Мый шкенан марий каваште Муро турийла чучам

«Мый шкенан марий каваште Муро турийла чучам» . (В. Колумбын илышыже да творчествыже)

Турий вуй ÿмбалне ок чÿчкö гын, Уржаште шочаш нимолан. В. Колумб. «Валентин Колумб шке усталыкше дене марий сылнымутым тÿнямбал кÿкшытыш луктын. Колумб сылнымутчо гына огыл, тыгак тудо тале шымлызе, шочмо йылмыжын тамжым да ямжым возышо мастар лийын. Тудо марий йылмын сылнылыкшым, йонгытшым кöргö чонжо дене шижын да умылен моштен. В. Колумбым шочмо калыкланна ме мыняр кумданрак «почына» , шкенан кöргö чонна дене тунар утларак поян лийына» . Марий академик И. Г. Иванов

Кöн эргыже… Кумдан палыме писатель Валентин Колумбын фамилийже молан Колумб? Теве Валентин Колумб руш поэт Старшиновлан возымо серышыштыже тыге умылтара: «Ала-могай святойлан кöра ачамым Христофор манын лÿмденыт. Тудо сайын тунемын. 4 классым моктымо лист дене пытарен. Сайын тунеммыжлан, учитель Декин олмеш Колумб фамилийым налаш темлен» . Валентин Христофорович Колумб 1935 ий 3 майыште Морко кундемысе Мызенер ялеш шочын. Вара тудын ешыже гÿжлен шогышо мотор чодыра коклаште шылын модын йогышо Вончо энер лишан верланыше Пумыр почингаш илаш куснен.

Колумбмыт еш «Авамын лÿмжö - Чочий, рушлаже - Прасковья Николаевна. Тудат изинекак ача деч посна кодын, пеле тулык кушкын. Самырык Чочийым Морко милиций начальник Илья Стрелков йöратен шынден, марлан налын. Но 1923 -1924 ийлаште тудым кучен нангаеныт да Озан тюрьмаш шынденыт, тушеч пöртылын огыл. Нунын Володя эргышт лийын. Вара авам Христофорлан марлан лектын. Ялыште тудым Топой маныныт. Ешыште ме Модест изам ден коктын лийынна. Володя изам сареш вуйжым пыштен» .

Йоча жапше 1936 ийыште Христофор Степановичым, титаклен, öрдыжыш кучен колтеныт. Марий деч кодшо самырык ÿдырамаш 1936 ийыште уло ешыжге, кугу сурт-оралтым коден, Пумыр почингаш илаш куснен каен. Тиде жапыште Валентин улыжат идалык эрталтыше гына лийын. Чулым, ушан йоча вич ияшыж годымак, Модест изажым ончен, буква-влакым пален налын да лудын-возен моштен. 1943 ийыште 8 ияш Валентин шке ялысе тÿналтыш школыш тунемаш каен. Сар ийласе илыш Колумбын ешыжланат пеш неле да йöсö лийын. Кугу сарыш кайыше ачаже пöртылын огыл. Шкет кодшо аважлан шочшыжовлакым, моло деч ÿлнырак ынышт лий манын, пукшенйÿкташат, чиктен шогалташат кÿлын. Чияш укелан кöра Валентинланат кокымшо классыште тунеммыж годым школыш коштмым чарнаш пернен. Варажым тиде классымак «отличий» дене пытарен.

Тунемме жапше 1948 ийыште Волаксола шымияш школыш кошташ тÿналеш, комсомол радамыш пура. Тыштат «отличий» дене тунем лектеш да эше кум ий марте Весшÿргö кыдалаш школышто шинчымашыжым нöлта. Тыштат тыршен тунемеш, но ик туныктышын койышыжлан кöра шöртньö олмеш ший медаль дене палемдалтеш.

Тунемме жапше Колумбын туныктышыжо И. Г. Григорьев ойлен: «Кумло ий утла школышто пашам ыштенам, но Валентин гай писе ушан вес йочам ужын омыл. Тудо чыла предметым моткоч сай пала ыле. Сандене южгунам черланымем але иктаж -могай сомыл дене ронош кайымем годым йоча-влакым туныкташ шке олмешем лÿдде ÿшанен коденам» . Валентин пеш шуко лудын, пеш шуко почеламутым наизусть пален. Сочиненийым гын шукыжым свободный темылан возаш йöратен. Музыка деке шÿман улмыжо да яндарын мурымыжо, гитара дене мастарын шоктымыжо тудлан музыкант але артист лияш амалым шочыктеныт, а сайын сÿретлымыже ончыкыжым художник лияш негыз улмым палемден.

