Презентация Ауыздар рылысы жіктелуі ызметтері. Нуклеин ышылдарырылысы жіктелуі ызмет

А уыздар, қ рылысы, құ жіктелуі, ызметтері. қ Нуклеин ыш ылдары, қ қ рылысы, жіктелуі, құрылысы, жіктелуі, құ ызметтері қызметтеріқ.

А уыздар -қ зара пептидтік байланыстармен байланыс ан, ө қ амин ыш ылдарынан т ратын жо ары молекулярлы азотты осылыстар. қ қ ұ ғ қ қ Белки – это высокомолекулярные азотистые соединения, состоящие из аминокислот, связанных пептидными связями. А уыздарды элементарлы рамы: қ ң қ құА уыздарды элементарлы рамы: қ ң қ құ С -С — 50%-55% Н –Н – 6, 3%-7, 5% О –О – 21, 5%-23, 5% N –N – 15%-18% S -S — 0%-2, 4% Р –Р – 0%-2% А уыз – қА уыз –қ б л мономерлерден т ратын биополимер. А уыздарды мономері ұ ұ қ ң болып амин ыш ылдары қ қамин ыш ылдарық қ саналады. А уыз рамына кіретін амин қ құ ыш ылдарыны саны – 20. Оларды қ қ ң протеиногенді амин ыш ылдары деп қ қ аталады. NH 2 – CH – COOH NH 2 – амин тобы СOOH – карбоксиль тобы RR Амин ыш ылдарыны бір – бірінен айырмашылы ы –олар, тек радикалдары қ қ ң ғ бойынша (R)(R) ана ғ анағ ерекшеленеді. Амин ыш ылдарын 2 топ а б луге болады қ қ қ ө Амин ыш ылдарын 2 топ а б луге боладық қ қ ө : : 1) алмасатын (егер б л амин ыш ылдары болмаса, рылымыбойынша сас ұ қ қ құ ұқ амин ыш ылымен алмаса алады); қ қамин ыш ылымен алмаса алады); қ қ 2) алмаспайтын (егер б л амин ыш ылдары болмаса, бас а амин ыш ылымен ұ қ қ қ қ қ алмаса аламайды (триптофан, метионин, лизин и др. ). Олар автотрофты а заларда ғ ана синтезделеді. ғ

№№ п/пп/п Полное название Сокращенное название 1. 1. Аланин Ала 2. 2. Аргинин Арг 3. 3. Аспарагин Асн 4. 4. Аспаригин ыш ылық қ Асп 5. 5. Валин Вал 6. 6. Гистидин Гис 7. 7. Глицин Гли 8. 8. Глутамин Глн 9. 9. Глутамин ыш ылы қ қГлутамин ыш ылық қ Глу 10. Изолейцин Иле 11. Лейцин Лей 12. Лизин Лиз 13. Метионин Мет 14. Пролин Про 15. Серин Сер 16. Тирозин Тир 17. Треонин Тре 18. Триптофан Три 19. Фенилаланин Фен 2020 Цистеин цисцис Пептидті байланыстарды ңПептидті байланыстарды ң т зілуі үт зілуіү

Амин ыш ылдары алды тарыны полипептидті тізбекте бір қ қ қ қ ң ізділікті орналасуы. …- ала – лиз – вал – иле — … А уыздарды ал аш ы рылымын а уыздарды ж йелік қ ң ғ қ құ қ ң ү номенклатурасында олдану а болады. қ ғноменклатурасында олдану а болады. қ ғ

Полипептидтік тізбекті ке істікте орналасуы: ң ң 1) α – спираль. 2) 2) β – спираль. . α-спираль • Пептидтік тізбекті негізі тірегі спираль а ң ғ б рал ан, амин ыш ылыны радикалдары ұ ғ қ қ ң спиральдан сырт а арай айналады. қ қспиральдан сырт а арай айналады. қ қ • Б л рылым кезінде амин ыш ыл негіздері ұ құ қ қ сутекті байланыспен осылады. қ • Бір спиарльді орам а 3, 6 амин ыш ыл алды тары ғ қ қ қ қ атысады (бір амин ыш ылыны NH -тобы мен қ қ қ ң бас а амин ыш ылыны СО-тобы). қ қ қ ң α-спиральді а уыздар қα-спиральді а уыздарқ : : миозин , — α-кератин

