Мемлекеттік бюджет № 12 тақырып Жалпыэкономикалық бағыттағы шығындардың қалыптастырылуы 1
Лекция сұрақтары: 1. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерге арналған бюджет шығындарының қалыптастырылуы 2. Қорғаныс, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікке арналған бюджет шығындарының қалыптастырылуы 3. Өнеркәсіп пен құрылысқа бағытталатын бюджет шығындарының қалыптастырылуы 4. Көлік және коммуникацияға бюджеттің шығындарын қалыптастыру 5. Ауыл, орман, су, балық шаруашылығы және табиғатты қорғау шараларына арналған бюджет шығындарының қалыптастырылуы 2
Жалпы сипаттағы мемлекеттік кызметтерге арналған бюджет шығындарының қалыптастырылуы Мемлекеттік бюджет шығындарының құрамында баскару шығындары маңызды орынды алады. Бұл шығындар мемлекеттік басқару органдары көрсететін жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерді қамтамасыз етеді. Басқару органдарының жүйесі мемлекеттік билік пен басқарудың жоғарғы органдары, жергілікті өзін-өзі басқарудың аймақтық органдары, жергілікті өкілді органдары, салалык министрліктер мен ведомстволар аппараттарының жиынтығын білдіреді. Мемлекеттік бюджет қаражатының есебінен мемлекеттік билік пен басқару органдарын ұстауға жұмсалатын шығындар жүзеге асырылады, яғни тек мемлекеттің қызметтерін атқарумен байланысты шығындар. 3
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер үшін бюджетті қүру дегеніміз заң органдары, сыртқы саяси, фискалды жэне қаржы қызметі, терең ғылыми зерттеулерге жүмсалатын бюджеттік қаржыландырудың жиынтығы. Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтерге жүмсалатын шығындар құрылымының мақсаттары келесідей: ü өкілеттіліктерді заңды бекітілген түрде бөлу негізінде мемлекеттің нақты қажеттіліктеріне негізделген республикалық басқару органдарын қаржыландыру; ü мемлекеттік қызметтің бірыңғай жүйесінде мемлекеттік қызметкерлерді ұстауға қажетті шығындарды құрудың жалпы қағидаларын әзірлеу және енгізу; ü осы мақсаттарға бөлінген бюджеттік қаражатты қолдануға қатысты ü мемлекеттік қаржы бақылау жүйесін жетілдіру; ü мемлекеттік басқару органдарының құрылымын жетілдіру.
Мемлекеттік басқарудың қызметтерін орталықсыздандырумен байланысты мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру мен оқытудың бірыңғай стандарттарын енгізу негізінде аймақтық деңгейде мемлекеттік кадрлық саясатты жетілдіру мәселелерінің шешілуі қарастырылады. Мемлекеттік қызметтің жүйесін жетілдіруде мемлекеттік қызметтерді үсынудың халықаралық стандарттарына көшу, заманауи ақпараттық технологияларды қолдану арқылы шағын басқару аппаратын күру өзекті мәселе болып табылады.
Қазіргі таңда Елбасының Қазакстан халқына Жолдауын жүзеге асыру мақсатында мемлекеттік басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын оңтайландыру және үйлестіру, мемлекеттік органдар мен мемлекетті басқару деңгейлері арасында өкілеттіліктерді нақты және оңтайлы қайта бөлу жә(не бекіту, бюджеттік қатынастар жүйесін жетілдіру, мемлекетке тән емес қызметтерді нақты сектрға табыстау жолымен мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруді карастыратын әкімшілік реформа жөніндегі жұмыстар жүргізіліп отыр.
