ПЕРЫЯДЫЧНЫ ДРУК ЯК КРЫНІЦА ПА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСІ

ПЛАН 1. Агульная характарыстыка перыёдыкі і яе жанраў. Этапы развіцця перыёдыкі ў Беларусі 2. Выданні перыядычнага друку як крыніцы па гісторыі Беларусі

• Перыядычны друк – друкаваныя выданні, якія выпускаюцца праз пэўныя прамежкі часу, адзін са сродкаў масавай інфармацыі і прапаганды.

• Перыядычны друк – комплексная крыніца, якая аб’ядноўвае і традыцыйныя віды крыніц, і разнастайныя спецыфічныя жанры. • У перыёдыцы друкуюць заканадаўчыя, справаводчыя, статыстычныя дакументы, мемуары, літаратурныя творы.

Інфармацыйныя матэрыялы (жанры) перыёдыкі • Заметка • Справаздача • Рэпартаж • Інтэрв’ю • Аб’ява Асноўная мэта інфармацыйных матэрыялаў – хутка і дакладна перадаць звесткі аб падзеі, факце

Аналітычныя матэрыялы (жанры) перыёдыкі • Агляды • Карэспандэнцыі • Рэцэнзіі • Артыкулы Асноўная мэта аналітычных матэрыялаў – перадача не столькі інфармацыі, колькі аўтарскага роздуму пра іх

Мастацка-публіцыстычныя матэрыялы (жанры) перыёдыкі • Нарыс • Фельетон • Памфлет Яны спалучаюць грамадскапалітычнае і эмацыянальнае гучанне. Тут прысутнічаюць і дакументалізм, і вымысел

Сістэматызацыя перыядычных выданняў • • • Па перыядычнасці Штодзённыя (утрымліваюць, галоўным чынам, інфармацыйныя матэрыялы) Штотыднёвыя (змяшчаюць пераважна аналітычныя і мастацкапубліцыстычныя матэрыялы) Штоквартальныя

• • • Па тэрытарыяльнай прыкмеце Друк сталічны Гарадскія выданні Рэгіянальная прэса Па мове Рускамоўныя выданні Беларускамоўныя выданні інш. Даволі частка мова характарызуе пазіцыю выдання

• • • Па выдаўцах Друк афіцыйна-урадавы Прыватны Грамадскіх арганізацый Пазіцыя выданняў шмат у чым залежыць ад выдаўца. Пры вывучэнні матэрыялаў прэсы неабходна ўстанавіць, пазіцыю якіх сацыяльна-палітычных груп яна адлюстроўвае

Па адносінах да цэнзуры • Падцэнзурны друк • Легальны • Друк за мяжой Пры вывучэнні матэрыялаў прэсы гісторык павінен уявіць сацыяльнапалітычныя і культурна-бытавыя ўмовы таго часу, калі вывучаемыя выданні выходзілі ў свет

Дайте мне шесть строчек, написанных рукой самого честного человека, и я найду в них чтонибудь, за что его можно повесить. Кардинал Ришелье

Умовы існавання перыёдыкі вызначаліся • • Заканадаўствам аб друку Цэнзурнымі правіламі Распараджэннямі аб друкарнях Усёй сукупнасцю мерапрыемстваў урадавай палітыкі

Цэнзуру ў савецкі час ажыццяўлялі • Да 1923 г. : палітупраўленне Заходняга фронту, ЧК, Галоўпалітпрасвет • З 1923 г. : Галоўліт (Галоўнае ўпраўленне па справах літаратуры і мастацтва)

Цензура – младшая из двух гадких сестер, а старшую зовут Инквизиция. Иоганн Нестрой

Па змесце і гістарычна складзеных тыпах газеты і часопісы падзяляюцца • • Літаратурна-грамадскія Афіцыйна-ведамасныя Навуковыя Спецыяльныя Галіновыя Сатырычныя Ілюстраваныя

Этапы развіцця перыядычнага друку на Беларусі • • • Зараджэнне (другая палова ХVIII – пачатак ХІХ cт. ) Станаўленне і ўмацаванне расійскага афіцыйнага друку на Беларусі (30 – 80 -я г. ХІХ ст. ) З’яўленне і распаўсюджванне неафіцыйнага друку (другая палова 1880 -х – 1917 г. ) Перыяд партыйнай манаполіі на друк – 1917 (1918) – першая палова 1950 -х г. – Сярэдзіна 1950 -х – сярэдзіна 1980 -х г. Канец 1980 -х – 1990 -я г.

