о ам дамуыны кілттік Қ ғ ң секторларында

о ам дамуыны кілттік Қ ғ ң секторларында ы а паратты – ғ қ қ коммуникациялы қ технологияны (АКТ) ат аратын ң қ р лі. ө Компьютерлік ж йені ү ң архитектурасы

АКТ туралы т сінікү. АКТ п ні ж не оны ма саты. ә ә ң қ о ам дамуыны кілттік секторларында ы Қ ғ ң ғ АКТ-ны р лі. ң ө АКТ саласында ы стандарттар ғ. Компьютерлік ж йеге шолу. ү Компьютерлік ж йені архитектурасы ж не ү ң ә рамдас б ліктері. құ ө Компьютерлік ж йені олданылуы. ү ң қ Деректерді копьютерде берілуі. ң

А паратты технология термині қ қ а парат қ ж не ә технология деген екі ыммен байланысты. ұғ «Технология» гректі ң «teche» — нер, шеберлік ж не ө ә «logos » — ылым деген с зінен шы ан, ғ ө ққ я ни «шеберлік туралы ылым» деген ғ ғ ма ынаны білдіреді. ғ

АКТ — а жататындар: ғ o ЭЕМ, дербес компьютерлер, o терминалды ралдарды жина тары, жергілікті қ құ ң қ есептеу ж йелері, ү o м тіндік ж не графикалы а параттарды ә ә қ қ ң рылымдары, құ o к лемі лкен м ра атты а параттарды са тау ө ү ұ ғ қ қ қ ралдары, құ o аудиовизуалды а парттарды ба ылайтын қ қ қ ралдар мен рылымдар, құ құ o машиналы графика ж йелері, программалы қ ү қ кешендер, o жергілікті желілер, o лемдік де гейде а парат алмасуын амтамасыз ә ң қ қ ететін азіргі кездегі байланыс ралдары. қ құ

Білім беру саласында ы к п ғ ө олданыста ж рген АКТ ралдары: қ ү құ — Интерактивті та та; қ — Мультимедия; — Интернет ке істігі; ң — Электронды о улы. қ қ

Бульдік алгебра және компьютердің логикалық негізі Логика – бұл адам ойлауының түрлері мен заңдары туралы, оның ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым. Х IX ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Буль логикалық алгебраның негізін қалады. Ақиқат және жалған мәндеріне 0 және 1 сандарын сәйкестендірді.

Логикалы рнектер электронды қ ө қ схемалар руды басты негізі. құ ң Компьютерді негізгі б ліктерін ң ө райтын рт рлі интегралды құ ә ү қ микросхемаларды ар ы физикалы ң ғ қ т бірі ү — ЛОГИКАЛЫ РНЕКТЕР Қ Ө болып табылады. Бульдік алгебрада Ж НЕ, НЕМЕСЕ, Ә ЕМЕС логикалы элементтері қ олданылады. қ

Триггер Б л компьютерді регистрлеріне екілік кодты бір разрядын ұ ң ң жадыда сенімді са тау шін ке інен олданылатын қ ү ң қ электронды схема. қ Регистр Бірнеше триггерден т ратын алыптар ж йесі ж не ол ұ қ ү ә к празрядты екілік кодты ыс а уа ыт а са тау а арнал ан. ө қ қ қ ғ ғ Сумматорлар ( осындылауыш) екілік сандарды осуды орындайтын қ қ электронды схема. қ Шифратор Ол сигналды код а айналдырады да ж не оны қ ә машина а ы айлы етеді. ғ ңғ Дешифратор Шифраторды рекеттеріне кері амалдарды орындайды ң ә

ЭЕМ БУЫНДАРЫ

Компьютер қалай жұмыс істейді және қайда қолданылады?

рылысы бойынша компьютерлер Құ бірнеше т рге б лінеді: ү ө

1946 жылы американ математигі Джон Фон Нейман ЭЕМ-нің жұмыс атқару принципі мен құрылғыларын толық көрсеткен ғалым.

