ПЕСТИЦИДТЕР. ФОСФОРОРГАНИКАЛЫК КОСПАЛАРМЕН УЛАНУ. Дайындаган: Максутов Б

ПЕСТИЦИДТЕР. ФОСФОРОРГАНИКАЛЫК КОСПАЛАРМЕН УЛАНУ. Дайындаган: Максутов Б Тобы: 513 «Б» Факультет: Жалпы медицина Тексерген: м. . к. ғ Сатыбалдиева У. А. М. Оспанов атындагы Бк. ММУ

ЖОСПАР • Кіріспе • Негізгі болім • Фосфорорганикалык косылыстармен улану • ФОК уланудын патогенезі • Клиникалык корінісі • Жедел улану • Созылмалы улану • Диагностикасы • Емі • Енбекке кабілеттілік экспертизасы • корытынды • Пайдаланылган эдебиеттер

ПЕСТИЦИДТЕР • Ауыл егін шаруашылыгында эр турлі закым келтіруші жэндіктер сирек жагдай емес. Егінді коргау ушін егіншілер эр турлі амалдарга барады. Ен коп таралганы – п е с т и ц и д т е р. • Пестицидтер (латын создерінен pestis – ж кпалы ауру, ұ caedo — олтіремін) – мэдени осімдіктерді зиянкестерден, паразиттерден, арамшоптерден, аурулардан жэне микроорганизмдерден коргау ушін колданатын барлык химиялык косылыстар. Пестицидтерді пайдалану ауылшаруашылык онімдерін 18 -20% сактайды.

• Бірак та осы химиялык улы заттарды колдану барысында онымен катынастагы адамдар саны кобейіп отырады. Б ндай катынастар ұ пестицидтерді тасымалдау, сактау, осімдіктерді улау кезінде болады. Осы ж мыстарды орындау ұ барысында, ж мысшылар ұ пестицидтермен улануы мумкін. казіргі кезде оларды коп колданатын болгандыктан биосфера мен адамдарга зияны тиіп жатыр.

ПЕСТИЦИДТЕРДІН ЖІКТЕЛУІ колданылуына байланысты • Акарицидтер – осімдік кенелеріне карсы; • Антисептиктер – металл емес материалдардын микроорганизмдермен закымдалуына карсы; • Бактерицидтер – бактерияларга карсы; • Гербицидтер – арам шоптерге карсы; • Дефолианттар – жапырактардан арылу ушін; • Зооцидтер – кемірушілерге карсы; • Инсектицидтер – жэндіктерге карсы; • Овицидтер – жэндіктердін жұмырткаларына карсы; • Репелленттер – жэндіктерді уркіту ушін; Химиялык табигатына байланысты • кұрамында сынап бар; • Хлорорганикалык косылыстар; • Фосфорорганикалык косылыстар; • Мышьяк кұрамдас; • Карбамин кышкылы туындылары; • Нитрофенолдар; (Бұлар организмге жалпы токсикалык эсер етеді жэне интоксикация шакыруы мумкін)

ФОСФОРОРГАНИКАЛЫК КОСЫЛЫСТАРМЕН УЛАНУ • ФОК макта, дэнді дакылдар, жеміс агаштар, эсемдік гулдер мен шоптер зиянкестеріне карсы кенінен колданылатын пестицидтін турі. Ол жалпы баска пестицидтермен салыстырганда кенінен колданылады, себебі онын инсекттік белсенділігі жогары жэне салыстырмалы турде улылыгы аз. • ФОК тобына фосфор, тио- жэне дитиофосфор, сондай ак фосфон кышкылдарынын эфирлеріне жататын октометил, метафос, метилмеркаптофос, фосфамид, карбофос, хлорофос, ушхлорметафос жэне т. б. • ФОК адам агзасына тыныс жолдары, асказан-ішек жолдары жэне тері жабындысы аркылы енеді. Фосфорорганикалык пестицидтердін коп болігі топыракта тез ыдырап кетеді, ал суда 1 ай ішінде ыдырайды. Олар тагамдарды ХОк салыстырганда аз ластайды, жэне ол термиялык ондегеннен кейін тез б зылады. ұ

