Презентация Асан айы шыармашылыы

СӨЖ Тақырыбы: Асан Қайғы шығармашылығындағы бақыт мәселесі және жерұйықты іздеу Орындаған: Шәкен Айгерім. Тексерген: Елжанов Дарха нн

Жоспары: I. I. Кіріспе II. Негізгі бөлім аа )) Асан Қайғы-дала данышпаны бб ) ) философия дүниетанымы с) с) Жерұйық атты жұмақ мәселесі III. Қорытынды IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе: Асан қайғы (Хасан) Сәбитұлы (14 ғасырдың аяғы – 15 ғасырдың басы) –мемлекет қайраткері, ақын, жырау, би, философ. Әз Жәнібекханның ақылшысы болған. Әкесі Сәбит. Арал өңірініңСырдарияжағасын мекен еткен. Қызылорда облысы. Шиелі ауданы «Жеті әулие» қорымындағы. Асан ата кесенесіАсан Қайғы мазарыделінеді.

Оның өмір сүрген тұсы Алтын орда және қазақ халқының қалыптасу кезеңіне сай келеді. Асанқайғы шығармашылығында негізгі орын алатын қазақ тұрмысының өзекті мәселелерін арқау еткен философиялық-нақылдық жанрлар: толғау, терме, шешендік сөздер болып табылады. Асанқайғының шығармаларын жинап, зерттеумен Ш. Уәлиханов, Г. П. Потанин, М. Ж. Көпеев, С. Сейф уллин, М. Әуезовтағы басқа айналысты. Асан Қайғызаманында. Алтын Орда ыдырап, оның орнынаҚырым, Қазан, Өзбекхандықтары пайда болды. Ноғай ордасытарап, Қазақ хандығының тарих сахнасына шығуы хандықтар арасындағы қым-қиғаш талас-тартысты аласапыран кезеңмен тұспа-тұс келді

Шоқан Уәлихановтыңайтуы бойынша, қазақ халқының қамын, болашағын ойлаған «дала философы», осындай ойшыл, ел қамын жеп, қайғы-қасірет кешкен Асан атына кейін «қайғы» сөзі қосылып аңыздалып кеткен. Шежіре-аңыздардыңайтуынша Асанның әкесі Сәбит ұзақ жасаған, он сегіз мыңғаламның, құстың, жан-жануардыңтілін білетін, өзі көріпкеләулие, атақтысаятшыболса керек. Ол баласы Асанды ес білгеннен осындайқасиеттергебаулып өсіреді. Сондай өнегелі, ұлағаттытәрбиекөрген Асан жас кезінен-ақ туған халқынын қамын, оның келешекте ірі де, іргелі ел болу жағын ойластыра бастайды. Сондықтан да ол жас болса дахан, сұлтан, би, бектерменбірге жүріп, оларға ақыл қосысады, ой-пікір жарыстырып, тайталасып ержетеді. Бозбала кезінен-ақ ол ақындық-жыраулық, шешендік, тапқырлық өнерді жете меңгереді. Ел дауын, жер дауын, әдет-ғұрып мәселесін шешерде оның ақылдылығы, алғырлығы, кесімді, шешімді билік сөздері өзге би, шешендерден үстем боп шыға береді.

• Асан Қайғы Қаласыныңфилософиядүниетанымы үш бағытқа бөлінеді: • этикалық дүниетаным– ұлы жыраудың философия ойларының өзегін құрайды. Адам, адамшылықтың басты қасиеттері, олардың мәні мен сипаты жоғары имандылық деңгейінде қарастырылған. • Поэтикалық зерде және философияның қазақ дүниетанымында егіз ұғым екенін жырау өз толғаулары арқылы толық дәлелдеп берді. Адам өмірінің мәні, мақсаты, өлімнің растығы, қоршаған дүниені тану мәселелері Асан Қайғы философиясының басты бағыттары. • Асан Қайғы гуманизмі, адамға деген сүйіспеншілігі тарихи сана арқылы түркі халықтарының жадында сақталған. Ноғай, өзбек, түрікмен, қырғыз, қарақалпақ халықтары арасында Асан Қайғы есімі ілтипатпен аталып, құрмет тұтылады.

Асан қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп, « Жерұйық» дейтін ну орманды, көгорай шалғынды, сулы жер, қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді. «Елді сол жерге қоныстандырсам!» — деп, арман етеді. Түркістанның қасындағы Саурандыкөргенде: «Әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ — түбі тұрақты қала бола алмас» , — деген екен. Асан қайғы Маңғыстауға үш барып, үш қайтыпты. «Түбінде мал баққан шаруаға Маңғыстаудан жақсы жер болмас» , — депті. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қойсемірмес» , — деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті.

• Қаратал өзенінің өлкесін көргенде: «Ей, сарқырап аққан Қаратал, артың кең, алдың тар-ау!» — депті. Өйткені бұл өзен құмға сіңіп жатады екен. • Аспараны көргенде: «Ей, Аспара, көршіңмен тату бол, шөбіңе суың жетер!» — деп жүріп кетіпті. Шу өлкесін көргенде: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты! Тегінде бір шулағаның болмаса, ну қамысың еліңді жұтқа бермес» , — депті. Шудың аяғында Сарысу елі шөп жимай, Шудың қамысын қыстап, жаз Арқаны жайлайды екен. Әулие-Атаның (қазіргі Тараз қаласы) шығысынан аққан Талас, батысынан аққан — Келес дейтін өзендерді көргенде, малға жайлы екенін біліп: «Ей, екі Талас, бір Келес, малсыз күнің кенелмес. Жері де жайылған малға жұт болмас!» — деген екен.

• Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр өлкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» — депті. Қарсақбай аймағын көргенде: «Айналаң жапан түз екен, тауыңның асты жез екен, екі тауың ел біткенді шақырар, басыңа байлық қонар, жұртың ашықпас!» — деп жүріп кетіпті. Нарын — Самар аймағын көргенде: «Е, Нарын, тайыңайғырдай, тайлағың бурадай екен! Қысың ұзақ: шаруаңа сақ бол!» — депті. Шыңғырлау өзенін көргенде, түсе қалып, Желмаясын оттатып: «Жылқының өзі өскен жоқ, Шыңғырлау, сен өсірген екенсің!» — деп, қонып кетіпті. Бірақ Асан ол кезде шұрайлы, қоныс, нулы өлке табаалмапты. Ол Ұлытау жаққа келіп өліпті. •

Қорытынды: • Асан қайғының “жерұйықты” іздеуі жөнінде аңыз қазақ халқының таң ғажайып жарқын, бақытты болашақты аңсаған армандарының туындысы еді. Асан қайғы арман еткен “жерұйық” бейне ағылшын ойшылы Томас Мордың “Утопия” аралы, италиялық Томазо Кампанеланың “Күн қаласы” сияқты утопиялық ойдың жемісі екені даусыз. Әрине, бұл 15-ғасырдағы көшпелі қазақ халқының қоғамдық болмысынан туылған утопиялық идея. • Асан қайғының бақыт мекені “жерұйық” жайлы утопиялық шығармасының ауыздан — ауызға көше келе, өзгерістерге түсіп, аңызға айналып кеткен.

Пайдаланылған әдебиеттер: 11. . Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011. 2 2 . . Бұқар жырау Қалқаманұлы. Шығармалары. — Алматы. — 1992.

Назараларыңызға рахмет!!!