Анықтама Компьютер — бұл ақпаратты іздеуге, жинауға, сақтауға, өңдеуге және сандық пішімде пайдалануға арналған құрылғы.

Дербес компьютерді негізгі ң рыл ылары құ ғ Компьютерді е негізгі ң ң рыл ысы – құ ғ Ж ЙЕЛІК БЛОК. Ү Оны ішінде ДК-ны негізгі ң ң т йіндері орналас ан. ү қ Ж йелік блокты рамына ү ң құ процессор, жедел жад ( RAM ), т ра ты есте са тау ұ қ қ рыл ысы, оректендіру құ ғ қ блогы, енгізу-шы ару ғ порттары ж не а парат ә қ тасуыштар енеді.

Аналы та шақ қ. Компьютерде ж мыс істеу кезінде ұ барлы м лімет аналы та ша ар ылы қ ә қ қ қ деледі. Аналы та ша — ж йені ядросы. өң қ қ ү ң Б л ДК-ні басты б лшегі ұ ң ө — ал андарыны қ ғ ң барлы ы онымен жал астырыл ан ж не ғ ғ ғ ә ж йедегі рыл ыларды б рін на ты аналы ү құ ғ ң ә қ қ та ша бас арады. қ қ Процессор К омпьютердегі орталы м ліметтер деу қ ә өң рыл ысы болып табылады. Процессорлар құ ғ ба дарламалар ж мысына ажетті есептеулерді ғ ұ қ орындайды. Процессор не рлым шапша ғұ ң болса, компьютерді ж мыс істеу жылдамды ы ң ұ ғ со рлым жо ары болады. Процессорды ғұ ғ ң жылдамды ы мегагерцпен (МГц) лшенетін ғ ө оны тактілік жиілігімен аны талады ң қ.

Компьютерді ң оперативті жадысы (ОЗУ), немесе RAM (Random Access Memory ) – м ліметтерді ыс а мерзімге са тау шін ә қ қ қ ү ызмет етеді. қ Т р ылы ты диск ұ ғ қ (т р ылы ты диск жетегі) немесе ұ ғ қ Hard disk Drive (HDD) — б л компьютерді негізгі ұ ң м ліметтер оймасы. Т р ылы ты дискіні ә қ ұ ғ қ ң сыйымдылы ы т рлі компьютерлерде алуан ғ ү т рлі болады да, мегабайтпен ж не ү ә гигабайтпен лшенеді. азіргі заман ы ө Қ ғ т р ылы ты дисктерді сыйымдылы ы 80 -500 ұ ғ қ ң ғ Гбайт ж не одан лкен болады. ә ү

Иілгіш дисктерге диск жетегі 3, 5 –дюймдік дискеттерді о иды. Б л дисктер қ ұ ауыспалы тасымалдаушылар болып саналады, оларды сыйымдылы ы – ң ғ 1, 44 Мб. Компьютерде иілгіш дискілерге арнал ан диск жетегі «А» рпі белгіленеді. ғ ә CD ж не DVD диск жетектері ә м ліметтерді ы шам дисктерге жазу а ә қ ғ ж не о у а м мкіндік береді. CD ж не ә қ ғ ү ә DVD дисктер – ауыспалы тасымалдаушылар. CD дискке 400 Мб, DVD дискке 4, 7 Гб а парат сыяды. қ

Бейнекарта Монитормен бірігіп бейнекарта дербес компьютерді ішкі бейнеж йесін райды. ң ү құ «Т р ылы ты жері» бойынша б л жады ұ ғ қ ұ к бінесе бейнежады (video. RAM немесе VRAM) ө деп аталады. Бейнежады к лемі не рлым ө ғұ лкен болса, компьютер кескіндер мен ү бейнероликтерді сол рлым лкен ғұ ү ажыратылымды пен ж не т рлі т стермен қ ә ү ү бейнелейді. Дыбысты та ша қ қ Дыбысты та ша компьютерге жо ары қ қ ғ сапалы дыбыс тудыру а ж не оны ғ ә компьютерге жазу а м мкіндік береді. ғ ү Дыбысты та ша сынатын дыбыспен ж мыс қ қ ұ ұ істеуді ке ейтілген м мкіндіктері ң ң ү компьютерлік ойындарда ж не т. б. ә ба дардамаларда талап етіледі. ғ