Кесте 1 - «Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер» атты функционалдық тобы бойынша республикалық бюджеттің шығындары, млн. тг, 2007 - 2010 жж. Барлығы, оның ішінде 2012 ж. 120536 30400 2013 ж. 145929 24163 2014 ж. 120593 24383 Мемлекеттік баскарудың жалпы қызметтерін атқаратын өкілді, атқарушы және басқа да органдар Терең ғылыми зерттеулер 9633 10259 8219 Сыртқы саяси қызмет Кесте 15. 1 - «Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер» атты функционалдық тобы бойынша 22739 24484 24972 республикалық бюджеттің шығындары, млн. тг, 2007 - 2010 жж. Қаржы қызметі 41295 64132 44773 8692 16936 12328 Жоспарлау және статистикалық қызмет Жалпы кадрлық мәселелер Жалпы сипаттағы басқа да мемлекеттік қызметтер 759 7018 785 8171 784 5134 2015 ж. 158538 39353 10346 32756 55189 8686 740 11468
Мемлекеттік билік пен басқару органдарын ұстауға жұмсалатын шығындардың қаржыландырылуы жыл сайын мемлекеттік бюджеттің шығындар құрылымында бекітіледі жэне «жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер» 01 функционалдық тобы бойынша бюджеттік сыныптамада ескеріледі. Республикалық бюджетте осы функционалдық топ бойынша ҚР Президентінің қызметін қамтамасыз ету, мемлекеттің ішкі жэне сыртқы саясатының стра- тегиялық аспектілерін болжамды-талдамалы қамсыздандыру, ҚР Парламенті, Конституциялық кеңес, адамның құқығы жөніндегі Ұлттық орталық, Орталық сайлау комиссиясының қызметін қамтамасыз ету мен жалпы сипаттағы басқа да мемлекеттік қызметтер жөніндегі шығындардың каржыландырылуы жүзеге асырылады. 8
Төменгі деңгейдегі бюджеттерге «Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер» фунционалдық тобы бойынша бюджеттік қаражатты жұмсаудың бағыттары шектелген. Олар мынадай бағыттар болып табылады: - облыстық, аудандық (қалалық) деңгей, республикалық маңызы бар қала, астананың жергілікті өкілді жэне атқарушы органдарының қызмет етуі; - облыстық, аудандық (қалалық) деңгей, республикалық маңызы бар қала, астананы әлеуметтік - экономикалық дамытуды ортамерзімді жоспарлау; - облыстық, аудандық (калалық) деңгей, республикалык маңызы бар кала, астана деңгейінде бюджеттік жоспарлау; - облыстық, аудандық (қалалық) деңгей, республикалық маңызы бар қала, астана деңгейінде атқаруды үйымдастыру; - облыстық, аудандық (қалалық) деңгей, республикалық маңызы бар қала, астана деңгейінде коммуналдык меншікті басқару. 9
Республикада жалпы адами прогрестің маңызды саласы ретінде ғылымның қызмет етуін және терең және колданбалы ғылыми зерттеулердің еркін дамуын қамтамасыз ететін негізгі құқықтық, экономикалық және элеуметтік жағдайлар құрылған. Мемлекеттік ғылыми-техникалық саясат, әлеуметтікэкономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, қоғамның қажеттіліктері мен әлемдік і ғылымның даму деңгейіне, мемлекеттік бюджеттен ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға, терең іздестіру мен қолданбалы зерттеулерді мемлекеттік і қолдаудың экономикалык механизмін кұруға негізделе отырып, ғылымның басымды бағыттарын таңдау және ынталандыру жолымен жүзеге асырылады.
Мемлекет қаржыландыру көздерінің көп түрлілігі мен олардың максатты бағытталуын қарастыратын ғылым, техника мен технологияның дамуына қаржылық қолдау көрсетеді. Мемлекеттік бюджеттік қаражат есебінен, ең алдымен ғылымитехникалық бағдарламалар аясында әзірленетін ғылыми, терең ғылыми зерттеулер мен жобалар қаржыландырылады. Ғылыми зерттеулерді қаржыландыру үшін бюджеттің шығындарында қарастырылған қаражаттың бөлінуі, әдетте, жан жакты тәуелсіз сараптама негізінде байқау негізінде жүзеге асырылады.
Терең ғылыми зерттеулерді қаржыландыру терең жэне қолданбалы зерттеулерді жүзеге асыруға, мемлекеттік сыйақылар мен стипендиялардытөлеу үшін, заңды жэне жеке түлғаларға күрделі трансферттерді үсынуды қарастырады. Бастамасы мен тәуекелділігі бар ғылыми зерттеулердің жүргізілуі ғылым Қоры арқылы қаржыландырылады.
Ғылыми зерттеулерге жүмсалатын шығындардың көлемі мен оларды қаржыландырудың көздері әрбір ғылымизерттеу мекемесі бойынша анықталады және қаржыландыру жоспарында ескеріледі. Қаржыландыру жоспарына сәйкес бүкіл ғылыми мекемені үстауға каражат бөлінетін болса, ғылыми зерттеулерді бюджеттік қаржыландыруды институционалдық тәсіл деп атайды. Бюджеттен қаржыландырылатын ғылыми-зерттеу мекемесінің шығындар құрамына жалпы деректер, оның ішінде мекемеге бағынатын үйымдардың тізімі, баскару аппаратын үстауға жүмсалатын шығындардың есебі, жүмыскерлер санының есебі, баптар бойынша шығындардың есебі, жұмыстардың түрлері, бөлімшелер мен тақырыптар бойынша шығындардың бөлінуі кіреді.
