҚ ң қ Ми абы ында ы іздердегі озу, қ ғ ғ қМи абы ында ы іздердегі озу, қ ғ ғ қ тежелу, иррадиация.

иялды т рлеріҚ ң ү 1. 1. Ыры ты иял (активті иял) қ қ қЫры ты иял (активті иял)қ қ қ 2. 2. Ыры сыз иял (пассив иял) қ қ қЫры сыз иял (пассив иял)қ қ қ 3. 3. Арман 4. 4. Шы армашылы иял ғ қ қШы армашылы иялғ қ қ 5. 5. Жасампаз иял қЖасампаз иялқ

Елес — сырт ы д ние заттары қ үЕлес — сырт ы д ние заттары қ ү мен былыстары сезім құ м шелеріне сер ету ар ылы ү ә қ жасалын ан на ты ғ қ бейнелеріні айта жа ыру ң қ ңғ процесі.

Елесті процесс ретіндегі функцияларың 1)1) Сигналды — ми абы ында динамикалы қ қ ғ қСигналды — ми абы ында динамикалы қ қ ғ қ стеротиптерді пайда болуымен байланысты; ң 2)2) Реттеуші – зат пен былыс жайлы құ информацияларды осы ша а байланысты ң ққ на ты іс- рекетте пайдалысын, керектісін қ ә та дай алу; ң 3)3) К іл-к йді алып а келтіруші — сырт ы өң ү қ қ қ д ниені серінен адам организіміні ү ң ә ңд ниені серінен адам организіміні ү ң ә ң ба дарлануы ар ылы к рінеді. ғ қ ө

Елестерді физиологиялы негізі: ң қ лкен жарты шарларды абы ында ы іздер Ү ң қ ғ ғ болып табылады. Елес т рлері: ү • Анализаторлар бойынша; • Жалпылау д режесі бойынша: а) ә бірегей елес; б) жалпы. • Ерік к шіні к ріну д режесі бойынша: ү ң ө әЕрік к шіні к ріну д режесі бойынша: ү ң ө ә а) ыры ты; б) ыры сыз. қ қ • за ты ы бойынша: а) ыс а мерзімді Ұ қ ғ қ қ елес; б) за мерзімді елес; в) ұ қ оперативті елес.

88 -та ырыпқ Ерік турлы т сінік. үЕрік турлы т сінік. ү Ерікті функциялары. ң Т л аны еріктік асиеттері. ұ ғ ң қ Ерікті т рбиелеу. әЕрікті т рбиелеу. ә Ерік – б л адамны з мінез- л ын саналы ұ ң ө құ қ реттеу абілеті, зіні барлы к шін қ ө ң қ ү ойыл ан ма сат а жетуге ба ыттау. қ ғ қ қ ғ

Ерік – іс — рекетті саналы реттелуіне ә ң негізделген психиканы ерекше ң формасы. Іс — рекетті орындау ә т л аны іс — рекет элементтерін ұ ғ ң әт л аны іс — рекет элементтерін ұ ғ ң ә йымдастыруы ж не бас аруы болып ұ ә қ табылады, я ни іс- рекет процесін ж не ғ ә ә зін бас ару. Еріктік іс — рекет т л а ө қ ә ұ ғ асиеттерімен ( мірлік тілекпен, қ өасиеттерімен ( мірлік тілекпен, қ ө мтылыстармен, сенімдермен ж не ұ ә т. б. ), іс — рекетті мазм нымен, мірлік ә ң ұ ө жа дайлармен детерминанттал ан. ғ ғжа дайлармен детерминанттал ан. ғ ғ

Ерік функциялары : : Т рткілер мен ма саттарды та дау; ү қ ң Мотивацияны жетіспеушілігінен немесе ң к птігі кезінде рекетке итермелеуді реттеу; ө ә Адам орындайтын адекватты рекеттер ә ж йесіне психикалы процестерді ү қ йымдастыру; ұ ойыл ан ма сат а жетуде кедергілерді Қ ғ қ қ же уге ба ыттал ан психикалы ж не ң ғ ғ қ ә физикалы м мкіндіктерді мобилизациялау. қ ү

2. 2. Еріктік рекеттер ә т рлері : ү — ыры ты ; қ — ыры сыз ; қ — арапайым; қ — к рделі. ү- к рделі. ү

Еріктік іс- рекеттерді рылымыә ң құ : : Саналы ма саттарды ойылуы ( марлы , қ ң қ құ қСаналы ма саттарды ойылуы ( марлы , қ ң қ құ қ тілек, талпыныс); Шешім абылдау (мотивтер к ресі, бас а қ ү қ талпыныстарды пайда болуы); ң Жоспарлау ж не йымдастыру (т сілдер мен ә ұ ә ралдарды та дау, орындауды бірізділігін құ ң ң орнату, ішкі ж не сырт ы кедергілерді есепке ә қ алу), орындау. Мотивтерді ішкі к ресі еріктік актті пайда болуы ң ү ң мен іске асу шарты ретінде к рінеді. ө

Ерікті амал кезе дерің ң Мақсат және оған жетуге ұмтылу Мақсатқа жету мүмкіншіліктерін түсіну Ниет тілектердің пайда болуы Ниеттер тартысы және оның біреуін қалау Тоқтамға келу үшін мүмкіншіліктердің біреуін қалау Тоқтамға келген шешімді орындау

Ерік сапалары : : ма сат а мтылыс; қ қ ұ принциптілік; дербестік; инициативалы ; қ шешім абылда ышты ; қ ғ қ табандылы ; қ йымдас анды ; ұ қ қйымдас анды ; ұ қ қ батылды ; қбатылды ; қ т ртіптілік. ә

ЭМОЦИЯ Эмоция латын тілінен аудар анда ‘emoveo’, я ни ғ ғ — обалжу деген ма ынаны қ ғ білдіреді. Эмоция – б л адамны ұ ңЭмоция – б л адамны ұ ң айналада ы мір ғ ө шынды ына ж не з ғ ә ө басына деген зіндік ө арым- атынасы қ қарым- атынасық қ. .

Эмоция — адамны мінез- л ына, ң құ қ іс- рекетіне, пікіріне ә ана аттануы немесе қ ғ ана аттанбауынан к рінеді. қ ғ өана аттанбауынан к рінеді. қ ғ ө Егер ажеттілік процесі қ ана аттанатын болса, онда қ ғана аттанатын болса, онда қ ғ адам жа ымды эмоциялы к й ғ қ ү кешеді, егер, керісінше ана аттанбаса онда жа ымсыз қ ғ ғ к й кешеді үк й кешедіү. .

Эмоция т йсік, абылдау немесе ү қ ойлау сия ты санада ы қ ғ на тылы ты бейнелеуді бір қ қ ң т рі болып саналады. Біра эмоция ү қ заттар мен былыстарды тек құ ң зін ана бейнелеп оймайды, ө ғ қзін ана бейнелеп оймайды, ө ғ қ оларды субъектіге атынасын ң қоларды субъектіге атынасын ң қ ж не ажеттіліктеріні ә қ ңж не ажеттіліктеріні ә қ ң ма ыналылы ы мен іс- рекетті ғ ғ ә ңма ыналылы ы мен іс- рекетті ғ ғ ә ң т рткілерін к рсетеді ү өт рткілерін к рсетедіү ө. .

Шаттану –м , рей мен ор у, ұң ү қ қ масаттану, кіну осыларды барлы ы ө ң ғмасаттану, кіну осыларды барлы ы ө ң ғ адамны тітіркендіргіштерге ңадамны тітіркендіргіштерге ң психикалы реакциясыны т рлерін қ ң ү к рсетеді. Осы реакцияларды р адам ө ә субъективті абылдайды да ерекше қ эмоциялы к й кешеді. Сонымен атар қ ү қэмоциялы к й кешеді. Сонымен атар қ ү қ адамны эмоциялы сферасы рт рлі ң қ ә ү бол анымен оны т л адан б лек арай ғ ұ ғ ө қ алмаймыз.

Эмоцияны негізгі ң асиеттері қасиеттеріқ Эмоцияны субъективтілігі; ң Эмоцияны полярлылы ы; ң ғ Эмоцияны фазалы ы ң ғЭмоцияны фазалы ың ғ. .

