МИСТИЦИЗМ ЖӘНЕ МЕЙСТЕР ЭКХАРТ Орындаған: Берденов Руслан
Мистика (грек. mystіkos – құпиялы) – дүниеге діни - идеалистік көзқарас. Оның негізінде табиғаттан тыс күштерге сенім жатыр. Мистика иррационализм мен аскеттілікпен тығыз байланысты және оған эзотеризм яғни құпиялылық тән. Мистика, ең алдымен, рухани әлемді жеке психологиялық тәжірибе арқылы тануға ұмтылу, осыдан туындайтын ама - әрекеттер, жан мен тәннің жаттығулары болып табылады. Нәтижесінде адамға даналық, ғажайып қабілеттер (сәуегейлік, емшілік, магия) дариды оның жаны мен тәні кемелденіп, төңірегіндегі адамдар оны әулие деңгейіне көтеріп дәріптейді. Мистика аскеттілікке көп мән береді (тәнді нәпсіні ауыздықтау, дүниеден алшақтау). Таным жолдары тұрғысынан Мистика рационализмге, схоластикаға қарсы тұрады, өйткені оның жақтаушылары ақылдың шектеулігін айтып, Құдайды тану үшін адам санасының тереңінде жатқан иррационализм (сезім, интуиция, түйсік) бөліктерін оятып, іске қосу керек деп есептейді. Мистика ежелгі заманна бастау алады. Ежелгі Грекиядағы Мистиканы Пифагор, Платон секілді философтар айқын бейнеледі. Филон, Гермес Трисмегисттің эллинистік ілімі, неоплатоншылдардың мұралары Мистикаға негізделген. Мистиканың дамып, кеңінен таралған кезеңі – орта ғасырлар дәуірі. Оны формалары, өзіндік ерекшеліктері бар әлемдік мектептері христиан, ислам, иудаизм, даосизм діндерінде белгілі. Жаңа заманда рационализм мен материалистік бағыттағы ғылым күшейіп, дін, әсіресе Мистика кертартпа ағым деп айыпталып, оған қарсы күрес басталды.
Сол секілді протестанттық бағыт христиан дінін Мистикадан тазартуға ұмтылды. Ислам әлемі тарихының әр кезеңінде Мистиканың кейбір шектен шыққан, әдеп жүйесіне қайшы жақтарын сынау орын алған. Кеңес дәуіріндегі атеистік сарындағы әдебиеттерде Мистикалық бағыттар қатты сынға ұшырады, олардың дұрыс - бұрысы ажыратылмады. Мұның барлығының себебі – Мистика феноменінің аса күрделігінде, қайшылықтарында жатыр: оның бұлыңғыр, құпия тұстары әр түрлі теріс бағыттарға, бұрмалауға қолайлы болды. Ислам, христиан дінтану дәстүрі бойынша шынайы Мистиканың белгісі мынада: біріншіден, ол еңбекпен, ұзақ жолмен (заңды сатылардан өту арқылы) келу керек; екіншіден, қарапайым “төменгі” діни қағидаларды, ар - ұят пен әдепті бұзбау, қалың бұқараға мүмкіндігінше “кереметтер”, ғажайыптар туралы аз айту, рухани мүмкіндіктерін тек ізгілік үшін пайдалану, өзінің сырт пішінін мәдениеттілік, кішіпейілділік негіздеріне сәйкес ұстау. Мистика адам мен табиғаттан тыс рух пен құдайдың бар екенін мойындайды. Біршама ғылыми сипат алған, рационализмге түбегейлі қарсы келмейтін тұстарында Мистика философия және теологиямен тіл табыса алады. Мысалы, ислам Мистикасында, яғни сопылықта ақыл мен ойлау жоғары бағаланды.
Мейстер Экхарт
Старейший из сохранившихся фрагментов проповеди Экхарта
Майстер Экхарт монахпен және монастырь бастығымен қызмет көрсететiн Эрфуртте Предигеркирхе
«Meister - немiсше «ұста, мұғалiм» , бұл, есiм емес, бұл Парижде алған теология магистрiнiң академиялық атағына лауазымы
1260 жылы Хоггаймеда өте мәртебелі жанұяда дүниеге келген. Доминикандық орденге кiрiп, доминикандық мектептерде оқытты және 1302 теологияның магистр болды. Париждiк университетте оқыды. 1303— 1311 жылдардағы - Саксонияда орденнiң провинциал приоры. 1311 жылдан - Парижда профессор 1313 жылдан Страсбургте және 1320 жылдан Кельнде оқудың мұғалiмi болған.
XIV ғасырдың басты бағыты – мистицизм, критицизм секілді жаңалық болған жоқ. Мистицизмнің барлық түрлерінің орта ғасырдың түрлі кезеңдерінде негізін салушылар болды. Құбылыстардың интеллектуалдық түсініктерін қанағаттандыра алмайтындықтан, сондай-ақ, діннің жалпы формалары ұнамағандықтан, құдайға деген ерекше қатынасты іздеген дарашылдықтың пайда бола бастауынан XIV ғасырда ол қайтадан маңызды бола бастады.