Тунемме жапше Чылажымат палаш тыршыше рвезе Волаксоласе шымияш школыштак поэзийлан шуманын. Марий, тыгак руш да моло калык кокла гыч лекше писатель -влакын шуко произведенийыштым лудын. Книгам кычалын, Морко райбиблиотекыш, лу менге коклам ончыде, ик гана веле огыл йолын миен коштын. Шкежат возен ончаш кумыланын. Шымше классыште тудо комсомол радамыш пурен, куанымыж дене тунамак «Комсомольский билет» почеламутым возен. 1950 ийыште «Марий коммуна» газетеш печатлалтын.

Усталык тÿняште 1954 ий шыжым Валентин Колумб Марий АССР серызе ушемын темлымыже да шке чон йодмо почеш, Москосо А. М. Горький лÿмеш Сылнымут институтыш тунемаш пура. Тышечын «Колумбын поэзий тенызше» тÿналеш. Тудын мурйогынжо калык коклашке кумдан да кÿкшытын шарлымыже 50 -ше ийла кыдал дене кылдалтын. Вич ий жап элын столицыштыже тунемме В. Колумблан шинчымаш чондайжым пойдараш да поэзий мастарлыкым шуараш ятыр полшен.

Усталык тÿняште Пÿрымаш тудым поро, умылышо, мастарлык шотышто ой-канашым пуэн да жаплен моштышо туныктышо, поэт Лев Ошанин дене ваш ыштен. Вич ий жапыште Лев Иванович студент Колумбым ятырлан туныктен-шуарен. Дипломым аралыме пагытыште Валетин Колумбым тудым студент семын огыл, а вуешшушо, кумда илыш корныш пенгыдын ошкыл пураш ямдылалтше йолташ семын ужын. Сандене марий рвезылан диплом пашажлан кÿкшö акым пуэн.

В. Колумб - пашаште Литературный институтым тунем пытарымеке, икмыняр жап Валентин Колумб ВЛКСМ Морко райкомын кокымшо секретарьжылан, вара Марий радио ден телевиденийыште, ятыр ий Книгам лукшо марий издательствын тÿн редакторжылан пашам ыштен, пытыртыш жыпыште «Ончыко» журналын тÿн редакторжо лийын. 1961 ийыште 26 ияш поэтым СССР Писатель ушемыш пуртеныт.

В. Колумб - пашаште Тудо кабинетыште шинчаш йöратен огыл: республикысе чыла районлаште веле огыл, элын тÿрлö верлаштыже лияш тыршен. Абакан-Тайшет, у ГЭС-влак, Кам. АЗ – кушко гына коштын огыл комсомол путевка дене! Да чыла командировкыж гыч муран пöртылын.

Колумбын мурпогыжо В. Колумб улыжат 39 ийым веле илен, но марий сылнымутышто моткоч келге да кумда кышам коден. Илыме жапыште лекше книгаже-влак Кызыт лекше чумыр ойпогыжо – 4 том, кажныже 650 -800 лышташан! Эше 5 -ше томым лукташ ямдылат.

В. Колумбын ешыже В. Колумбын аваже – Прасковья Николаевна – Ольга да Юра уныкаж-влак дене

Ме тачат тиде лӱмым кугешнен ойлена, кумдан да келгын, тыгодымак мунлын возымо мурпашаже-влакым куанен лудына. 1968 ийыште Олык Ипай лÿмеш кугыжаныш премийын икымше лауреатше лийын. 1974 ий 18 декабрьыште кечывал деч вара «Марий коммуна» газет редакцийын культура, литература да искусство отделышкыже М. Казаков толын пурыш, шыпак пÿкеныш шинче да Ю. Галютин ден когылянна вашешташ лийдыме йодышым шинчавÿд вошт пуыш: «Кунам эше Колумбна лиеш? Витле ий гыч мо? » /Г. Зайниев/

Валентин Колумб лӱмеш рӱдертоштерым мер пашаеҥ, литературовед Владимир Козлов 12 ий ончычак ыштен ыле. Тиде пагытыште рӱдер-тоштерлан ятыр верым вашталташ логалын. Тыгутлаште тудын погыжо эшеат шукемын. А чыла тидым калыкат ужшаш, историйым, кумдан палыме поэт дене кылдалтше кӱлешан материалым шылтен, пуракым погыктен кийыкташ нимолан. Садланак марий амалкалыше Вячеслав Воронцов ( «Плёс» фирмын озаже) тоштерлан верым Йошкар. Оласе Подольский курсант-влак уремын 5 -ше №-ан пӧртыштыжӧ ойырен. Тудо ынде Валентин Колумб лӱмеш финн-угор калык-влакын историй да сылнымут тоштерже лӱмым нумалеш. Тоштерым 17 ноябрьыште почыныт.