MODEL INTEGRATIVNE VANINSTITUCIONALNE PODRŠKE HRANITELJSTVU Asocijacije za alternativno

MODEL INTEGRATIVNE VANINSTITUCIONALNE PODRŠKE HRANITELJSTVU Asocijacije za alternativno porodično staranje o deci - FAMILIA Prof. dr Marija Mitić

FAMILIA nevladina, neprofitna, nestranačka organizacija; osnovana 1998. godine; rezultat projekta Unapređenje hraniteljstva u Beogradu KROZ RAZVIJENU SARADNIČKU MREŽU DELUJE REPUBLIKE SRBIJE NA NIVOU CILJ: obezbeđivanje porodičnog zbrinjavanja dece bez odgovarajućeg roditeljskog staranja inicirajući, razvijajući i afirmišući različite i sveobuhvatne modele podrške deci, biološkoj i alternativnoj porodici, kao i profesionalcima. U skladu sa najboljim interesima deteta!

DRUŠTVENI KONTEKST (u vreme početka rada): Centar za porodični smeštaj Beograda prestaje sa radom; broj hraniteljskih porodica desetkovan; materijalna naknada za decu minimalna; ne postoji naknada za hraniteljstvo . . . dodatno - NATO bombardovanje u proleće 1999. godine Ä rad institucija socijalne zaštite u posebnim uslovima; Ä hraniteljske porodice: Ø ostale bez značajne podrške; Ø neke sa decom u izbeglištvu - ponovljeno iskustvo bombardovanja. jedan od ciljeva tada - preveniranje raskidanja hraniteljstva putem pružanja podrške porodicama u uslovima krize: psihološka, informativna (Pomoć telefonom) i materijalna (distribucija humanitarne pomoći). . . FAMILIA

KAKO SMO RAZVIJALI INTEGRATIVNI PRISTUP?

ZAŠTO INTEGRATIVNI MODEL, ODNOSNO HOLISTIČKI PRISTUP U INTEGRATIVNI MODEL HOLISTIČKI PRISTUP PODRŠCI HRANITELJSTVU? Bez podrške različitim podsistemima - AKTERIMA u sistemu socijalne zaštite, ni najbolji interes deteta bez roditeljskog staranja ne može na odgovarajući način biti zadovoljen!!! Čime smo se rukovodili? q visoki profesionalni standardi u koncipiranju programa i njihovoj realizaciji; q PREPOZNAVANJE POTREBA - zahvaljujući ostvarivanju direktnog kontakta i iskustva iz rada sa svim glavnim akterima u hraniteljstvu: deca, hranitelji, profesionalci i donosioci odluka; q ODGOVOR NA POTREBE glavnih aktera simultano bez obzira koja grupa je u fokusu programa (ciljna grupa): hranitelji, deca, stručnjaci. FAMILIA

HRANITELJI U FOKUSU Pomoć telefonom, Vodič za hraniteljstvo, Klub hranitelja, edukacije

POMOĆ TELEFONOM Traje više od 10 godina; prvobitno - program intervencije u krizi (NATO bombardovanje) → sveobuhvatni program psihosocijalne podrške deci na porodičnom smeštaju i hraniteljskim porodicama (komplementarne usluge postojećima u socijalnoj zaštiti). Pružanje neposredne podrške: svakodnevna celodnevna dežurstva, konsultacije sa stručnjacima socijalne zaštite i nadležnim službama (pružanje relevantnih informacija korisnicima); Izveštavanje o potrebama, o stanju i problemima hraniteljskih porodica relevantnih institucija (prvenstveno Gradskog centra za socijalni rad) radi celovitog sagledavanje aktuelnih potreba i problema u hraniteljstvu na području grada. Podršku pružaju iskusni i visokoobrazovani stručnjaci: socijalni radnici, psiholozi, pedagozi, pravnik i pedijatar sa poznavanjem socijalne zaštite ili posebnim znanjima iz razvojne psihologije, oblasti porodice, veštinama savetovanja i sl. HRANITELJI U FOKUSU

