n n n n 1 Кіріспе 2 Негізгі

n n n n 1. Кіріспе. 2. Негізгі өлім б А. Эмоцияны психофизиологиялы ң қ теориялары Б. Эмоцияны психоорганикалы ң қ теориясы. Джемс-Лангежәне Кеннона( Барда ) В. Линдсе-Хеббаны активациялы ң қ теориясы. Г. Дж. Олдс теориясы 3. орытынды. Қ

l Эмоция туралы түсінік Психологияда эмоция депадамның өмір әрекеті үшін ішкі және сыртқы жағдайлардың маңыздылығын көрсететін және уайым түріндегі олардың формаларын көрсететін процесті айтамыз.

l. Эмоция адамның сыртқы келбеті, бет әжімі, қимылдары, даусы арқылы айқын көрінеді.

Әртүрлі конфликтерге душар болатын адамдар, әсіресе невротикалық бұзылыстары барлары басқаларға қарағанда қимыл-қозғалыстары көбірек болуымен ерекшеленеді. l Р. Мальмо өз әріптестерімен жүргізген зерттеулерінде психикалық аурулары бар адамдардың бұлшықет қозғыштығы контрольді топтағыларға қарғанда жоғарырақ екенін көрсетті. Әсіресе ол патологиялық қауіпті психотерапевтикалық әдістер осы қозғыштықты басуға негізделген , мысалы релаксация әдісі және аутогенді тренировкалар. Олар адамдарды бос ұстауға, босаңсуына үйретеді , соның нәтижесінде олардың әртүрлі бұзылыстарға байланысты қозғыштығы , қатерлігі төмендейді. l

Адамның эмоционалдық жағдайының өзгеруінің сезімтал индикатордың біріне оның дауысы жатады. Соған байланысты дауыс көмегімен эмоционалды қайғыруды және оларды белгі бойынша дифференцилеуге (жағымды, жағымсыз) арнайы әдістер енгізілген. Ол үшін магнитті лентаға жазылған адамның дауысы анализдейді. ЭЕМ көмегімен сөз сигналдары жиіліктегі спектрге ажырайды

l Эмоциялардың маңызды компоненттеріне вегетативті нерв жүйесінің активті өзгеруі жатады. Эмоцияладың вегетативті көріністері әртүрлі: терінің барерьлік қызметінің өзгеруі (КГР), жүрек жиырылу жиіліктер, қан қысымы, тамырлардың кеңеюі мен тарылуында, дене температурасының , қанның гормональді және химиялық құрамының өзгерістері және т. б. Ашушаңдылық жағдайында қанда норадреналин мен адреналин мөлшері жоғарылайды, жүрек соғуы жиілейді, көз қарашығы кеңейеді.

Эмоция хайуанаттарда да болады, олардың эмоциясыинстинкт деп аталады. l Мысалға: мысық пен иттің еркелеуі, олардың үйреніп бір нәрседен қорқуы, олардың сыртқы келбетінен жақсы көрініп тұрады.

Эмоция

Эмоцияны физиологиялы ң қ механизмі Адам эмоциясы негізінен тіршілік ортасымен әлеуметтік жағдайларға байланысты және ол тарихи даму жағдайға тәуелді. Эмоцияның нейрофизиологиялық механизмі жүйке жүйесінің арнайы қызметі, ең алдымен ретикулярлық фармацияға байланысты болып, қызмет жандандырады, ал екіншіден, ми төмпешігінде, әсіресе көру төмпешігінің астыңғы гипоталамуста және мидың өте ерте дәуірлерде қалыптасқан қабығы мембикалық жүйесінде орналасқан орталықтар арқылы белсенді түрде қызмет атқарады.

Көңіл-күй (эмоция) Ерекшелігі -ортамен болған өзара қатынасты бейнелейді -субъектті сипаттайды -ләззат не күйлеске келтіреді -сипаттары әрқилы -дамыл таптырады не қоздырады -лимбикалық жүйе қызметі -ретикуляр формация қызметі -қанға адреналин қосылуы -бас миы қабығының, маңдай бөліктерінің жұмысы -екінші сигналдық жүйе қызметі Физиологиялық негіздері

Эмоцияпсихоорганикалы қ теориясы. n Джемс-Ланге тжырымы бірнеше ұ қарсы к зқарастар пайда ө етті. Негізгі сын айт У. Кеннон қан әртүрлі сезімдерге байланысты жауапәрекеттер бір-бірінете ө ұқсас, сондытан олар адамны санқ ң алуан эмоциялы қасиеттеріне сай қ келе бермейді.

