«Микробиология ғылым ретінде дамуы. Мақсаты және міндеттері. Санитарлық және клиникалық микробиология: пәні, мақсаты, міндеттері. Дәрігер қызметіндегі микробиологияның маңызы. Микроорганизмдердің морфологиясы. Бактерияларды жүйелеу принциптері. Бактериялардың физиологиясы мен биохимиясы. Дәріскер: мғк, доцент Тәуірбаева Н. Т 13. 02. 2018 1
Дәріс жоспары: Пәні, мақсаты және міндеттері; Санитарлық , клиникалық микробиологияның мақсаты, міндеттері; Микробиологияның дәрігер қызметіндегі маңызы; 13. 02. 2018 2
• • Бактериялардың морфологиясы; Бактериялардың ферменттері; Жасушаға заттарды тасымалдауы; Метаболизм; Бактериялардың тыныс алу типтері; Бактериялардың өсуі және көбеюі; Қоректік орталар; Анаэробтарды дақылдандыру тәсілдері 13. 02. 2018 3
МИКРОБИОЛОГИЯ (грек сөзі «micros» - кіші, «bios» тіршілік, «logos» -ғылым) – арнайы аспапсыз көзге көрінбейтін тірі организмдер туралы ғылым. 13. 02. 2018 4
Қазіргі кезде биологиялық ғылымдардың ең маңыздысы – микробиология бірнеше өзіндік пәндерге бөлінген: Жалпы микробиология Ветеринариялық микробиология Ауылшаруашылық микробиологиясы Өндірістік (техникалық) микробиология Аса маңызды тарау - биотехнология, гендік инженерия Ғарыш және теңіз микробиологиясы Медициналық микробиология 13. 02. 2018 5
Түрлері МИКРОБИОЛОГИЯ ЖАЛПЫ ЖЕКЕ медициналық ветеринарлық техникалық Ауыл шаруашылыөтық Теориялық зерттеулер Практикадағы мәні Микроорганизмдердің биологиялық қасиеттерін зерттеу Әдістерді өңдеу профилактикасын, диагностикасын және женуарларды емдеу Әдістерді Нәтижесі: өңдеу 1. Ашыту профилактик өнімдері (спирттер асын, және т. б. ) диагностикас 2. ақуыздар ын және 3. витаминдер жануарларды 4. антибиотикте емдеу р 5. Металлдарды ң коррозиясын Топырақтың өнім беру қабілетінің жоғарылауы. Әдістерді өңдеу профилактикасы н, диагностикасын, өсімдіктердің ауруларын 6 емдеу 13. 02. 2018
Медициналық микробиология 2 бөлімнен тұрады: ЖАЛПЫ МИКРОБИОЛОГИЯ – МИКРОБТАРДЫҢ ДАМУЫ МЕН ТІРШІЛІГІНІҢ ЖАЛПЫ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫН, ОЛАРДЫҢ ТАБИҒАТТАҒЫ РӨЛІН ЗЕРТТЕЙДІ. Жалпы микробиология микроорганизмдердің - морфологиясын, физиологиясын, генетикасын, экологиясын, эволюциясын зерттейді. 13. 02. 2018 7
Жеке микробиологияның тараулары: §Бактериология; §Вирусология; §Микология ; §Протозология; §Гельминтология; §Санитарлық микробиология; §Клиникалық микробиология. 8 13. 02. 2018
Клиникалық микробиология – соматикалық науқастарда микроб қоздыратын аурулардың, этиологиясын, патогенезін, иммунитетін зерттейтін пән болып табылады. Шартты-патогенді микробтар (стафилококтар, стрептококтар, клебсиеллалар, көкірің таяқшалары, протейлер, кандида саңырауқұлақтары, т. б. ) қоздыратын ауруларды тек қана клиникалық микробиология зерттейді.
Санитарлық микробиология адамдардың тіршілік ету ортасы нысандарының (су, ауа, топырақ, өсімдіктер, ас тағамдары т. б. ) санитарлық-микробиологиялық көрсеткіштерді зерттейді. Санитарлық микробиологияның міндеттеріне адамның денсаулығына әсер ететін экология сапасын бағалау үшін санитариялық көрсеткіш микробтардың қалыптылық шегін анықтау жатады.
