Мемлекет және қоғам қайраткері , көрнекті ғалым

Мемлекет және қоғам қайраткері , көрнекті ғалым -тарихшы Асфендияров Санжар Жапар лыұ (1889 -1938)

Санжар Асфендияров — мемлекет айраткері, тарихшы, профессор, Алматы лтты қ ұ қ педагогикалы университетіні қ ң ж не Алматы Медициналы университетіні негізін ә қ ң алаушы ж не ал аш ы ректоры. 1889 ж. Ташкентте д ниеге келген. 1915 ж. Орыс қ ә ғ қ ү армиясында д рігер ызметін ат ар ан. 1917 ж. Б хара, Ташкент Ке есіні ә қ қ ғ ұ ң ң рамында бол ан. 1919 -1920 жж. Т ркістан КСР Халы ты ДС комиссары, 1920 ж. құ ғ ү қ қ Т ркістан жер-су шаруашылы ыны комиссары, 1921 -1924 жж. Т ркістан Орталы ү ғ ң ү қ Комитетіні м шесі, 1923 -1924 жж. Т ркістан Орталы Комитетіні екінші хатшысы ң ү ү қ ң ызметтерін ат ар ан. 1927 -1928 жж. Нариманов атында ы Шы ыстану қ қ ғ ғ ғ институтыны басшысы, 1928 -1931 жж. аза мемлекеттік педагогикалы ң Қ қ қ университетіні ректоры, 1930 ж. аза АКСР лкетану бюро орталы ыны ң Қ қ Ө ғ ң т ра асы, 1931 -1933 жж. аза медициналы университетіні ректоры, 1933 -1937 ө ғ Қ қ қ ң жж. аза ылыми-зерттеу институтыны Тарих секторыны ме герушісі бол ан. Қ қ ғ ң ң ң ғ С. Ж Асфендияровты білім ж не ылым саласына ос ан лесі орасан зор. Б гінгі ң ә ғ қ қ ү ү елімізді жо ар ы ара ша ыра ы санатында ы Абай атында ы аз ПУ 1928 жылы ң ғ ғ қ ң ғ ғ ғ Қ Ұ есігін ай ара ашты. О у орныны ашылуында С. Ж. Асфендияровты қ қ ң ң йымдастырушылы ызметі айры ша бол анын мытпа анымыз абзал. 1930 ұ қ қ қ ғ ұ ғ жылы аза мемлекеттік медициналы университетіні йымдастырушысы, оны Қ қ қ ң ұ ң ректоры міндетін оса ат арды. қ қ

С. Ж. Асфендияров ке ау ымды білімі мен тарихи- дістемелік зерттеулерін ң қ ә штастыра отырып келесі е бектерін жазды: ұ ң — ”История Казахстана с древнейших времен”. — ”Прошлое Казахстана в источниках и материалах”. — «Национально-освободительное восстание 1916 года в Казахстане» монография. 1935 -1936 жж. С. Асфендияров профессор П. А. Кунтемен бірлесіп «Прошлое Казахстана» атты екі томды дерекк здер жина ын жары а қ ө ғ ққ шы арды. Орта мектепке арнал ан « аза стан тарихыны очерктері» жары к рді. ғ ғ Қ қ ң қ ө С. Ж. Асфендияровты география саласына ос ан лесі де зор. лы ң қ қ ү Ұ географиялы ашылулар кезінде бас а леммен байлыныссыз бол ан Орта Азия қ қ ә ғ жерлеріні Атлант м хитына шы атын рлы жолдарыны ашылуына з лесін ң ұ ғ құ қ ң ө ү осты. Географиялы зерттеулерді о ып біле отырып к шпенділер т ра тану а қ қ қ ө ұ қ ғ к шпейінше, отыры шы мемлекеттерге т уелді болатынды ын айтап кеткен ө қ ә ғ болатын. 1937 жылы С. Ж Асфендияров за сыз т рде у ын а шырап а талма ан ң ү қ ғ ғ ұ қ ғ к йде атылып кетті. 1989 жылы аза ССР министрлер ке есі С. Ж ү Қ қ ң Асфендияровты мемлекетті , о амны , педогогика ж не денсаулы са тау ң ң қ ғ ң ә қ қ саласыны дамуына ос ан лесін ескере отырып оны а талып шы уына ң қ қ ү ң қ ғ атсалысып, зі негізін ала ан Алматы мемлекеттік медицина университетіне атын ө қ ғ беруді й арды. Сонымен атар, лы о ам айраткеріні рметіне ескерткіш тас ұ ғ қ ұ қ ғ қ ң құ ойылды. қ