Эмоцияны субъективтілігі-ң адамда ы барлы психикалы ғ қ қадамда ы барлы психикалы ғ қ қ былыстар субъективті құ болады, ол адамны мірлік ң ө т жірибесіне, жа дайына, ә ғт жірибесіне, жа дайына, ә ғ станымдарына байланысты ұ болады, біра субъективтілік қ эмоцияда ерекше а арылады. ңғ

Эмоцияны кейбір т рлерін адам тежеп ң ү стай алады да, сырт к рінісі м лдем ұ ө ү арама- айшы к рініс алуы ы тимал. қ қ ө қ Эмоцияны субъективтілігіні е бір ң ң ң негізгі ерекшелігі ол бір жа дайда р ғ ә адам р т рлі эмоциялы к й кешеді, ә ү қ үадам р т рлі эмоциялы к й кешеді, ә ү қ ү ал сас к йзелістеріні зінде де ұқ ү ң ө айырмашылы тар болады. Кей кездері қ біз з к йзелісімізді с збен жеткізе ө ү ө алмаймыз, б дан иллюзия пайда ұ болуы м мкін, я ни адамны на тылы ү ғ ң қ мірден шетте алу сезімі болады. ө қ

Эмоцияны полярлылы ың ғ — оны зі ң ө эмоцияны аны тамасынан бас ң қ алады, я ни ана аттану мен ғ қ ғ ана аттанбау ажеттіліктеріні қ ғ қ ңана аттанбау ажеттіліктеріні қ ғ қ ң а ымды процесі. Барлы ғ қ қа ымды процесі. Барлы ғ қ қ эмоцияларды «о » ж не «теріс» ң ң әэмоцияларды «о » ж не «теріс» ң ң ә полярлылы ы болады: ана аттану – ғ қ ғ ана аттанбау; уаныш-м , қ ғ қ ұң к ілді-к ілсіз т. с. с. өң өңк ілді-к ілсіз т. с. с. өң өң

Сонымен эмоциялы тол аныстар бір қ ғ текті болмайды. Бір объектіні зі ң өтекті болмайды. Бір объектіні зі ң ө біріне бірі айшы келген рт рлі қ ә ү сезімдік к йді пайда етеді. Б ндай ү ұ былыстар амбивалентті (екі жа ты) құ қ деп аталады. Б ндай жа ыдай адамды ұ ғ т ра ты алып пен на ты о и а а ұ қ қ қ қ ғ ғ байланысты оны сезімі арасында ы ң ғбайланысты оны сезімі арасында ы ң ғ айшылы тан туындайды, мысалы, қ қ махаббат пен ыз аныштан туындайтын қ ғ шпенділік екеуі бірге ж реді. ө ү

Эмоцияны фазалы ың ғ — эмоцияны ң динамикасына байланысты болады. Бір эмоциялы жа дайды қ ғ ңболады. Бір эмоциялы жа дайды қ ғ ң зінде ысым-б се дік, озу мен – ө қ ә ң қ тынышталу. Мысалы, ашу немі үтынышталу. Мысалы, ашу немі ү ай ын озу т рінде болады да қ қ үай ын озу т рінде болады да қ қ ү ана аттану мен тынышталу қ ғ байланысты болады.

ЭМОЦИЯНЫ ЖІКТЕЛУІ: Ң — — стресс; — фрустрация; — к іл-к й; өң ү — сезім; — аффект.

Аффект — ( «аффект» — с зіні ө ң ма ынасы жалпы ал анда ғ ғма ынасы жалпы ал анда ғ ғ ана аттануды рт рлілігі, қ ғ ң ә үана аттануды рт рлілігі, қ ғ ң ә ү ауырсыну, тілек) – ол эмоцияны ңауырсыну, тілек) – ол эмоцияны ң бірте-бірте к шеюінен к рінеді. ү ө Аффект б л – ыс а мерзімді, ұ қ қАффект б л – ыс а мерзімді, ұ қ қ б р етпе, те к шті эмоциялы ұ қ ө ү қб р етпе, те к шті эмоциялы ұ қ ө ү қ реакция. . .

Стресс — б л к тпеген шытырман ұ ү жа дайда туатын эмоциялы к й. ғ қ үжа дайда туатын эмоциялы к й. ғ қ ү ауіп- атер жа дайында ы Қ қ ғ ғ рекеттер, жылдам шешімге келу ә ажеттілігі, ауіп т нген с ттегі қ қ ө ә реакция, к рт згерген жа дайда ы ү ө ғ ғреакция, к рт згерген жа дайда ы ү ө ғ ғ мінез- лы стресстік к йлер құ қ үмінез- лы стресстік к йлер құ қ ү болып табылады

К іл к й өң ү – адамны барлы тол аныс ң қ ғ тебіреністері мен рекетіне беретін ә өңтебіреністері мен рекетіне беретін ә өң за эмоциялы к й. К іл к йлеріні бір ұ қ қ ү өң ү ң алыпта са талу уа ыты р алай қ қ қ ә қ болады. ткінші ж не т ра ты болып Ө ә ұ қ екіге б лінеді. ө * ткінші к іл к й ол — ыс а мерзімді Ө өң ү қ қ к іл к й. өң ү * Т ра ты к іл к й – ол адамны ұ қ өң ү ң* Т ра ты к іл к й – ол адамны ұ қ өң ү ң мінез- л ына бірнеше к н, бірнеше апта құ қ ү бойы бере алады. өң

Фрустрация — т ра ты жа ымсыз ұ қ ғ эмоциялы к йге душар ететін , шектен қ ү ас ан ана аттанбаушылы қ қ ғ қас ан ана аттанбаушылы қ қ ғ қ фрустрацияны , я ни сана мен рекетті ң ғ ә ң б зылуыны негізі болады. Тілке, ма сат, ұ ң қб зылуыны негізі болады. Тілке, ма сат, ұ ң қ мотивті ж зеге аспауыны б рі ң ү ң ә фрустрация ту ыза бермейді. Фрустрация ғфрустрация ту ыза бермейді. Фрустрация ғ ана аттанбаушылы д режесі адамны қ ғ қ ә ң т зімін тауысарлы тай бол ан жа дайда ө қ ғ ғт зімін тауысарлы тай бол ан жа дайда ө қ ғ ғ к рініс береді. өк рініс береді. ө

СЕЗІМ Сезім дегеніміз — б л адамны ұ ң орша ан болмыс заттары ж не қ ғ әорша ан болмыс заттары ж не қ ғ ә былыстарымен атынас жасауынан құ қбылыстарымен атынас жасауынан құ қ туында ан р илы формада к рініс ғ ә қ ө беретін тол аныс, к йзелістері. ғ үберетін тол аныс, к йзелістері. ғ ү Сезімдер организімде ж ріп жататын ү ерекше процестермен байланысты. Б л процестерді к зі негізінен сырт ы ұ ң ө қ д ние згерістерінде, дегенмен, олар ү ө б кіл дене рекет имылына сер ү ә қ ә етеді.

Сезімдер: намды сезімдерҰ – ажеттіліктері қ ана аттан ан қ ғ ғана аттан анқ ғ ғ Жа ымсыз сезімдер ғЖа ымсыз сезімдерғ – ажеттеліктерді қ ң ана аттанбауынан қ ғ ажеттіліктерді де гейіне байланысты Қ ң ң сезімдер: арапайым: ашу, ор ыныш, уайым, ыз аныш, Қ қ қ қ ғарапайым: ашу, ор ыныш, уайым, ыз аныш, Қ қ қ қ ғ к ндеушілік үк ндеушілікү К рделі үК рделіү — Моральды , эстетикалы , қ қ интеллектуалды

Моральды сезімдер -қ о ам қ ғ талабына орай адамны з ң ө мінезіне лайы қ қмінезіне лайы қ қ еместігін сезінген к іл-к йді өң ү білдіреді. Принципі мен жалпы негізі – белгілі бір о амды қ ғ қ экономикалы сатыларда қ леумет м шесінде ә ү алыптасып отыратын қалыптасып отыратын қ мінез- лы к ріністері құ қ өмінез- лы к ріністеріқұ қ ө. .

Эстетикалы сезімдер қ – объектив шынды ты бейнелеп, оны семдігі мен қ ң әшынды ты бейнелеп, оны семдігі мен қ ң ә с лулы ын, жарамсызды ы мен ұ ғ ғс лулы ын, жарамсызды ы мен ұ ғ ғ сенімділігін абылдап, о ан серленудегі қ ғ әсенімділігін абылдап, о ан серленудегі қ ғ ә к іл к й. семдікті абылдап о ан өң ү Ә қ ғ с йсіну, л зз ттану, рухани к шін ү ә ә ү арттыру сезімі — адамны мір ң ө тіршілігнде біртіндеп алыптасатын қ жа дай. ғ

Интеллектуалды сезім — адамның таным рекетімен байланысты. ә Шы армашылды пен нерге деген к іл ғ қ ө өң – к й атынасынан туындайды. Адамны ү қ ң– к й атынасынан туындайды. Адамны ү қ ң шынды ты тану а деген а ыл-ой сезімі қ ғ қ е алдымен та данудан басталады. Ал ң ң та дану адамды жетелеуге итереді де, ңта дану адамды жетелеуге итереді де, ң ізденімпаз рекетін тудырады. Іздену ә барысында адам дамиды.