REZULTATI Osnaživanje ciljnih grupa. Informisanje i obezbeđivanje adekvatne podrške za specifične probleme - upućivanje na odgovarajuće izvore podrške. Javno zastupanje prava i potreba ciljnih grupa komuniciranjem podataka o njihovim potrebama relevantnim službama/donosiocima odluka i Promovisanje hraniteljstva pružanjem informacija o hraniteljstvu kao i pospešivanjem kvaliteta ovog oblika staranja o deci. DUGOROČNI EFEKTI publikacija i edukacija pokretanje programa: Vodič za hraniteljstvo, Klub hranitelja i Klub za decu i adolescente. HRANITELJI U FOKUSU

VODIČ ZA HRANITELJSTVO NASTAO KAO ODGOVOR na pitanja hranitelja o njihovim pravima ili traženje saveta za neke, u velikoj meri zajedničke, probleme dece na hraniteljstvu; ZATIM: razvojem drugih programa iznošenje iskustava, upoznavanje pojedinih saradničkih centara (članova mreže) sa tim iskustvima, uključivanje mladih, kontinuirano informisanje o različitim pravima hranitelja i dece. važna uloga u osnivanju Asocijacije, odnosno saveza hranitelja –promovisana ideja, prikupljeno mišljenje hranitelja; Vodič distribuiran na sve adrese, odziv na anketu 60%; v Informisanje o pravima (osnovne novčane naknade i sl. ) ne nailazi uvek i odobravanje donosioca odluka ili institucija („pobuna“ hranitelja, pomoć u aktivnoj borbi za svoja prava i prava dece na hraniteljstvu? !). VIŠE OD 10 GODINA KAO PERIODIČNO GLASILO; AKTUELNO - POTREBA HRANITELJA ZA INFORMISANJEM NIJE PREPOZNATA OD STRANE DONOSIOCA ODLUKA I INSTITUCIJA SOCIJALNE ZAŠTITE. HRANITELJI U FOKUSU

KLUB HRANITELJA do 1991. godine u Beogradu - 340 hraniteljskih porodica, a 1996. godine 137; struktura porodica koje su prihvatale decu - neodgovarajuća, a podrška od postojećih službi socijalne zaštite - nedovoljna. KLUB - kao program otpočeo sa realizacijom 1999. godine; CILJ - unapređenje kompetencija postojećih hranitelja i održavanje njihove CILJ motivacije za hraniteljstvo, stvaranje funkcionalnog modela pružanja podrške, doprinos širenju mreže klubova u drugim sredinama (van Beograda) kroz razmenu iskustava (projekat Jednake mogućnosti za sve). • Osnovne programske celine: 1. edukacija članova hraniteljskih porodica za kompetentnu brigu o deci na smeštaju 2. razvijanje grupe za podršku POSEBAN POTENCIJAL KLUBA hranitelja za razvoj i unapređenje hraniteljstva u lokalnoj zajednici; pored kluba u Beogradu, osnovan je klub u Barajevu a podržano je osnivanje ili unapređenje rada klubova u Zaječaru, Miloševcu, Staroj Pazovi, Paraćinu, Kragujevcu, Nišu, Somboru i Loznici zahvaljujući edukaciji i profesionalaca i hranitelja HRANITELJI U FOKUSU

Dugoročni efekti Publikacija: Klub hranitelja – od samopomoći do društvenog angažmana - pregled osnovnih angažmana koncepata, metodologije rada kluba i aktivnosti klubova čije je osnivanje podržala. Asocija hranitelja – Savez udruženja hranitelja Srbije (projekat FICE Podrška reformi hraniteljstva u Srbiji, 2008/09. godine) - jedan od dugoročnih efekata rada kroz njihove klubove. HRANITELJI U FOKUSU

