c5ca14ac8541f1dc362e1604b74b2cbf.ppt
- Количество слайдов: 48
Мавзу: Молия тизими. Пул муомаласи ва банклар.
• Режа: • Молиянинг мохияти, роли ва вазифалари. • Давлат бюджети ва унинг тузилиши. • Солик тизими ва унинг вазифалари. • Кредитнинг мохияти, шакллари, вазифалари. • Банк тизими ва уларнинг асосий вазифалари.
I. Молиянинг мохияти, роли ва вазифалари. • Молия иктисодий категория бўлиб, хўжаликнинг барча сохаларида пул муносабатларини хосил килиш, уларни таксимлаш ва ишлатиш жараёнидаги иктисодий муносабатларни ифодалайди. Молия муносабатлари аввало пул шаклида харакатланади. Шупул муносабатлари молиянинг амал килишининг зарурий шартидир.
• Пул жамгармаларининг харакати жараёнида давлат, фирмалар ва ташкилотлар, худудлар ва алохида тадбиркор ва жисмоний шахслар ўртасида вужудга келувчи жамики иктисодий муносабатлар молиявий муносабатларни вужудга келтиради.
• Молия хам хар бир иктисодий муносабат каби ўзининг обекти ва субектига эга. Молиявий ресурсларни ташкил этишда ва ишлатишда иштирок этувчилар молиявий муносабатларнинг субекти хисобланади. Молия муносабатларининг субектлари: давлат, унинг идора ва ташкилотлари, турли хўжалик юритиш шаклидаги корхоналар, кооперативлар, бирлашмалар, жамоа уюшмалари, алохида ахоли катламлари хисобланади. Молия муносабатларининг обекти пул ресурслари хисобланиб, моддий махсулотнинг маълум кисмини ўзида ифода этади.
• • • Молиявий муносабатлар кўп киррали бўлиб, пул маблагларининг харакатида турли даражада ва шаклларда иштирок этувчи иктисодиётнинг барча субектлари ўртасидаги муносабатларни ўз ичига олади. Булар: Давлат билан турли мулкчиликкка асосланган корхоналар ўртасидаги молиявий муносабатлар. Давлат билан ахолининг турли катламлари ўртасидаги молиявий муносабатлар. Корхоналар билан корхоналар ўртасидаги молиявий муносабатлар. Корхоналар билан унинг ходимлари ўртасидаги молиявий муносабатлар. Давлат билан ижтимоий, жамоат ва хайрия ташкилотлари ўртасидаги молиявий муносабатлар.
• • • Молиянинг вазифалари: Молиявий таъминлаш. Бунда молия такрор ишлаб чикаришни, иктисодий жараёнларни ва тадбирларни молиявий ресурслар билан таъминлайди. Таксимлаш. Бу вазифа оркали молия миллий даромаднинг бир кисмини соликлар, рента, бож тўловлари, аксизлар ва бошка йигинлар шаклида бирламчи таксимлайди хамда ижтимоий – маданий эхтиёжлар, даромадлар даражасини ушлаб туриш, мудофаа, бошкариш, атроф – мухитни мухофаза килиш максадлари учун кайта таксимлайди. Рагбатлантириш. Бунда молия иктисодий фаолликни солик имтиёзлари, субсидия, дотатсия ва субвенсиялар ёрдамида рагбатлантиради.
• Назорат килиш. Бу вазифа молиявий ресурслардан фойдаланиш ва молиявий интизомга риоя килиш молиявий муассасалар назорати остида бўлишини англатади. • Ижтимоий химоя. Молиянинг бу вазифаси жамия аъзоларининг ёрдамга мухтож катламларини ижтимоий химоялаш ва кўллаб – кувватлашга каратилади.