Тапсырыстар немесе гранттар бойынша ғылыми зерттеулерді жүргізуде тапсырыс беруші мен атқарушы арасындағы қарым - қатынастар, белгілі талаптарға сәйкес құрылған ғылыми-зерттеу немесе тәжірибелік-қүрастыру жұмыстарды атқару туралы шартпен рәсімделеді. Жекелеген тақырып немесе белгілі жобаны орындауға қаражат бөлінетін жағдайда, ғылыми зерттеулердің бюджеттік қаржыландырылуы бағдарламалық - мақсатты (селективтік) тәсіл деп атайды. Ғылымды қаржыландырудың бр әдісі прогрессивті болып есептеледі, өйткені нақты ғылыми нэтижеге жетуге қабілетті үжымды күруға, өзекті тақырыпты бөліп оны қаржыландыруға мүмкіндік береді.
Республикалық бюджет шығындарының функционалдық сыныптамасы 04 «Терең ғылыми зерттеулер» атты кіші топты қарастырады, мұнда білім жэне ғылым Министірлігі оның әкімшісі болып табылады. Шығындарды жоспарлау жэне бюджеттен ақшаның бөлінуі «Терең және қолданбалы ғылыми зерттеулер» бюджеттік бағдарламасы бойынша жүзеге асырылады. Бюджеттің шығындарында елдің саяси мүдделері мен сыртқы саяси қыз- метін қамтамасыз етуге, халықаралық үйымдар мен басқа да халықаралық органдарға қатысуға, әртүрлі халықаралық органдарда мемлекеттің өкілдерін үстауға жүмсалатын шығындар қарастырылады. Осы мақсаттарға шығындарды жоспарлаудың негізіне жоспарланатын жылы шыгындарды қайта қүрылымдау жөніндегі шаралар мен көзделген өзгерістерді ескере отырып, келесі жылдағы бюджеттің атқарылуының алдын ала корытындысы алынады.
Сыртқы саяси қызметті жүзеге асыра отырып, қоғамдық тәртіп, шетел істері Министрлігінің аппаратын және шет елдегі басқа да органдар: елшілік, дипломатиялық миссияларды ұстау саласында мемлекет елдің саяси мүдделерін қамтамасыз ету үшін шығындарды жұмсайды, сонымен қатар халықаралык ұйымдар мен халықаралық органдарға қатысу бойынша, мемлекеттік шекараны анықтау мен демаркация бойынша және басқа да шаралар бойынша шығындар қаржыландырылады.
Қорғаныс, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікке арналған бюджет шығындарының калыптастырылуы Қорғаныс - бұл егемендікті қорғауға, аймақтық тұтастық пен оның шекараларына қол сұғылмауына қатысты республиканы дайындау мақсатында саяси, әскери, экономикалық және әлеуметтік - құқықтық сипаттағы мемлекеттік шаралардың жиынтығы. Республика қорғанысы Қазақстан Республикасына қарсы мүмкін болатын агрессияға қарулы эскери шабуылдың алдын алу ұшін қажетті жағдайларды құруды қарастырады. Республиканың қорғанысы мемлекеттің маңызды қызметтеріне жатады және қорғаныс бағыты бар мемлекеттің әскери доктринасына сәйкес құрылады.
Қорғанысты ұйымдастыру соғыстарды алдын алуға бағытталған шаралардың кешенін жүзеге асырудан тұрады: - әскери қауіпті жоспарлау және бағалау; - әскери саясат пен әскери доктринасын әзірлеу; - мемлекеттік шекараның қорғанысын ұйымдастыру; - азаматтық жэне аймақтық қорғаныс шараларын жүзеге асыру; - экономика, мемлекеттік органдар мен басқару жүйесін мобилизациялық дайындау және әскери уақытта қызмет етуін дайындау; - халық пен аймақтарды қорғанысқа дайындау; - мемлекеттік және мобилизациялық резервтерде материалдық құндылықтардың қорларын кұру.
Қорғаныс қажеттіліктеріне шығындарды жоспарлаудың негізі 2007 жылдың 21 наурызында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Жаңа Әскери доктринасы болып табылады, оған сәйкес қорғанысқа жұмсалатын шығындардың көлемі ЖІӨ-ң 1% мөлшерінде қарастырылады, онда кұрылыс кезеңдері, Қазақстан Республикасы Қарулы; Күштерін кайта кұру мен әскери-экономикалық қамсыздандырудың негізгі бағыттары анықталған. Мемлекеттік жоспарлау мен республиканың қорғаныс қажеттіліктерін қамсыздандыруды Экономикалық даму жэне сауда Министрлігі жүзеге асырады, онда экономикалық жэне элеуметтік даму жоспарларының құрамында республиканың қорғаныс мүдделеріне сэйкес қарулы жэне әскери техниканы дамыту бағдарламаларын жүзеге асыруда мемлекеттік қажеттіліктерге қатысты тапсырыстарды, қорғаныс сипаты бар объектілердің құрылысын, сонымен қатар азаматтық қорғаныс шаралары, мамандарды дайындау мен қайта даярлау жэне соған қажетті материалдық және қаржы ресурстарын енгізуді қарастырады. Басқа министрліктер мен ведомстволар қарулы және әскери техниканы шығару мен қойылымы, мобилизациялық қуаттарды құру, дамыту мен сақтау жобаларын, қорғаныс қажеттіліктері үшін сату тауарлары мен заттай мүліктің қойылымы мен басқа да қорғаныс міндеттерін әзірлейді.