DECA U FOKUSU

KLUB ZA DECU I ADOLESCENTE potreba okupljanja i rada sa decom i adolescentima - prepoznata već na početku; kao poseban projekat, Korak napred, 2001 -2008; uz prethodno - 10 godina. OSNOVNE AKTIVNOSTI - psihosocijalna podrška deci na hraniteljstvu prilikom smeštanja i boravka, u periodu tranzicije, izlaska iz zaštite, sve dok nisu bila u stanju da se sama suočavaju sa izazovima samostalnog života. podrška kao ODGOVOR NA POTREBE mladih ometenih nesigurnim obrascima vezivanja, koji su imali potrebu da eksplorišu i modifikuju negativna iskustva kako bi stekli uspešnije modele izgradnje odnosi sa drugima, integrisanja prošlost, razvijanja samopoštovanje i uspešnog ulaska u svet odraslih. DECA U FOKUSU

KLUB ZA DECU I ADOLESCENTE RAD SA DECOM I MLADIMA - OSNOVE komunalna psihologija, koncept grupe kao prelaznog objekta i grupna dinamika; interakcija sa korisnicima sa naglaskom na participaciji svih relevantnih aktera na lokalnom nivou; METODE: grupe podrške, psihološke radionice, aktivnosti podrške u socijalizaciji i METODE socijalnoj integraciji, treninzi, edukacioni kursevi, savetovanje, saradnja sa hraniteljima, školom i lokalnom zajednicom i aktivnosti kampanje za razvoj servisa po izlasku iz zaštite (aftercare); održano preko stotinu radionica; učesnici u aktivnostima - i prijatelji adolescenata, školski drugovi i deca iz drugih ranjivih grupa; prosečno učestvovanje deteta u programu - blizu 4 godine; programom obuhvaćeno oko 310 adolescenata; pored kluba u Beogradu, aktivnosti su se odvijale i kroz klub u Barajevu. DECA U FOKUSU

KLUB ZA DECU I ADOLESCENTE NAJZNAČAJNIJI EFEKTI: poboljšanje uspeha u školi; bolje prolaženje kroz tranzicioni period, formiranje grupe od mladih koji su prošli značajan deo programa, kao facilitatora psiholoških radionica sa mlađom decom - kao treneri i promoteri - aktivno i u kampanji protiv fizičkog kažnjavanja dece, glasilo Familijarac - na adrese preko 1000 dece na hraniteljstvu, WEB site kao i FORUM za decu obuhvaćenu porodičnim smeštajem kao zaštitom (hraniteljstvo, usvojenje), istraživanje - identifikovanje potreba za brigom o deci za vreme smeštaja na hraniteljstvu kao i u periodu prelaska, odnosno napuštanja zaštite DECA U FOKUSU

DUGOROČNI EFEKTI Inicijativa za ustanovljavanjem usluga za napuštanje zaštite i panel održan 2005. ; Gradski sekretarijat za socijalnu zaštitu upućuje Gradskoj skupštini predlog o proširenju prava mladih. . . ODLUKA da mladi sa porodičnog smeštaja dobijaju materijalnu naknadu u trajanju 1 -2 godine → bazična osnova za samostalan život za mlade ljude koji su napuštali zaštitu. q q Publikacija Svako ima nekog koga nema – priručnik za pružanje psihosocijalne podrške adolescentima na porodičnom smeštaju - jedan od dugoročnih efekata programa - podstiče i oprema profesionalce za razvoj novih usluga za decu i adolescente kao i njihovo uključivanje u reformisanje sistema socijalne zaštite. DECA U FOKUSU

DECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU u fokusu Familije od 2007. godine, projekat I JA SAM DETE; DETE Cilj projekta: stvaranje uslova za optimalni razvoj i socijalnu integraciju dece sa posebnim potrebama, posebno ostvarenje prava na život u porodici. Aktivnosti a) program osnaživanja i podizanja kompetencija hranitelja i dece sa posebnim potrebama, b) program senzitivizacije za specijalizovano hraniteljstvo i c) program specijalizovanog hraniteljstva za decu sa problemima u ponašanju. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU EFEKTI hranitelji - pomoć u ostvarivanju uvida u sopstveno ponašanje što se tiče dece sa smetnjama na hraniteljstvu; kao i u ponašanje dece; upućivani u moguće načine individualnog planiranja u odnosu na dalji razvoj i funkcionisanje deteta; deca na porodičnom smeštaju - zadovoljnija i sa vidljivim pomacima u funkcionisanju i socijalnom ponašanju stručnjaci – edukovanost i spremnost za pružanje podrške hraniteljskim porodicama dece sa smetnjama; veštine u vođenju grupa; osetljivost za potrebe; spremnost da se nastavi sa aktivnošću. U okviru segmenta programa senzitivizacija - novoregrutovani hranitelji manje otpora, spremniji da prihvate decu sa posebnim potrebama (promene u mišljenju i stavovima na skali procene), kao i povećan broj zainteresovanih za bilo koji vid specijalizovanog hraniteljstva. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DUGOROČNI EFEKTI Pripremljenost stručnjaka Familije da se bavi pitanjima dece sa smetnjama u razvoju kao i dece sa problemima u ponašanju na obuhvatan i produktivan način. Publikacija Hraniteljstvo kao izazov - priručnik za pružanje podrške hraniteljskim porodicama koje imaju na smeštaju decu sa posebnim potrebama: znanja koja treba da unaprede razumevanje i profesionalne kompetencije stručnjaka angažovanih na zaštiti dece bez roditeljskog staranja (a sa potrebama za posebnom podrškom), informacije o resursima u lokalnoj zajednici kao i najvažnija početna iskustva. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Projekat Od individualnih potreba do raznovrsne podrške Ostvareni ciljevi/ishodi: jedini domaći model za procenu potreba dece sa smetnjama u razvoju i njihovih porodica – ROD; ROD dizajniranje savremenog instrumenta procene, na osnovu modela, a iz kojeg slede intenzitet i tip podrške; izgradnja profesionalnih kapaciteta voditelja slučaja za primenu nove holističke, detetu usmerene metodologije kao osnova za individualno planiranje i tako bude integrisana u standarde, procedure i praksu centara za socijalni rad. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU -procena potreba i definisanje podrške. Karakteristike modela i pratećih instrumenata - doprinos unapređenju prakse: jedini domaći standardni kompleksan instrument za procenu u oblasti socijalne zaštite; koncipiranje je zasnovano na opsežnom i obuhvatnom upoznavanju potreba budućih neposrednih i indirektnih korisnika; jasno prikazan i primenjen savremeni konceptualni pristup, definisani indikatori za procenu kao i smernice za prikupljanje, grupisanje, integrisanje i interpretaciju podataka; kombinovani kvantitativni i kvalitativni pristup u procenjivanju; u procenu su uključeni odgajatelji - roditelji/hranitelji/usvojitelji, stručnjaci i samo dete i ona se vrši u, za dete, prijateljski naklonjenoj sredini. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DUGOROČNI EFEKTI Akreditovani program edukacije; 300 stručnjaka: voditelji slučaja, stručnjaci centara za porodični smeštaj, članovi interresornih komisija, dnevnih boravaka za decu, udruženja roditelja dece sa smetnjama. Dodatno otkriven potencijal modela procene – raznovrsne oblasti primene Doprinos deinstitucionalizaciji dece sa smetnjama u razvoju i kreiranju njima naklonjenije sredine za odrastanje praćenjem ishoda malih domskih zajednica na decu sa teškim i kombinovanim smetnjama posle duge institucionalizacije Publikacija Deca sa smetnjama u razvoju – potrebe i podrška POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA PROBLEMIMA U PONAŠANJU POSEBAN IZAZOV - izostanak valjane podrške hranitelju, detetu, ali i stručnjaku IZAZOV koji je uključen može da dovede do: prekida hraniteljstva, institucionalizacije ili premeštanja deteta iz jedne u drugu porodicu. POSEBNA TEMA - deca sa smetnjama u razvoju i problemi u njihovom ponašanju - TEMA vaspitanje jednako važno i za oblikovanje ponašanja ove dece. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA PROBLEMIMA U PONAŠANJU POSEBAN PROJEKAT sa ciljem osnaživanja i povećanja kompetencija odgajatelja (hranitelja/usvojitelja/roditelja) i profesionalaca za adekvatno pružanje podrške deci sa smetnjama u psihofizičkom razvoju i ponašanju, kao i da se osnaže deca u hraniteljskim porodicama u cilju sticanja prosocijalnih veština i samozaštite kao i afirmaciji sopstvenih snaga/kapaciteta. Aktivnosti su obuhvatile 98 hranitelja i 79 dece u Jablaničkom, Niškom, Pirotskom okrugu, i Beogradu. Sve aktivnosti realizovane u skladu sa zahtevima i potrebama centara za socijalni rad. Hranitelji dece sa urgentnim potrebama (22) osposobljeni su za aktivnosti koje su definisane Individualnim planom podrške, unapređene su kompetencije 20 profesionalaca (dupli broj u odnosu na predviđen), održano je 8 grupnih radionica, a individualna podrška (definisanje i sprovođenje IPPa) data je kroz 75 indivdualnih sesija. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