Асфендияров С. аза стан тарихыны очерктері. (О у ралы). -Алматы, «Санат» . 1994. -120 бет. Қ қ ң қ құ Б л кітап аза стан тарихына арнал ан т ыш о у ралы ретінде 1935 жылы жары к рген еді. ұ Қ қ ғ ұңғ қ құ қ ө Алайда 1937 жылы С. Аспендияровты репрессия а шырауына байланысты е бек о ырмандар ң ғ ұ ң қ олына тимей алды. О у ралында ерте заманнан бастап 1917 жыл а дейінгі аза еліні қ құ ғ қ қ ң тарихы деректі материалдармен ж не жаттармен жан-жа ты баяндал ан. Онда « аза » ә құ қ ғ қ қ атауыны шы уыж нінде, аза хал ыны лт болып алыптасуы туралы ке ма л мат берілген. ң ғ ө қ қ қ ң ұ қ ң ғ ұ Кітап студенттерге, мамандар а арнал ан. ғ ғ Асфендияров С. Д. История Казахстана (с древних времен). – 2 – е изд. : Учебное пособие. – Алма-Ата: аза университеті, 1993. – 304 с. Қ қ Санджар Асфендиаров стал жертвой репрессий в 1937 г. Казахский народ потерял великого ученого. В 1912 г. Он окончил Петербургскую военно-медицинскую академию. Кроме родного в совершенстве владел русским, английским, немецким, французским языками, а также восточными. Выдающийся педагог, он в 1926 -1928 гг. : был профессором Московского университета и ректором Московского института востоковедения. Асфендияров внес значительный вклад в изучение истории казахского народа. Исследовал историю Казахстана, начиная с древнего периода до революционных событий на Востоке, глубоко изучал историю национального восстания 1916 г. в Казахстане. Автор ряда книг по этим и другим проблемам. «История Казахстана (с древнейших времен)» рассчитана на массового читателя широко освещает многие вопросы и конкретные проблемы истории.

Айбын. Энциклопедия. /Бас ред. Б. . Жа ып. -Алматы: « аза энциклопедиясы» , Ө қ Қ қ 2011. — 880 бет. Ана тілімізде ал аш рет шы арылып отыр ан «Айбын» скери энциклопедиясы ел ғ ғ ғ ә арулы К штеріні , бас а да скерлер мен скери ралымдарыны , ішкі ж не Қ ү ң қ ә ә құ ң ә Шекара скерлеріні атарда ы жауынгерлерінен бастап барлы скери ә ң қ ғ қ ә ызметкерлеріне, скери академия, скери жо ары о у орындары, училищелерді ж не қ Ә ә ғ қ ң ә Кадет корпусы курсанттарына , азаматты жо ары о у орындарыны скери қ ғ қ ң ә кафедралары студенттеріне, бас а да арнаулы скери орта мектеп ландарына, курстар қ ә ұ мен факультет ты даушыларына осалкы о у ралы есебіндегі ылыми дерек к зі ң қ қ құ ғ ө ретінде сынылады. Сондай-а мемлекеттік тілді дамытуды бір саласы – скери ұ қ ң ә терминдер мен с з- ымдарын алыптастыруды ма сат т т ан б л басылым скери ө ұғ қ қ ұ ә ылым ж не тарих саласын зерттеуші мамандар а, ата -бабаларымызды ерлігін ғ ә ғ ң жал астырушы жалынды жас патриоттар мен елін, жерін с йетін жас жеткіншек ғ ү рпа а , барша кітап суйер ауым а арналады. ұ ққ қ ғ Алаш к семс зі. 10 томды. 1 –кітап: Шолпан. – Алматы. : нер, 2010. – 352 бет. ө ө қ Ө «Алаш к семс зі» сериясымен жары к ретін 10 томды бірінші кітабында 1992 -1923 ө ө қ жылдары Ташкентте ары к рген «Шолпан» журналыны № 1, 2, 3, 4 сандары қ ө ң збекстанны мемлекеттік м ра аттарынын к шіріліп алынды. Онда араб армімен Ө ң ұ ғ ө қ жариял ан материалдар сол алпында кириллица а аударылды. йткені, алаш ғ қ ғ Ө ай» раткерлеріні к семс з ж не деби м ралары барлы ылым салалары шін қ ң ө ө ә ә ұ қ ғ ү нды дерекк з болып саналады. Оларды сол кезде айт ан ой-пікірлері б гінгі к ні де құ ө ң қ ү ү зектілігін жо алт ан жо , те ма ызды. ө ғ қ қ ө ң Б л е бек осы саланы зерттеушілеріне, журналистерге, студенттерге ж не к пшілік ұ ң ң ә ө