Ацетилхолинэстераза + Сірке кышкылы Ацетилхолин ПАТОГЕНЕЗІ • Патогенетикалык механизмнын негізінде ФОК-н эстеразалар тобына жататын ферменттерді тежеуі жатыр. эсіресе организмде ацетилхолинді ыдырататын ацетилхолинэстеразаны тежеу. Ацетилхолинэстеразанын тежелуінін нэтижесінде организмде ацетилхолин жинакталады да, адамда интоксикация шакырылады. • ФОК-н одан баска зат алмасу урдістеріне де эсері бар. Мысалы, кан плазмасында кант денгейінін, сут кышкылынын, фосфордын котерілуі, кан р. Н томендеуі, коміркышкыл газынын денгейінін жогарылауы, гематоэнцефалды барьердін откізгіштігінін бұзылыстары. Осынын бэрі метаболикалык озгерістерді дэлелдейді. ФОК

• ФОК-н козге жергілікті эсерінін нэтижесінде коз карашыгынын тез тарылуы, кору кабылеті мен аккомодация б зылысы болады. ФОК-н жалпы ұ резорбтивті эсерінін нэтижесінде ОЖЖ-нін жогаргы болімдері мен онын вегетативті орталыктары закымдалады (эсіресе гипоталамус). Бронхоспастикалык эсері де байкалган. • ФОК-н эсерінен журек кан-тамыр жуйесі жагынан да озгерістер болады: Акк жогарылауы немесе томендеуі.

КЛИНИКАЛЫК КОРІНІСІ. ЖЕДЕЛ УЛАНУ • Уланудын ерте коріністері: • Мазасыздык • сілекей аккыштык • жас агу • журек айну • кұсу • іштін ауырсынуы • іштін отуі • корудін нашарлауы • Обьективті зерттегенде наукаста: • козу • Шошыну • Адинамия • Гиперсаливация • Гипергидроз • Сойлеуі киындаган • Коз карашыгы тарылган • Тіл мен кабак бұлшык еттерінін фибрилляциясы • Тахикардия, артериальды гипертензия • Бұлшык ет элсіздігі • Коматозды жагдай • Токтаусыз кұсык (кұсыгы сұйык жэне иісті) • ФОК-мен уланудын клиникалык коріністері удын агзага тусу жолдарына байланысты. Егер ФОК асказан ішек трактісі аркылы туссе, онда журек айну, кұсу, диспепсия коріністері болады. Тері аркылы енген жагдайда – жергілікті фибрилляциялар жэне т. б. Ингаляционды тускен жагдайда, удын резорбтивті эсеріне коса (ОЖЖ закымдануы) уакыт оте журек кан-тамыр жуйесі жагынан озгерістер косылуы мумкін. • Барлык клиникалык симптомдарды шартты турде жіктеуге болады: • Мускарин тэріздес (журек айну, кұсу, іштегі спазмдар, сілекей аккыштык, іштін отуі, кеуденін кысуы, тыныс бұзылысы, брадикардия, карашыктын тарылуы, тершендік) • Никотин тэріздес (коз, тіл жэне т. б. бет бұлшык еттерінін тартылуы, нистагмдар, дене бұлшык еттерінін фибрилляциялык тартылулары) • Орталык (психикалык бұзылыстар, сойлеу бұзылыстары, атаксия, дезориентация, діріл, клоникалык жэне тоникалык тырыспалар, сопакша мидын салдануы)