ПРОКАРИОТТАРДЫ Ң ҚҰРЫЛЫМЫ • ҚАБЫҚ – КАПСУЛАДАН, КАПСУЛА ТӘРІЗДІ ҚАБЫҚТАН, ЦМ ЖӘНЕ ЖАСУШАНЫҢ ҚАБЫРҒАСЫНАН ТҰРАДЫ (бұлардың құрамымен тинкториалдық қасиеті байланысты); • ҚОСЫНДЫДАН, РИБОСОМАЛАРДАН ТҰРАТЫН ЦИТОПЛАЗМА; • НУКЛЕОИД; • ҚОСЫМША ҚҰРЫЛЫМДАР - КАПСУЛА, МИКРОКАПСУЛА, ТАЛШЫҚТАР, СПОРАЛАР, КІРПІКШЕЛЕР (пили, фимбриялар, микротүктер). 13. 02. 2018 11
13. 02. 2018 12
Микроорганизмдердің негізгі формалары Коктар Таяқшалар Иректелген
14 13. 02. 2018
ПРОКАРИОТТАР МЕН ЭУКАРИОТТАРДЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ Прокариот жасушасы Эукариот жасушасы БЕЛГІ Орташа көлемі 1 -10 мкм 10 -100 мкм Ядролық мембрана болмайды болады Хромосома біреу бірнеше Гистондар болмайды Болады Бөліну түрі Бинарлық Митотикалық Арнайыланған мембрана құрылымы болмайды болады Жасуша қабырғасы пептидогликаннан түзілген хитин немесе целлюлоза бар Жасуша қабырғаларының стероидтары болмайды болады Рибосомалар 70 S 80 S Анаэробты тыныс алу мүмкін Көбіне болмайды Тіндік дифференциациясы болмайды Көбіне болады Азот фиксациясы мүмкін Мүмкін емес 15 13. 02. 2018
НУКЛЕОИД § Бұл днқ-ның ұзын екі жіпшелі тізбегі (хромосома), РНК, ақуыздың аздаған мөлшері § Нуклеоид - гендік информацияның тасымалдаушысы днқ рнқ-ның орталық стерженіне айнала оралған хромасоманың бір ұшы септальдық мезосомаға бекінген; § Плазмидалар - (кіші мол. массасы автономды сақталған. екі жіпшелі днқ молекуласы) - тұқым қуалайтын информациясы кодталған, бірақ оның сондай микроб өміріне қажеттілігі жоқ (көбіне бактерияның вируленттілігін анықтау). 13. 02. 2018 16
СПОРА Түрдің сақталуына қатысады, бірақ көбею түрі болып табылмайды. Қолайсыз жағдайда түзіледі (кеуіп кету, тағам жеткіліксіздігі, т. б. ) Жылдап, айлап сақталады Қолайлы жағдай туғанда вегетативті түрге ауысады(спора ісінеді су мөлшері жоғарылайды, ферменттер активтеледі, қабығы бұзылады, өсу түтігі шығады, жасуша қабығының синтезі аяқтаалады және түзілген вегетативті жасуша бөліне бастайды. Спораның өсуі 4 -5 сағат). Жоғары температураға, химилық заттарға төзімді (қысқа мерзімді қайнатуға төзімді) Спора түзу процесі: спораның түзілуі 18 -20 сағат. спорагенді зонаның түзілуі, спораның түзілуі (спорагенді зонаның изоляциялануы = кортекс түзілуі сыртқы беті қалың қабықпен жабылады = вегетативті бөлігі қатады) спора сыртқы ортада сақталады. Бактериялық жасушада бір спора түзіледі (эндоспора) Ожешко, Циль-Нильсен әдісімен бояғанда анықталады. (BACILLUS- спораның мөлшері диаметрінен аспайды, 13. 02. 2018 CLOSTRIDIUM- спораның мөлшері диаметрінен асады) 17
СПОРАЛАРДЫҢ ОРНАЛАСУЫ: q. ОРТАСЫНДА q. ТЕРМИНАЛЬДЫ q. CУБТЕРМИНАЛЬДЫ 13. 02. 2018 18