β- рылымқұ пептидті тізбектерді негіздері иректелген ң конфигурацияны немесе б ктелген жапыра ү қконфигурацияны немесе б ктелген жапыра ү қ т різді болып келеді. ә Б л рылым сутекті байланыспен ұ құ байланыс ан. қ β- рылымды а уыздарды т рлері: құ қ ң ү фибрион шелка β-кератин

шінші ретті рылымҮ құ домендер пішінімен аны талады. қ Домен – б л а уыздарды рт рлі екінші ретті рылымынан ұ қ ң ә ү құ т ратын, на ты рылым ұ қ құ α и β айма тарыны атынасына т уелді, қ ң қ ә а уыздарды шінші қ ң ү ретті рылымы құ глобулярлы ж не фибриллярлыә болып б лінеді ө ж не ә глобула деп аталатын рылым т зіледіқұ ү. . шінші ретті рылым а т н байланыстар т рі: Ү құ ғ ә ү 1) дисульфитті — ковалентік байланыс, , , цистеин алды тары қ қ аралы ында ғаралы ындағ т зіледіү 2) 2) сутекті – полярлы (зарядтал ан ж не зарядталма ан радикалдар ғ ә ғ аралы ында); ғ 3) гидрофобты серлесу ә 3) гидрофобты серлесуә

Байланыстар типтері: 1 — ионды ; 2 — сутектік; қ 3 — гидрофобты зара серлесу; 4 — ө ә дисульфидтік

Т ртінші рылым, бірнеше ө құ суббірліктен т ратын а уыздар а т н, ұ қ ғ ә мысалы, гемоглабин – 4 молекуладан т рады. ұ Суббірліктер арасында туындайтын гидрофобты зара серлесу қ ө ә н тижесінде ә рылымны т ра тылы ы құ ң ұ қ ғ са талады. қ

11 ) ) рылымды т зуші ызметі. Құ ү қ рылымды а уыздар клетка Құ қ қ мен лпаларды т ра тылы ын ж не пішінін стап т ру а ұ ң ұ қ ғ ә ұ ұ ғ жауап береді. Мысалы: а уыздар коллаген, гистондар. қжауап береді. Мысалы: а уыздар коллаген, гистондар. қ Гистондарды ызметі ң қГистондарды ызметің қ — — хроматинде ДН жина тау болып Қ қ саналады. . 2)2) Катализаторлы. қ А уыздарды ішіндегі е к п тобы — қ ң ң ө ферменттер. Жасушада ы химиялы реакцияларды туін ғ қ ң ө жылдамдатады. 33 ) ) оз алысты (жиырыл ышты ) ызметі. Қ ғ қ ғ қ қ Актин ж не ә миозин а уыздары б лшы етті жиырылуына ж не бас а қ ұ қ ң ә қ биологиялы ор аныш т рлеріне жауап береді. қ қ ғ ү 4) 4) Тасымалдаушы ызметі қТасымалдаушы ызметіқ. . Гемоглобин а уызы — кпе мен қ ө лпалар аралы ында оттегін ж не к мір ыш ыл газын ұ ғ ә ө қ қ тасымалдау а жауап береді. ғ

5) 5) ор аныс ызметі. Қ ғ қ Негізгі а уыз – б л иммуноглобулин, қ ұ эритроциттерде мембраналы гликолипидтермен бірге қ комплекс т зуге абілетті. ызметі – а заны ауру ү қ Қ ғ оздыр ыштарынан ж не б где заттардан ор айды. қ ғ ә ө қ ғоздыр ыштарынан ж не б где заттардан ор айды. қ ғ ә ө қ ғ 6) Энергетикалы ызметі. қ қ А уыздар энергияны айнар қ ң қ к зі болуы м мкін. А уызды 1 г со ы німге дейін толы ө ү қ ң ңғ ө қк зі болуы м мкін. А уызды 1 г со ы німге дейін толы ө ү қ ң ңғ ө қ ыдыра анда 17, 6 к. Дж энергия б лінеді. Біра , б л те сирек ғ ө қ ұ ө кездеседі. 7)7) Реттеуші ызметі. қ А уыздар – сигналды қ қ заттарды (гормондар) ж не гормональді рецепторларды ң ә ңзаттарды (гормондар) ж не гормональді рецепторларды ң ә ң ызметтерін ат ару а абілетті. Мысалы: су гормоны қ қ ғ қ ө соматотропин с йкес рецепторлармен байланысады (ол ә сигналды берілуін белсендіреді). ң 8) 8) Тірек ызметі. қ Коллаген, эластин, тірек- имыл аппараты қ –сі ір (сухожелия) рамына кіреді. ң құ