Віды перыядычнага друку • Газеты • Часопісы • Альманахі • Бюлетэні • Перыядычныя зборнікі Усе яны распаўсюджваюць грамадска-палітычную, сацыяльнаэканамічную, культурнаасветніцкую інфармацыю

Газета – друкаванае перыядычнае выданне, якое публікуе матэрыялы пра бягучыя падзеі ў палітычным, эканамічным і культурным жыцці грамадства. Газета з’яўляецца адным з асноўных сродкаў масавай інфармацыі

То, что является фактом для мифа, не будет таковым для хроники, факт пятнадцатой страницы газеты - не всегда факт для первой. Лотман Ю. М.

Газета – это печатный орган, не видящий границы между падением велосипеда и крушением цивилизации. Бернард Шоу

Я больше боюсь трех газет, чем ста тысяч штыков. Наполеон

Ад іншых выданняў газеты адрозніваюцца: • аператыўнасцю інфармацыі • аб’ёмам • фарматам • перыядычнасцю

• Як тып выдання, газета склалася ў Еўропе ў ХVІІ ст. • У ВКЛ першая газета – “Gazeta literacka Wileńska”. Заснавана ў 1760 г. Віленскай езуіцкай акадэміяй. З 1794 г. выходзіла пад назвай “Kurier Litewski”.

• “Gazeta Grodzieńska” – 1776 -1783 • “Wiadomości Grodzieńskie” – 1792 правядзенне палітыкі паланізацыі на беларускіх землях

Газеты ў Расійскай імперыі • Друкаваныя органы губернскіх праўленняў – афіцыйныя выданні на рускай мове: “Гродненские губернские ведомости” (1838 – 1915) з 1838 г. – раз на тыдзень з 1891 г. – два разы на тыдзень з 1899 г. – чатыры разы на тыдзень у пачатку 1900 г. – штодзённа, з сярэдзіны1900 г. – два разы на тыдзень

Газета мела афіцыйную і неафіцыйную часткі Афіцыйная • • Царскія маніфесты • Пастановы цэнтральных улад • • Распараджэнні мясцовых улад • Афіцыйныя • дакументы Неафіцыйная Матэрыялы па археалогіі, гісторыі, этнаграфіі Справаздачы губернскага статыстычнага камітэта Інструкцыі для адшукання помнікаў старыны

• Нумізматычныя звесткі (1847, № 32) • Матэрыялы пра Камянецкую вежу (1845, № 32; 1865, № 3; 1870, № 24) • Матэрыялы пра скопішча касцей маманта ў в. Солы Гродзенскага пав. (1889, № 33) • Гістарычныя звесткі аб г. Брэст. Літоўску (1845, № 40 -42) • Кароткае гістарычнае паведамленне аб горадзе Гродна (1847, № 12, 14) і шмат інш.

• Перыядычныя выданні праваслаўнай царквы “Гродненские епархиальные ведомости” (Полоцкие, Минские, Могилевские) – штотыднёвы орган Гродзенскай духоўнай кансісторыі. • Выдаваўся ў 1901 -1914 г. на рускай мове

• • • Характар публікацый: Афіцыйныя дакументы Распараджэнні па епархіі Хроніка епархіальнага жыцця Прамовы епіскапаў Багаслоўскія артыкулы Гістарычныя дакументы, успаміны, навуковыя артыкулы па гісторыі хрысціянскай рэлігіі і царквы