ТАЛШЫҚТАР: Флагеллин ақуызы кіші мол. массаға сай келеді. Қозғалғыштықты қамтамасыз етеді (базальдық дене арқылы бекітілген шарнир тәрізді базальды ілмекті талшықтар қозғалысқа келтіреді), сақиналар «әкелуші диск» және «подшипник» рөлін атқарады. Бүкіл құрылым хемомеханикалық өзгертуші қызмет атқарады (флагеллин моторы). ГРАМ (+)бір, ГРАМ(-)-екі базальдық денешік. Н-антигендер болып табылады. Электронды, фазовоконтрастты микроскоп арқылы көрінеді. 19 13. 02. 2018
Бактериялардың талшықтарының орналасуы 13. 02. 2018 20
ЖҚ-ң жойылуы бактериялардың лизисіне, шығу тегі мен осмостық тұрақтылығына байланысты ажыратылатын протопластың және сферопластың түзілуіне әкеледі. ГРАМ (+) - бактериялардың протопластары – жасуша қабығы түгелдей жоқ. м: лизоцим әсерінен сфералық формаларын сақтау үшін изотониялық орта керек (гипо –гипер ортада бүтіндігін жоғалтады). ГРАМ (-) - бактериялардың сферопластары жасуша қабырғасы жартылай жоқ (сфералық формасын изотониялық ортасыз түзеді. олар осмостық қысымның өзгерістеріне төзімді). L – ФОРМАСЫ – жасуша қабырғасы жоқ, бірақ көбеюге қабілетті(индуцирлі немесе өздігінен). -Тұрақты (реверсияға қабілетсіз), тұрақсыз (әсер ету факторларын жойған соң бастапқы түріне келеді), ірі және ұсақ (жасушаның бастапқы түріне байланыссыз таяқша, кокк), L- пішінді шарлар болады (бұл бактериялар морфологиясы бойынша ажырытылмайды). 21 13. 02. 2018
Капсула тәрізді қабық – липидті-полисахаридті құрылым, жасуша беткейімен берік емес байланысқан, қоршаған ортаға бөліне алады. Кейде экзополисахаридтердің (көмірсулар), қапталған глюкандар мен левандар бактериялардың әртүрлі беткейге жабысуын қамтамасыз етеді. (стрептококктартіс эмалі, жүрек қақпақшалары) Капсулалар – микро- және макрокапсулалар. Гисс-Ионн әдісімен анықтайды. Жасушаны сілкілеу арқылы оңай ажыратылады. Микрокапсулалар – электронды-микроскопты зерттуде мукополисахаридтерден тұратын микофибрилялар түрінде болады. Макрокапсулалар – полисахаридтерден және полипетидтерден тұрады. Сәулелі микроскоппен қарағанда шырышты қабат болып көрінеді
Капсулалардың функциялары: § Фагоциттердің, токсиндердің, бактериофагтардың, радиацияның, оттегінің, қолайсыз ортаның әсерінен сақтайды; § 2 -адгезиялық (иесінің жасуша бетіне жабысуға қатысы); § 3 - кейбірінде патогенділік; § 4 - кейбірінде антигендік (капсуланың ісіну реакциясы – капсулаға қарсы антиденелер оның ісінуіне әкеледі) фактор ретінде қолданады. 13. 02. 2018 23
Жасушалық қабырға БИОГЕТЕРОГЕНДІ ПОЛИМЕР ЖАСУШАНЫҢ БАРЛЫҚ БЕТІН ЖАБАДЫ. БАКТЕРИЯЛАРДЫҢ БАРЛЫҚ ЖАСУШАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ НЕГІЗІ -ПЕПТИДОГЛИКАН (МУРЕИН). Жасуша қабырғасы салмағының 40 -90 % ҚҰРАЙДЫ ГРАМ(-) БАКТЕРИЯЛАРДА - ПЕПТИДОГЛИКАН АЗ. § Жасуша қабырғасы салмағының 10 -15% ҚҰРАЙДЫ 13. 02. 2018 24