I. ХИМИЯЛЫ РАМЫ БОЙЫНША: Қ ҚҰ 1) жай а уыздар қ (( протеиндер ), ), тек амин ыш ылдарынан т рады. қ қ ұ 2) к рделі ү 2) к рделіү (протеидтер), амин ыш ылдарынан бас а рт рлі қ қ қ ә ү осымша топтары бар (нуклеопротеидтер, гликопротеидтер, т. б. қосымша топтары бар (нуклеопротеидтер, гликопротеидтер, т. б. қ II. РТ РЛІ ЕРІТІНДІЛЕРДЕ ЕРІГІШТІГІ БОЙЫНША: Ә Ү 1) Альбуминдер – минеральды т здарды аны ан ұ ң қ ққ ерітінді лерінде ериді; ң 2) глобулиндер — минеральды т здарды жартылай аны ан ұ ң қ ққ ерітінді лерінде ериді; ң 3) проламиндер – этанолда 60%-80% ериді; 4) глютаиминдер – сілтілік ерітінділерде ериді ж не т. б. ә III. ОСЫМША ТОПТАРЫНЫ СИПАТЫ БОЙЫНША: Қ Ң 1) Металлопротеидтер 2) Метал емес протеидтер. .

А уыздар фолдингі ж не фолдинг қ ә факторлары А уыздар р т рлі себептерді серінен ( ызып кету, с улелену, қ ә ү ң ә қ әА уыздар р т рлі себептерді серінен ( ызып кету, с улелену, қ ә ү ң ә қ ә оксиданттарды сері) зіні нативті конформациясын жо алтуы ң ә ө ң ғ м мкін, я ни жарым жартылай немесе толы ымен ү ғ ғ денатурацияланады. Денатурация – белокты таби и ң ғ рылымыны б зылуы. құ ң ұрылымыны б зылуы. құ ң ұ Фолдинг- б л д рыс ш лшемді рылым а пептидті тізбекті ұ ұ ү ө құ ғ орау. Фолдинг факторларын келесі екі топ а б луге болады: қ ө 1 топ – каталиттік белсенділігі бар а уыздар, я ни фолдинг қ ғ ферменттері – фолдазалар 2 топ – молекулалы шаперондар қ – осымша белоктар. қ Шаперондарды сер ету механизмі рт рлі; ң ә ә ү Пептидті тізбектегі д рыс емес рекеттестікті ескертеді. ұ ә Шаперондар – рефолдингке ба ылау ж ргізеді. қ ү Рефолдинг – айтадан рылу деген ма ынаны білдіреді. қ құ ғ Шаперондар жасушаішілік тасымалдау а атысады. ғ қ

Б л ұ – арапайым раммен сипатталатын ж не қ құ ә нуклеотидтерден, к мірсудан, фосфор ыш ылыны ө қ қ ңнуклеотидтерден, к мірсудан, фосфор ыш ылыны ө қ қ ң алды ынан т ратын жо ары молекулалы қ ғ ұ ғ қалды ынан т ратын жо ары молекулалы қ ғ ұ ғ қ осылыс. қосылыс. қ Нуклеин ыш ылдары – биополимерлер, қ қ Нуклеин ыш ылдары – биополимерлер, қ қ мономері болып нуклеотид ( арапайым бірлік) қ саналады. Нуклеотид: 1) Азотты негізді біреуі: қ ң А А – аденин, ТТ – тимин (ДН ) , Қ– тимин (ДН ) , Қ УУ – урацил (РН ) , Қ ЦЦ – цитозин, ГГ – гуанин 2) к мірсу – пентоза: ДН –да – ө Қ дезоксирибоза , в в РН –да – Қ рибоза 3) Фосфор ыш ылыны алды ы қ қ ң қ ғ 3) Фосфор ыш ылыны алды ық қ ң қ ғ