Желілік та шақ Желілік та ша компьютерді қ компьютерлер желісіне осу а қ ғ м мкіндік береді. Желілік та шаларды ү қ ң бірнеше типі бар: Ethernet, token ring ж не сымсыз желілерге атынас ру а ә қ құ ғ арнал ан та шалар – е танымдары ғ қ ң Ethernet ж не сымсыз желілер. ә Порттар – корпусты алды ы ң ңғ немесе арт ы та тасында ы қ қ ғ ажырат ыштар, олар а детте кабель қ ғ ә ар ылы р т рлі рыл ылар осылады. қ ә ү құ ғ қ Порттар а осу а болатын ғ қ ғ рыл ыларды саны мен типі құ ғ ң компьютер порттарыны саны мен ң типіне т уелді болады. ә

МОНИТОР (немесе дисплей) м тіндік ж не ә ә сызбалы а паратты бейнелеуге қ қ арнал ан. ғ Мониторлар электронды-с улелі ә т тікшелі ж не с йы кристалды ү ә ұ қ дисплейлі, т рлі-т сті ж не ү ү ә монохромды болады, бір-бірінен к лемі жа ынан ерекшеленеді. ө ғ ( детте кинескоп немесе матрица ә диагоналы-9 -42 дюйм(немесе 23 -106 см)болады).

ПАЙДАЛАНУШЫДАН А ПАРАТТЫ КОМПЬЮТЕРГЕ Қ ЕНГІЗУГЕ АРНАЛ АН Ғ ПЕРНЕТА ТА Қ ТЫШ АН Қ – бас арушы а паратты қ қ енгізу рыл ысы. азіргі кездегі құ ғ Қ графикалы тілдесуі бар амалды қ қ ж йелер шін б л бас ару шін аса ү ү ұ қ ү ажет рыл ы. қ құ ғ

Компьютерді дұрыс қосу

Компьютерді өшіру

Ш ы ғ а р у қ ұ р ы л ғ ы л а р ы Плоттер (графиксыз ыш)ғ сызбаларды (графиктерді, суреттерді) а аз а шы ару а арнал ан қ ғ ғ ғ рыл ы. құ ғ Плоттер медициналы зерттеулерде электрокардиографияда қ (ЭКГ), фонокардиографияда (ФКГ), эхо энцефалографияда (ЭЭГ) ж не ә т. б. олданылады. қ Принтер экранда ы жатты к шірмесін ғ құ ң ө а аз а басып шы аратын қ ғ ғ ғ рыл ы. Т рлері: матрицалы , құ ғ ү қ лазерлік ж не сия б ріккіш. ә ү Принтерлер сондай-а т рлі-т сті қ ү ү ж не монохромды болып б лінеді ә ө. Колонка ( дыбыстауыш ) дыбысты а паратты шы ару а қ қ ғ ғ арнал ан рыл ы. ғ құ ғ

Е н г і з у қ ұ р ы л ғ ы л а р ы Модем — компьютерлерге зара (телефон желілері ө немесе байланыс желілері ар ылы)м лімет алмасу а қ ә ғ м мкіндік беретін рыл ы ү құ ғ Сканер- пара бетіндегі қ м ліметтерді (м тін, сурет, ә ә график) о ып, оны қ компьютерге енгізеді. М ліметтерді алмасу рыл ылары ә құ ғ Желілік адаптер- жергілікті желіге компьютерді біріктіретін арнайы рыл ы құ ғ