DECA SA PROBLEMIMA U PONAŠANJU DUGOROČNI EFEKTI kod Republičkog zavoda za socijalnu zaštitu akreditovan je program vaninstitucionalne podrške deci sa problemima u ponašanju; stručnjaci socijalne zaštite prepoznaju potrebu za sticanjem dodatnih znanja i veština za direktan rad sa odgajateljima i decom, kao i razvoj neophodnih veština kod odgajatelja; prepoznat značaj potrebe vaspitanja dece sa smetnjama u psihofizičkom razvoju. POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

ZAŠTITA DECE OD ZLOSTAVLJANJA Projekat: Vidljivo, informisano, snažno. CILJ: da se smanji vulnerabilnost dece na hraniteljstvu i rizik da budu žrtve raznih CILJ: oblika nasilja. OBUHVAT: blizu stotinu dece je direktno osnaženo da zaštite sebe od svih vrsta nasilja i izbegnu viktimizaciju (identifikacija, zaštita i saopštavanje); indirektno, putem glasila, i za čitavu populaciju dece na hraniteljstvu; trideset i dvoje dece je aktivno učestvovalo u aktivnostima za zaštitu od zlostavljanja, što je doprinelo njihovom samopouzdanju i razvoju. osnaženi su i hranitelji, njih 119, kao i stručnjaci (34), kako bi prepoznali nasilje i pružili neophodnu podršku viktimizovanoj deci, te postupali na nenasilan i protektivan način. indirektno, putem glasila, obuhvaćeno je preko tri hiljade hranitelja, a aktivnosti su promovisane putem preko 25 priloga u medijima. održane su radionice za decu u 4 lokalne zajednice, radionice u Klubu za mlade - 18, trening za vršnjake - edukatore koji su održali 20 radionica. Sa hraniteljima je održano 20 tematskih sastanaka, a u 3 lokalne zajednice paneli sa svim značajnim akterima, te panel sa profesionalcima - saradnicima Familije (10 centara za socijalni rad). POSEBNO RANJIVE GRUPE DECE I SPECIFIČNA PITANJA