• Иктисодий ахборот бериш вазифаси – • хўжалик субектлари ва умуман жамият иктисодий фаолиятининг молиявий якунлари хусусида маълумот ва хабарлар бериб туришдан иборат бўлиб иктисодиётни бошкаришда кўл келади. Молиявий кўрсаткичлар воситасида ишлаб чикаришнинг холатини кўрсатиш мумкин. Аудиторлик хизмати – бу корхоналар, фирмалар, компаниялар хўжалик молиявий фаолиятини ташкил этиб, хисоботлар экспиртизасини ўтказиш, уларнинг молиявий ахволи тўгрисида холисона ахборот етказиб туриш ва хулосалар чикаришдир.
• Молиявий ресурслар икки турга бўлинади: • Микроресурслар ёки марказлашган. • Макроресурслар – улар умумдавлат микёсида ташкил топади.
• Ўзбекистон Рспубликасида молия тизими Молия Вазирлиги томонидан бошкарилади. Молия вазирлиги Марказий молия ташкилоти шаклида давлатнинг ягона молиявий сиёсатини юритиб, молияни ташкил этишга умумий рахбарлик килади
• Давлат молияси миллий даромад ва миллий бойлик кийматининг бир кисмини давлат унга карашли корхона, ташкилотларнинг пул даромадларига айлантириб, уларнинг иктисодий ўсишини та’минлаш, жамият аъзолари умумий эхтиёжини кондириш, мамлакатни идора этиш учун таксимлаш ва ишлатиш борасидаги муносабатлардир.
II. Давлат бюджети ва унинг тузилиши. • Давлат бюджети – давлат томонидан ўз вазифаларини амалга ошириш учун сарфланадиган пул фондидир. • Давлат харажатлари 3 турга бўлинади: • Иктисодий харажатлар. • Ижтимоий харажатлар. • Давлатни идора килиш харажатлари.
Давлат бюджети тузилиши Даромадлар Харажатлар Бюджет маблагларининг шаклланиш манбаларини акс эттиради. Бюджет маблагларининг таксимланиш йўналишларини кўрсатади.
Даромад Жамига ЯИМ га Харажат- Жамига ЯИМ га лар нисбатан 2000 й Дромадлар жами Шу жумладан: тўгри соликлар егри соликлар ресурслар учун тўловлар ва мол-мулк солиги ижтимоий инфратузилма ривожланишига соликлар бошка соликлар ва даромадлар 100, 0 26, 3 45, 4 10, 0 2000 й 28, 5 7, 5 13, 0 2, 8 1, 0 0, 3 17, 2 4, 9 2000 й Харажатлар жами Шу жумладан: ижтимоий сохага ижтимоий химояга иктисодиётга марказлашган инвецитсия-лар давлат бошкаруви бошка харажатлар 2000 й 100, 0 19, 6 35, 1 10, 4 7, 7 2, 3 9, 1 20, 1 2, 7 6, 0 2, 3 0, 7 25, 7 7, 6
Бюджет такчиллиги сабаблари: • давлатнинг жамият хаётидаги ролининг ўсиб бориши, унинг иктисодий ва ижтимоий вазифалари кенгайиши • миллий ва жахон бозори конюктураларидаги даврий тебранишлар • иктисодий инкирозлар • давлатнинг иктисодий сиёсатдаги ўзгаришлар.
• Мамлакат иктисодиётининг хусусиятига караб • • бюджет икки погонали ёки уч погонали тузилишга эга. Ўзбекистон Республиксаида икки погонали бюджет мавжуддир. Биринчиси марказий бюджет бу Ўзбекицонда Республика давлат бюджети деб юритилади. Иккинчиси муниcипал бюджет булар Ўзбекистонда алахоллий бюджет номини олади. Ўзбекицонда 2000 йил бюджетнинг таксимланиши куйидагича бўлган: Махаллий бюджетлар 54% Республика бюджети 46% Бу Ўзбекистон давлат бюджетининг таркибий тузилиши.