Мысалы: қазақтар келіскенде басын изейді, ал болгарлар шайқайды; африканың бір тайпа өкілдері сүйген адамның бетіне түкіретін көрінеді, ал қазаққа бүйтіп көр! n

Линсен Хеббаны мотивациялы теориясы бойынша эмоиялы ң қ қ жағдай, бас миыны өзек б лімін ретикулярлы фармация ң ө аны тайды. Орталы жүйке ж йесіні бұзылуы мен қ қ ү ң қалыптасуы әйкес келетін рылым салдарынан эмоция паида с құ болады. Активациялытеория келесі жа қ ғдайларда негізделеді. • 1. эмоция пайда болатын мидың электрофолография лық жұмыс бейнесі ретикулярлық фармация қызметімен байланысты бейнесі болып табылады. • 2. ретикулярлық фармация жұмысы оның күшімен, ұзақтылығымен, динамикалық өлшемін эмоциялық қалыптылығын анықтайды.

n Эмоцияны қазіргі заман тарихы ң О. Джемс ж не бұған байланыссыз ә Г. Ланге пайымда теория ған бойынша: сезімнітуындау себебің сырт ы ыры ты қ қ қозғалыстар, сонымен бірге , ішкі ыры сыз ж рек тол аныстарынан қ ү ғ болатын адамны кейіп ң өзгерістерінен туындайтын адам әсерлеріні бәрі эмоциялы күйді ң қ танытады.

n n Ал, эмоцияны нейрофизиологиялы ң қ механизмі жйке ж йесіні ерекшеқызметі ү ү ң және ең алдымен ретикулярлы қ фармацияа байланысты болып, ғ қызметті жандандырады, ал екіншіден, ми төмпешігінде, сіресе к ру төмпешігіні ә ө ң астындаы гипоталамуста әне миды өте ғ ж ң ерте д уірлердеқалыптас ан қабы ы ә қ ғ мембикалы жүйесінде орналас қ қан орталы тар ар ылы белсенді т қ қ үрде қызмет атқарады, сондай-а сезім мен эмоцияны қ ң дамуына ереулі сер ететін фактор. ә Сонымен, эмоция адамны ң органикалы қ мұқтажды тарынқанағаттандыруа қ ғ байланысты туатын психикалы қ процес.

Эмоция түрлері Эмоциялар жоғарғы мен төменгі болып бөлінеді. Жоғарғы эмоциялар адам еңбегінің, оның қоғамдық қарымқатынасының арқасында пайда болды. Жоғарғы эмоцияларға патриотизм сезімі, ұят, борыш, эстетикалық қанағаттану жатады. Қарапайым эмоциялар инстинкке негізделеді, адамның қажеттілігінен пайда болады Бұларға аштық, шөлдеу, жыныстық сезім жатады. Эмоциялар ұнамды және ұнамсыз, стеникалық және астеникалық топтарға бөлінеді. Стеникалық – көңіл сергектігі, белсенділік пайда болу, істердің батылдық болу сезімдері. Астеникалық сезімдер өмір сүруді төмендетіп, пассивті әрекеттерге әкеліп соғады.

Ұзақтығы мен білінуі жағынан сезімдердің төмендегі түрлері болады: Көңіл – (насторение) онша білінбейтін, ұзаққа созылған эмоционалдық жағдай. Құмарлық – (страсть) адамдар үшін белгілі мәні бар, мақсатқа итермелейтін ұзақ эмоция. Ғылымға өнерге, спортқа деген құмарлық адамның жоғарғы түрдегі қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған. Аффект – қысқа мерзімді, қарқынды эмоция. Аффект физиологиялық және патологиялық болып бөлінеді.

Эмоцияның зақымдануы Эйфория – көңілді, жылжымалы, сөйлегіш, күлкілі патологиялық көтеріңкі күй. Мұндай жағдай ішімдік не нашалық масайғанда, токсиманиялық заттарды (дәрілерді, тұрмыстағы химиялық заттарды, бензинді, толуолды) қолданғанда, ауыр соматикалық (мидың ісігі, мерез ауруы) және психикалық ару кезінде болады. Депрессия – зарығу, мазасыздану, абыржу, қорқу сияқты сезімдер ере жүретін патологиялық түрде көңілдің төмендеуі. Депрессияның ауыр түрінде суицидтік (өмір сүргісі келмейтін) ойлар мен әрекеттер болады. Дисфория – көңілдің зарығуы мен ызалануы. Мұндай жағдай церебралды атеросклерозда, мидың зақымдануында, эпилепсияда болады.

Апатия – сезімдердің жоғалуы, психикалық қызметтің ауыр зақымдануы. Мұндай жағдай шизофренияда болады. Ынжықтық – эмоциялардың жылдам ауысуы. Қалыпты жағдайда балаларда, қартайған адамдарда церебралды атеросклероз кезінде болады. Патологиялық аффект - өзінің әрекетімен айналаға қауіпті, сананың терң тұнжырауы. Осы өзгерісті анықтаудың сот-психиаторлық тәжірибеде маңызы бар.

ҚОРЫТЫНДЫ: § Жалпы осы та қырыпты қорытындылай келе, эмоция деп айналадаы заттар мен ғ құбылыстара жа ымды жаымсыз ғ ғ ғ қатынастарды сәулеленуін ң айтамыз. Эмоция шынды ң қты жүйкеде с улеленуіні бір т рі. ә ң ү

Пайдаланған әдебиеттер: 1. 2. 3. 4. Столяренко Л. Д. Основы психологии. 17 -е изд. Учебное пособие. Ростов Д Феникс, 2007 Немов Р. С. Психология: Учеб. Для студ. Высш. Пед. Заведений: 1 -я кн Сәбет Бап Баба Жалпы психология. 2005 Жары баев Психология 2003 қ