Қорғаныс саласының бірқатар қызметтері аймақтық өзін-өзі басқарудық жергілікті органдарына жүктелген. Жергілікті органдар мобилизациялық жүмыс бойынша шараларды үйымдастырады жэне атқарады, әскерді орналастыру мен квоталау көмек көрсетеді, шарт негізінде эскери бөлімшелерге өндірістік - техникалық сипаттағы өнімнің жеткізілуін қамтамасыз етеді, сонымен қатар сумен, электр жэне жылу қуатымен жабдықтайды, байланыс қүралдарын үсынады, коммуналдық - тұрмыс жэне басқа да қызметтер көрсетеді, өздерінің аймақтарында азаматтық қорғанысты басқарады, жергілікті бюджетте қарастыра отырып, қорғаныс саласында өздеріне жүктелген шараларды орындау үшін шығындарды жүзеге асырады.
Қарулы Күштерді, сонымен қатар қару, әскери техника, өндірістік - техникалық сипаттағы өнімді әзірлеу, өндірісі мен сатып алу шығындары, күрделі құрылыс, зейнетақымен қамтамасыз ету, әскери қазыметкерлерді мемлекеттік сақтандыру шығындарының қаржыландырылуы орталықтандырылған министрліктер мен ведомстволар есебінен жэне республика бюджетінде карастырылған қаражат мөлшерінде жүзеге асырылады. Стратегиялық Күштер, республика аймағында орналасқан әскери объектілерді Достастық мемлекеттерімен біріккен негізде қолданылуы арнайы келісімдер және шарттарда көрсетілген мақсатты қатысу қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының қорғаныс Министрілігінің сметалары бойынша қорғанысты ұстау қаражаты қарулы күштердің барлық түрлерін ұстауға, оның ішінде жалпы сипаттағы қарулы күштер, ТМД стратегиялық әскерлері, Байқоңыр космодромы, Азаматтық қорғаныс штабы мен Республикалық гвардияға бағытталады.
Қорғаныс Министрлігінің сметалары бойынша шығындар мынадай шығындардан тұрады: • әскер мен флотты үстау; • күрделі қүрылыс; • қару мен әскери техниканы сатып алуға қажетті шығындар; • ғылыми - зерттеу және тәжірибелік конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын шығындар; • әскери қызметкерлердің зейнетақы және жәрдемақы шығындары.
Қорғаныс шығындары келесілерден тұрады: ü Азаматтық қорғаныстың Республикалық және жергілікті штабтарын ұстау; ü «Байқоңыр» ғарыш айлағын үстау; ü ТМД стратегиялық эскерді үстау; ü Республикалық гвардияны үстау.
Қорғаныс пен қауіпсіздікке жүмсалатын мемлекеттік бюджеттің шығындары «Әскери қажеттіліктер» және «Төтенше жағдайлар бойынша жұмыстарды ұйымдастыру» сияқты кіші топтардан тұратын «Қорғаныс» функционалдық тобында айқындалады. Осы шығындар бойынша бюджеттік бағдарламалардың әкімішілері Қазақстан Республикасы қорғаныс Министрлігі, төтенше жағдайлар жөніндегі Министрлігі, Республикалық гвардия болып табылады. Бюджеттердің табыстары мен шығындардың сыныптамасына сәйкес, қорғаныс шығындары 02 функционалдық топ бойынша айқындалады. Қорғанысқа бағытталатын шығындар тиісті бюджеттік бағдарламаларды қүрайды. Мысалы, 001 «ҚР қорғанысы мен Қарулы күштерді үйымдастыру саласында мемлекеттік саясатты анықтау жэне жүзеге асыру бойынша қызметтер» , 004 «Қарулы күштер объектілерінің қүрылысы» , 006 «Салааралық мемлекеттік бағдарлама аясында қару, әскери және басқа да техника, байланыс жүйесін жаңарту, қайта қүру және сатып алу» , 010 «Арнайы қызметті қамсыздандыру» және т. б. бюджеттік бағдарламал ары.
