Орында ан: Аблазимова Ағ Группа: Ст 11 002

Орында ан: Аблазимова Ағ Группа: Ст 11 002 -1 Тексерген: Есиркепов А. А. ШАЙНАУ ҚЫСЫМЫНЫҢ ПАРОДОНТ АУРУЫНЫҢ ДАМУЫНДА АТҚАРАТЫН РӨЛІ

• Пародонт – деген не? • Шайнау к ші ж не шайнау ысымы ү ә қ • Функциональды ысымны пародонт қ ң ауруларыны дамуында р лі ң ө

• Пародонт тіндерінің ауруы кең таралған , тіс-жақ жүйісін кең ауқымды зақымдайтын, қызметінің айтарлықтай төмендеуіне әкелетін , ағзаға кері әсерін көрсететін , науқаста психоэмоциональды жағдай туындататын ауру. Сонымен қатар пародонтта қабыну-дистрофиялық процесстеріне, тістердің жоғалуына әкеледі. Пародонт ауруларының дамуында шайнау қысымының маңызы зор. • Заболевания тканей пародонта являются широко распространенным массовым поражением зубочелюстной системы, вызывая значительное снижение ее функциональных возможностей, влияя на жизнеспособность всего организма человека, его психоэмоциональное состояние. При этом возникают воспалительно-дистрофические процессы в пародонте, редукция костной ткани челюстей, ведущие к гибели зубов.

ПАРОДОНТ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ Пародонт с зі екі т бірді осындысы болып табылады. ө ү ң қ «одонтос » — тіс, ж не ә «пара» — айналасы. Пародонт ызылиектен, қ байламдардан, цементтен, альвеолярлы сіндіден т рады. ө ұ Пародонт ызметі: қ — барьерлік ызмет қ (пародонтты б тіндігін амтамасыз етеді, т скен ң ү қ ү ысымдар а арсы т рады, инфекция енуінен ор айды т. б) қ ғ қ ұ қ ғ — трофикалы ызметі қ қ (трофикалы ызметі капилляр торларыны қ қ ң ж не нерв штарыны , рецепторларды бай болуына негізделген); ә ұ ң ң — рефлекторлы т рде шайнау ысымын реттеу ү қ (б л ызметі ұ қ пародонтта ы к птеген нерв штарыны болуымен ж зеге ғ ө ұ ң ү асырылады); — пластикалы ызметі қ қ ( пародонтты б л ызметі ң ұ қ физиологиялы немесе патологиялы процессте жо ал ан қ қ ғ ғ (утраченных) тіндерін айта рып отырады); қ құ — амортизаторлы ызметі қ қ ( б л ызметті коллагенді ж не ұ қ ә эластикалы талшы тары ат арады). қ қ қ

ШАЙНАУ К ШІ Ү • Жақты көтеретін шайнау бұлшықеттері 380 -400 кг дейін күш түсіре алады (могут развивать силу ). . Біз қабылдайтын тағамдар әртүрлі қаттылықта және әртүрлі консистенцияда болады. Сондықтан тағамды майдалау үшін бұлшықет жүйесі туындататын күш қажет. Кіші азу тіс пен үлкен азу тістер арасында орналасқан нанның қатты бөлігін (корки хлеба) ұсақтау үшін 100 кг күш қажет, кіші азу тістер арасында орналасқан жаңғақ үшін 50 кг күш қажет. Тағамды толық ұсақтағанша қарама-қарсы тістердің шайнау беттерінде сырғымалы қозғалыс болады. Бұл жағдайлар пародонт тіндеріне айтарлықтай жүктеме түсіреді. • Тағамның консистенциясына байланысты бұлшықеттер белгілі бір шайнау күшін дамытады (развивают определенную жевательную силу). • Бұлшықеттердің жиырылу дәрежесі тағам консистенциясы туралы көру немесе пародонттағы жанасу (тактильді) анализаторлары арқылы түскен сигналдар көмегімен орталық нерв жүйесімен реттеледі.

