METODOLOGIA COUNTRY RISK ANALYSIS Wykład III „. . . Kieruj swoim interesem, bo inaczej on tobą pokieruje. . . „ Benjamin Franklin 1
HISTORYCZNA KONIECZNOŚĆ STOSOWANIA COUNTRY RISK ANALYSIS 2
WARTOŚĆ ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ rok 1965 1970 1975 1980 1985 1990 mld USD 38, 1 72, 9 204, 4 455, 5 952, 3 1. 215, 0 3
KREDYTY ZAGRANICZNE DLA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ W RELACJI DO KAPITAŁU WŁASNEGO BANKÓW W 1982 R 4
DLACZEGO STOSUJEMY COUNTRY RISK ANALYSIS? płynne funkcjonowania międzynarodowego rynku finansowego powszechnie akceptowana ocena ogólnego ryzyka utrzymywania stosunków finansowych z danym krajem country risk analysis identyfikacja przypadków ekstremalnych możliwość uzyskania przeciętnych wyników szansa na ponadprzeciętne wyniki 5
KLASYFIKACJA ZACHOWAŃ KRAJU DŁUŻNICZEGO kraj kredytobiorca nie wyraża chęci spłaty wyraża chęć spłaty nie może spłacać (np. z powodu klęsk żywiołowych lub nieudolnego gospodarowania) renegocjacja konwersja może spłacać wywiązanie się z zobowiązań w ustalony w umowie sposób (przypadek najczęstszy) przypadek repudiacji political country risk spłata przed terminem repudiacja 6
ZASADNICZE METODY COUNTRY RISK ANALYSIS • Podejście całkowicie opisowe (fully qualitative system) • Zunifikowane podejście opisowe (structured qualitative system) • Arkusz ocen (checklist system) • Podejście statystyczno‑ilościowe (early warning models) 7
PODEJŚCIE CAŁKOWICIE OPISOWE (FULLY QUALITATIVE SYSTEM) • Zalety: – łatwość dostosowania do pojedynczych sytuacji danego kraju, – brak kłopotów merytorycznych podczas oceny mocnych i słabych stron, • Wady: – analiza ex post > analiza ex ante, – trudno porównywać sytuacje kilku różnych krajów, – niemożliwe jest tworzenie jakichkolwiek list rankingowych, – brak możliwości testów dotyczących trafności predykcji. 8
ZUNIFIKOWANE PODEJŚCIE OPISOWE (STRUCTURED QUALITATIVE SYSTEM) • sformalizowanie podejścia pierwszego, • raporty opisowe wg. zunifikowanego standardu obowiązującego dla wszystkich krajów, • bardziej bazuje na danych statystycznych, • umożliwia dokonywanie porównań pomiędzy różnymi krajami, • unika się nadmiernego odzwierciedlania przeszłości. 9
ARKUSZ OCEN (CHECKLIST SYSTEM) • najbardziej sformalizowane i najdalej posunięte pod względem ilościowym, • nie korzysta ze skomplikowanej aparatury statystycznej, • jednoznaczna ocena sytuacji danego w postaci pojedynczego symbolu oznaczającego konkretny stan na z góry ustalonej skali, • obiektywna ocena ilościowa, • szerokie możliwości do przeprowadzania testów poprawności przewidywań. 10
METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEY - część I średnia ważona marża ponad LIBOR marża pożyczki * zakontraktowany okres spłat pożyczki wielkość * pożyczki = zakontraktowany okres spłat pożyczki wielkość * pożyczki • stosowana od października 1979 r. • metoda była samoograniczająca się, • zmiana ogólnej średniej marży pożyczek sztuczne preferowanie krajów, które zawarły kontrakty kredytowe przed podwyżką albo po obniżce marży, • założenie o niezależności wysokości marży od zakontraktowanego okresu pożyczki, • jednorazowe opłaty prowizyjne • ustalanie pułapów kredytowych 11
METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEY - część II • od września 1982 nowa formuła • forma kwestionariusza opracowanego przez zespół analityczny Euromoney • przedstawione w postaci jednej cyfry • połączenie zestrukturalizowanego podejścia opisowego z arkuszem ocen. 12
METODOLOGIA STOSOWANA PRZEZ EUROMONEY - część III Obecny system wskaźników i wag: • 50% wskaźniki analityczne = – 20% (ryzyko polityczne), – 15% (ryzyko ekonomiczne), – 15% (ocena płynności krótko i długookresowej); • 20% wskaźniki kredytowe = – 1% (ocena historii obsługi zadłużenia), – 19% (ocena łatwości dokonywania konwersji = obraz wiarygodności danego kraju); • 30%wskaźniki rynkowe = – 10% (dostęp do rynku krótkoterminowych obligacji) , – 10% (ocena emisji krótkoterminowych dokumentów handlowych), – 10% (ocena dostępu do korzystania z kredytu a' forfait). Zmiany notowań Polski wg rankingu Euromoney od 1982 do 2003 13
Metodologia stosowana przez Institutional Investor • ranking publikowany dwa razy do roku: w marcu i we wrześniu, zasada kwestionariusza • departamenty banków prowadzących country risk analysis • skala od zera do stu • bank nie ocenia kraju, w którym znajduje się jego główna siedziba • większy nacisk na: – oceny banków ze znacznym zaangażowaniem kredytowym zagranicą – stosujących bardziej złożone metody country risk analysis. • niebezpieczeństwo subiektywnej oceny poszczególnych banków 14
OCENA LIST RANKINGOWYCH • informacja o opinii uczestników rynku kredytowego w stosunku do danego kraju, • nie określają prawdopodobieństwa wystąpienia trudności w obsłudze zadłużenia zagranicznego 15
PODEJŚCIE STATYSTYCZNO‑ILOŚCIOWE (EARLY WARNING MODELS) • prawdopodobieństwo zaistnienia niewypłacalności poszczególnych krajów dłużniczych, • prawdopodobieństwo jako zmienna zależna, • próba zidentyfikowania znaczących niezależnych zmiennych prawdopodobieństwo niewypłacalności = f ( zmienne ekonomiczne ) 16
METODYCZNE ASPEKTY UJĘĆ ILOŚCIOWYCH • poprawne zdefiniowanie zmiennej zależnej – czysty przypadek repudiacji – każdy przypadek konwersji zadłużenia jako wystąpienie zagrożenia upadłością • early warning models sygnalizują konieczność konwersji zadłużenia • nie są sygnałami repudiacji 17
CO JEST LEPSZE? konwersja zaktualizowana wartość netto pożyczek po konwersji > przed konwersją klasyczna repudiacja to strata dla kredytodawcy wzrost rynkowej wartości aktywów pożyczkodawcy 18
DOBÓR ODPOWIEDNICH ZMIENNYCH OBJAŚNIAJĄCYCH • Zmienne związane z rachunkiem bieżącym bilansu płatniczego • Zmienne związane z rachunkiem kapitałowym bilansu płatniczego • Pozostałe zmienne 19
ZMIENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM BIEŻĄCYM BILANSU PŁATNICZEGO • • obsługa zadłużenia / eksport, zadłużenie zagraniczne / eksport, import / dochód narodowy niezbędny import / całość dóbr i usług sprowadzanych z zagranicy, rezerwy dewizowe / import, stopa wzrostu eksportu, fluktuacje eksportu saldo rachunku bieżącego / eksport 20
ZMIENNE ZWIĄZANE Z RACHUNKIEM KAPITAŁOWYM BILANSU PŁATNICZEGO • napływ kapitałów zagranicznych / obsługa zadłużenia, • rat kapitałowe / zadłużenie, • nowe kredyty per capita 21