марлы Құ қ – адамны белсенді ң іс- рекетін оятатын к шті сезім. ә ү Эмпатия — ай ы асіретті қ ғ қ — ай ы асіретті қ ғ қ жа дайлар мен иыншылы тар а ғ қ қ ғжа дайлар мен иыншылы тар а ғ қ қ ғ шыра ан згелерге жанашырлы ұ ғ ө қшыра ан згелерге жанашырлы ұ ғ ө қ білдіріп, оларды алін з басы а ң қ ө ң т скендей сезіну. ү

9-та ырыпқ. . Т л а психологиясыұ ғ 1. Т л а туралы жалпы т сінік. ұ ғ ү а) адам дамуы мен т л аны алыптасуында ы ұ ғ ң қ ғ биологиялы ж не леуметтік қ ә ә компонентеріні р лі туралы. ң ө б) А. Н. Леонтьев концепциясы мен бас а т л а қ ұ ғ теорияларында ы индивид пен ғ индивидуалды т сінігі. қ ү 2. 2. Психологиялы рылым ж не т л аны қ құ ә ұ ғ ңПсихологиялы рылым ж не т л аны қ құ ә ұ ғ ң ба ытталы ы. ғ ғ 3. ажеттіліктер т л аны белсенділігіні Қ ұ ғ ң ң 3. ажеттіліктер т л аны белсенділігіні Қ ұ ғ ң ң айнар к зі ретінде. қ ө 4. Т л аны алыптасу факторлары. ұ ғ ң қ

11. . а) Адам асиеттері: таби и ж не қ ғ ә леуметтік, туа берілген ж не ә ә ж ре алыптас ан, ү қ қж ре алыптас ан, ү қ қ индивидуалды ж не жалпы, әиндивидуалды ж не жалпы, ә анатомо – физиологиялы , қанатомо – физиологиялы , қ психологиялы ж не т. б. болып қ ә келеді.

1. 1. б) А. Н. Леонтьев концепциясы бойынша: Индивид – биологиялы эволюция німі, қ ө адам т ріні кілі. ү ң ө Индивидуалдылы қИндивидуалдылық – т л аны ұ ғ ң айталанбас зіндік лгіде ая талатын қ ө ү қ психологиялы ерекшеліктеріне сас қ ұқ жа ы. ғ Т л а ұ ғТ л аұ ғ – о амды атынастарда тарихи қ ғ қ қ процестерде объект ж не субъект ә ретіндегі саналы адам

2) 2) Т л а рылымы – т л а ұ ғ құ ұ ғ асиеттеріні бірлік қ ң ж йесінде үж йесіндеү. . Биологиялы рылымы қ құБиологиялы рылымық құ – – индивид ретіндегі адам асиеттеріні ж йесі: жыныс, жас, қ ң үасиеттеріні ж йесі: жыныс, жас, қ ң ү ж йкелік – физиологиялы ү қж йкелік – физиологиялы ү қ асиеттер, физикалы қ қасиеттер, физикалы қ қ м ліметтер, темперамент әм ліметтер, темпераментә. .

Психологиялы рылымы қ құ : : психикалы таным процестері, қпсихикалы таным процестері, қ т л аны эмоционалды – ұ ғ ң еріктік асиеттері. қ леуметтік рылымы Ә құ – – т л аны о амды т жірибесі: ұ ғ ң қ ғ қ әт л аны о амды т жірибесі: ұ ғ ң қ ғ қ ә білімі, шеберлік, да дылар ғбілімі, шеберлік, да дыларғ. .

Т л аны ба ыттылы ыұ ғ ң ғ ғ — мірлік ө ма саттар, т рткілер, ызы ушылы тар, қ ү қ ғ қма саттар, т рткілер, ызы ушылы тар, қ ү қ ғ қ бейімделулер, идеалдар, д ние ү к з арасы, сенімі, мінез ж не ө қ ә абілеттер. қ Т л а рылымы ұ ғ құТ л а рылымыұ ғ құ динамикалы, йткені ө т л а асиетітері немі даму стінде ұ ғ қ ү ү болады. Т л аны ба ытталы ы ұ ғ ң ғ ғТ л аны ба ытталы ыұ ғ ң ғ ғ оны ң ма сатында, болша ты жоспарында, қ қ қма сатында, болша ты жоспарында, қ қ қ талаптануында, леуметтік ә позицияларында к рінеді өпозицияларында к рінедіө. .

3) 3) Т л а белсенділігіні айнар ұ ғ ң қ к зі – ажеттіліктер. ө қ ажеттілік ҚажеттілікҚ – на ты мір қ ө шарттары мен дамуына ажет қ болатын т л аны жа дайы. ұ ғ ң ғболатын т л аны жа дайы. ұ ғ ң ғ ажеттіліктер ҚажеттіліктерҚ – туындауына байланысты: тарихи ж не ә м дени; ә

Т л аны даму де гейі байланысты: ұ ғ ң ң биогендік, зіндік бекітілуі, зіндік ө ө дамуы, о амды – саяси, қ ғ қдамуы, о амды – саяси, қ ғ қ адамгершіліктер; ана аттану сипатына байланысты: Қ ғана аттану сипатына байланысты: Қ ғ материалды ж не рухани болып ә б лінеді. ө Е бекке ажеттілік – т л аны ң қ ұ ғ ңЕ бекке ажеттілік – т л аны ң қ ұ ғ ң ма ызды ажеттілігі. ң қ

Сенім – к з араспен с йкес ө қ ә іс- рекет жасауды саналы ә ң т рткісі. ү Талпыныс – ажетті жа дай қ ғ тудырдуды саналы т рткісі. ң ү ызы ушылы Қ ғ қызы ушылыҚ ғ қ – танымны ң саналы т рткісі. ү

4) 4) Т л аны алыптасу факторларыұ ғ ң қ : : т ым уалаушылы , орта (микро –ж не ұқ қ қ ә макро- ), о у ж не т рбие, іс — рекет. қ ә ә ә Негізгі фактор – леуметтік – тарихи ә т жірибені ме геруге ба ыттал ан ә ң ғ ғ іс- рекет. ә Т л аны алыптасуы интериоризация ұ ғ ң қ к мегімен ж зеге асатын леуметтену ө ү ә болып табылады.

10-та ырып. Темпераментқ Темперамент жайлы т сінік, ү жайлы т сінік, ү темпераментті физиологиялы ң қтемпераментті физиологиялы ң қ негіздері. Темперамент асиеттері қТемперамент асиеттеріқ. . Темперамент т рлері үТемперамент т рлеріү ж не оларды ә ң психологиялы сипаттамалары. қ

1. Темперамент – б л ұ психикалы іс — ректті қ ә ңпсихикалы іс — ректті қ ә ң динамикасын к рсететін ө т л аны индивидуалды ұ ғ ң – психикалы қ– психикалы қ асиеттеріні қ ңасиеттеріні қ ң жиынты ы. ғ

Темпераментті физиологиялы ң қ негізі ж йке ж йесіні жалпы типі ү ү ң болып табылады. И. П. Павловты ңболып табылады. И. П. Павловты ң жо ары ж йке іс — рекеті типтері ғ ү ә жайлы ілімі: озу ж не тежелу Қ ә процестеріні к ші ң үпроцестеріні к шің ү. озу ж не тежелу Қ ә процестеріні ңпроцестеріні ң тепе те дігі оз алымпазды ы ң Қ ғ ғте дігі оз алымпазды ың Қ ғ ғ – – процестерді алмасу жылдамды ы. ң ғпроцестерді алмасу жылдамды ы. ң ғ Негізгі 2 типті с йкес келуі: ң әНегізгі 2 типті с йкес келуі: ң ә лсіз ж не ә ә к шті. үк шті. ү

К шті тип 3 форма а ие: салма ты, ү ғ қ оз ал қ ғоз алқ ғ малы , , оз ышқ ғ. лсіз – Ә салма ты, инертті. қ Сангвиник – к шті, тепе-те , ү ң – к шті, тепе-те , ү ң оз алымпаз тип; қ ғ Флегматик – к шті, тепе-те , инертті ү ң тип; Холерик – озуы тежелуінен басым қ тип. Меланхолик — лсіз тип ә — лсіз типә. .

2. Темперамент асиеттері: қ Сензитивтілік (психикалы қСензитивтілік (психикалы қ былыстар мен реакцияларды құ тудыратын тітіркендіргішті ңтудыратын тітіркендіргішті ң минималды к шімен сипатталады). ү Реактивтілік (реакцияларды ңРеактивтілік (реакцияларды ң ыры сыз де гейі). қ ң Белсенділік ( орша ан орта а сер қ ғ ғ ә ету к ші, уаттылы ы). ү қ ғ

3. Темперамент типтері – – т л аны психикалы ұ ғ ң қ асиеттерімен с йкес келетін қ ә за ды былыс немесе ң құ байланыс. Красис (лат. — темперамент) – Гиппократ бойынша атынас қатынасқ , , пропорция.