§ СЫРТҚЫ ӘСЕРЛЕРДЕН ҚОРҒАЙДЫ; § ПІШІНІН БЕРЕДІ; § МЕТАБОЛИТТЕРДІҢ ШЫҒАРЫЛУЫ ЖӘНЕ ҚОРЕКТІК ЗАТТАРДЫҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ ЖҮРЕДІ; § БЕТКЕЙІНДЕ РЕЦЕПТОРЛАР ОРНАЛАСҚАН (БАКТЕРИОФАГТАРДЫҢ, БАКТЕРИОЦИТТЕРДІҢ, ХИМ. ЗАТТТАРДЫҢ) ІШКІ ОРТА ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН САҚТАЙДЫ ЖӘНЕ ІШКІ ҚЫСЫМҒА ТҰРАҚТЫ. (30 АТМ) БОЯЛАДЫ (ТИНКТОРИАЛДЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН АНЫҚТАЙДЫ. )
ЦМ қызметі : § ЕРІГІШ ЗАТТАРДЫҢ ЖАСУШАҒА ТАСЫМАЛДАНУЫ (ГЛОБУЛИНДЕР) § ЭЛЕКТРОН ТАСЫМАЛДАНУЫ ЖӘНЕ ТОТЫҒАТЫН ФОСФОРИЛЬДЕНУ. § ГИДРОЛАЗАНЫҢ СИНТЕЗІ § ЦМ ЖӘНЕ ЖҚ-Ң ҚҰРАМ БӨЛІКТЕРІНІҢ, ДНҚ СИНТЕЗІНЕ ҚАЖЕТ ФЕРМЕНТТЕРДІҢ ЛОКАЛИЗАЦИЯСЫ. § СПОРА ТҮЗІЛУІНЕ ҚАТЫСУЫ 13. 02. 2018 26
ЦМ АРҚЫЛЫ ТАСЫМАЛДАНУ МЕХАНИЗМІ: § ДИФФУЗИЯ – МЕМБРАНАНЫҢ ЕКІ ЖАҒЫНДАҒЫ КОНЦЕНТРАЦИЯНЫҢ ӘР ТҮРЛІГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЗАТТАРДЫҢ ЕНУІ ( «ПАССИВТІ ДИФФУЗИЯ» ). «Жеңілдетілген диффузия» – мембрана белогы– пермеаза әсерінен енуі (субстрат молекуласы арқылы және оның да мембранасынан өтеді) § ҚАЙТА ТОПТАНУҒА НЕГІЗДЕЛГЕН ТАСЫМАЛДАНУ – көмірсуларды бөліп шығаруда қолданылатын, энергияға тапшы процесс. Тасымалданатын заттар спецификалық ферменттермен әсерленіп химиялық модификацияға төзімді болады. (активсіз транспорт). § АКТИВТІ ТРАНСПОРТ- энергияға тапшы процесс, энергия жұтылатын субстрат концентрациясының өзгеруіне жұмсалады (лактазаға немесе –галактозидазаға). Электрохимиялық градиент түзеді. Көмірсулар бөлініп шыққан соң протондар жасушаға қайта келеді. Цитоплазма мембранасының сутектік көрсеткіші сілтілігіне негізделген. 13. 02. 2018 27
МЕЗОСОМАЛАР § ЦМ-НІҢ ТУЫНДЫЛАРЫ § КОНЦЕНТРЛІ МЕМБРАНА, КӨПІРШІКТЕР, ТҮТІКТЕР, ІЛМЕК ТҮРЛЕРІ. § ЖАСУШАНЫҢ ӘРТҮРЛІ ЖЕРЛЕРІНДЕ ОРНАЛАСАДЫ. § НУКЛЕОИДПЕН БАЙЛАНЫСАДЫ § СПОРА ТҮЗУГЕ ЖӘНЕ ЖАСУШАНЫҢ БӨЛІНУІНЕ ҚАТЫСАДЫ 13. 02. 2018 28
ОРНАЛАСУЫ: МОНОТРИХТАР – 1 қалың талшықтық (Vibrio). ПЕРИТРИХТАР - бүкіл бетінде талшықтар орналасқан (сем. Enterobacteriacea, Bacillaceae). ЛОФОТРИХТАР - бактериялардың бір соңында орналасқан (Pseudomonas). АМФИТРИХТАР - бактериялардың екі соңында да орналасқан (Spirillum). Бактериялардың қозғалғыштығы (таксис) қандай да бір жаққа бағытталған. Ажыратады: ФОТОТАКСИС - жарық жаққа қозғалу. МАГНЕТОТАКСИС - магнит ағыны бойынша қозғалу. ВИСКОЗИТАКСИС – тұтқырлықтың өзгеруі. ХЕМОТАКСИС -химиялық қоздырғыш жаққа қозғалу. 13. 02. 2018 29
Азотты алу көзіне қарай бактериялардың жіктелуі: Азотфиксаторлайтын микроорганизмдер молекулярлы азотты атмосферадан сіңіреді; органикалық қосылыстардан сіңіреді: - аммоний тұздарынан – аммонификсаторлар; - нитраттардан – нитратредукцирлер; - нитриттерден – нитритредукцирлер. 13. 02. 2018 30
