ОЙ ШАҚЫРУ Су ресурстарын жер бетіндегі адамдар дұрыс

ОЙ ШАҚЫРУ *Су ресурстарын жер бетіндегі адамдар дұрыс пайдаланып жүр ме?

*

Су шаруашылығының негізгі пайдаланушылар: *1. Өнеркәсіп *2. Ауыл шаруашылығы *3. Коммуналдық шаруашылық *4. Жерді мелиорациялау *5. Гидротехника мен су көлігі * 6. Балық шаруашылығы мен құс шаруашылығы *7. Денсаулық сақтау

*

* Су ресурстарды қорғаудың негізгі әдістері Суды тазарту әдістері: химиялық, биологиялық, физикалық

*Өндірістік ағын сулардың ластану категориялары *Суды тыңайтқыштармен ластанудан қорғау қағидалары *Су ресурстарды қорғаудың басты жолдары *Суды тазарту әдістері: химиялық, биологиялық, физикалық

* Секторлар Су тұтыну, млн. м 3 Қажеттілік, млн. м 3 Өнеркәсіп 2934, 60 2046, 30 Коммуналды шаруашылық 656, 50 452, 40 Ауыл шаруашылық 7022, 00 4971, 80 Басқа секторлар 108, 21 76, 20 Барлығы 10721, 30 7546, 70 2001 жылдың жартысымен салыстырғанда бірінші 1092, 0 ге төмендеді (9, 2%) 546, 0 ге төмендеді (6, 7%) Ескерту – Экономикалық әдебиеттер негізінде автормен құрастырылған

* Су қорларының ластану түрлері және көздері

*Су адам өмірінде Су жер бетіндегі тіршіліктің негізі болып табылады. Оның атқаратын қызметтері: * Ағзаның температурасын реттейді * Демалғанда ауаны ылғалдандырады * Ағзаның барлық жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді. * Өмірлік маңызы бар мүшелерді қорғайды және белсендендіреді * Тағамды энергияға айналдыруға көмектеседі * Мүшелердің қоректік заттарды сіңіруіне көмектеседі * Ағзадағы қалдықтарды шығарады

*Судың ластануы Ластанудың түрлері: * коммуналдық (ақаба), * өнеркәсіптік, * ауыл шаруашылық, * табиғи. Осылайша ластанады * беткі сулар, * жерасты сулары, * грунт сулары.

* Ауыр металдар: Қорғасын, Сынап, Кадмий, Мырыш, Никель, Хром Атеросклероз, Полиневрит, Гипертония, Көз жанарының әлсіреуі Радиоактивті ластанулар: Уран, Плутоний, Торий, Стронций Онкологиялық аурулар, Генетикалық өзгерістер, Иммунитеттің төмендеуі, Балалардағы туа біткен жүрек талмасы мен сүйектердің сынғыштығы мен бітіспеуі Бейорганикалық заттар: Азот, Фосфор Су құбырлары мен артезиан суларындатазалауға қиындық тудыратын көк-жасыл балдырлардың көбеюіне әкеледі. Ол адамның ағзсына түсіп, иның иммундық жүйесін бұзады. Ақаба сулары: Әртүрлі зиянды заттар мен ауру тудыратын микробтар Гастроэнтерит, Гепатит, Миокардит , Менингит, Полиомелит Хлороорганика, бейорганикалық улы заттар: Фтор, Хлор және оның қосылыстары, Бром, Хлороформ Нефрит, Гепапит, Сәбилердің өлі тууы, Мутагендік әсерлер, Диоксиннің түзілуі, Иммундық жүйенің төмендеуі, Ерлер мен әйелдердегі жыныстық аурулар Ішкі мүшелердегі онкологиялық аурулар Синтетикалық тыңайтқыштар мен улы химикаттар Гербицидтер, Пестицидтер , Нитраттар, Нитриттер Су қоймаларының бүлінуіне, суда оттегінің азаюына, ол өз кезегінде балықтардың жаппай қырылуына және судың ауру жұқтырғыш бактериялармен бүләнуәне әкеледі.