Темперамент типтері: асиеттері Қ Сангвиник Холерик Флегматик Меланхолик 11 т мен өт менөт менө жо арығ 22 Жо ары ғЖо арығ жо арығ т менөт менө 33 Жо ары ғЖо арығ жо арығжо арығ т менө 44 Салма ты қСалма тық ригидті белсенді реактивті 55 пласт. Ригидті ригидтіригидті 66 экстрав. интров. 77 Жо ары ғЖо арығ жо арығжо арығ депрес. жо арығ

Мінез — рт рлі іс — рекетті ә ү ә ң рт рлі т рлерінд, арым – ә ү ү қ атынаста ж не зара қ ә ө рекетінде к рініс беретін ә өрекетінде к рініс беретін ә ө т л аны жалпы т ра ты ұ ғ ң ұ қ сипатыны ж йесі. ң ү Мінез – б л т л аны леуметтік ұ ұ ғ ң ә мінез – лы құмінез – лықұ ққ ыны т сілі. ң ә

Мінез асиетіні пайда қ ң болу шарты ж йке ү ж йесіні жалпы ү ң типтеріні асиеттері. ң қтиптеріні асиеттері. ң қ Мінез темпераментпен ты ыз байланысты. ғ

Темперамент т л аны ұ ғ ң т ым уалаушылы ұқ қ қт ым уалаушылы ұқ қ қ асиетіне жатады, ал қ мінез т л аны ж ре ұ ғ ң ү пайда болатын асиеттерінен қ алыптасады. қ

2. Мінезді рылымына келесі ң құ асиеттер ж йесі кіреді: қ ү Т л аны шынды а атынасыны ұ ғ ң ққ қ ңТ л аны шынды а атынасыны ұ ғ ң ққ қ ң ралуандала ын бейнелейтін асиет. ә ғ қ Психикалы процестерді рт рлілігін қ ң ә ү бейнелейтін асиет. қ Мінезді негізі — мірлік ма саттарды , ң ө қ ңМінезді негізі — мірлік ма саттарды , ң ө қ ң сенімдерді , к з арастарды ж йесі. ң ө қ ң ү

Мінезді асиеттері (сапалары)ң қ адамгершілік т рбиелілік; ә мінезді ке дігі; ң ң т тасты ; ұ қ мінезді к ші; ң ү мінезді аттылы ы; ң қ ғ мінез тере дігіні де гейі; ң ң ң мінезді біркелкілігі; ң мінезді т ра тылы де гейі. ң ұ қ қ ң

3. 3. К рініс беруі м мкін ж не ө ү ә т ра сыз болып табылатын, ұ қт ра сыз болып табылатын, ұ қ т л аны сипаттарынан, ұ ғ ңт л аны сипаттарынан, ұ ғ ң адамны мінездік ң ерекшеліктеріні ңерекшеліктеріні ң салыстырмалы т уелсіздігі. ә

Мінезді жасты ерекшеліктері: ң қ мектепке дейінгілерде – еркелік, ашы ты , еліктеу. қ қ кіші мектеп о ушыларында қкіші мектеп о ушыларындақ – – орындаушылы , белсенділік. қ жеткіншектерді – т ра сызды , ар – ұ қ қ намыс сезіміні к шеюі, турашылды ; ң ү қ жо ары мектеп о ушыларында ғ қжо ары мектеп о ушыларындағ қ – – романтизм, мір м нін іздеу, махаббат, ө әромантизм, мір м нін іздеу, махаббат, ө ә сыншылды ж не т. б қ әсыншылды ж не т. бқ ә. .

Мінез акцентуациясы – алыпты де геймен қ ң патологиялы де гейді қ ң ңпатологиялы де гейді қ ң ң арасында ы шекара ғарасында ы шекарағ. .

Мінез акцентуациясыны психологиялы ң қ т рлері: ү гипертимді; циклоидты; истероидты; лабильді; астроневротикалы ; қ т ра сыз; ұ қ сензетивті; психо-астеникалы ; қ конформды; шизоидты; эпилептоидты.

4. 4. Мінезді алыптасу ң қ за дылы тары ң қза дылы тарың қ : : o Мінезді асиеттері биологиялы за а ң қ қ ңғ емес, о амды за а ба ынады. қ ғ қ ңғ ғ o Мінезді рбір сапасы саналы ң ә атынастарды д ріжесімен қ ң ә аны талады. қ o Т рбие мен дамуды леуметтік ә ң ә жа дайы ж не оны т ым уалайтын ғ ә ң ұқ қ индивидуалды абілеттерімен зара қ ө рекеті іс — рекет ар ылы мінез ә ә қ сапасын аны тайды. қ

абілеттерҚ – б л андай да бір іс — ұ қ рекетті с тті орындалуыны ә ңрекетті с тті орындалуыны ә ң шарты болып табылатын, т л аны ұ ғ ңшарты болып табылатын, т л аны ұ ғ ң индивидуалды психикалы қиндивидуалды психикалы қ сапаларыны жиынты ы. ң ғ Адамда абілеттерді бар болуыны қ ң ңАдамда абілеттерді бар болуыны қ ң ң негізгі белгілері – жа а білімдерді, ңнегізгі белгілері – жа а білімдерді, ң біліктілікті ж не да дыларды игеру ә ғ жылдамды ы. ғ

абілетті алыптасуына леуметтік Қ ң қ ә пен биологиялы (генотиптік) қ шарттар сер етеді, нышандар ә (сезім органдарыны , миды ң ң(сезім органдарыны , миды ң ң рылымды ж не морфологиялы құ қ ә қрылымды ж не морфологиялы құ қ ә қ ерекшеліктері) абілеттерді таби и қ ң ғ ал ышарты болып табылады. ғ

Ж йке ж йесіні асиеті ж не ү ү ң қ ә нышандар Миды туа біткен индивидуалды – ерекшеліктері ң леуметтік мірді на ты жа дайында рекет ә ө ң қ ғ ә ететін факторлары н тижесі болып табылады. ң әететін факторлары н тижесі болып табылады. ң ә Осы бастама т жірибелік іс — рекетте ана ә ә ғ зіні шынайы мазм нына ие болады ж не ө ң ұ ә осыдан абілеттерді леуметтік шарттылы ы қ ң ә ғ шы ады. ғшы ады. ғ

абілетті т рлері: Қ ң ү — жалпы — барлы адамдар а т н ; қ ғ ә — арнайы индивидуалды сипат а ие қ (а ыл – ой, т жірибелік, қ ә(а ыл – ой, т жірибелік, қ ә шы армашылы ж не о у абілеті, ғ қ ә қ қшы армашылы ж не о у абілеті, ғ қ ә қ қ п ндік — іс — рекеттік ж не ә ә ә т л ааралы ). ұ ғ қ

абілетті даму де гейлеріҚ ң ң Орташа — а паратты с тті ме геру, оны іс — қ ә ң рекетте олдану. ә қ Жо ары немесе талант — збеттілік, ғ өЖо ары немесе талант — збеттілік, ғ ө оригиналдылы , ойлауды жалпылы ы қ ң ғ ж не т. б. ә Е жо ары немесе данышпандылы — ң ғ қ ойлауды оригиналдылы ы, іс — рекетіні ң ғ ә ңойлауды оригиналдылы ы, іс — рекетіні ң ғ ә ң с йкес т рлеріні дамуыны ба ытын ә ү ң ң ғ аны таушы, о ам а – ма ызды қ қ ғ ғ ң ндылы тарды жасау. құ қ

11 — Тақырып Даму психологиясы — адамның мінез-құлқындағы жас ерекшелік өзгерістерін түсіндіретін психологиялық ғылым.

Даму психологиясыны ң салалары: • Балалар психологиясы; • Жас спірімдер психологиясы; ө • Ересек адамдар психологиясы; • Геронтология (к рілік ә психологиясы).

ПСИХИКАЛЫ ДАМУ Қ ТЕОРИЯЛАРЫ Дамудың биогенетикалық тұжырымдамасы Дамудың әлеуметтік генетикалық тұжырымдамасы Бала дамуының екіфакторының конвергенциясы тұжырымдамасы Бала дамуның психоаналитикалық тұжырымдамасы Тұлғаның эпигенетикалық теориясы (Эриксон) Әлеуметтік үйрету теориясы Дамудың когнитивті теориясы (Ж. Пиаже) Мәдени — тарихи тұжырымдама Психикалық даму тұжырымдамасы (Д. Б. Эльконин).

Т л аны даму процесіұ ғ ң ТТ ұлға – адамға онтогенезден біткен, күрлелі әлеуметтік даму процессінің жемісі – – даму принципі. . ӨсуӨсу – психикалық процесстердің сандық артуы; Даму – психикалық процесстер, механизмдер, құрылымдардың сапалық артуы;

Даму типтері Эволюциялық даму; Инволюциялық даму; Гетерохронды даму; Биологиялық даму; Әлеуметтік даму; Арнаулы даму;

Интеллекті даму кезе дері: ң ң (Ж. Пиаже) Сенсомоторлы интеллект кезеңі ( 0-2 жас); Нақты амалдар кезеңі ( 2-11\12 жас); амал ға дейінгі деңгей ( 2-6\7 жас) ; ; нақтылы амалдар деңгейі ( 6\7-11\12 жасжас ). ). Формальды амалдар кезе ңі ңі (( 11\12-14\15 жас ). ).