STRUČNJACI U FOKUSU

Saradnja Asocijacije sa stručnjacima socijalne zaštite u Srbiji od samog početka: podrška, unapređenje kompetencija, pravljenje mreže PROJEKAT Jednake mogućnosti za sve (2001 -2008) – mreža saradnje: sa stručnjacima 10 centara za socijalni rad, jednim centrom za porodični smeštaj i jednim dečjim selom. CILJ: kreiranje jednakih mogućnosti za sve u izgradnji kompetencija u lokalnim zajednicama u cilju daljeg promovisanja dečjih prava među stručnjacima koji se bave zaštitom dece bez adekvatnog roditeljskog staranja, ali i svim ključnim ljudima u lokalnoj zajednici. STRUČNJACI U FOKUSU

AKTIVNOSTI: motivisanje da primene znanja i iskustva u praksi i uvedu nove forme rada sa korisnicima (klub hranitelja, pomoć telefonom); uspostavljanje partnerstva sa hraniteljima kao građanima (a ne korisnicima socijalne zaštite); zajedno obučavani u veštinama zagovaranja, lobiranja i umrežavanja u lokalnoj zajednici i realizaciji zajedničkih projekata; hranitelji to doživeli kao prvo značajno uvažavanje njih kao građana-partnera. tematski sastanci: obrazovanje dece na hraniteljstvu, njihovo provođenje slobodnog vremena, podrška i osnaživanje adolescenata pri izlasku iz zaštite - stručnjaci jedne lokalne zajednice kao domaćini i organizatori skupa za ostale - „goste“. podržano osnivanje i unapređenje rada klubova hranitelja. PUBLIKACIJE: Glasilo za profesionalce – autori stručnjaci iz zajednica uključenih u mrežu, profesionalce distribuirano svim centrima za socijalni rad, priručnici za aktivnosti Pomoć telefonom i Klub hranitelja. STRUČNJACI U FOKUSU

EFEKTI: prvi doprinos deinstitucionalizaciji – skup sa temom mogućnost umrežavanja centara za socijalni rad i domova za decu u oblasti hraniteljstva na lokalnom nivou (pitanja transformacije institucija za decu i njihov doprinos hraniteljstvu); sinergijski efekat aktivnosti kao što su: unapređenje znanja i veština profesionalaca, hranitelja i promocije hraniteljstva u lokalnoj sredini, okupljanje svih značajnih aktera u lokalnu mrežu podrške hraniteljstvu; specifična podrška na osnovu međusobnog ljudskog i stručnog uvažavanja i izgradnje poverenja pravi partnerski odnos koji su obema stranama pružale oslonac i lakše prevazilaženje mnogobrojnih izazova u oblasti hraniteljstva i nadolazećim reformama; efekti uspostavljenog partnerstva prisutni i danas - intenzivna saradnja sa centrima od kojih je značajan broj stručnjaka sada aktivan u okviru 3 centra za porodični smeštaj u Srbiji (Niš, Kragujevac, Ćuprija). Zajedno smo spremni da se upuštamo se u nove izazove! STRUČNJACI U FOKUSU

NE MANJE BITNO. . .

ISTRAŽIVANJA KOJE JE VODILA ILI JE U NJIMA UČESTVOVALA FAMILIA Deca na ranom uzrastu u hraniteljskim porodicama – posebne potrebe u okviru projekta Unapređenje hraniteljstva u Beogradu (SC UK) kojim je obuhvaćeno 118 dece smešteno u 88 porodica na području Beograda i Stare Pazove; rezultati u publikaciji od 2002. godine. Deca bez roditeljskog staranja – funkcionisanje sistema socijalne zaštite (Institut za psihologiju i SC UK); Familija je radila istraživanje u segementu hraniteljske porodice, predstavnik Asocijacije bio član istraživačkog tima, rezultati objavljeni u publikaciji Deca bez roditeljskog staranja, Kuzmanović B. i saradnici, Beograd, Institut za psihologiju i Save the Children UK. , beogradska kancelarija, 2002. Praćenje ishoda malih domskih zajednica na decu sa smetnjama - UNICEF, UNDP 2011; domske zajednice: Niš, Negotin i Aleksinac Kvalitativno istraživanje potreba dece sa teškoćama u biološkim i hraniteljskim porodicama – UNICEF, 2010, radi osnivanja i funkcionisanja posebnog Fonda; obuhvaćeno 19 predstavnika udruženja roditelja (Beograd, Novi Pazar, Pirot, Kraljevo, Novi Sad, Pančevo), 99 roditelja dece i mladih različitih smetnji (fokus grupe, upitnici).