“Мужыцкая праўда” – • нелегальная рэвалюцыйнадэмакратычная, першая на беларускай мове (лацінкай) газета (1862 -1863) – 7 нумароў • Выдавалася ў форме лістовак • Пытанне зямлі і волі • Заклік да ўзброенай барацьбы супраць самадзяржаўя • “вольнасці не такой, якую нам цар хоча даці, но якую мы самі, мужыкі, паміж сабою зробімо”

“Минский листок” (1886 -1902) • першая на тэрыторыі Беларусі прыватная легальная грамадскапалітычная газета • выходзіла 2 -3 разы на тыдзень

Характар публікацый: • Асвятляла мясцовае жыццё, падзеі ў краіне і за мяжой, сацыяльнаэканамічнае становішча сялянства і гарадскіх жыхароў, дзейнасць грамадскіх дэмакратычных арганізацый • Змяшчала агляды расійскіх кніг і часопісаў прагрэсіўнага кірунку • Упершыню апублікавала паэму “Тарас на Парнасе” (16. 05. 1889) • Даследаванні па гісторыі і этнаграфіі Беларусі

• У 1898 г. у 5 заходніх губернях Расіі выдаваліся 14 газет, у тым ліку 3 прыватныя

• У пач. ХХ ст. на тэрыторыі Беларусі ў многіх губернскіх і павятовых гарадах выдаваліся газеты розных кірункаў: “Белорусский вестник” (1904 -1905), “Северо-Западный край” (1902 -1905), “Северозападный голос” (1905 -1915), “Северо-Западное слово” (19151916), “Бобруйская жизнь”, “Пинский листок”, “Гомельская мысль”, “Лидское слово”, “Мозырянин”, “Полесье” і інш.

“Наша доля” (1906) • Штотыднёвая грамадскапалітычная і літаратурная газета “для вясковага і мясцовага рабочага народа” • Першае легальнае выданне на бел. Мове • Друкаваны орган БСГ

“Наша доля” • • Выдавалася 01. 09 – 01. 12. 1906 г. у Вільні кірыліцай і лацінкай Друкавала вострапубліцыстычныя артыкулы і фельетоны, выкрывала антынародную палітыку ўрада Творы Цёткі (“Крапіўка”), Я. Коласа Рубрыкі: “Усяго па троху”, “З Беларусі і Літвы”, “Па Расіі” інфармацыя пра вызваленчы рух, урадавыя рэпрэсіі, барацьбу сялян за беларускую школу, дзейнасць дэмакратычнай фракцыі Дзяржаўнай думы

“Наша доля” • Сельска-гаспадарчыя і навуковаасветніцкія нарысы – “Гутаркі аб гаспадарцы”, “Як мужыку палепшыць сваё жыццё” • З 6 нумароў – 4 былі канфіскаваны, выданне забаронена

“Наша ніва” (1906 -1915) • Штотыднёвая грамадскапалітычная, навукова-асветніцкая і літаратурна-мастацкая газета нацыянальна-адраджэнскага кірунку

• • “Наша ніва” Выдавалася ў Вільні кірыліцай, да 18. 10. 1912 – і лацінкай Рэдактары-выдаўцы: І. і А. Луцкевічы, В. Іваноўскі, А. Пашкевіч, Я. Купала Рубрыкі: “З Дзяржаўнай думы”, “З усіх старон”, “З Беларусі і Літвы”, “Аб усім па троху” Упершыню апублікавана манаграфія В. Ластоўскага “Кароткая гісторыя Беларусі” (1910)

Армейскія газеты часоў Першай сусветнай вайны • «Известия комитета Западного фронта» (Мінск, 1916 -1917) • «Последние армейские известия» (Полацк, 1915 -1917) • «Вестник Главного комитета Союза офицеров армии флота» (Магілёў) • «Известия Виленского округа путей сообщения» (Бабруйск) і інш.