Э. Эриксон бойынша т л аны даму ұ ғ ң сатылары Даму сатысы леуметтік а- Ә қ рым – атынас қ орыны Т л ада ы ұ ғ ғ полярлы қ сапа Прогресивті даму- ды ң орытындысы қ 1. Н рестелік ә (0 – 1) Ана немесе оны алмастырушы т р ү Д ниеге сену- ү шілік – д ниеге ү сенбеушілік Энергия ж не ә мірлік уаныш ө қ 2. Ерте бала- лы ша қ қ (1-3) Ата- аналар Дербестік – ят, ұ к дік ү Т уелсіздік ә

Э. Эриксон бойынша т л аны даму сатыларыұ ғ ң Даму сатысы леуметтік а- Ә қ рым – атынас қ орыны Т л ада ы ұ ғ ғ полярлы қ сапа Прогресивті даму- ды ң орытындысы қ 3. Балалы қ ша (3 -6 қ жас) Ата – анасы, апайығ Енжарлы қ бастау- пасивтік, айып Ма сат а тал- қ қ пынушылы қ 4. Мектептік жас(6 – 12) Мектеп, к ршідер ө Жете білушілік – сапалы емес Ме геру ң білімділік ж не ә іскерлік

5. Балалы қ жігіттік (12-20) Топта ы ғ рбылары құ К пшілік- ө т л а ұ ғ — ны мойындама ан ғ зтал амын зі Ө ғ ө шешу, берілгендік ж не ә шыншылды қ 6. Ерте жас (20-25) Достары, с йіктісі ү Жа ынды — қ қ жекелеу Араласып істеу, махаббат Э. Эриксон бойынша тұлғаның даму сатылары

Э. Эриксон бойынша т л аны даму ұ ғ ң сатылары 7. Ересек жас (25-65) Топта ы ғ рбылары құ К пшілік- ө т л а ұ ғ — ны мойындама ан ғ зтал амын зі Ө ғ ө шешу, берілгендік ж не ә шыншылды қ 6. ария жас Қ (65 жо ары) ғ Достары, с йіктісіү Жа ынды — қ қ жекелеу Араласып істеу, махаббат

Бала дамуыны психоаналитикалы ң қ т жырымдамасы ұт жырымдамасыұ З. Фрейд бойынша психикалық даму эрогенді аймақтардан сексуалды энергияның алмасу деңгейіне байланысты: 1. 1. Оральды деңгей ( 0-1 жас); 2. 2. Анальды деңгей ( 1-31-3 жас); 3. 3. Фаллистік деңгей ( 3-5 жас ); ); 4. 4. Латентті кезең ( 5-12 жас ); ); 5. 5. Генитальды деңгей (12-18 жас).

— жаңа туу кризисі – нәресте кезеңі (2 ай – 1 жас) — 1 жас кризисі – балбөбек кезеңі (1-3 жас); — 3 жас кризисі – сәбилік және мектепке дейінгі кезең (3-7 жас) Л. С. Выготскийді жас а ң қ байланысты кезе деуі ң т мендегідей болады өт мендегідей боладыө

— 7 жас кризисі – мектеп жасы (7-13 жас; — 13 жас кризисі – жеткіншек кезеңі (13-17 жас); — 17 жас кризисі Л. С. Выготскийді жас а байланысты ң қ кезе деуі т мендегідей болады ң өкезе деуі т мендегідей боладың ө

Адам дамуыны зерттеу дістері: ң ә Кесіп алу тәсілі жиі қолданылады: жеткілікті үлкен топтарға нақтылы методиканың көмегімен белгілі аспекттің дамуы, мысалы, инттеллекттің даму деңгейі оқытылады. Сол топтардың өзгешеліктерінің нәтижесінде мәліметтер алады – бұл бірдей мектеп бағдарламасымен оқытылатын бірдей жастағы немесе мектеп жасындағы балалар алынады.

Салыстыру тәсілі : әр топ мәліметтері өзара салыстырылып, қандай даму тенденциясы байқалатынын және оның немен қамтамасыз етілетіні жайында қорытынды жасалады. Интеллектті оқи отырып, жас ерекшелік тенденциясы – бала-бақша тобындағы (5 жас), мектепке дейінгі ойлаудың өзгешеліктерін, бастауыш мектеп оқушыларын (9 жас), және де орта сыныптағы жас өспірімдерді салыстыра отырып айқындалады.

Лонгитютті тәсіл көбінде “ұзақ бақылау” деп аталынады. Бқл жерде бір баланың ұзақ уақыт аралығындағы дамуы бақылауға алынады. Бақылаудың мұндай типі әлдеқайда жұқа тенденциялардың дамуын, “көлденең кесуді” қамтымайтын белгілі бір аралықта қтетін өзгешеліктерді айқындауға мүмкіндік береді.

Тәжірибе балалармен белгілі бір жағдайда жүргізіледі. Айқындау тәжірибесінде баланың нақ осы шақтағы өзіне тән даму деңгейі мен ерекшеліктері түсіндіріледі.

Жобалық әдіс оның негізі – проекция принципінде қаланған, бұл — өзіне қажетті меншігінің, сапасының, көңілінің басқа адамдарға ауытқуы. Бала, өз тәжірибесінен шыға отырып, өзінің қамқорлығымен үлесін бере отырып, күңгірт пішінде бейнеленген суреттерге (апперцептивті тематикалық балалар тестінің түрі) қарап, олар туралы айтып береді.

Балалардың бала-бақша тобындағы немесе мектеп сыныбында бір-біріне көңіл бөлуі социометриялық әдісті анықтауға мүмкіндік береді.

Топтастыру әдісі — арнайы шарттар жасау арқасында, психикалық функцияның даму динамикасы бақыланып отырады. Осындай жағдайда Л. С. Выготский бала ұғымдарының қалыптасу процесін байқады(тәжірибе – генетикалық әдіс).

12- Та ырыпқ ПП еринатальды кезе дегі ң психикалы даму қпсихикалы дамуқ Құрсақтағы бала дамуы : : Бірінші үш ай — сенсорлы күйзелістер, эмоцианалды күйлер қалыптасады, ана мен бала ана ағзасы арқылы қатынасады; Екінші үш ай –– ана мен бала эмоциясы тәуелді, сыртқы қатты дабастарға әсер етеді, тақтильді стимулдарғажауап береді;

Үшінші үш ай –– жүйке жүйесінің ерекшеліктері, қабілеттіліктері, психикалық ерекшеліктері қалыптасады, анасының дауысына, жүрек қағысына, әуендерге, ана тіліне әсер етеді, тағамдарға таңдамалылық танытады.

Туу да дарысығ Туу барысы нәресте үшін қиын қыстау, өтпелі кезең, сондақтан ол туу дағдарысы деп аталады. Туу дағдарысының себептері : : Физиологиялық (ана мен баланың ажырауы); Психологиялық (шартсыз рефлекстердің іске асуы);

Н рестелік кезе дегі ә ң психикалы даму қпсихикалы дамуқ Нәрестелік кезең – – нәрестенің алғашқы рет құрсақтан тыс өмірге бейімделуі, ұйқыдан сергектік сәттердің басымдылығы, көру, есту, шартсыз рефлекстерінің қолданысы. Естуі: 2-3 – аптада қатты дыбыстаға тынышталып, жиырыла қалады: 3-4 аптада –– дәл осындай әсер адам дауысына байқалады; 3-5 аптада –– айрықша түстерге көзін тоқтатады;

Н рестелік кезе дегі ә ң психикалы даму қпсихикалы дамуқ Көру мен есту баланың қабылдау, түйсіне процесстерінің бастамасы. Олар доминанта теориясы арқылы іске асады. 11 айлық бала анасын көргенде көзін тоқтатады, қол аяғын тырбыңдатады, дыбыстар шығарады, күледі. Бұл “жандану кешені” деп аталады және нәрестенің сәбилік кезеңге өткені

Н ресте дамуыны ә ң леуметтік жа дайы ә ғлеуметтік жа дайыә ғ Нәрестенің анасына қарап күлгені –– психикалық дамудың әлеуметтік жағдайы қалыптасқанының көрінісі. Алғашқы айлардығы ересектердің қамқоры, эмоциональды қатынасы дамуға ықпал етеді. Нәрестелік кезең әрекеті –– эмоционалды тұлғалық қатынас (М. И. Лисина).

Н рестелік кезе дегі жетекші ә ң рекет әрекетә Ұстау; Жүру; Әрекеттері: заттарды орынынан қозқалту, заттарды манипуляциялау, қызметтік әрекеттер. Алғашқы сөз (нұсқаушы жестер түрінде).