* Судың ластануының алдын –алу жолдары Необходимо одновременно стремиться к достижению следующих трех целей: * Су экожүйелерін қорғауға негізделген шаруашылықты жүргізе отырып, экожүйенің біртұтастығын сақтау * Жергілікті халықтың денсаулығын сақтауда тек таза ауыз сумен ғана қамтып қоймай, судағы инфекция тасымадаушылармен күресті күшейту * Судың сапасын жақсартудың негізі болып табылатын адам ресурстарын дамыту Әлемге су қорларын басқаруда тұрақты практика керек.

*Әрбір қала тұрғыны тәулігіне 300 -500 л су тұтынады. Мысалы: Мәскеуде-700 л, Лондонда-170 л, Нью-Йоркте 400 л, Парижде-160 л, Венада-170 л, Римде-180 л, Брюссельде-100 л. *Таза емес ыдысты жууға орта есеппен 100 литрге жуық су жұмсалады. *

*1 кг қара бидайға-750 л, *1 га жүгеріге-3 млн. л, *1 т. мақтаға-4 -5 мың м³, *1 кг шиеге-3000 л, *1 кг күрішке – 2400 л, *1 кг жүзімге– 590 л, *шпинатқа – 510 л, картопқа – 200 л және пиязға– 130 л су * жұмсалады.

*1 т. болат балқытуға 200 -250 м³, *1 т. целлюлозаға - 1300 м³, *1 т. мұнай алу үшін 18 -22 м³ *1 т шойын балқытуға – 103 000 л *1 т бокситке – 12 000 л. *1 т алтын кеніне 1000 л су қажет. *

*1 т нан пісіруге 2000 -4000 л * Жемістер мен көкөністерді консервілеуге- 10 000 -50 000 л *1 т сүт дайындауға 2000 -5000 л *Таңертеңгі асқа- 760 л, түскі асқа-5300 л жіне кешкі асқа – 10 600 л су кетеді екен. *

Су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы - жер үстi көздерiнен суды ала отырып немесе оны алмай, арнаулы су пайдаланудың барлық түрлерi үшiн алынады.

Төлемақы ставкаларын - облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi өкiлдi органдары мен су қорын пайдалану және қорғау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттік орган белгiлейдi.

Төлеушiлер пайдаланылған су көлемi үшiн төлемақы сомаларын айдың 25 -нен кешiктiрмей ай сайын бюджетке төлеп тұруы тиіс.

Су алудың нақты көлемi мемлекеттік орган белгiлеген су пайдалану лимиттерінен асып кеткен жағдайда, төлемақы ставкалары үш есе ұлғайтылады.

Қызмет көрсету түрлері Сумен қамту Канализация Жылуқуаты

Төлемақы төлеушілері Стационарлық, жылжымалы және жүзбелі құрылғыларды пайдаланушылар Гидравликалық электр станцияларын пайдаланушылар Балық шаруашылығын жүргізу үшін су шаруашылығы құрылғыларын пайдаланушылар Жеке және заңды тұлғалар

Карта 1

Ағын су — жер бетіндегі жоғарыдан төмен қарай ағып жататын су (өзен, жылға). Ағын судың мөлшері мен режимі жауыншашынның мөлшеріне, режиміне, жер бедерінің түріне, жердің геологиялық құрылысына, топырақ және өсімдік жамылғысына байланысты Грунт (еспе) суы жер бетіне таяу орналасқан, бірінші су өткізбейтін қабаттың үстінде жатқан сулы қабаттағы жер асты суы. Оның қысымы жоқ, су деңгейі 1 жыл ішінде маусым сайын өзгеріп отырады. Жауыншашын көбейсе көтеріледі, жер беті тілімденсе төмендейді.