Әскер мен флотты ұстау шығындарының құрамында жеке құрамы бойынша шығындар, әскери қызметкерлердің ақшалай төлемдері, штат жұмысшылары мен қызметкерлерінің еңбекақысы, азық-түлікпен қамтамасыз ету немесе ол үшін ақшалай өтемақы төлемі, мобилизациялық дайындық, әскери дайындыққа қажетті шығындар, заттай мүлікті төлеу, арнайы жанар - жағармай төлемі және сақталуы, қару, әскери техника жэне мүлікті жөндеу мен дайындау, көлік шығындары, жедел, шаруашылық және эскердің тіршілік әрекетін қамтамасыз етумен байланысты басқа да шығындар қарастырылады. Әскердің немесе әскери бөлімшелердің жекелеген түрлері бойынша шығындардың жеке сметаларын құру кезінде Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілетін материалдық және ақшалай нормалар қолданылады.
Төтенше жағдайлар бойынша шығындардың күрамына, осындай жағдайлардың алдын алу, жою бойынша қызметпен қамтамасыз ету шығындары, мемлекеттік материалдық резервтердің жүйесін басқару, төтенше жағдайлардан қорғайтын объектілердің құрылысы мен қайта құрылуы, өрт және басқа да қауіпсіздік бойынша шараларды жүргізу, сонымен қатар төтенше жағдайларда мамандарды қажетті ісәрекеттерге дайындау кіреді. 02 «Қорғаныс» функционалдық тобы бойынша шаралардың қаржыландырылуы шешілетін тапсырмалардың ауқымдары мен сипатына байланысты республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаты есебінен жүзеге асырылады. Мемлекеттің құқық қорғау, құқықтық және сот қызметі мәжбүрлеу шараларын қолдану құқықтары бар және азаматтардың өмірін, жеке меншігін, құқығы мен еркіндігін, қоғам мен елдің меншігі және мүдделерін қол сұғушылықтан қорғайтын мемлекеттік билік органдарының жүйесін білдіреді.
Республикалық бюджет шығындарының келесідей бағыттары бюджеттік ' кодекспен қарастырылған: - Қазақстан Республикасының аумағында қоғамдық тэртіпті сақтау жэне қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету; - күдіктілер мен айыпталушы түлғаларды үстау; - паспорт пен виза жүмыстарын жүргізу; - көлік күралдары мен олардың жүргізу қүқықтарын тіркеу; - мемлекеттік объектілерді күзету, қамауға алынған мен сотталғандарды айдау; - жедел - іздестіру, тергеу эрекеттері; - азаматтық жэне қызметтің қару мен оған қажетті патрондарға мемлекеттік қадастр жүргізу; - экономика жэне қаржы салаларындағы қүқық қорғау қызметі; - азаматтар мен елдің мүдделерін құқықтық қорғау; - заң мен қүқықтық тәртіппен қамтамасыз ету; - мемлекеттік күкықтық статистика және арнайы есептеулер; - сот сараптамасының қызметі; - сот жүйесінің қызмет етуі; - қылмыстық - атқару жүйесінің қызметін ұйымдастыру және қамтамасыз ету.
Елдің құқық қорғау, құқықтық жэне сот қызметін қамтамасыз ету бойынша бюджет шығындарының қаржыландырылуы 03 «Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік» функционалдық тобы бойынша жүзеге асырылады, ол келесідей кіші топтардан түрады: • 1 «Құқық қорғау қызметі» ; • 2 «Құқықтық қызмет» ; • 3 «Сот қызметі» ; • 4 «Заң жэне құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету қызметі» ; • 5 «Жеке тұлға, коғам және мемлекеттің қауіпсіздігі бойынша қызметі» ; • 6 «Қылмыстық - атқару жүйесі» ; • 9 «Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік саласында басқа да қызметтер» .
Құқықтык қызметті қамтамасыз ету қаражатының жұмсалуын айқындайтын бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі ҚР ішкі істер Министрлігі болып табылады. Бюджет шығындарының құрамына республикалық деңгейде қоғамдық тәртіпті сақтау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, экономикалық және қаржы қызметінің саласында экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қылмыстық үдеріске қатысатын тұлғалардың құқықтары мен еркіндігін қорғау кіреді. Сол сияқты шығындар тергеу үшін қамауға алынған тұлғаларды ұстау, төлқұжат пен жекекүәліктерді, жүргізу куәліктерін, құжаттарды, көлік құралдарын тіркеу үшін нөмірлі белгілерді дайындау және шығындардың басқа да маңызды баптары қарастырылған.