Алашорда. Энциклопедия/ раст. : . нес, С. Сма лова. – Алматы: Құ Ғ Ә ғұ «Арыс» баспасы, 2009. – 544 бет аза хал ыны зын-ыр а тарихында ы айтулы, белесті кезе і – ХХ асыр Қ қ қ ң ұ ғ ғ ң ғ басында ы Алаш айраткерлеріні со ынан ерген жылдары. Ресми т рде ғ қ ң ң ү «Алаш» партиясы мен «Алашорда» кіметі 1917 жылды со ында ү ң ң рыл анымен . Б кейханов, А. Байт рсын лы баста ан лт к семдері құ ғ Ә ө ұ ұ ғ ұ ө асыр басында-а саяси арена а шы ты. К рескер лт зиялылары сіресе ғ қ ү ұ ә 1913 жылдан бастап Орынборда шы ып т р ан « аза » газетіні ма ына ғ ұ ғ Қ қ ң ң топтасып, ба ыт-ба дарын ай ындап, айтулы саяси к шке айналды. ғ ғ қ ү Ке ес кіметі жылдарында «жабы » та ырып а айнал ан, есімдері мен ң ө қ қ қ ғ е бектері ескерусіз келген Алаш арыстары туралы еліміз т уелсіздік ал ан ң ә ғ со ана жан-жа ты с з бола бастады: оларды м ралары жары к рді, ң ғ қ ө ң ұ қ ө зерттеу е бектер жазылды, есімдері лы талды. . . Б л жина -кітап а осы ң ұ қ қ кезге дейінгі Алаш зиялылары туралы жары к рген барша е бектер қ ө ң с рыпталып, орытылып, тияна талып беріліп отыр. ұ қ қ Кітап лт, мемлекет ж не Отан тарихымен ызы ушы барша о ырман ұ ә қ ғ қ ауым а арнал ан. қ ғ ғ Казахстан. Национальная энциклопедия/Гл. ред. Б. Аяган. -Алматы: Главная редакция « аза энциклопедиясы» , 2004 -560 стр. Қ қ

ойгелдиев М. Алаш оз алысы. (К мекші о у ралы. ) — Алматы, Қ қ ғ ө қ құ «Санат» , 1995. -368 бет. Кітапта ХХ асырды бас кезіндегі аза зиялыларыны отарлы езгі мен ғ ң қ қ ң қ орта асырлы мешеулікке арсы к ресі, . Б кейханов пен А. Байт рсынов ғ қ қ ү Ә ө ұ баста ан саяси айраткерлерді т уелсіз мемлекет – Алаш автономиясын ғ қ ң ә ру жолында ы жанкешті е бегі ты деректер негізінде баяндалды. құ ғ ң ң Кітап студент жастар а , тарихшы мамандар а, сондай-а алы о ырман а ғ ғ қ қ ң қ ғ арнал ан. ғ Нурмагамбетова Р. К. Движение Алаш и Алаш Орда. Историография проблемы. 1920 -1990 -е годы ХХ века. – Алматы, 2003. — 153 с. В книге на основе анализа широкого круга исторических и историографических источников представлен процесс накопления и трансформации исторических знаний по проблеме движения Алаш и автономии Алаш-Орды: особенности изучения проблемы в советской историографии, ее основные этапы, принципы; современное состояние и основные методологические и концептуальные аспекты исследования истории движения демократической интеллигенции Казахстана 1 -й четверти ХХ века. Книга рассчитана на историков, преподавателей школ и вузов, студентов, всех интересующихся историей Казахстана.

Прошлое Казахстана в источниках и материалах / Под ред. проф. Асфендиярова С. Д. и проф. Кунте П. А. -2 -е изд. — Алматы: аза стан, Қ қ 1997. Сб. 1; (V в. до н. э. -ХVII в. н. э. ). -383 с. Сборник содержит материалы, рисующие историю и быт казаков, взаимоотношения казаков с соседними государствами и народами и историю первых десятилетий русской колониальной экспансии на восток. Эти материалы иллюстрируют также любопытную эволюцию сведений иностранцев о Казахстане, уровень этих сведений и степень их достоверности в различные эпохи. Книга рассчитана на историков, студентов исторических факультетов и квалифицированных краеведов. « аза стан» . лтты энциклопедия/Бас ред. . Нысанбаев. – Алматы: Қ қ Ұ қ Ә « аза энциклопедиясы» , 1998. – 720 бет. Қ қ

Алашорда. Энциклопедия/ раст. : . нес, С. Сма лова. – Алматы: Құ Ғ Ә ғұ «Арыс» баспасы, 2009. –с. 61 —

« аза стан» . лтты энциклопедия/Бас ред. . Нысанбаев. – Алматы: « Қ қ Ұ қ Ә аза энциклопедиясы» , 1998. – бет. 481 — 482 Қ қ

АСФЕНДИЯРОВ САНЖАР ЖАПАР ЛЫ Ұ ЖАЙЛЫ ДЕБИЕТТЕРМЕН ТАРИХ Ә ФАКУЛЬТЕТІНІ КІТАПХАНАСЫНДА Ң ТАНЫСА АЛАСЫЗДАР