Бір жас да дарысығ — сәбидің ( 0-10-1 )) балалық шаққа өту ( 1-31-3 ) ) кезеңі. мәні — бб ір жасқа дейін жалғасқан бала мен ересектің біртұтастығы осы кезеңде іштей ажырайды, балада: бала және ересек пайда болады. Себептері : ішкі және сыртқы; Көріністері : ересектің тыйымдарын аффективті әсер ету, бала мазасызданады, өзбеттілік танытады. Өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға баланың мүмкіндіктері толық жетпеуінен көңіл күйінің түсуі.

ЕРТЕ БАЛАЛЫ ШАҚ Қ Ерте балалық шақта дамудығы әлеуметтік жағдайы; Ерте балалық шақтағы заттық әрекеттің дамуы; Ерте балалық шақтағы танымдық ірекеттің қалыптасуы; Ерте балалық шақтағы тұлғалық қалыптасу; Ерте балалық шақтағы тілдің дамуы; Үш жас дағдарысы.

Ерте балалы ша та ы танымды қ қ ғ қ рекетті алыптасуы ә ң қрекетті алыптасуыә ң қ Қабылдау; Көрнекі — әрекеттік ойлау( 1-41-4 жасқа жейін жетекші ойлау тәсілі); Көрнекі –– образдық ойлау ( 2, 5 жастан 6, 5 жасқа дейін жетекші) ; ;

Ерте балалы ша та ы қ қ ғ т л алыптасу ұ ғ қ қт л алыптасуұ ғ қ қ кезеңдері Өзіндік таным. . Бала екі жаста айнадан өзін таниды →өзін ІІІ жақта атайды→өз атын айтады. Өзін — өзі бағалау. . “Мен”, “мен жақса бала”, “мен жақсымын”, “мен үнемі жақсымын” т. б. ““ Мен өзім”. Өзбеттілік, автономиялық, кейбір жағдайларда ересектерге тәуелділік.

Ерте балалы ша та ы тілді дамуық қ ғ ң Тіл дамуының бағыттары : : 1. 1. Заттар мен әрекеттердің атауын білдіретін сөздерді атау; 2. 2. Сөйлеу тілінің дамуы. 1, 5 жасар бала 30-40 сөзден 100 сөзге дейін атай алады, сирек қолданады. 2 2 жаста 300 сөзге дейін қолданады. 3. 3. Ана тілінің грамматикасын меңгеру.

ш жас да дарысыҮ ғ 1. 1. Негативтілік –– бала орындаудан бас тартқан әрекетіне негативтілік танытады. 2. 2. Қырсықтық –– бала аса қажет болғандықтан емес, өз айтқандықтан айтқанынан қайтпайды. 3. 3. Құнсыздану — әдеттегі нәрселердің құндылығын жоғалтуы. 4. “Асаулық” –– нақты ересекке емес отбасылық заңдылықтарға қарсы келу. 5. Өзбеттілік –– бала әрекеттерді өзбетті орындағысы келеді. 6. Қарсылық — — — ата –– аналарымен қақтығыстарда көрінеді. 7. Деспоттық — өз мінез құлғын өз шешеді.

13- Та ырыпқ Мектепке дейінгі баланы ңМектепке дейінгі баланы ң леуметтік жа дайы ә ғлеуметтік жа дайыә ғ Әлеуметтік жағдай өзгерісі : бала алғаш рет отбасынан тыс ортаға шығады, ересек адамдар өміріне араласады. Әлеуметтік жағдайдағы қарсылықтар : : бала – – қоғамның бір мүшесі, ол қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өз қатарластарымен тең дәрежедегі қарым қатынас орнай бастайды. Мектепке дейінгі баланы жетекші рекеті ң әМектепке дейінгі баланы жетекші рекетің ә ойын

Мектепке дейінгі баланы ң танымды рекеті қ әтанымды рекетіқ ә Қабылдау : сенсорлы және ана тілі эталондарын қабылдайды. Ойлау : шындықты объективті, элементарлы — ғылыми түрде қабылдайды. Ес. Ес : ырықты есте сақтау дамиды. Қиял : ойын әркекеті барысында, заттарға қатысты қиял қалыптасады.

Мектепке дейінгі баланы ң с йлеуі өс йлеуіө Тілдің дыбыстық қоры дамиды. . 3 жаста – 1000-1500 сөзді, 6 жаста -2500-3000 сөзді белсенді қолданады. Сөз құрамы жетіледі. Фонематикалық естуі қалыптасады. Тілдің грамматикасы. Бала тілдің морфологиялық, синтаксистік қырларын меңгереді. Ересектердің сөзін дұрыс түсінеді. Сөз құрамын таниды , қажетті формада қолдана алады.

Мектепке дейінгі кезе дегі ң т л алыптасу ұ ғ қ қт л алыптасуұ ғ қ қ Өзіндік таным –– қарқынды интеллектуалды және тұлғалық даму негізінде мектепке дейінгі кезеңнің соңында қалыптасады. Қоғамдық қатынастар жүйесінде 3 жаста «сыртқы» өзіндік таным болса, 7 жаста « « өзіндік » » таным болады. Өзін — өзі бағалау. Бала алдымен өзгелердің әрекетін бағалайды, кейіннен өз әрекеттеріне баға бере алады. 77 жаста өзін адекватты бағалайды. Өз көңіл — күйін бағалау. Кезең сонында бала өзінің эиоционалды күйіне баға бере алады. Жыныстық сәйкестік. Өз жынысына тән мінез — құлық танытады.

Баланың мектепке психологиялық даярлығы Мектепке психологиялық даярлық –– мотивациялық, интеллектуалды, ырықсыздық аяларының жоғары дәрежеде даму деңгейін көрсететін күрделі білім. Даму жолдары (П. Я. Гальперин): 1. 1. Ырықсыз қылықтардың қалыптасу жолы; 2. 2. Танымдық әрекет эталондары мен тәсілдерін игеру жлды; 3. 3. Эгоцентризмнің децентрацияға алмасу жолы. Интеллектуалды даярлық. . Мотивациялық даярлық. . Ерік жігер даярлығы. .

Жеті жас да дарысығ Негізгі көрсеткіштері : : 1. 1. Еркіндіктің жоғалуы (тілек пен әрекет арасына “бұл маған керек пе? ” күйзелісі кірігеді). 2. 2. Мәнерлену (бала әлдебірді жасырады, өзін керемет етеі көрсетпек болады). 3. 3. ““ Ащы конфет” көрінісі (баланың көңіл күйі нашар болса да, оны көрсетпеуге тырысады). Дағдарысты “ еркіндікті жоғалту көрсеткіші ” деп те атайды (Л. С. Выготский).

Кіші мектеп оқушысының әлеуметтік жағдайы ““ Бала –– ересек” және “Бала –– бала” қатынасы ““ Бала –– мұғалім”, “Бала –– қатарлас”, ““ Бала –– ата — ана”, “Бала –– қоғам” қатынасына алмасады. Жаңа әлеуметтік жағдай бала өмірін күрделендіріп, стрессогендіге айналдырады. Баланың жаңа ортаға бейімделуі оның дамуынан және тұлғалықсезімдерінен анықталады.

Оқу әрекетіОқу әрекеті –– ғылым, мәдениет және адамзат жетістіктерін игеруге бағытталған әрекет. Оқу әрекеті баланы өзіне қарай бұрады, рефлексияны талап етіп “мен кім едіп” және “мен кім болдым” бағасын беруге итермелейді. Оқу әрекетінің құрылымы (Э. Эльконин): 1. 1. Оқу мотивациясы; 2. 2. Оқу міндеттері; 3. 3. Оқыту әрекеті; 4. 4. Бақылау әрекеті; 5. 5. Бағалау әрекеті.

Кіші мектеп оқушысының әлеуметтік статусы мен “Мен” — концепциясы КК іші мектеп шағының соңында баланы тұлға деп атауға болады. Оқу әрекеті баладан қатарластарына бағытталған, ойлау әрекетімен байланысты ерекше түрдегі рефлексияны талап етеді. Мотивация –– тұлға негізі. Ол оқу әрекетінің ішкі (танымдық) және сыртқы (стимулдар негізінде оқу) мотивтерін түзеді. Намысы оянады.

Кіші мектеп оқушысының ойлау ерекшеліктері Психикасы қалыпты дамыған баланың ерекшелігі –– танымдық белсенділік. Образдық ойлау : бұл кіші мектеп оқушысының негізгі ойлау түрі, мұнда мәселелерді іштей шешеді. Логикалық ойлау : кіші мектеп оқушысы логикалық ойлай алғанымен бұл әзірше оқуға қатысты синзетивті кезең. Сөз — логикалық ойлау : оқыту жүйесі ойлаудың осы түрін дамытуға бағыттала құрылған. Теоретикалық ойлау : ғылыми ұғымдарды меңгеру барысында мектеп шағында қалыптасатынойлау түрі.