POZOSTAŁE ZMIENNE • • rezerwy dewizowe / zadłużenie zagraniczne, PKB per capita udział inwestycji w PKB, zadłużenie zagraniczne / PKB, rezerwy dewizowe / PKB, wskaźniki polityki monetarnej, wskaźniki płynności kredytowej gospodarki światowej, wzrost PKB per capita. 22
TECHNIKI OBLICZENIOWE STOSOWANE W RAMACH EARLY WARNING MODELS • Analiza głównych składowych • Analiza dyskryminacyjna • Analiza logitowa i probitowa 23
ANALIZA DYSKRYMINACYJNA • wykorzystana jako pierwsza - 1971 • populacja - zbiór obserwacji wartości poszczególnych zmiennych odnoszących się do danego kraju dłużniczego w rozpatrywanym okresie czasu. • podział populacji na dwie albo więcej podgrup – kraje dokonujące konwersji należą do podgrupy P 1, – kraje nie dokonujące konwersji do podgrupy P 2. • Cel - procedura klasyfikująca każdą obserwację do odpowiedniej podgrupy populacyjnej 24
ETAPY ANALIZY DYSKRYMINACYJNEJ I. Zebranie dużej próbki krajów w podgrupach P 1 i P 2, Skonstruowanie na postawie różnych wartości zmiennych objaśniających funkcji dyskryminacyjnej Z będącej w stanie rozróżnić dwa typy krajów; II. Sprawdzenie przy pomocy danych obserwacyjnych nie należących do pierwotnie wybranej próby, czy funkcja klasyfikuje poprawnie również obiekty spoza próby; III. Oszacowanie ex ante wartości zmiennych objaśniających 25
Funkcja Dyskryminacyjna Z Z liniowa funkcja dyskryminacyjna niezależnych zmiennych objaśniających Xi Wartość krytyczna Z*: a) Z
DWA RODZAJE BŁĘDÓW KLASYFIKACJI KRAJÓW klasyfikacja stan faktyczny konwersja brak konwersji konwersja O. K. I rodzaj błędu klasyfikacja = P 2 stan faktyczny = P 1 brak konwersji II rodzaj błędu klasyfikacja = P 1 stan faktyczny = P 2 O. K. 27
PROCEDURA OBLICZANIA WARTOŚCI KRYTYCZNEJ znany koszt i prawdopodobieństwo popełnienia tych błędów procedura iteracyjna minimalizująca wartość oczekiwanej funkcji kosztów oczekiwana funkcja kosztów postać funkcji dyskryminacyjnej i wartości krytycznej Z* 28
PIERWSZE ZASTOSOWANIE FUNKCJI DYSKRYMINACYJNEJ Najlepsze wyniki dla liniowej funkcji dwóch zmiennych niezależnych: • obsługa zadłużenia / eksport • spłata rat kapitałowych / zadłużenie zagraniczne Transformacja ocen Z ryzyka niewypłacalności poszczególnych krajów w listę ocen rankingowych P. 29
ANALIZA LOGITOWA • rozwinięta w celu opisania zjawisk związanych z występowaniem zależnej zmiennej binarnej, • użycie metody największej wiarygodności, • • • nie narzuca krajom z góry określonej przynależności do jednej z podgrup na podstawie odpowiednich wartości zmiennych objaśniających, na skutek wspólnego działania wielu czynników ekonomicznych kraj przesuwa się powyżej pewnego punktu krytycznego z grupy krajów nie dokonujących konwersji do grupy krajów podejmujących tego typu działanie. wektor Z zmiennych niezależnych przekształca się na prawdopodobieństwo dokonania konwersji przez dany kraj 30
PIERWSZE ZASTOSOWANIE METODY ANALIZY LOGITOWEJ (FEDER & JUST, 1977) składowe wektora Z: X 1 - obsługa zadłużenia / eksport, X 2 – import / rezerwy dewizowe, X 3 - spłaty rat kapitałowych / zadłużenie, X 4 - dochód narodowy per capita, X 5 - napływ zagranicznego kapitału / obsługa zadłużenia, X 6 - średnia stopa wzrostu eksportu w przeszłości 31
TRANSFORMACJA LOGITOWA 32