20НУКЛЕИН ЫШ ЫЛДАРЫҚ Қ МОНОМЕРЛЕР — НУКЛЕОТИДТЕР ДН – Қ дезоксирибонуклеин ыш ылы қ қ РН Қ Рибонуклеин ыш ылы қ қ ДН нуклеотидіні рамы Қ ң құ РН Қ нуклеотидіні рамың құ Азотты қАзоттық негіздер: Аденин (А) Гуанин (Г) Цитозин (Ц) Урацил (У): Рибоза Фосфор ыш ылыны қ қ ң алды ы қ ғАзотты қАзоттық негіздер: Аденин (А) Гуанин (Г) Цитозин (Ц) Тимин (Т) Дезокси- рибоза Фосфор ыш ылыны қ қ ң алды ы қ ғ А паратты қ қ (матрицалы ) қ РН (и-РН ) Қ Қ Транспортты қ РН (т-РН ) Қ Қ Рибосомалы РН (р-РН ) қ Қ Қ

21ДНҚДНҚ ж не ә РНҚРНҚ рылымықұ Дж. Уотсон ж не ә Ф. Крик 1953ж. ДН Қ рылысын ашты. құ

22ДНҚДНҚ ж не ә РНҚРНҚ рылымықұ ДНҚ

23 ХРОМОСОМА РАМЫНДА ЫҚҰ Ғ ДН Қ

Полинуклеотидтік тізбекте нуклеотидтерді бірізділікті орналасуы ң ж реді. үж реді. ү Бірінші ретті рылымды зерттеу барысында құ бір атар қ за дылы тар ң қза дылы тарң қ ашылды. 1) А + Г = Ц + Т Пуриндік негіздерді молекулярлы массасы ң қ пиримидиндік негіздерді молекулярлы массасына те. ң қ ңпиримидиндік негіздерді молекулярлы массасына те. ң қ ң 2) Аденин – тиминдік ж не гуанин – цитозиндік ж птарды ә ұ ң 2) Аденин – тиминдік ж не гуанин – цитозиндік ж птарды ә ұ ң атынасы ДН – ны қ Қ ңатынасы ДН – ны қ Қ ң спецификалы коэффициентінқ к рсетеді. ө Б л к рсеткіштер рт рнлі жануарларда рт рлі. Бірінші ретті ұ ө ә ү ә ү рылымды зерттеу н тижесінде, Дн -ны б лігіні 64% ерекше құ ә қ ң ө ң бірізділікті райды. Б л бірізділік – құ ұ рылымды генқұ қ деп аталады. рылымды гендер арнайы а уыздарды биосинтезін амтамасыз Құ қ қ ң қ етеді. Ал, бас а гендер, к п м лшерде ажет болатын бас а қ ө ө қ қ а уыздарды синтезін ба ылайды қ ң қ Ген –– а уызды бірінші ретті рылымы туралы а параты қ ң құ қ са тал ан ДН молекуласыны б лігі. қ ғ Қ ң ө. .

Полинуклеотидтік тізбекті ке істікте на ты орналасуы ж реді. ң ң қ ү Екінші ретті рылымны ерекшелігі – полинуклеотидтік құ ң тізбекті спирализациясы. ДН -ны спирализациялы ң Қ ң қтізбекті спирализациясы. ДН -ны спирализациялы ң Қ ң қ де гейі 100%. Екінші ретті рылымды аш ан ң құ қ Уотсон ж не Крик әУотсон ж не Крикә (Нобель премиясын ал ан). ДН ғ Қ моолекуласыны рамы екі полинуклеотидтік ң құмоолекуласыны рамы екі полинуклеотидтікң құ тізбектен т ратын, о а арай б рал ан ос спираль. ұ ңғ қ ұ ғ қ К мірсу ж не фосфор ыш ылыны алды ы ө ә қ қ ң қ ғ К мірсу ж не фосфор ыш ылыны алды ыө ә қ қ ң қ ғ спиральды сыртында, ал, азотты негіздер ішінде ң қспиральды сыртында, ал, азотты негіздер ішінде ң қ орналас ан. қорналас ан. қ А – Т Г – Ц сутектік байланыстар ар ылы қ комплементарлы ж птар т зеді. ұ үкомплементарлы ж птар т зеді. ұ ү АА ж не ә ТТ екі сутектік, Г Г ж не ә Ц Ц – ш сутектік байланыс. ү– ш сутектік байланыс. ү Екінші ретті рылымны т рлері: құ ң ү 1) В – форма. Азотты негіздерді қ ңАзотты негіздердіқ ң ДН молекуласыны осіне Қ ң перпендикулярлы орналасуы. Спираль адамына 16 ж п нуклеотид қ ұ кіреді. Б л т рі т ра ты. ұ ү ұ қкіреді. Б л т рі т ра ты. ұ ү ұ қ 2) А – форма. . Спираль адамына 11 ж п нуклеотид кіреді. Б л т рі қ ұ ұ ү. Спираль адамына 11 ж п нуклеотид кіреді. Б л т ріқ ұ ұ ү репликация ж не транскрипция кезінде т зіледі. ә ү 3) Z – форма. сол а арай б рал ан ос спираль. ғ қ ұ ғ қ