Кіші мектеп оқушысы тілінің дамуы Кіші мектеп оқушысы ана тіліндегі жүйелерге бағдарлана бастайды: дыбыстық, грамматикалық. Жазу тілі арқылы сөйлеуі дамиды. Жазу тілі арқылы бала хат таниды. Жазу тілінің дамуы –– оқу, жазу дағдаларын меңгертеді, дыбыс пен әріп арасындағы ассоциацияларды қалыптастырады, бұл даму процессі болып табылады.

14 – Тақырып Жасөспірім дамуының әлеуметтік жағдайы Әлеуметтік жағдай тәуелді балалық шақтан жауапкершілікті ересектік өмірге алмасумен ерекшеленеді. Жасөспірім – – балалық шақ пен ересек арасындағы аралық кезең. Жасөспірім құндарықтары өзгереді. Жасөспірім даму барысында ұлы жол кешеді: өзімен және қоршаған адамдарымен қарсылыққа түсе отырып тұлғалықты иеленеді. Ересек статусына жасөспірім қол жеткізе алмағандықтан есею сезімін емес, толымсыздық сезінеді. Айналасындағы ересектер жасөспірімнің есеюін қабылдап, қоғамдық пайдалы істерге араластырса, жасөспірімдік дамудың әлеуметтік жағдайы сәтті болады.

Психологиялық тұжырымдамалардағы жасөспірімдік кезең Рекапитуляция теориясы (Ст. Холл): жасөспірімдік романтизм кезеңі, сондықтан стресс, қақтығыс, тұрақсыздық, энтузиазм, қарсылықпен сипатталады. Э. Шпрангер : жасөспірімдік кезеңде “Мен” ашылады, рефлексия қалыптасады, өз индивидуалдылығын таниды. В. Штерн : тұлғалық қалыптасудың бір кезеңі. Ш. Бюлер : жасөспірімдікжыныстық жетілумен байланысты.

Психологиялық тұжырымдамалардағы жасөспірімдік кезең Э. Эриксон : адам өміріндегі аса маңызды, ең күрделі кезең. Ж. Пиаже : : 11-15 жас аралығындағы балада соңғы децентрация қалыптасып, әлемді қалай өзгертуге болады көзқарасынан қарастыра бастайды. Л. С. Выготский : жасөспірімдердің қызығушылықтарының, ойлауының, қиялдуының өзгерісін, өзіндік таным негізінде рефлексияның қалыптасуын көрсетті. Д. Б. Эльконин : әлемге бағытталған оқу әрекетіжасөспірімнің өзіне бұрылады, “Мен кіммін? ” сұрағына нақты әрекеттермен қатынасуы барысында жауап алады.

Жасөспірімдер дағдарысы Жасөспірімдік дағдарыс – – балбал алық шақтан ересектік өмірге өту шегі. Дағдарыс қанағаттандырылуы күрделі жаңа қажеттіліктірдің туындауымен сипатталады. Сырт көзге қатаңдық, қырсықтық, тұйықтық т. б. көрініс береді. Дағдарыс себептері : : 1. 1. Сыртқы факторлар: несектердің үздіксіз бақылауы, қамқорлығы, ал жасөспірім мәселелерін өзбетті шешуге ұмтылады. 2. 2. Ішкі факторлар: ойлағанына қол жеткізуде кедергі жасайтын әдеттер мен мінез сапалары (тыйымдар, әдеттер, ересектерга бағыну әдеті)

Жасөспірімдердің физиологиялық өзгерістері Анатомо — фихиологиялық жетілу психологиялық дағдарыс фоны. Гармондардың күрделі әрекеттесуі мен жыныстық гармондардың белсенділігі интенсивті физикалық және физиологиялық дамуға әкеледі. Бойы мен дене салмағының күрт өсуі байқалады. Басы, қол — аяғы ересектер көлеміне жетеді, сүйек қаңқасы жылына 4-74-7 см. өседі. Жасөспірім өзін икемсіз, ығақсыз сезінеді. Қарқынды даму нәтижесінде жүрек, өкпе, қан айналым қызметтері өзгереді →қан қысымы (АД)→шаршау→көңіл — күйінің өзгерме лілігі→гармональды тасу→ұстамсыздық.

Жасөспірімдердің жыныстық сәйкестіктері мен сексуалды мінез құлқы Жасөспірімдер өздерін өз жынысының өкілдерімен сәйкестендіре бастайды. Бұл кезде өзіне өзге жыныс өкілінің қатынасы маңызды болып, сырт бейнесіне басым назар аударады; шашы, киімі, бет әлпеті, өзін өзі ұстауы, дене бітімі. Қыздан мен ұлдардың бір — біріне ынтығуы алғашында “мазақтау”, “қырындау” түрлерінеде көрінеді. Кейіннен бір бірімен қатынастағы ұялу жоғалады. .

Ересек жасөспірімдер өз жынысындағы қатарластарымен достық топтар құра бастайды. Жасөспірім қиялдағы романтикалық қатынастарын іске асырып, күйзелістерін рефлексиялап, нәтижесене қатысты “сабақ” алады. Жасөспірімдерде аса қозғыштықпен сипатталатын жыныстық ынтығу пайда болады. Бұдан қажеттілік пен ата — ана тыйымдарының арасында қақтығыстар туындайды. Мұндай қатынастардың әлеуметтік қолданысы –– биби. . Жасөпірімдер жыныстық қатынастарға баса назар аударады, қатынасқа қатысты шыдамсыздық танытады. Алғашқы жыныстық жақындықтар ересек адамның жыныстық өмірінен көрініс табады. .

Жасөспірімдердің қатарластары және ересектермен қарым қатынасы Жасөспірімдік өзінің отбасылық қатынастарын қайта қарастыратын кезең. Өзін дара тұлға ретінде таныту жолында үйреншікті отбасылық қатынастардын бас тартып, қарсыласа бастайды. Отбасылық қатынастардан бас тарту негативтілік арқылы көрінеді. Негативтілік –– торығудың алғашқы механизмі, ол өзіндік “менін” іздестірудің бірден бір жолы. Жасөспірімдік кезеңде қатарластармен қарым қатынас бірінші орынға қойылады. Өмір тәжірибесі өзімен тең адамдарды бақылау арқылы жасөспірім өз қылықтарына баға береді. Бұл шақта дос – – ерекше тұлға, өзіндік “мен” досының бойында бейнеленеді. Жасөспірімдік кезеңдегі достық жасөспірімнің өзін тануына, бірлесе әрекеттесуге, өзін әлеуметтік ортамен сәйкестендіруге үйренеді, конформдылығы артады. Отбасында негативті жасөспірімден әдетте қатарластары арасында конформды болады.

Жасөспірімдердің когнитивті саласындағы өзгерістер Ойлауының дамуы: ұғымдардың пайда болуын игеру арқылы интеллектуалды әрекетті дамыту Қиялдың дамуы: абстрактілі ойлау нәтижесінде қиял фантазияға кетеді. Зейіні : өзіне қажетті объектіге зейінінтұрақтай алады, зейін басқарылатын процесскеайналады. Ес. Ес : ырықты, мағыналық, логикалық есте сақтау қалыптасады. Сөйлеуі : сөздік шығармашылыққа қатысты жасөспірім синзетивті.

Жасөспірімдердің жетекші әрекеті Құрдастарымен қарым — қатынасы жесөспірімдердің жетекші әрекеті. 1. 1. Қарым қатынас ақпарат құралы; 2. 2. Қарым қатынас тұлға аралық қаатынастардың арнаулы түрі, әлеуметтік қатынастарды қалыптастырушы, өзінің ой пікірін дәлелдеу жаттығулары. 3. 3. Қарым қатынас –– эмоционалды қатынастар түрі. Бірлік, эмоционалды сәттілік, сыйластық сезімдерін қалыптастырады.

Жасөспірімдердің мотивациялық, адамгершілік, тұлғалық дамуы Қызығушылықтар –– “жасөспірімдер проблемаларының кілті”. Л. С. Выготский жасөспірімдердің доминантты қызығушылықтарын көрсетті: ““ эгоцентрлік доминанта” ““ қашықтық доминантасы” ““ күш салу доминантасы” ““ романтика доминантасы”

Жасөспірімдер адамгершіліктерінің дамуы Адамгершілік даму. Қарым қатынас барысында адамгершілік нормалары танылып, қалыптасады. Адамгершілік таным. Бұл тек жасөспірімдік кезеңде туындайды. Адамгершілік дүниетаным. . Жасөспірімдер қажеттіліктеріне сапалы өзгеріс енгізетін танымдар жүйесі.

Жасөспірімдердің тұлғалық ерекшеліктері Тұлға бағыттылықтарының түрлері: Гумманистік бағыт Эгоистік бағым Суицидалды бағыт Өзін — өзі анықтау. Өз болашағын болжау кезінді, мектеп бітірген шақта көрінеді.