Құқықтық қызметті қамтамасыз етуге бюджеттің шығындарын қаржыландырудан тұратын бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі ҚР Әділет Мнистрлігі, ал сот қызметі - ҚР Жоғарғы соты болып табылады. ҚР Бас прокуратурасы құкықтық тәртіптің заңдылығын қамтамасыз ету бойынша қызметті қаржыландыруға бағытталған бюджеттік бағдарламаның әкімшісі бола тұрып, елдің барлық аумағында заңдар мен заң жанындағы актілерді нақты және бірыңғай қолдануға қатысты жоғаргы қадағалау жұмыстарын жүргізеді. Жеке тұлға, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қызметке бюджеттің шығындары, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, мемлекеттік органдарда акпараттык кауіпсіздікті ұйымдастыру мен қамтамасыз ету шығындарын қаржыландыру үшін арналған. Қылмыстық - атқару жүйесі бойынша бюджеттің шығындары сотталғандарды ұстауға, осы жүйедегі құрылыс пен объектілерді қайта кұру шығындарынан тұрады. Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік саласында басқа да қызметтерге жұмсалатын бюджеттің шығындары көп жағдайда елдің қызметін құқықтық қамсыздандыруға бағытталған.
Өнеркәсіп, құрылыс, ТКШ және жер қойнауын пайдалануға қажетті бюджет шығындарынын қалыптастырылуы Өнеркәсіп, құрылыс және жер қойнауын пайдалану саласында Қазақстан Республикасының бюджеттік саясаты қазіргі таңда өндірілетін шикізатты терең және кешенді кайта өңдеу негізінде оларды қолданудың тиімділігін арттыру мақсатында минералдық - шикізат ресурстарын мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған. Бүл салада бюджеттік саясатты жүзеге асыру, нәтижесінде, тұракты экономикалык өсу мен халықгың өмірінің сапасын жақсартуға ықпал етуі қажет. Бюджеттің бұл саланы қаржыландырудың рөлі, біріншіден, жоғары техно логиялық әзірлемелер және оларды өндіріске енгізуді қамтамасыз ететін ғылымның бағыттарын дамытуға жәрдемдесу, екіншіден, жоғары білікті ғылыми ] және инженерлік кадрларды дайындауға көмек көрсету. Сол сияқты өнеркәсіп, құрылыс және жер қойнауын пайдалану саласында әртүрлі мемлекеттік бағдарламалармен қарастырылған шараларды қаржыландыруда бюджеттің рөді зор. 31
2010 жылдың 19 наурызында № 958 ҚР Президентінің Жарлығымен, 2010 -2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының жеделдетілген индустриалды инновациялык дамудың Мемлекеттік бағдарламасы қабылданған, оның негізгі мақсаты экономиканы эртараптандыру мен оның бәсекеқабілеттілігін арттыру жолымен экономиканың тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз ету болып табылады. Ғылыми - инновациялық инфрақұрылымды құру отандық экономиканың қүрылымын эртараптандыру мен өнеркәсіпті жаңартуга бағытталган жобаларды бюджеттік мақсатты инвестициялаудың мүмкіндігін, сонымен қатар, жоғары технологиялы, импортты алмастырушы және экспортқа бағытталған өнімнің басымды өндірісін ғылыми - техникалық қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік бағдарламаларға бюджеттік қаражатты бөлуге мүмкіндік береді.
Бюджеттік кодексте республикалық және төменгі бюджеттерде өнеркәсіп, жерді пайдалану жэне құрылысқа қаражатты жұмсаудың бағыттарын бөлу, бюджет жүйесіндегі әртүрлі деңгейлердің атқаратын қызметерін ескере отырып жүргізіледі. Республикалық бюджетте өнеркәсіп, жерді пайдалану, сәулет, қала салу және құрылыс қызметіне қаражаттың бөлінуі қарастырылған.
Республикалық бюджетте келесідей бағыттардың қаржыландырылуы қарастырылған: • мемлекеттік өнеркәсіптік саясатты жүзеге асыру ; • отын - энергетикалық кешенді дамыту; • энергиямен жабдықтау саласында мемлекетгік саясатгы жүзеге асыру; • жер және жер қойнауын пайдалану, сейсмологиялық ақпарат мониторингі; • мемлекеттік геологиялық зерттеу; • геологиялық ақпаратты құрастыру; • кен орындар мен шахталарды жабу және жою, техногендік қалдықтарды көму; • республикалық мемлекеттік қала салу кадастрын жүргізу; құрылыс нормалары мен стандарттарын сатып алу және әзірлеу. 34
Бюджетаралық қатынастар келесідей тәртіппен реттеледі: Бюджетаралық қатынастар: 1. республикалық және облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің арасында: - ресми трансферттермен; - бюджеттік несиелермен; 2. облыстық және аудандық бюджеттер арасында: - ресми трансферттермен; - бюджеттік несиелермен; - кірістерді бөлу нормативтерімен реттеледі. 35
Мемлекет мақсатты бюджеттік бағдарламалар мен инвестициялық жобаларға бюджеттік қаражатты бөлу арқылы инвестициялық қызметті реттейді. Мүндай ақша бөлудің сомасы жыл сайын бекітілетін бюджеттердің шығындарында карастырылады. Қайтарымсыз негізде республикалық бюджеттен бөлінетін мемлекеттік инвестициялардың есебінен қаражаттың бөлінуі, мемлекеттік және салалық бағдарламалар аясында өнеркәсіп, жерді пайдалану және құрылыс объектілері бойынша бекітілген басымды жобаларға сәйкес жүзеге асырылады. Инвестициялық бағдарламаларды қаржыландырудың негізгі механизмі бюджеттік несиелеу болып табылады. Оның саясаты экономика саласында қабылданатын шешімдердің тәртібіне қойылатын талаптармен түсіндіріледі. Бюджеттік несиелеудің мақсаты экономика саласында бәсекелестік ортаны құру және дамыту болғандықтан, ол мемлекеттік жэне салалық бағдарламалар бойынша жүзеге асырылады жэне олардың уақыт бойынша шеңберлері бар.