Полинуклеотидтік тізбекті ке істікте жалпы орналасуы ң ң ж реді. Прокариот ж не эукариот ядроларында хромосомада ДН ү ә Қж реді. Прокариот ж не эукариот ядроларында хромосомада ДН ү ә Қ молекуласыны ты ыз жина талуы ж реді. ң ғ қ ү Хромосома хроматиннен т рады. Оны рамына: ұ ң құ т рады. Оны рамына: ұ ң құ ДН , ҚДН , Қ гистонды а уыздарқ ж не біршама РН кіреді. ә Қ Гистонды а уыздарды 5 т рі бар: қ ң ү Гистонды а уыздарды 5 т рі бар: қ ң ү Н 2А, Н 2В, НЗ, Н 4 (нуклеосомды гистондар) ж не H 1. қ ә(нуклеосомды гистондар) ж не H 1. қ ә Жина талу қ н тижесінде, нуклеосомалар (диаметрі 10 нм)т зіледі. ә үн тижесінде, нуклеосомалар (диаметрі 10 нм)т зіледі. ә ү ДН ҚДН Қ 20-50 есе ыс арады. қ қ Нуклеосома рамына 145-150 құ нуклеотид кіреді. Нуклеосомалар жина талып – қ соленоид (катушка) дд иаметрі 30 нм т зеді. . ү ( 20-60есе ыс арады). қ қ Соленоидтар фибриллярлы рылым т зеді. қ құ ү ( 200 есе ыс арады). Н тижесінде екі хроматидтен (диаметрі қ қ ә 700н. М) т ратын ұ хромосома (диаметрі 1400нм) т зіледі. ұ Толы жина талу н тижесінде ДН молекуласы қ қ ә Қ 100 000 есе ыс арады. қ қ

Хромосомада рбір ДН молекуласыны жалпы ә Қ ң ке істіктік орналасуы ж не а уыз биосинтезі барысында ң ә қ ДН ж не РН молекулаларыны зара ке істіктік Қ ә Қ ң ө ң орналасуы ж реді үорналасуы ж редіү. .

Жасуша шін ДН -ны (РН -ны ) ма ызы зор. ү Қ ң Қ ң ң Оларды химиялы рылысыны ерекшелігі – ң қ құ ң жеке даму этаптарында, рбір лпада ә ұ синтезделетін а уызды молекулаларды қ қ ңсинтезделетін а уызды молекулаларды қ қ ң рылымы туралы а паратты , рпа тан рпа а құ қ ң ұ ққрылымы туралы а паратты , рпа тан рпа а құ қ ң ұ ққ т ым уалауын ұқ қт ым уалауынұқ қ жасушалы де гейде қ ң са талуын, қ тасымалдануын амтамасыз етеді. Нуклеин қ ыш ылдарыны т ра тылы ы – жасушаны қ қ ң ұ қ ғ ңыш ылдарыны т ра тылы ы – жасушаны қ қ ң ұ қ ғ ң (а заны ) алыпты тіршілік етуінде, барлы ғ ң қ қ(а заны ) алыпты тіршілік етуінде, барлы ғ ң қ қ а зада ы процестеді д рыс туін амтамасыз ғ ғ ң ұ ө қ етеді.