Бозбалалы шақ қ Бозбалалық –– жасөспірімдік пен ересектік арысындағы кезең ( 15-25 жас аралы ғы). Бұл кезеңде адам өзіне қатысты ішкі ұстанымын тағайындайды. “Мен кіммін? ”, “Мен қандай болуым керек? ” Зейіні : қарсылықты тенденция. Шығармашылық қабілеттіліктер. Жаңа ақпаратқа қатысты интеллектуалды бастамалық танытады. Әрекеттің индивидуалды стильі. . Танымдық әрекетте интелектуалды стиль ретінде көрінеді.

Жастық шақтын ерекшеліктері болмыспен дүние танудын қиылысы; өзінің жеке б ii рлрл ii гг ii мен айырмашылығын түстүс ii нуну ii ; ; бар болмысымен сез ii мнмн ii ң құрастыруы; жыныс рөлдер ii нн ii ң дифференциациясы; мамандықтың таңдауы; мм ii нез акцентуациясының өз ii нднд ii к ерекшел ii гг ii ; ; махаббаттың пайда болуы; өзөз ii н ұғыну;

К сіби о у ә қ –– бозбалаларды ң жетекші рекеті әжетекші рекетіә Кәсіби талғамның қалыптасу кезеңдері: 1. 1. Әр кәсіби әрекетті қайталаушы бала ойыны. 2. 2. Ұнамды кәсібін жасөспірімдік кезеңде қиялдайды. 3. Құндылықтарына негізделе отырып мамандық таңдау. 4. Қолданбалы қырын ескере отырып мамандық таңдау.

15- Тақырып Ересек жас психологиясы Ересек мерз ii мм i i адамның өм ii рдрд ii ң ң мерз ii мдер i i барлығымен ең үлкен болып табылады. 20-25 жылдарға бастайды және 60-65 жылдарға б ii тедтед i. i. Ересек мерз ii мм ii нн ii ң кезеңдер i: i: 1. 1. ерте естиярлық; 2 ) орташа естиярлық.

Ер жету Жет ii лумен барлық адамгерш ii лл ii к к сапалардың өте жарық әсер ету ii н н мерз ii мдерд i i деп атайды. Адам уақыт бұл өз қабқаб ii летт ii лл ii ктер i i ашуға, мүмк ii нднд ii к, бұл оның даралығының құлпыра гүлдеу i i жүзеге асыра алады. Кәс ii би жоспардағы оның қалыптасуы, онда болады адамдары бар қарым-қатынастың жаңа деңгей ii не өтед i, ( немесе жұбайлар) жұбай рөлде және ата-ананың өз ii н н ii ске асырады.

Ересек жасының б ii рр ii ншнш i i мерз ii мм ii Психологиялық, физиологиялық және таңырлық ерекшел ii ктермен ие болады. Адам өз жеке дамытуын жалғастырады. Оның нег ii згзг i i психологиялық функцияларын тұрақтандырады. Сенсор сезг ii штшт ii гг i i дамытуды найзаға жетед i. i. Ықылас өзгеред i, i, ауыстырып қосуға оның көлем i i және қаб ii летт ii лл ii к үлкеет ii н н сайлау болып қалыптасады.

Жад, ойлау, эмоция Да, ұзақ уақыттық та жад (қалай ұзақ уақыттық, сол сияқты) үлкен көрсетк ii штерге жетед i. i. Ойлауға процесстерд ii ң иң и ii лглг ii штшт ii кпен және қунақылығымен айырмашылығы болады. Нақтылы жас шамасына байланысты ойлаудың нақты түрлер i i сәл көб ii рек дамы. Сонымен б ii рге қызу салада өз ерекшел ii ктер ii не қатысады. Адам ұзақ позитивт i i қызу байланыстар анықтауға тырысады.

Ек. Ек ii ншнш i i естиярлықтың мерз ii мм ii Өз басты ерекшел ii ктер ii н алады. Психикалық функциялардың деңгей ii нн ii ң төмендету i i тән. Бұл адамның организмның мүмк ii нднд ii ктер i i төмендейт ii н шартталған. Зияткерл ii к қызмет жетк ii лл ii кткт i i өнөн ii мдмд i, i, бб ii рақ 50 жылдардан кей ii н төмендейд i. i. Адам үш ii н мәнд ii рек жанұя ii шш ii нде қатынастар болып қалыптасады.

Естиярлық Кәс ii би қызмет адамның өм ii рр ii ндег i i үлкен орынында орналасуға жалғастырады. Мен ерекшел ii ктер айқындалады — тұжырымдама. Адам адам, өзд ii гг ii нен бағасы сияқты өз ii н жүзеге асатындай бағалайды болып қалыптасады.

40 жас дағдарыстары Адам 40 жаста өз өм ii рр ii н қайтадан қайта қарайды. Оның ағуын әрб ii р уақыт үшүш ii н жеке-жеке, айқын шекаралар оның өту жоқ. Адам өм ii рдрд ii ң мағынасын қайтадан ii здейд i. i. Жи. Жи i i ол отбасылық өмөм ii рдег i i өзгер ii стер ii мен шартталған. Балалар бұл сәтте дербес ұсақтайды. Онда өз өм ii рр i i көркөр ii нн ii п қалады, ата-аналардағы өтк ii р қажетт ii к түс ii п п қалады

Отбасындағы қарым-қатынастар Балаларға деген қамқорлықты бұл моментке дейдей ii н сабақтас жұбайларды жи ii рек оңашада болып қалады, және кейб ii р бұдан былай қалмады (бұрынғы қатынас та б ii р-бр-б ii рр ii не, бб ii рлескен жауапкерш ii лл ii к те, махаббат та арақатынастардағы және ыстықтап тұр) олар ештеңе дәнекерл ii к андағайлай алады, сондықтан көп жұбайлық булар мерз ii мдер бұл ыдырайды. Адамдар жақын, Друзьлер, бауырластар жоғалтады. Адам, оның позициясы және өмөм ii рге қатынасында бұның барлық айтылмауы мүмк ii н. н.

Кәсіби шеберлік Э. Клапаред. Өс ii мтал жас шамасындағы адам нақтылы жоғары ол енд i i жоғары көтер ii ле алмаған кәс ii би деңгей және өз ұстасы қайрайды жетед i. i. Ниет және адамның мүмк ii нднд ii гг i i бб ii рақ б ii ртрт ii ндеп баяулайды, оның кәс ii би қызмет ii нн ii ң ң белг ii сс ii з басылуында болады. Бұл жоқтықтармен талпыныстың адамында бәрбәр ii нен алыс өсуге ұғындырылады, оның таңырлық қаб ii летт ii лл ii ктер i i және мүмк ii нднд ii ктерд ii ң басылуы, оның денсаулығының күй i i және бұйрық.

Кемелденген ша психологиясы қ (( 60 жастан бастап )) Геронтогенез кезеңі. . Кемелденген адамдар; Қарттар; Ұзақ өмір сүрушілер. Сенсорлы әрекеттері нашарлайды, бақылаудан шыққан эмоционалды күйге енеді.

Кәрілік Қартаю — бұл жинағы қағылез тән биологиялық процесс. Уақыт адам бұл (хобби, әуес болу, творчестволық жұмысты) қызметт ii ң жаңа, қандай болса да басқа түр i i бб ii рдеңе өз i i үшүш ii нднд i i табу үш ii н маңызды. И. П. Мечников қартаюдың патологиялық және физиологиялық процесстер ii н н ерекшелед i. i. Физикалық күй азады: зат алмасуды бұзады, жеке жүйелер және органдардың жұмысқа қаб ii летт ii лл ii гг i i төмендейд i. i.

Психикалық функциялар Мерз ii м бұл адамда барлық психикалық функциялардың басылуы байқалады: таңырлық процесстер ойлау процесс i, i, белсенд ii ден кем баяулайды, қабылдау, жад, сенсорикаларды бейнет тартатын болып қалыптасады. Адамның өзгер ii стер ii не адам ұшыраған. Егде адамдар пассивтенед i, i, қызудан кем және абдырауық өте сен ii м туғызылатын. Б ii рр ii ншнш i i жоспарға жанұя, оған деген қамқорлықты сөз сөйлейд i. i. Олар өз денсаулығындағы ықыластарды шоғырлайды.

Қызмет Егде адам үш ii н өзд ii ң әуес болуы, жұмысты маңызды табылсын, қанағаттандыру да қуантарлығу. Ол жұмыста жаңа қызметпен көңкөң ii лслс ii з еске түс ii рулерге уақыт та, ниет те сатылуға таппайды. Сонымен б ii рге белсенд i i қызмет өзд ii гг ii нен бағаның сақтауында көмектесед i i және жалғыздықтың сез ii нуну ii нен адам алып кетед i. i. Адам мерз ii м жи i i бұл өм ii рдрд ii ң ң ii шш ii нде талап етет ii лмеген өз творчестволық потенциалы немесе бай т ii ршрш ii лл ii к тәж ii рибемен сыр қылып айту жүзеге асыруға тырысады.