ШАЙНАУ ҚЫСЫМЫ • Б лшы еттермен дамитын шайнау к ші барлы пародонт тіндерімен абылданатын ұ қ ү қ қ белгелі бір ж ктеме- шайнау ысымын пайда болуына келеді. Бірінші кезекте б л ү қ ә ұ ж ктемені талшы ты аппарат, антамыр ж йесі, периодонтты д некер тіндері ү қ қ ү ң ә абылдайды. Периодонтты талшы ты аппараты б л ысымды с йек тіндеріне – қ ң қ ұ қ ү альвеола сіндісіні абыр асына беру ар ылы т мендетеді. ысымды таратуда ө ң қ ғ қ ө Қ к рші тістермен жанасуы да ма ызды р л ат арады. ө ң ө қ • Шайнау ысымы тіске б рыш жасай немесе тісті зын осі ар ылы т седі. Кез қ ұ ң ұ қ ү келген тісті исаю д режесі бол анды тан, вертикальды сер ететін к ш жиі тісті ң қ ә ғ қ ә ү ң зын осіне б рыш жасай т седі (Вертикально действующая сила, приложенная к ұ ұ ү точке жевательной поверхности, чаще всего направлена под углом к продольной оси, так как почти все зубы имеют тот или иной наклон). • Тіске т сетін ысым тісті ы ысуына, тісті зын осіне б рыш жасап сер ететін ү қ ң ғ ң ұ ұ ә к ш тіс сауыты мен т біріні ке істікті ы ысуына (пространственному смещению) ү ү ң ң ғ келеді. ә

• Сонымен атар тіс атарына ж ктеме т сіретін адам к ніне орта есеппен қ қ ү ү ү 1400 рет шайнау имылын, шамамен 2000 рет ж тыну имылын жасайды. қ ұ қ Тістерді жо алту шайнау имылыны к беюіне , ол з кезегінде са тал ан ғ қ ң ө ө қ ғ тістерге-антагонист тістерді пародонтына ж ктеме к беюіне келеді. Антагонист ң ү ө ә тістерін жо алт ан тістерге функциональды ж ктеме т спейді. ғ қ ү ү • Толы тіс атарында та амды шайнап ж ту а дейінгі уа ыт 21 секунд а, 14 шайнау қ қ ғ ұ ғ қ қ имылына те , ал тіс атарыны жартылай а ауында б л к рсеткіш 30 -42 секунд а қ ң қ ұ ө қ дейін, шайнау имылы 20— 35 ретке дейін л аяды. . Ж ктемені л аюы , қ ұ ғ ү ң ұ ғ уа ытыны заруы сонымен атар тісті зын осіне б рыш жасай т скен ысым қ ң ұ ұ ү қ пародонт тіндеріндегі анайналымы б зылуына келетіні д лелденген. Б л қ ұ ә ә ұ згерістер тіндерді оректенуін б зып, ол патологиялы згерістерге алып келеді. ө ң қ ұ қ ө Шайнау ысымыны б зылысы тіс-жа ж йесіні ауруларыны дамуына келуі қ ң ұ қ ү ң ң ә м мкін. ү • Жасанды сауыттарды немесе тіс атарыны кетігіне д рыс дайындалма ан қ ң ұ ғ протездер ж ктемені к леміні ж не ба ытыны згеруіне алып келуі м мкін. ү ң ө ң ә ғ ң ө ү Шайнау бетін д лдікті са тамай д рыс емес м сіндеу орталы окклюзия ә қ ұ ү қ жа дайында жа тарды т йістіргенде шайнау ысымыны біркелкі таралмауына (к ғ қ ү қ ң концентрации жевательного давления ) келеді «тістем биіктігін к тереді» . ә ө Вестибулярлы бетін жабу д режесі л ай анда т менгі жа оз алысын шектейтін ә ұ ғ ғ ө қ қ ғ айма тар пайда болады. Егер к пірлі протезді жасанды тістері альвеола қ ө ң сіндісіні ортасында орналаспаса онда пародонтында шайнау ысымын тарату а ө ң қ ғ олайсыз жа дай туындайды. қ ғ

Пародонт тіндеріне механикалы ж ктемені сері қ ү ң ә Пародонттың маңызды қызметтерінің бірі амортизаторлық қызметі болып табылады. Бұл қызметі шайнау күшін төмендетуге, шайнау қысымын ұяшық қабырғасы арқылы біркелкі таратуды қамтамасыз етеді. Ол пародонттағы шарпеев талшықтары , тісаралық байламдар, альвеолалының трабекулалары арқылы жүзеге асады. Тістемге байланысты шайнау түрі , қабылданатын тағам түрі , шайнау бұлшықеттерінің күші пародонтқа өзіндік ерекшеліктер береді. Тістің қажалуына байланысты тіс сауытының биіктігінің төмендеуі , тістерді жоғалту, екіншілік дефорсациялардың пайда болуынан функциональды жүктеме пародонттың қайта құрылуына алып келеді.