МЕТАБОЛИЗМ (энергия және зат алмасу): 1. Анаболизм – (ассимиляция, конструкциялық не пластикалық метаболизм) – жасушалық құрылымды түзу үшін, жоғарғы молекулярлық қосылыстарының синтезі керек 2. Катаболизм – (диссимиляция, энергетикалық метаболизм) – энергия алу мақсатында, әртүрлі субстраттардың ыдырауы қажет 13. 02. 2018 31
Жасушаға қоректік заттардың түсу механизмдері Пассивті тасымалдау – заттың қанықпа градиенті бойынша диффузия арқылы (оттегі, иондар) Жеңілдетілген диффузия – заттың қанықпа градиенті бойынша пермеазалар көмегімен (ерігіш заттар) Белсенді тасымалдау – қанықпаның градиентіне қарсы пермеазалар көмегімен энергия күшімен Радикалдардың транслокациясы – қанықпаның градиентіне қарсы фосфотрансферазды жүйемен 13. 02. 2018 32
Микроорганизмдердің қоректенуі –Микробтың өсіп-өніп, көбеюіне қажет компоненттердің синтезін қамтамасыз ететін ферменттік, биохимиялық, эндотермиялық процестер. Бактериялардың қоректену механизмі (Фазалары): Жасушадан тыс субстратты ыдырату (экзофермент) Жасушаның бүкіл денесі арқылы заттардың жасушаға түсуі. Жасушаларда заттардың қосымша ыдырытылуы (эндофермент) Жасушаларда заттардың синтезделуі. Алмасу өнімдерінің шығарылуы. 13. 02. 2018 33
Ферменттердің микробиологиялық (жұмыс) классификациясы: 1. 2. 3. 4. 5. Сахаролитикалық Протеолитикалық Аутолитикалық Тотығу - тотықсыздану Патогенділік (вируленттілік) ферменттер 13. 02. 2018 34
Тыныс алу типі бойынша микроорганизмдердің бөлінуі: 1. 2. 3. Облигатты аэробтар – тек қана оттегінің қатысуымен өсіп өнеді. Қышқылдық фосфорланудан энергия алу үшін оттегіні қолданады. Мына түрлерге бөлінеді: а) қатал аэробтар – атмосфералық ауаның парциальдық қысымы кезінде өседі; б) микроаэрофилдер – парциальдық қысымның төмендеуі кезінде өседі; Облигатты анаэробтар –өсіп-өнуге оттегін пайдаланбайды. Субстратты фосфорлану арқылы энергия алады. Мына түрлерге бөлінеді: а) қатал анаэробтар - молекулалық оттегі оларға улы: ол микроорганизмдерді өлтіреді немесе өсуіне кедергі болады; б) аэротолеранттылар – оттегі атмосферасында өмір сүре алады, энергия алу үшін оны қолданбайды. Факультативті анаэробтар – оттегі бар болса да, жоқ болса да, өсіп, көбейе береді. Метаболизмнің аралас типіне ие. 13. 02. 2018 35
Бактериялардың тыныс алуы – Энергияны алу бұл биологиялық процесс тәуелділігіне байланысты, электрондардың соңғы акцепторының пайдалануына байланысты: l Аэробты тыныс алу – оттегін пайдаланатындар (О 2) l Анаэробты тыныс алу – энергияны органикалық заттарды ыдырату арқылы, ашу процессі кезінде алатындар (-NО 3), (-SО 4), (SО 3) 13. 02. 2018 36