WYBRANIE KRYTYCZNEJ WARTOŚCI PR= PR* PR > PR* znaczne ryzyko dokonania konwersji zadłużenia zagranicznego w najbliższej przyszłości. PR < PR* brak ryzyka dokonania konwersji zadłużenia zagranicznego w najbliższej przyszłości arbitralne określenie poziomu PR* = 0, 5 nierówna dystrybucja błędów I i II rodzaju Optimum: wartość PR* minimalizująca wielkość całkowitego możliwego do popełnienia błędu przy ograniczeniu, że występuje równy procentowy udział błędu w obu klasach obserwacji 33
RÓŻNICOWANIE WAG PRZYPISYWANYCH UDZIAŁOM PROCENTOWYM POSZCZEGÓLNYCH BŁĘDÓW pożyczkodawcy unikający ryzyka minimalizacja częstotliwości błędu I rodzaju wyższa waga błędów I rodzaju poziom krytyczny PR* niższy niż w przypadku tych samych wag obu rodzajom błędów 34
MODEL PROBITOWY • zamiana danego prawdopodobieństwa P na wartość dystrybuanty F standaryzowanego rozkładu normalnego N(0, 1) • dla uzyskania dodatnich wartości - powiększenia wartości F o liczbę pięć • prawdopodobieństwo przyjęcia przez standaryzowaną zmienną losową o rozkładzie normalnym wartości mniejszej od minus pięć jest praktycznie biorąc równe zeru. 35
OBIEKCJE W STOSOWANIU EARLY WARNING MODELS • czy konwersja to zagrożenie otwartą repudiacją kiedy zmienna zależna = 1; • łańcuch przyczynowo-skutkowy jest dwukierunkowy, • częsta współzależność zmiennych objaśniających; • konieczność skonstruowania wiarygodnego modelu merytorycznego. Znaczące instytucje: • Międzynarodowy Fundusz Walutowy • The Institute for International Economics Assessing Financial Vulnerability: An Early Warning System for Emerging Markets 36
SPRAWY ISTOTNE W PRAKTYCE WYKORZYSTANIA METOD COUNTRY RISK ANALYSIS • utworzenia regularnej procedury country risk analysis • wybór metody • określenie częstotliwości • jakie informacje i wskaźniki • jak wykorzystać w praktycznej działalności banku • konieczne testy sprawdzające poprawność przewidywań 37
PRAKTYKA WYKORZYSTANIA METOD COUNTRY RISK ANALYSIS 38
WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R. część I ROZKŁAD CZĘSTOTLIWOŚCI PRZEPROWADZANIA COUNTRY RISK ANALYSIS częstotliwość przeprowadzania analizy udział w grupie raz na kwartał 15% raz na pół roku 15% raz na rok 40% brak sprecyzowanych procedur 30% 39
WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R. część II Opinie na temat istotności wskaźników sytuacji społeczno-politycznej stopień istotności udział w grupie równie istotne jak wskaźniki ekonomiczne 70% bardziej istotne niż ekonomiczne 13% mniej istotne niż ekonomiczne 17% 40
WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R. część III Wskaźniki sytuacji społeczno-politycznej uznawane za istotne wskaźniki stabilność polityczna udział banków uznających istotność wskaźników 74% poziom edukacji 43% stosunki międzynarodowe 22% system polityczny 22% inne 9% 41
WYNIKI BADANIA GRUPY 27 BANKÓW W 1984 R. część IV Wskaźniki sytuacji gospodarczej uznawane za istotne wskaźniki udział wskaźników handlu zagranicznego 38% zadłużenia zagranicznego 29% stan gospodarki narodowej 25% brak jednoznacznej kwalifikacji 8% 42
LITERATURA: • H. S. Czubek, „Metody finansowego kraju Ekonomista, No 4, 1992. oceny ryzyka dłużniczego”, • H. S. Czubek, „Kwantyfikacja ryzyka udzielania kredytów krajom Europy Środkowo-Wschodniej przez banki zachodnie” w „Handel Wschód-Zachód. Materiały II Konferencji Naukowej”, Katedra Handlu Zagranicznego, AE Kraków, 1993. 43