РН ДН сия ты Қ қ қ биополимер, оны ң мономері- ш негізгі компоненттен т ратын ү ұ нуклеотидтер: 1) азотты негіз; қ 1) азотты негіз; қ 2) к мірсу – рибоза; ө 2) к мірсу – рибоза; ө 3) фосфор ыш ылыны алды ы. қ қ ң қ ғ 3) фосфор ыш ылыны алды ы. қ қ ң қ ғ РН рамында тиминні (Т) орнына Қ құ ң урацил (У) болады. рылымы бойынша, РН Құ Қрылымы бойынша, РН Құ Қ бір тізбекті ж не әж неә екі тізбекті болып б лінеді. ө Екі тізбекті РНК бір атар вирустарды т ым қ ң ұқ уалайтын белгілері туралы а паратты қ қ са тайды. қса тайды. қ Бір тізбекті РН -ны т рлері: т-РНК, Қ ң ү Бір тізбекті РН -ны т рлері: т-РНК, Қ ң ү и-РНК, р-РНК.

Е кіші РН. 75-90 нуклеотидтен т рады. Жалпы ң Қ ұ РН –ны 10%-20% Қ ңРН –ны 10%-20%Қ ң т-РНК райды. құ ызметі: Қ белсенді амин ыш ылдарын а уызды қ қ қ қ биосинтез орнына (рибосома а) тасымалдау. ғбиосинтез орнына (рибосома а) тасымалдау. ғ т- РНК –ны ке істікте орналасуы «жо ырш а ң ң ң қ–ны ке істікте орналасуы «жо ырш а ң ң ң қ жапыра ыны » пішініне сас. ғ ң ұқжапыра ыны » пішініне сас. ғ ң ұқкодон т- РНК –ны ң–ның рамында ш ілмек бар: құ ү : : 1) дигидроуридиндік. 8-12 нуклеотидтен ж не бірнеше дигидроурацил ә молекуласынан рал ан. құ ғ 2) псевдоуридтік. рамына 7 нуклеотидтен Құ ж не минорлы негіз – псевдоуридин кіреді. . ә қж не минорлы негіз – псевдоуридин кіреді. . ә қ Ілмекті ма ызы: рибосомамен байланысты ң ң амтамасыз етеді. қамтамасыз етеді. қ 3) антикодонды. қ 20 нуклеотидтен т рады. Оны рамында синтезделетін ұ ң құ а уыз молекуласында амин ыш ылыны қ қ қ ңа уыз молекуласында амин ыш ылыны қ қ қ ң «орнын танитын» нуклеотидтер триплеті бар. рбір амин ыш ылна т н кодоны Ә қ қ ә болады. т-РНК ЦЦА триплеті ар ылы амин қ ыш ылдарыны қ қ ңыш ылдарыны қ қ ң белсенділігін амтамасыз қ етеді

и – РНК, ДН молекуласында ы транскрипция барысында Қ ғ т зіледі, сонды тан, и-РНК ү қт зіледі, сонды тан, и-РНКү қ –ны бірінші ретті рылымы ң құ ДН -да ы генні д л к шірмесі болады. Барлы РН -ны жалпы Қ ғ ң ә ө қ Қ ң м лшерінен и-РНК 2 — 6% болады. ө и-РНК рамына құ 6 айма қ кіреді , оларды р айсысы на ты ызмет ң ә қ қ қ ат арады. қ 1) 1) КЭПКЭП : и-РНК молекуласын стабилизациясын амтамасыз етеді. қ: и-РНК молекуласын стабилизациясын амтамасыз етеді. қ 2) Ц истрон а дейінгі айма ғ қистрон а дейінгі аймағ қ : : сутектік байланыс ар ылы қ рибосомамен байланысуды амтамасыз етеді. қрибосомамен байланысуды амтамасыз етеді. қ 3) 3) Инициирулеуші айма : қ рибосомада а уыз синтезіні басталуы қ ң туралы «б ры » бар. ұ қтуралы «б ры » бар. ұ қ 4) 4) Цистронды айма қ қЦистронды аймақ қ : : а уыз синтезі туралы а паратты келеді. қ қ ә 5) 5) зілуші триплет: Үзілуші триплет: Ү а уыз биосинтезіні ая талуы туралы қ ң қ «б йры » бар. ұ қ 6) Ц истроннан кейінгі айма : қистроннан кейінгі айма : қ Синтезделген а уызды қ ң м лшерін реттейді. ө

Рибосоманы негізгі ң рылымды компонентіқұ қ болып саналады. Барлы РН -ны жалпы м лшерінен р-РНК қ Қ ң ө 75%75% болады. А уыздармен қ (гистондармен) зара байланысып, ө рибосоманы субьбірліктерін райды. Рибосома ң құ лкен ү ж не ә кіші субьбірліктен т рады. ұ