Анаэробиоз механизмі. l l О 2 анаэробтарға у болып табылады, себебі оттегі қатысымен H 2 О 2 түзіледі. Ол жасушаларды өлтіреді. Жасушалардың өлуі H 2 О 2 және супероксид-анионды ыдырататын ферменттер – каталаза және супероксидисмутаза болмауынан өледі. Анаэробтарды (микроаэрофильдерді) аэробты жағдайда өсіруге болады, егер дақылдандыру ортасына қайта қалпына келтіруші (оттегі акцепторы) глюкоза, цистеин, NA сукцинатын және т. б. қосса. 13. 02. 2018 37
Ферменттер – ақуыз табиғатты жоғарғы белсенділігі бар биологиялық заттар, катализаторлар. Кез келген микробтың ферменттік құрамы тұрақты және оның геномымен белгіленеді. Ферменттердің биохимиялық жіктелуі: 1. Оксидоредуктазалар – тотығу-тотықсыздану процестерін катализдейді. 2. Трансферразалар – атомдық топтардың тасымалдануын қамтамасыз етеді. 3. Гидролазалар –әр түрлі қосылыстардың гидролитикалық бөлінуін қамтамасыз етеді. 4. Лиазалар –химиялық топтың субстратын гидролитикалық емес жолмен бөліп, қос байланыс түзетін немесе қос байланысқа химиялық топ қосатын реакцияларды катализдейді. 5. Лигазалар немесе синтетазалар – АТФ молекуласында фосфаттық байланыстың үзілуімен немесе сол сияқты трифосфаттағы процестерге байланысты 2 молекуласының қосылуын қамтамасыздайды. 6. Изомеразалар – элементтер тобының кеңістікте орналасуын 38 анықтайды. 13. 02. 2018
Ферменттердің жіктелуі: I. Орналасуы бойынша: 1) ЭНДОФЕРМЕНТТЕР жасуша ішінде орналасады; 2) ЭКЗОФЕРМЕНТТЕР сыртқы ортаға жасушамен бөлініп шығады. II. Генетикалық бақылау механизмі бойынша: 1) Конститутивтік –ферменттердің синтезі үздіксіз жүріп жатады. Субстраттың бар жоғына байланыссыз әрқашан да белгілі концентрацияда жасушада болады. 2) Индуцибельдік – фермент синтезі қажет субстраттың ортада болуына тәуелді болып табылады. 13. 02. 2018 39
Бактерияның өсуі деп – жасушаның барлық компоненттері мен құрылымдарының бір мезгілде келісімді түрде ұлғаюынан, жасуша массасының үлкеюіне әкелуін айтады. Жасушаның өсуі шексіз емес. Ең үлкен өсу деңгейіне жеткен кезде жасуша бөлінеді(көбейеді). Бактериялардың көбеюі – көлденең (бинарлы) бөліну арқылы екі бірдей құрылым пайда болып, популяцияда жасуша санының көбеюіне әкеледі. 13. 02. 2018 40
Бактериялардың көбею фазалары 1. 2. 3. 4. 5. Бастапқы (лаг-фаза) (1 -2 сағ)-бактериялардың клеткаларының саны өзгермейді, аз ғана өседі физиологиялық бейімделу кезеңі, жаңа ферменттер индукциясын, рибосоманың жиыны мен синтезін қосады. Бастапқы интенсивті жасушаның өсуі, бірақ бөліну жылдамдығы жоғары емес. Экспоненциалдық фаза (логарифмдік) – жасушалардың тұрақты түрде максималдық жылдамдықпен бөлінуімен сипатталады. Бұл жылдамдық бактерия мен жылдамдық түріне байланысты болады. Бактериялардың арту уақыты генерациялану уақыты деп аталады, бұл уақыт бактерия түріне байланысты әртүрлі болады. Мыс: псевдоманад-14 мин, туберкулез таяқшасы-24 сағ. Стационарлық фаза – жасушалар көбеюді тоқтатқанда болады. бактериальді