ЖЕДЕЛ УЛАНУДЫН САТЫЛАРЫ • Жедел уланудын ауыр формалары оте сирек кездеседі. ФОК-мен уланудын клиникалык корінісінін жедел ауыр формасында 3 сатысын ажыратады: козу, тырыспалы жэне салдану сатылары. • козу сатысында айкын сілекей аккыштык, тершендік, мазасыздык, журек айну, к су, іштін ауырсынуы, корудін б зылысы байкалады. ұ ұ Оган тагы бас айналу, коркыныш, уайым косылуы мумкін. • Тырыспалы сатыда наукастын жагдайы ауырлай туседі, ОЖЖ-дегі, журек кан-тамыр жуйесіндегі б зылыстармен, бауыр мен буйректегі ұ озгерістермен корінеді. • Салдану сатысында наукас жагдайы тез нашарлайды, кома жагдайында болады, тыныс Чейн-Стокс типте, Акк томен, коз карашыгы катты тарылган. Барлык колденен жолакты б лшык ұ еттердін салдануы дамиды, рефлекстер жогалады. Барлык дерлік жагдайда окпенін ісінуі дамиды.

СОЗЫЛМАЛЫ УЛАНУ • Негізгі белгілердін бірі – астеновегетативті синдром. Бұл жагдай біртіндеп дамиды (организмде холинэстераза ферментінін белсенділігінін біртіндеп томендеуі себепті). Бастапкы сатыларында бастын ауыруы, айналуы, бастагы ауырлык сезімі, самайлардагы кысып тұргандай сезім, есте сактау кабілетінін томендеуі, ұйкы бұзылысы, тэбеттін томендеуі байкалады. Ары карай ауру дамыган жагдайда дезориентация мен естін бұзылысы орын алуы мумкін. Тамырлык бұзылыстар, эмоция бұзылыстары да байкалады. Сирек жагдайларда – жуйке жуйесінін ошактык симптоматикалары: корнеальді рефлекстін томендеуі, нистагм, ерін мұрын ушбұрышы кыртыстарынын тегістелуі, саусактардын дірілі. • ФОК-мен созылмалы уланудын ерте сатыларында пайда болатын астеновегетативті синдром, удын жуйке жуйесінін парасимпатикалык боліміне эсеріне жэне холинэстераза белсенділігін озгертуіне байланысты. • Бұл кезенде тұракты кызыл дермографизм, брадикардия, артериальді гипотония байкалады; ЭКГ-да – миокардтын диффузды озгерістерінін белгілері. Бауыр ұлгаюы мумкін. Перифериялык канда: эритроцитоз, лейкоцитоз, ЭТЖ баяулауы. Ауыр жагдайларда токсикалык энцефалопатия аныкталуы мумкін. Наукастарды тұракты бас ауырулары, айналулары, есте сактау кабілетінін томендеуі, ұйкынын бұзылысы мазалайды. Галлюцинациялар пайда бола бастайды, коркыныш урей басады. эрдэйім бұлшык еттердін тартылулары, саусактардын дірілі, парестезиялар, коз карашыгынын тарылуы байкалады. Интеллект томендейді. Сирек жагдайларда бұлшык тонусынын бұзылыстары (спастикалык салданулар) байкалады.

ДИАГНОСТИКА • Диагноз анамнезге, клиникалык корініске, СГЭ жэне ФОК-нын озіндік иісіне байланысты (эсіресе асказан жуындысынын иісі) койылады. • Ен зак сакталатын белгілер б л – тіл мен балтыр б лшык еттерінін тартылулары. ұ ұ ұ • Кішірейген карашыктын атропин эсерінен лгаймауы жэне накты клиникалык ұ коріністердін болуы ФОК-пен улануды дэлелі болуы мумкін. • Биологиялык с йыктыктардардагы ФОК бар жоктыгын жэне холинэстераза белсенділігін ұ аныктау кажет. Егер холинэстераза белсенділігі 25 -30% томендесе клиникалык коріністер енді басталады, 50% томендесе ФОК уланудын накты белгісі, 80% жогары томендесе ауыр интоксикация белгісі.