Савецкія газеты • Стварэнне шырокай сеткі газет як афіцыйных органаў Саветаў і партыйных камітэтаў усіх узроўняў гэта вызначала змест і задачы выдання • У 1925 г. у БССР выдаваліся 42 газеты разавым тыражом 200 тыс. экзэмпляраў • 1933 -1934 – створана каля 100 шматтыражных газет – органаў палітаддзелаў МТС і саўгасаў

Газеты Заходняй Беларусі • Выдаваліся газеты розных партый і рухаў: “Беларускія ведамасці” (1921 -1922), “Наша будучыня” (19221923), “Змаганне” (1923 -1924), “Сялянская праўда” (1924), “Чырвоны сцяг” (1924 -1928), “малады камуніст” (1924 -1937), “Новы шлях” (1929 -1937) і інш.

Газеты Вялікай Айчыннай вайнны Падпольныя Акупацыйныя Выпускаліся ЦК КП(б)Б, Выпускаліся нямецкай падпольнымі цывільнай і ваеннай партыйнымі і камсам. адміністрацыяй, Камітэтамі, беларускімі партызанскімі легальнымі фарміраваннямі на арганізацыямі і акупіраванай фарміраваннямі на тэрыторыі акупіраванай тэрыторыі

• Пасляваенны перыяд (1945 -1985) манаполія КПБ (КПСС) на друкаванае слова • Перыяд галоснасці (1987 -1991) дэмакратызацыя жыцця і прэсы

Часопіс – перыядычнае выданне, якое публікуе навуковыя, гістарычныя, мастацкія або літаратурныя матэрыялы. Як і газета, з’яўляецца сродкам масавай інфармацыі

Часопіс арыентуецца на пэўную аўдыторыю паводле: • • Прафесійнага прызначэння Узросту Прыхільнасцей Сацыяльных, палітычных, дэмаграфічных і інш. прыкмет

Часопісы падзяляюць на • Грамадска-палітычныя • Літаратурна-мастацкія • Сатырычныя • Навукова-галіновыя • Навукова-папулярныя • Навукова-інфарматыўныя • Тэхнічныя А таксама: для дзяцей, моладзі, жанчын, мужчын і інш.

• Першы часопіс – “Часопіс вучоных” (Францыя, 1665) • “Ежемесячные сочинения, к пользе и увеселению служащие” (С. -Пецярбург, 1755)

Часопісы ў Рэчы Паспалітай • “Nowe wiadomosci ekonomiczne i uczone albo Magazyn wszystkich nauk do szczęśliwego życia ludzkiego potrzebnych” (Варшава, 1758) • “Pamiętnik Historyczno-Politycznо. Ekonomiczny” (Варшава, 1782) • “Dziennik Handlowy zawiera w sobie wszystkie okoliczności czli Ogniwa całego łańcucha Handlu Polskiego” (Варшава, 1786) і інш.

Часопісы на землях Беларусі • “Kalendarz Grodzieński” (Гародня, 1788) • “Гомон” (С. -Пецярбург , 1884) Пачатак ХХ ст. • “Крапіва”, “Саха”, “Лучына”, “Раніца” • “Белорусский учительский вестник” • “Медицинское дело” и инш.

Альманах (ад араб. аль-манах – каляндар) – зборнік літаратурных твораў, часта аб’яднаных адной тэмай, жанрам. У старажытныя часы альманахамі называлі календары-даведнікі

Бюлетэнь (ад франц. bulletin – запіска, лісток) • Збор афіцыйных актаў, распараджэнняў • Кароткае інфармацыйнае паведамленне • Бюлетэнь для галасавання • Перыядычнае выданне. Змяшчае матэрыялы на тэмы, якія ўваходзяць у кампетэнцыю арганізацыі, якая выдае бюлетэнь

Асаблівасці апрацоўкі перыядычных выданняў як гістарычных крыніц • • • Урадавая / неўрадавая прэса Шырокае кола чытачоў Актуальнасць інфармацыі Эмацыянальнасць інфармацыі “Смажаныя” факты Газетныя “уткі”