*СУАҒАР - Бөгет Судың ағын арнасындағы кедергіден (табалдырық, қабырға) асып ағу құбылысы. Қазақстанда суағардың бұл түрі гидрометриялық науа деп аталады. Тәжірибеде бұл гидротехникалык ғимараттарды — СЭС бөгеттерін, суармалау және құрғату жүйелерін, жол құбырларын және науаларды және т. б. (оларды арнайы өлшеуден өткізген жағдайда) ыңғайлап пайдалану көп кездеседі

* ИНФИЛЬТРАЦИЯ

* ЭВАПОТРАНСПИРАЦИЯ

* ПЕРКОЛЯЦИЯ СҮЗГІДЕН ӨТКІЗІЛГЕН СУ Табиғи суды алдымен тұндырып, содан кейін сүзгіден өткізіп, зиянды бактериялардан тазарту үшін хлорлау және озондау әдістері қолданылады. Осы әдістердің барлығы сумен жабдықтау станцияларында арнайы қондырғыларда жүргізіледі.

ОЙТҮЙМЕ БҰҰ жыл сайын 22 наурыз Дүниежүзілік су ресурстары күні ретінде атап өтеді. Бұл атаулы күн суға қатысты әлдебір қуанышты жағдайдың әсерінен емес, керісінше, жыл өткен сайын суға қатысты мәселелердің көбеюі, су ресурстары жағдайының нашарлауы салдары болашақ ұрпақты алаңдатуда.

СУ РЕСУРСТАРЫ – бұл күнделікті өмірде өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығына қолданатын сулар.

*Су сапасының көрсеткіштері Түсі дәмі Иісі Лайлылық - Прозрачность (мутность) Құрғақ қалдық -Сухой остаток Қышқылдылығы Бихимиялық қажеттілік - Биохимическая потребность в кислороде (БПК) Химиялық қажеттілік - Химическая потребность в кислороде (ХПК) Қаттылығы/Жесткость Жалпы тұзды ұстай білуі /Общее солесодержание Неорганикалық қоспалары/ Неорганические примеси органикалық қоспалары /Органические примеси Бактериологиялық және паразитологиялық көрсеткіштері/ Бактериологические и паразитологические показатели 33

*Су ресурстарын қолдану Су шығыны: 1 т бидай 1 т күріш 1 т мақта 1 т шойын 1 т болат 1 т мыс 1 т пластмасса 1 т қағаз 34 1500 т 7000 т 10 000 т 50 -150 т 250 т 500 -1000 т 100 000 т

*СУ ПРОБЛЕМАСЫ ТҰЩЫ СУ ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІ v. Увеличение потребностей в воде в связи с ростом народонаселения и развитием отраслей деятельности, требующих больших затрат водных ресурсов v. Потери пресной воды вследствие сокращения водоносности рек СУ САПАСЫНЫҢ ЛАСТАНУЫвследствие загрязнения водоемов промышленными и бытовыми стоками 35

36

Су ресурстарымен қамтамасыз етілу жан басына шаққандағы ағын сумен анықталады. Аймақтар арасында жоғарғы көрсеткіш Австралия мен Океанияға тиесілі. Ол сол материктегі судың мол болуынан емес, онда тұратын адам санының аздығына байланысты болып саналады.

*запасы пресной воды отнюдь не беспредельны, и практически бесконтрольные промышленные сбросы грозят уничтожить экосистему многих водоемов. *Целлюлозно-бумажная и химическая промышленность губят все живое в реках и озерах. * *непродуманные строительства водохранилищ и плотин (особенно на Волге) приводят к почти полному исчезновению многих видов рыб. *загрязнение грунтовых вод.

*РОЛЬ ВОДЫ В ПРИРОДЕ И ЖИЗНИ ЧЕЛОВЕКА Является средой жизни Формирует климат на планете Необходима для фотосинтеза Необходима для биохимических и биофизических процессов, обеспечивающих возможность жизни на Земле Вода составляет до 90% массы растений и 75 -95% массы животных В составе тела человека 65% воды Средняя потребность человека в воде 2, 5 литра в сутки 39