Енгізу – шы ару порттары ішкі негізгі рыл ылармен байланыс ғ құ ғ жасайтын арнайы порттан ж не шеткері рыл ылармен (принтер, ә құ ғ тыш ан тетігі т. с. с) байланыстыратын жалпы ма сатта ы порттардан қ қ ғ т рады. Жалпы ма сатта ы порттар ұ қ ғ LPT 1 -LPT 3 деп белгіленетін параллель ж не ә COM 1 -COM 3 болып белгіленетін тізбекті б ліктерге ө жіктеледі. Параллель порттар ж мысты жылдам істейді, біра байланысу ұ қ шін к бірек сым шо ырларын керек етеді. (принтермен жал асатын порт ү ө ғ ғ параллель, ал модеммен телефон желісі ар ылы байланысатын порт қ тізбекті т рге жатады. ) ү

Компьютерлік ж йелерү Hardware Аппаратты қ жабды тама қ Software Программалы қ жабды тама қ Есептеу техникасыны ң аппаратты қ конфигурациясын райды. құ ЭЕМ — ні ж мысын ң ұ амтамасыз қ ететін программалар жиынынан т рады. ұ Орталы процессор, қ енгізу, шы ару ғ рыл ылары құ ғ есте са тау рыл ысы қ құ ғ олданбалы, м тіндік, Қ ә тестілік программалар, драйверлер, утилиттер.

Ішкі жады Сырт ы жадықЖады – компьютерді рамына міндетті т рде ң құ ү енетін элементтерді бірі. Жадылар бір ң — бірінен лшеміне а паратты са тау мерзіміне ж не ө қ қ ә т. б. параметрлеріне арай ажыратылады қ.

Ішкі жадылар ТС (ПЗУ)Қ ROM ЖС (ОЗУ)Қ RAM Видео жады монитор экранына шы атын ғ бейнелерді са тайды қ Кэш-жад жедел жад пен процессорды ң ж мысын ұ жылдамдату шін ү аралы д некер қ ә жады. А паратты т ра ты қ ұ қ са тау жады. қ Компьютерді шірген ө де, ТС да Қ а парат б зылмайды. қ ұ Б нда жазыл ан ұ ғ командаларды о у а болады, қ ғ біра команда, а парат жазу а қ қ ғ болмайды. А паратты уа ытша қ қ са тау жады. қ Компьютерді шіргенде, ө ЖС да ы информация Қ ғ б зылады. ұ Б нда жазыл ан ұ ғ командаларды о у а, қ ғ жа а команда, ң информация жазу а ғ болады.

Сырт ы жадыларқ Таспалы қ ( ленточный )Сырт ы са тау рыл ылары қ қ құ ғ Д и скілік магниттік оптикалы қ араласстримерлер

АҚПАРАТТЫ САҚТАУДЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛЫ СТРИМЕРЛЕР — м ліметтерді магниттік таспада са тау а арнал ан ә қ ғ ғ рыл ылар. Стримерлерге арнал ан магниттік таспаларды құ ғ ғ ң (картридж) к лемі ж здеген мегабайт а жетеді. ө ү қ

Информацияны са тайтын қ рыл ыларды к лемі. құ ғ ң ө • RAM – 640 kb -тан 1 Gb дейін • ROM — 64 kb • HDD — 10 Gb -тан 100 Gb — а дейін қ • FDD — 1, 44 Mb • CD — ROM – 800 Mb • Flash – 7 Gb дейін • DVD ( Digital Versatile Disk ) — 4, 7 Gb

азіргі заман ы санды техникаҚ ғ қ Ноутбук ҚДК – қалталық дербес компьютер MP 3 — плеер Электронды жазба кітапшасы GPS- навигатор. Мультимедиялық проектор Сандық фотоаппарат Сандық видеокамера

Мультимедиа рыл ыларықұ ғ CD/DVD диск жетегі Видеокарт а TV- тюнер Дыбыстық карта Дыбыс колонкалары Құлаққап Джойстик Руль Виртуалды нақтылық дулығасы. Геймпад Микрофон