жасушалардың активтілігінің төмендеуі және генерация кезеңінің ұзаруы ортада қоректік заттардың азғыруынан болады, онда метаболизм өнімдерінің көбеюі және дақылдың ескіруі болады. тыныштық кезеңінде пайда болған және өлген жасушалардың саны арасындағы тепе-теңдік болады. Спора түзетін бактериялар (бациллалар, клостридиялар) споруляция кезеңіне өте алады. Өлім фазасы Зат алмасудың қышқыл өнімдерінің салдарынан немесе өзіндік ферменттердің аутолизінің нәтижесінде болады. Популяция өсуінің логарифмдік фазасы үздіксіз дақылда байқалады. Бұған қоректік заттарды біртіндеп өлшемді түрде енгізу, бактериялық суспензияның тығыздығын бақылау және метаболиттерден тазартып отыру арқылы қол жеткізеді. 13. 02. 2018 41
Қоректік орталар – бұл лабораториялық жағдайда микроорганизмдерді дақылдандыруға арналған субстраттар I. III. IV. 13. 02. 2018 Табиғаты бойынша: 1. Табиғи – өзгермейтін жіпшелік компоненттер (қан сарысуы, жұмыртқа ақуызы және т. б. ); 2. Жасанды – тағам өнімдерінен жасайды, тиісті өңдеу жолымен 3. Синтетикалық – дәл қойылған дозировкадағы таза химиялық қосылыстардың ерітінділерінен тұрады. Құрамы бойынша: 1. Қарапайым 2. Күрделі Тығыздығы бойынша: 1. Сұйық 2. Жартылай сұйық – 0, 3 -0, 7% агар 3. Тығыз – 1, 5 -2% агар Қолданылуы бойынша: 1. Негізігі немесе универсальді (ЕПА, ЕПС) 2. Арнайы – микроорганизмдер қажет ететін күрделі орта (Левенштейн-Йенсен) 3. Элективті (пептонды су, селениттік орта, тұзды агар) 4. Ажырату-диагностикалық (Гисс , Эндо, Левин, Плоскирев орталары) 42
Қоректік орталарға қойылатын шарттар: Бактерияның өсіп-өнуіне, қоректенуіне қажет барлық қоректік заттар жеңіл қабылдайтындай болу керек; l Тиісті р. Н; l Ылғалдылығы жоғары болуы керек; l Мүмкіндігінше мөлдір болуы керек; l Стерильді болуы керек l Өсу факторы болуы керек l Изотониялық болу керек l 13. 02. 2018 43
Микроорганизмдерді дақылдандырумикроорганизмдердің өсіп-өнуәне, көбеюіне қолайлы жағдай жасау болып табылады. Бактерияларды дақылдандыру шарттары: l қоректік орта l оптимальді температура l аэробты және анаэробты жағдайлар - дақылдандыру уақыты. 13. 02. 2018 44
Дақылдық көріністері: I. II. 13. 02. 2018 Сұйық ортада өсуі: - табиғи тұнба түрінде (қауыз тәріздес, ұнтақ, мақта кесегі түрінде); -беткей үлбір түрінде (жіңішке, жұмсақ, қабыршақтысүйелді, ); - диффузды бірқалыпты лайлану түрінде Тығыз ортада өсуі - әртүрлі колония түзу (тығыз, шырышты, қаймақ тәріздес), өлшемдері (нүктелі - 1 мм дейін, ұсақ – 1 -2 мм, орташа – 2 -4 мм, ірі – 4 мм жоғары), түсі (сары, көк, қызыл, қара), иісі, пішіндері (домалық, сопақша, бұтақша). - S-типті – аналашеті тегіс, жұмсақ, жылтыр, томпақ; - R-типті –шеті дұрыс емес, бұдырлау. 45