28. 01. 2011 ж. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауына сәйкес жеделдетілген экономикалық жаңарту аясында дамудың негізгі бағыттарының бірі ретінде ТКШ жаңарту жолы таңдалды. Елдің тұрмыс-коммуналдық шаруашылығы тұрмыс шаруашылық, электр, жылу және газбен жабдықтау, сумен жабдықтау және канализация, қалалар мен елді мекендерді көркейту, санитарлық жұмыстарды жүргізу және т. б. сияқты қызметтің түрлерінен түратын жан-жақты өндірістік күрылым болып табылады. Республикалық бюджетте «Тұрмыс үйкоммуналдык шараушылық» функционалдық тобы бойынша бюджеттің шығындары төменгі бюджеттерге мақсатты инвестициялық трансферттер түрінде қарастырылған.
Тұрмыс - коммуналдық шаруашылықтың қаржысын ұйымдастырудың ерекшеліктеріне мыналар жатады: • тұрмыс-коммуналдық қорларды қолданушы меншік иесі арасындағы қарым-қатынастар, әдетте, жалға беру немесе жалдау түрінде болады; • коммуналдық шаруашылықтың кызметі өз шығынын өтеу негізінде жүзеге асырылады; • жеке қаражат есебінен жаңа қүрылысты жүргізудің мүмкіндігі жоқ, сондықтан ол тиісті аймақтық бірліктердің бюджеттері есебінен жүзеге асыры- лады; • өз шығынын өтеуге негізделудің нэтижесінде, өзін-өзі қаржыландыру есебінен шаруашылықтың дамуы қамтамасыз етілмейді (тек түрмыстық коммуналдық қорды толтыру ғана емес, сонымен қатар күрделі жөндеу, оның болмауы кордың жойылуына экеледі; реновацияға амортизация есептелмейді); • коммуналдық шаруашылыққа тіркелетін барлық акшалай қаражаттың қатаң мақсатты қолданылуы, тұрмыс - коммуналдық шаруашылықты ұстау, көркейту; • әрбір шаруашылыққа белгілі аймақ тіркелген, тұрмыстық коммуналдық қор мен олардан қалатын барлық табыстар коммуналдық шаруашылықтың иелігінде қалады. 38
Бюджеттік кодекске сэйкес, қызмет етудің ерекшелігін ескере отырып, түрмыс коммуналдық шаруашылықтың шыгындарын қаржыландыру, әдетте жергілікті бюджеттер есебінен жүзеге асырылады. Республикалық маңызы бар қала, астана, аудан бюджеттерінде келесі багыттар бойынша тұрмыстық-коммуналдық шаруашылыққа жұмсалатын шығындар қарастырылған: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) мемлекеттік тұрғын қордың сақталуын ұйымдастыру; тұрғын қорды инвентаризациялау; Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес азаматтардың жекелеген санаттарын баспанамен қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес мемлекеттік қажет- тіліктер үшін жер телімдерін жэне онымен байланысты жылжымайтын мүлікті алу, оның ішінде сатып алу; коммуналдық меншікте орналасқан сумен жабдықтау объектілері, тазарту, дренаж жүйелері, канализация, жылу жэне электр желілерін құру және қайта құру; елді мекендерді санитариямен қамсыздандыру; жерлеу орындарын сақтау және тексіздерді жерлеу; елді мекендердің көшелерін жарықтандыру; елді мекендерді көркейту мен когалдандыру; елді мекендерді газификациялау; микалық қауіпті аймақтарда орналасқан тұрғын ғимараттардың сейсмикалық тұрақтылығын колдауға бағытталған шаралар; Коммуналдық тұрғын үй қоры баспанасының қүрылысы; Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес апатты және ескі баспананы бұзу; тұрмыс-коммуналдық шаруашылыққа шығындар бойынша жергілікті бюджеттердің шығындарын кұру, астана, қалалар, аудан орталығы жэне басқа елді мекендерді дамыту жоспары негізінде мақсатты бағдарламаларды ескере отырып жүзеге асырылады. 39