• . Паронтты ызметіні рт рлігіне байланысты тіс ң қ ң ә ү топтарыны морфологиялы ерекшелігі болады. Мысалы: ң қ к рек тістер мен азу тістерді салыстыр анда шарпеев ү ғ талшы тарыны ба ыттары рт рлі. Шектен аспа ан, қ ң ғ ә ү ғ норма а сай т скен шайнау ысымы пародонт тіндеріндегі ғ ү қ зат алмасу процесіні ж руіні ал ы шарты болып ң ү ң ғ табылады. Б л анайналым ж не лимфаайналымына ұ қ ә байланысты. • орытындылай келе шайнау ызметіні лсіреуі, ысымны Қ қ ң ә қ ң болмауы, пародонтты оректенуіні б зылуына, ол ң қ ң ұ морфологиялы згерістерге келетіні д лелденген. қ ө ә ә •

Периодонт талшы тары: қ ВАГ – альвеолярлы айдаршы талшы ы; ГВ – горизонтальды талшы ; KB – и аш талшы ; қ ғ қ АВ – апикальды талшы ; МКВ – т біраралы талшы , ТВ – транссептальные волокна; ЗДВ қ ү қ қ –тіс ызылиектік талшы ; АДВ – альвеола- ызылиектік талшы. қ қ

ЭМГ-АКТИВНОСТЬ ЖЕВАТЕЛЬНЫХ (1), ВИСОЧНЫХ (2), ЛАТЕРАЛЬНЫХ КРЫЛОВИДНЫХ (3) И НАДПОДЪЯЗЫЧНЫХ МЫШЦ (4) ПРИ СЖАТИИ ЧЕЛЮСТЕЙ (А) И ЗАДАННОМ ЖЕВАНИИ (Б) В НОРМЕ. А — СПРАВА, Б — СЛЕВА.

• Пародонт ауруында шайнау қызметінің, төменгі жақ қозғалысының бұзылуы, тіс-жақ жүйесінің аппаратындағы бұлшықеттердің жағдайының өзгеруі, окклюзияның бұзылуы, тіс қатарына және жеке тістерге артық жүктеме түсуіне алып келетін травмалық артикуляцияның дамуы байқалады. СТЖБ қайта құрылуына бұлшықет-буын дисфункциясына алып келетін бұлшықеттердің дисбалансын, спазмын тудырады.

ПАРОНТ АУРУЛАРЫНЫҢ ЭТИОЛОГИСЫ • Бірнеше этиологиялық факторлар әсер етуі мүмкін : • Жергілікті (экзогенді): • Микробты қақ; • Қызылиек жиегінің созылмалы жарақаты (тістералық жанасудың болмауы, пломба, салмалар, сауыттардың дұрыс дайындалмауы, патологиялық қажалу, формасының немесе тіс қатарындағы орнының өзгеруі тістердің ығысып тісаралық жанасудың бұзылуына алып келеді); • Созылмалы микрожарақат – пародонт тіндеріне артық жүктеменің түсуі: а) тістерді жоғалту, шырышты қабат аурулары, СТЖБ аурулары нәтижесінде шайнау немесе жұтыну қызметінің бұзылуы, б) алынбалы протездер кламмерлернің есебінен, кқпірлі протездердің сапаыз дайындалуынан. • Эндогенді (жалпы) факторлар • Жалпысоматикалық аурулар( жүрек-қантамыр аурулары))

МИКРОБТЫ ҚАҚТАР: • Токсиндері эпителийді зақымдайды • Қантамырлар қабырғасының өзергуіне; • Лейкоциторлы инфильтрацияға; • Талшықты құрылымдардың өгеруіне әкеледі. • Қантамырлардағы өзгеріс қызылиектің сонымен қатар сүйектегң дистрофиялық өзгерістерін туындатады. • Пломба, салмалар, сауыттардың дұрыс дайындалмауы, патологиялық қажалу, тіс формасының немесе тіс қатарындағы орнының өзгеруі сол аймақта жарақат қабыну процесінің пайда болуына әкеледі. Қабыну процесі көрші жатқан тіндерге жайылып, маргинальды пародонт туындайды. Емделмеген , асқынған жағдайда сүйекке жайылып, сүйектің сорылуы жүреді