*ЗАГРЯЗНЕНИЕ ВОДЫ *РАСТВОРЕННЫЕ СОЛИ (кальция, магния, железа, калия, натрия, алюминия, карбонаты и гидрокарбонаты, сульфаты, хлориды, и др. ) *РАСТВОРЕННЫЕ ГАЗЫ (кислород, диоксид углерода, метан, сероводород, диоксид серы и др. ) *БИОГЕННЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ (азот и фосфор) *ОРГАНИЧЕСКИЕ ВЕЩЕСТВА (нефть и нефтепродукты, фенолы, пестициды, биогенная органика) *МИКРОЭЛЕМЕНТЫ (литий, барий, стронций, марганец, хром, тяжелые металлы *РАДИОНУКЛИДЫ *ВЗВЕШЕННЫЕ ВЕЩЕСТВА *ПАТОГЕННЫЕ ОРГАНИЗМЫ 40

*ИСТОЧНИКИ ЗАГРЯЗНЕНИЯ *Промышленные сточные воды *Коммунальные сточные воды *Смыв с полей *Стоки животноводческих комплексов *Атмосферные воды *Захоронение в водоемах вредных веществ (в частности, радиоактивных отходов) 41

*СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО: Орошение (биофильные элементы – азот и фосфор, пестициды, удобрения, органические соединения и др. ) Животноводство (биогенная органика) *ПРОМЫШЛЕННОСТЬ: Энергетика (получение пара, охлаждение энергоблоков) Технологические процессы (сырье, растворитель, хладоагент, теплоноситель, для промывки материалов и изделий и др. ) *СУДОХОДСТВО *ИСТОЧНИКИ ЗАГРЯЗНЕНИЯ 42

*ПОСЛЕДСТВИЯ ЗАГРЯЗНЕНИЯ *Изменение качества воды *Изменения в водных экосистемах *Гибель водных организмов *Заболевания человека *Эвтрофикация водоемов 43

* * * * * Водный транспорт Аварии на водном транспорте Промывные воды нефтяных танкеров Аварии на нефтяных вышках Аварии на подводных нефтепроводах Буровые воды и шлам Смыв с суши Выносы с речным стоком Выходы нефти из грифонов на морском дне * Поверхность водоема покрывается тонкой нефтяной пленкой * Уменьшается газообмен с атмосферой * Падает первичная биологическая продуктивность водоема * Компоненты нефти - мутагены и канцерогены (бенз(а)пирен) * Гибель водных организмов * Гибель птиц * Загрязнение прибрежных территорий * Меняется отражательная способность * воды (альбедо) * Осаждение тяжелых фракций на дно водоема 44

*Связано с круговоротом воды в природе *Обеспечивается совокупной деятельностью организмов, населяющих водоемы *Физические факторы: разбавление, растворение, перемешивание поступающих загрязнений, оседание нерастворимых частиц в процессе отстаивания *Обеззараживание воды под воздействием УФ излучения Солнца *Фильтрация планктоном * 45

С помощью биодеструкторов или биосорбентов (содержат нефтеокисляющие бактерии) С помощью боновых заграждений * 46

* *рост городов *создание мощных промышленных центров *загрязнение водоемов бытовыми и промышленными стоками; *Сокращение водоносности рек; (последствия вырубки лесов, распашка пойм и осушение болот); *Снижение способности водоемов к самоочищению (не справляются с таким объемом отходов); *Чрезмерное потребление и загрязнение грунтовых вод (обмеление рек и озер)

*

* Үйге тапсырма : * Тамаша тәсімдер мен суреттер бар: * http: //www. google. com/search? q=sources+of+water+pollution&hl=en& rlz=1 R 2 GGLL_en&prmd=imvns&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei =Tz 5 t. UJSFMq. HU 0 QX 024 GICQ&sqi=2&ved=0 CEo. Qs. AQ&biw=974&bih=411 * пайдалы ақпарат: http: //en. wikipedia. org/wiki/Water_pollution#Chemical_and_other_c ontaminants * Суды ластау туралы пайдалы ақпарат: * http: //www. clean-water-for-laymen. com/types-of-watercontamination. html * Дағдарыс туралы есеп үлгісі: http: //news. bbc. co. uk/onthisday/hi/dates/stories/november/1/newsi d_4679000/4679789. stm * Google эвтрофикацияның себеп-салдарының пайдалы тәсімдерін ұсынады, мысалы: http: //alchemistviolet. blogspot. com

*