Анаэробтарды дақылдандыру тәсілдері: l l l Жартылай сұйық ағар құйылған пробиркаға жоғарыдан түбіне дейін себу әдісімен. Анаэростатта өсіру – саңылауы жоқ жабық ыдыстарда: - механикалық әдіс бойынша ауаны, вакуумдық насос арқылы шығару; - химиялық әдіс «пирогаллолмен» , «Газ. Пак» ; - ауаның инертті газбен (азот) алмасуы немесе оттексіз газдың қоспасымен (N 2 -85%, CO 2 -10%, H 2 -5%). Биологиялық Фортнер әдісі – аэроб пен анаэробтарды бірге өсіру. Вейон-Виняль әдісі – қантты агары бар пробиркаға пипеткамен балқытылған агарға себу. Комбинациялық әдіс –оттегіні өзіне адсорбциялайтын және жұтатын ішкі органдардың бөліктері бар ортаны 46 13. 02. 2018 қолдану.
Анаэробтарды ақылдандыруға арналған қоректік орталар: l Китт-Тароцци l Вильсон-Блер l Стерильдікті бақылау ортасы l Блаурок 13. 02. 2018 47
Анаэробтық жағдай жасау әдістері: Физикалық (ауаны механикалық жолмен жою) l Химиялық (пирогаллол, тиогликольдық қышқыл, натрии гидросульфат заттарымен оттегіні жұту) l Биологиялық (Пастер әдісі-анаэробтар мен аэробтарды бірге өсіру) l Арнайы орталарды қолдану (Китт-Тароцци, Вильсон-Блер, СКС және т. б) l 13. 02. 2018 48
Облигатты паразиттерді (вирустар, рикетсиялар, хламидиялар) дақылдандыру - тек тірі жасушаларда атқарылады. Облигатты паразиттерді (вирустар, рикетсиялар, хламидиялар) дақылдандыру әдістері: l жануарлар организмінде l тауық эмбрионында l дақыл жасушаларында • 13. 02. 2018 49
Бактериологиялық (вирусологиялық) әдіспен диагноз қою кезеңдері: l микроорганизмдердің таза дақылдарын бөліп алу, l микроорганизмдердің таза дақылдарын идентификациялау. Бактериялардың таза дақылдарын бөліп алу принциптері: l себу кезінде микроорганизмдерді механикалық ажырату, l микроорганизмдердің биологиялық қасиеттерін қолдану. 13. 02. 2018 50
l l l l Себу кезінде бір-бірінен механикалық ажыратуға негізделген таза дақылды бөліп алу әдістері: Дригальский әдісі. Ілмекпен себу (штрих бойынша). Секторлы әдіспен себу. Микроорганизмдердің биологиялық қасиеттеріне негізделіп, таза дақылдарды бөліп алу әдісі: Қозғалатын бактерияларды (Шукевич әдісіконденсацияланған суға себу). Спора түзетін бактерияларды (зерттелетін материялды қыздыру). Қышқылға төзімді бактерияларды (зерттеу материялын қышқылмен өңдеу). Биологиялық әдіс арқылы патогенді бактерияларды (жануарға жұқтыру). Анаэробты бактерияларды. 13. 02. 2018 51
Микроорганизмдерді дақылдандыруды тәжірибеде қолдану: l жұқпалық ауруларға диагноз қою үшін бактериологиялық (вирусологиялық) әдісті қолдану, l Биотехнологиялық жұмыстар атқару үшін. 13. 02. 2018 52
НАЗАР АУДАРЫП ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ! 13. 02. 2018 53
Скачать презентацию Микробиология ғылым ретінде дамуы Мақсаты және міндеттері
1_daris_-_ZhM_daristeri_15_09_14.pptx