ФУНКЦИОНАЛЬДЫ Ж КТЕМЕ Ү Н ТИЖЕСІНДЕГІ ЗГЕРІСТЕР: Ә Ө • Периодонтта ы антамырлардан бастап , с йекішілік антамырлар ғ қ ү қ ар ылы ызылиек тіндерінде қ қ функциональды згерістер пайда болады. ө • Шайнау барысында жа с йектеріне жалпы қ ү функциональды ысым ж не қ ә альвеола абыр аларыны ысымы есебінен жа с йектеріне 2 есе қ ғ ң қ қ ү ысым т сетіні аны тал ан. Шайнау ысымы серінен қ ү қ ғ қ ә альвеола абыр аларыны деформациясы пайда болады: тарылуы немесе ке еюі м мкін. қ ғ ң ң ү Деформациялану д режесі к шті ба ытына, орнына, альвеола абыр аларыны ә ү ң ғ қ ғ ң алы ды ына , тісті исаю д режесіне байланысты. қ ң ғ ң қ ә • Вертикальды к ш т скенде вестибулярлы ж не оральды альвеола абыр алары ү ү ә қ ғ те д режеде деформация а шырайды. ң ә ғ ұ • Тісті зын остеріне т скен к ш сырт ы вестибулярлы ж не оральды ң ұ ү ү қ ә альвеола абыр аларыны ысымды рт рлі д режеде абылдайды. қ ғ ң қ ә ү ә қ Вертикальды ысыммен салыстыр анда деформация а шырау қ ғ ғ ұ д режесі 2 -2, 5 есеге к бейеді. ә ө Тісті зын остеріне т сетін к ш кезінде е ң ұ ү ү ң к п ысым мойын ж не т бір шы айма тарына т седі. ө қ ә ү ұ қ ү

• Қайталанған жүктемелер әсерінен кейін қантамырлар кеңейіп, жүктеме түскенде қайта тарылады. Бұл жағдайда бірінші кезекте тіндердің қореқтенуінің бұзылуына алып келеді, екінші кезекте- сүйекішілк тамырларда бірден қысым жоғарылайды. қантамырлар кеңейіп, қайта жиыруы қантамырлардың тонусының төмендеуіне алып келеді. Тонусының төмендеуі ісінуге, қанның тұрақталуына (застой) түзілуіне әкеледі. • Жиналған сұйықтық қантамырлардың ісінуіне, гиперемиясына, тістің қозғалғыштығының жоғарлауына әкеледі.

• Сүйек сорылу кезінде дистрофиялық процесс қалған пародонт бөліктерінің деформацияға ұшырауына алып келеді. • Альвеола абыр аларыны жартысы сорыл ан жа дайда т сетін ысым шамамен 2, 7 -2, 8 қ ғ ң ғ ғ ү қ есеге к бейеді, исай ан тістерде исаю д режесіне байланысты 2, 7 -7 есе седі. ө қ ғ қ ә ө • Микроскоппен ара анда остеондарды ретсіз , ртт рлі ба ытта орналасуы к рделі қ ғ ң ә ү ғ ү деформация ж ріп жат анын білдіреді. ү қ • Математикалы есептеулерге ж гіне отырып, альвеола абыр аларыны сорылуы ы ысу қ ү қ ғ ң ғ ке істігіні л аюына ж не т бірді ы ысу ба ытыны згеруіне алып келетіні ң ң ұ ғ ә ү ң ғ ғ ң ө д лелденген. ә • С йек тігдеріні сорылуы деформациялану д режесіні л аюына, периодонт тіндеріні ү ң ә ң ұ ғ ң тарылу ж не ке ею айма тарыны згеруіне, пародонтта ы анайналымыны ә ң қ ң ө ғ қ ң б зылысына алып келеді. ұ анайналымыны б зылуы тіс артериясыны енетін Қ ң ұ ң айма ыны деформация а шырауынан, альвеола айма ынжа жо ар а ғ ң ғ ұ ғ ғ ғ ысымны пайда болуынан туындайды. қ ң

• Периодонттың байлам аппараттары коллаген таллшытарынан тұрады. Олар бума құрайды, құрамында жасушалық элементтер, қантамырлар, клеткааралық заттар болады. Бумалардың ұзындығы периодонт саңылауының еніне, коллаген талшықтарының қисаю бұрышына байланысты. Және қай жерде ығысу көп болса сол аймақтағы талшықтар ұзын болып келеді. • Периодонттағы талшықтардың реакциясын 2 фазаға бөлуге болады. • Бірінші фаза-талшықтардың тегістелуі, жазылуы; • Екінші фаза- талшықтардың созылып, альвеола абыр аларыны қ ғ ң деформация а шырауы. ғ ұ • Бірінші фаза аздаған күш әсерінен тістің физиологиялық қозғалғыштығының болу мүмкіндігін, екінші фаза- шайнау қысымы кезінде физиологиялық қозғалғыштықты білдіреді.

Сау пародонтқа түскен жүктеме Сау пародонтқа ұзақ уақыт жүктеме түсіргендегі реопародонтограмма

ЛИТЕРАТУРА • В. Н. Трезубов, А. С. Щербаков, Р. А. Фадеев Ортодонтия — 2001 г • http: //stomfak. ru/ortopedicheskaya-stomatologiya • Руководство к практическим занятиям по ортопедической стоматологии для студентов 5 курсов — Лебеденко И. Ю. 2005 г • Терапевтическая стоматология: учебник. ч2. Болезни па родонта Барер Г. М. 2008 г