ЕМІ • Жедел уланган жагдайда дереу турде наукасты умен ластанган жерден алыстатады. Тері жабынды- ларын сабынмен жуады, 2% NAHCO 3 немесе 5 -10% аммиак ерітіндісімен, 2 -5 % хлорамин Б ерітіндісі- мен ондейді. ФОК-н козге тускен жагдайда тез арада агынды сумен жуып тастап, 30% сульфацил натрий (альбуцид) тамызу кажет. • Антидоттык терапияга холинолитиктер тобына жата- тын атропинді колданады. Женіл улану жагдайла- рында тері астына немесе бұлшык етке 1 -2 мл 0, 1% атропин сульфат ерітіндісін енгізу, орташа немесе ауыр дэрежелі улануларда – 3 — 5 мл 0, 1% ерітінді бұлшык етке немесе коктамырга. Терапевтикалык эсердін болмауы жагдайында немесе интоксикация белгілерінін ары карай осуі жагдайында атропиннін иньекцияларын 1 -1, 5 саг сайын интоксикация белгі- лері азайганша немесе атропинмен улану белгілері пайда болганша жасайды. Ауыр улану кездерінде атропиннін тэуліктік молшері 24 мг дейін жетуі мумкін.

• Холинэстеразанын реактивтерін колдануда жаксы эсер корсетеді. Оган жататын дипироксим. Дипироксим 15% 1 мл-ді 2 -3 мл 0, 1% атропин сульфатпен косып ерітінді турінде тері астына енгізеді. Улану белгілері 30 -50 мин кейін кетпесе кайталайды. • Одан баска холинэстеразанын реактиваторларына жататын изонитрозинді колданады. Женіл улануларда 3 мл 40 % ерітіндіні б/е, ал ауыр улануларды –коктамырга 3 мл 40 % ерітіндіні 30 мин сайын енгізіп отырады. Изонитрозиннін жалпы молшері 4 г аспауы кажет. • Сонымен катар ауыр улану кезінде коктамырга 0, 5 мл 5% эфедринді жэне тері астына – 1 мл 0, 05 % прозерин ерітіндісін енгізу корсетілген. • ОЖЖ-н козу жагдайында жэне тырыспа кезінде б/е гексенал (5 мл 10% ерітінді), хлоралгидрат клизмамен (2 -3 г), ішуге – аминазин (0, 025 г), магний сульфат (8 -10 мл 25 %) коктамырга. Тыныс б зылысы кезінде ұ лобелин немесе цититон, оттегімен дем алу, кажет жагдайда о. ЖЖ.

ЕНБЕККЕ КАБІЛЕТТІЛІК ЭКСПЕРТИЗА С РАКТАРЫҰ • ФОК-пен женіл жэне орташа дэрежелі жедел улануларында ауыргандык жагдайлары 5 -10 кунге созылады, сондыктан ол наукас ж мыстан «уакытша енбекке жарамсыздык ұ парагы» бойынша босатылып емделеді. ФОК-пен ары карай катынасы, тек кана кызметі б зылган агзалардын кайтадан калпына келгеннен кейін гана р ксат етіледі. ұ ұ Ал, уланудын калдык белгілері калган жагдайда (астения, бауыр, журек, буйрек закымдану белгілері) баска ж мыс орнына ауыстырылуы карастырылады. Б ндай ұ ұ адамдар улы заттардан кашык ж мыстарга йымдастырылады жэне оларды кайтадан ұ ұ мамандандыруга жібереді, осы уакытта оларга мугедектік тобы беріледі. • ФОК-пен женіл жэне орташа дэрежелі созылмалы улану жагдайларында, наукас «уакытша енбекке жарамсыздык парагы» бойынша жылына 2 айга дейін тиісінше емделеді. Егер б л емделу толык сауыгумен аякталатын болса, онда б рынгы ж мыс ұ ұ ұ орнына кайтарылады. • Егер созылмалы уланудын ауыр дэрежесі болса, онда стационарда емделу корсетілген, ары карай сэйкес мугедектік тобы беріледі.

КОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР 1. Артамонова В. Г. , Шаталов Н. Н. «Профессиональные болезни» учебник 1988 г – 416 с. 2. С. кайшыбаев «Неврология» 2 -кітап Алматы 2003 3. эмірбеков А. А. «Кэсіптік аурулар» Алматы 2005 4. Электрондык окулык № 110 Э «Справочник по профессиональным болезням»