Мистицизмнің екі түрі. XIV ғасырда мистицизмнің екі түрінің де – аскетикалық және спекулятивтік- өзінің жақтаушылары болды. Біріншісі, жанның Құдайға жақындайтын жолын іздеді. Екіншісі, спекулятивтік ойлау арқылы өз бетімен жан мен Құдайды танып, оған жақындауға тырысты. Біріншісі діншіл мистика болды. Романдық елдердегі сияқты оның да өз жақтаушылары болған. Екіншісі спекуляцияның көмегімен тіпті Құдай мен жанның пантеистік бірлігін мойындай отырып, бірнеше рет әлемге деген діншіл көзқарастан ауытқыған. Бұл мистика өз жақтастарын неміс елдерінен, бастысы Германиядан тауып, «неміс мистикасы» деген атқа ие болған. Романдық мистиканы «Мистикалық теология» , «Логика мен метафизиканың сәйкестігі туралы» трактаттардың авторы, Париж университетінің канцлері әрі белгілі профессор Жан Герсон ұсынған болатын. Ол келісімге келу жолымен даулы жағдайларды шеше алатын ойшылдардың бірі болатын.
Экхарт өкілдік еткен неміс мистикасы XIV ғасырда және ортағасырда өзіндік ролін атқарды. Экхарттың өмірі. Иоганн Экхарт – көбіне Мейстер Экхарт деген атпен танымал Тюрингиядан шыққан неміс, рыцарлар тегінің өкілі, доминикандықтардың орденіне тиісті болған. Париждегі универститетте оқытушы болған. Өмірінің соңына қарай Страсбург пен Кельнде сабақ берген. Оқытушылық атқара жүріп, арасында шіркеу иерархиясында жоғары дәрежеге ие болған, Саксонияның провинциалы болды, содан соң Чехияның басты викары болды. Өлер алдында шіркеумен айыпталды. Папалық конгрегация қате деп тапқан олар ұсынған жиырма сегіз жағдайды айыптаумен канондық процесс аяқталды. Оның көзқаарстарын қолдамайтын папаның булласы ол қаза тапқан соң жария етілді. Оның артында қалған жұмыстары болжаулар жасауға болатын жұмыстар.
Экхарттың көзқарастары. 1. Құдай мен жан туралы пікірлер. Мистика үшін негіз ретінде дайындалатын спекуляция негізінен екі нысананы, яғни, Құдай мен жанды қамтыды. Олардың арасындағы байланыс мистиканың негізі болып саналды. Өзгелер сияқты, Экхартты да бұл спекуляциялар неоплатондық жолға алып келді. «Тәңірлік» деген ұғымды оған аса мән берместен, неоплатондық праединства деген астыртын түрде түсінді. Бүкіл тіршілік Тәңірден бөлінді. Неге? Себебі, Тәңір жарату керек, тарау керек, шын мәніндегі Тәңірлік деген осы. Әлемнің Құдайдан жаралуы арнайы ерікті күштің қатысуынсыз жүргіліетін қажетті процесс болып табылады. Бұл қағида платонизмеде де, Экхартта да осылай түсіндірілген. Кез келген тіршілік Құдайдан жаратылған және тәңірлік табиғатқа ие. Мұндай көзқарас пантеизмге алып келді. Алайда, Экхарт пантеизмнен алыс болғысы келді. Жасаудың нақты бағасының көмегімен шешімін тапты. Кез-келген болмыстың ғажап табиғаты болады, өйткенi ол нақты болып табылмайды, бiрақ жасау емес. Кез-келген болмыстың ғажаптығына қарамастан, құдайды жасау мүмкін еместігін ұғындырды.
2. Жанның көмегімен құдайды пайымдау. Экхарттың спекуляцияларының нәтижесi келесi болды: Жанның түбінде құдайдың өзі бар, және ол жақта жан өз-өзін қарағандай, құдайды да қарай алады. Демек, мистикалық пайымдау болуы мүмкін. оның басты шарты : а) Жан шындықтан бас тартып, өз-өзімен қалды; б) өзінің жеке табиғатынан бас тартты, өзінің түбіне кетті в) Тәңірдің бұйрығына еріксіз бағынды. Бұл пайымдаудың нәтижесі Жанның құдайға тәуелді екендігін көрсетеді. Адамға моральдық ережелердің қажеті жоқ, себебі, оның ішкі жан-дүниесі рахатқа ұмтылады.
Жан сырын ашулар және негiзгi оқушылардың жазуларындағында аман сақталатын трактаттардың авторы. Оның ойлауларының бас тақырыбы: Тәңiрлiк құдай тұрған өзгешелiгi жоқ абсолют. Тәңiрлiкке қол жетпейтiн және ешқандай да қимыл жоқ болатын «ғажап мәннiң толық тазалығы» . Тәңiрлiк өз өздiгiнен таныстыруы арқылы құдай болады. Құдай бұл мәңгi болмыс және мәңгi өмiр. Адамгершiлiк жанда болғандықтан бар «ғажап ұшқын» , тәңiрлiктiң бөлшегiнен, адамы Экхарттың құдайды тануға қабiлеттi тұжырымдамалары бойымен. Адам, құдай пассивтi сатылу тиiстi өз ерiгiн тұншықтырып. Сонда жинағы босатылған жан тәңiрлiкке дейiн дабыраяды және мистикалық желiгуде, жер бұлқына, ғажап араласып кетедi. Рақат адамның iшкi өнерпаздығынан бағынышты болады. Католик оқуы Экхарттың тұжырымдамасын қабылдай алмады. XXII Иоанна папалық булы 1329 жылында оның оқуының 28 жағдайлары жалған жариялады.
Назарларыңызға рахмет!
Скачать презентацию МИСТИЦИЗМ ЖӘНЕ МЕЙСТЕР ЭКХАРТ Орындаған Берденов Руслан
Мистицизм .pptx