Uspostavljena i negovana partnerstva sa sledećim institucijama i organizacijama: Gradski centar za socijalni rad Zavod za vaspitanje dece i omladine V. Stajić, Centar za zaštitu odojčadi, dece i omladine, Republički zavod za socijalnu zaštitu, Ministarstvo rada i socijalne politike, mreža od 10 cenatara za socijalni rad, centri za porodični smeštaj Miloševac i Dečjeg sela Kraljevo, centri za porodični smeštaj: Kragujevac, Niš i Ćuprija, Građanske inicijative, Centar za prava deteta, Filozofski fakultet - Beograd, Filozofski fakultet-Niš, FICE Srbija, partneri na regionalnom programu ALEN: relevantne organizacije iz Hrvatske, Austrije i Mađarske i brojne domaće nevladine organizacije koje se bave decom kao i udruženja roditelja dece sa smetnjama u razvoju. Snažna i značajna (ne samo finansijska) podrška: SC UK, SC Norway, UNICEF, Fond za socijalne inovacije i UNDP, Evropska Unija i povremeno i Ministarstvo rada i socijalne politike. PARTNERSTVA

UMESTO ZAKLJUČKA Integrativan i holistički pristup u delovanju Familije ogleda se u: istovremenom ili paralelnom uključivanju mnogobrojnih aktera u hraniteljstvu po pojedinim pitanjima, bez obzira koja grupa je u fokusu i deca kombinovanju različitih vrsta aktivnosti u odnosu na postavljene ciljeve. Primer, Vodič za hraniteljstvo kao glasilo istovremeno namenjen i hraniteljima i deci i stručnjacima i donosiocima odluka, sa ciljem da: informiše, edukuje i omogućava razmenu iskustava među svim pomenutim grupama. Primer: hraniteljstvo dece sa smetnjama u razvoju, - aktivnosti su bile usmerene ka hraniteljima (promocija, senzitivizacija, edukacija), deci (socijalizacija, procena, praćenje efekata novog načina zbrinjavanja), stručnjacima (senzitivizacija, edukacija za rad i procenu) kao i donosiocima odluka (snimanje potreba dece i porodica i praćenje efekata novog načina zbrinjavanja dece koja su dugo boravila u institucijama). INTEGRATIVNI MODEL stručnjaci zajednica hranitelji

Sve ovo bilo je moguće zahvaljujući: snimanjem potreba ciljnih grupa i osetljivosti stručnjaka Familije za te potrebe; praćenjem, razumevanjem i uključivanjem u glavne tokove i promene u oblasti socijalne zaštite (reforme u oblasti, decentralizacija, deinstitucionalizacija itd) kao i uspostavljanjem i negovanjem dugogodišnjih partnerskih odnosa sa svim relevantnim akterima na principima uvažavanja i otvorenosti, kao i neprekidnim zalaganjem za visoke stručne standarde.

Na posletku. . . i pored relativno plodne saradnje i prepoznatosti, nismo sigurni da li je sistem socijalne zaštite bio uvek, kao i koliko će biti spreman u bližoj budućnosti da podrži, a posebno preuzme mnoge metode rada koje smo osmislili i razvili kroz prikazane programe. Od otpora preko deklarativne podrške još uvek nismo stigli i do suštinske, o čemu svedoči nedovoljno korišćenje resursa nevladinog sektora iako novi zakon o socijalnoj zaštiti to deklarativno omogućava (toliko pominjani pluralizam pružaoca usluga).