Тұрғын үй саясатының мақсаттарын жүзеге асыру түрғын үй қүрылысын дамытудың бекітілген Мемлекеттік бағдарламасын орындау арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда 31. 03. 2011 жылы ҚР Үкіметінің Қаулысымен бекітілген, 2011 -2014 жылдарға арналған ҚР тұрғын үй кұрылысы Бағдарламасы жүзеге асырылуда. Бүл бағдарламаның негізгі мақсаты халықтың барлық жіктеріне баспананың қол жетімділігін қамтамасыз ететін тұрғын үй қүрылысын дамыту 1 мәселелерін кешенді шешу болып табылады. Тұрғын үй құрылысын дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының жүзеге асырылуы бюджеттен тыс инвестицияларды тартусыз, үзақ мерзімді қаржыландыру жүйесін дамытусыз мүмкін емес. Осы мақсаттарда мемлекет «Қазақстандық ипотекалық компания» , «Кепілді ипотекалык несиелердің казакстандық қоры» және «Қазақстанның тұрғын құрылыс жинак банкі» сияқты акционерлік қоғамдарды ары қарай капиталдандыру бойынша тиісті шараларды қабылдауды қарастырады. 40
Көлік және коммуникацияға бюджеттің шығындарын қалыптастыру Көлік жэне коммуникация - бұл өндірістік жэне аймақаралық байланыстарды қамтамасыз ететін салалар, сонымен қатар қозғалыс пен ақпаратқа қатысты халықтың қажеттіліктерін қанағаттандырады. Өйткені көлік пен коммуникация инфрақүрылым саласына жататындықтан, олар экономиканың барлық салалары жэне халықпен тығыз өзара іс-әрекет етеді. Бұл инфрақүрылымның жеткілікті деңгейде дамымағандықтан, экономиканың басқа да салаларының қызметі тиімсіз, оның нәтижесінде елдің экономикалық даму қарқыны төмендейді. Өмірде маңызды болғандықтан нарықтық экономика жағдайында бұл салалардың қызмет етуі орынды. Қазіргі таңда сала мемлекетпен жүргізіліп отырған қаржы саясаты экономика салаларын қаржыландыру бойынша шығындардың үлесін төмендетуге бағытталған. Бюджет қаражатының есебінен теміржол жэне су көлігі, азаматтық авиация және байланыс саласында автокөлік жолдары мен инвестициялық жобаларды қаржыландыру қарастырылған. Бюджеттің қаражаты сол сияқты пошта байланысын жаңарту мен дамытуға, оның қаржы жағдайын тұрақтандыруға, телефон үшін абоненттік төлем тарифінің көтерілуінен элеуметтік қорғалған азаматтарға өтемақы төлеу үшін қолданылады. 41
Жалпы, көлік және телекоммуникация саласында бюджеттің шығындары экономика мен қоғамның қажеттіліктеріне сәйкес олардың техникялық жағдайының жақсаруын қамтамасыз ететін бағыттарда қарастырылады. Бюджеттік сыныптамаға сәйкес Бюджеттік кодексте көлік пен коммуникацияның ұстау және дамытуға жұмсалатын қаржыландыру бойынша барлық шыгындар «көлік жэне коммуникация» функционалдық тобында айқындалады. Бюджеттік жүйенің деңгейлері бойынша бюджеттік қаражатты жүмсау бағыттарының едәуір айырмашылықтары бар, ал қаржыландырудың едәуір бөлігі республикалық бюджеттің үлесіне тиеді. 42
Республикалықбюджеттің қаражаты есебінен мыналар қаржыландырылады: • халықаралық жэне республикалық маңызы бар автокөлік жолдарынық қүрылысы, қайта құру, жөндеу жэне үстау, сонымен қатар жол қозғалысын реттеудің техникалық қүралдары; • су көлігінің қызметін үйымдастыру жэне реттеу; • кеме жүретін жолдарды, шлюздерді сақтау жэне кеме жүргізу қауіпсіздігін қамтамасыз ету; • теңіз жолдарын навигациялық - гидрографиялық қамсыздандыру; • ауа жэне су көлігін мемлекеттік реттеу; • әлеуметтік маңызы бар облысаралық хабарламалар бойынша жолаушы тасымалын үйымдастыру; • магистралдық теміржол багыттарын дамыту; • аэрокосмостық қызмет; • радиожиілік спектр жэне радиоэлектрондық қүралдарғы мониторинг жүргізу. 43
Скачать презентацию Мемлекеттік бюджет 12 тақырып Жалпыэкономикалық бағыттағы шығындардың
11_ta_1179_yryp_MemByudzhet_shy_1171_yndary.pptx