III. Солик тизими ва унинг вазифалари. • Солик иктисодий категория бўлиб, соф даромаднинг бир кисмини бюджетга жалб килиш бўлиб, молия муносабатларининг таркибий кисмини ташкил килади. Солик – бу муcтакил ишлаб чикаришда фаолият килувчи субект даромадининг бир кисмини конун асосида белгиланган шаклда ва маълум микдорда давлат ихтиёрига олишдир.
• Соликлар – молиянинг таркибий кисми бўлиб, жамиятда вужудга келтирилган соф даромад бир кисмининг бюджетга жалб килиниш шаклидир. Бошкача айтганда, соликлар бу жисмоний ва хукукий шахслар даромадларининг бир кисмининг конуний равишда , белгиламган микдор ва муддатларда, бюджет фондларини ташкил килиш максадида давлат ихтиёрига олинишидир.
• Тўгри ва эгри соликлар мавжуд: • Тўгри соликлар уй уй хўжаликлари ва жисмоний шахслар даромадларидан ундирилади. Эгри соликлар солик тизимининг бошка бўгинларига хос бўлиб, солик юки истемолчилар зиммасига тушади, яъни товар хизматлар нархига кўйилади. Тўгри соликлар – давлат томонидан солик тўловчиларнинг даромадлари ёки молмулкидан ундириладиган соликлардир.
• Тўгри соликларнинг энг кўп таркалган турлари: • Даромад солиги • Корпоратсиялар фойдасидан олинадига солик • Капиталнинг ўсишига солинувчи солик • Мерос ва совга килишга солинувчи солик
• Егри соликлар – товар ёки кўрсатилга хизмат нархига устама кўринишидаги соликдир. • Егри соликларнинг энг кўп таркалган турлари: • Айланма солик (аборот солиги) • Аксиз солиги • Кўшилган киймат солиги • Фискал монопол соликлар • Божхона товонлари
• Егри соликлар – товар ёки кўрсатилга хизмат нархига устама кўринишидаги соликдир. • Егри соликларнинг энг кўп таркалган турлари: • Айланма солик (аборот солиги) • Аксиз солиги • Кўшилган киймат солиги • Фискал монопол соликлар • Божхона товонлари
• Солик тизими – бу белгиланган соликлар, уларнинг ташкил килиниш шакли ва усуллари хамда давлатнинг солик сиёсатини амалга оширувчи муассасавий тузилмалардир.
Соликларнинг туркумланиш мезонлари. • I. Солик цавкаси ва соликка тортиладиган • • • даромад хажми ўртасидаги богликлик даражасига караб. Прогрессив (ўсиб борувчи) соликлар – бунда даромадлар ортиши билан соликларнинг ўртача cтавкаси хам ошиб боради. Пропорсионал (мутаносиб) соликлар – бунда солик цавкаси даромад хажмига боглик бўлмаган холда ўзгаришсиз колади. Регрессив (камайиб борувчи) – бунда даромадлар ортиб бориши билан соликларнинг ўртача ставкаси пасайиб боради.
• II. Ташкил этилиш даражаси ёки амал килиш доирасига кўра. • Махаллий соликлар – махаллий (вилоят, • шахар, туман) бюджетларга жалб килинади. Республика (федерал) соликлар – республика бюджетига келиб тушади. • III. Махсулот нархига кўшилиши ёки жалб килиниш характерига кўра. • Бевосита (тўгри) соликлар – иктисодий • харажат сифатида нарх таркибига киради. Билвосита (егри) соликлар – таркибига кирмайди ва унга уцама хисобланади.
• IV. Соликка тортиш субектлари бўйича. • Хукукий шахслар тўлайдиган • Жисмоний шахслар тўлайдиган • V. Соликка тортиш обектлари турига • • • кўра. Даромад солиги Фойдадан олинадиган солик Мулк солиги Ресурслар учун тўлoвлар Ва бошкалар
т/т Йиллар Солиr cтавкаси Давлат бюджети % даромадидаги салмоги % 1996 37 млрд сўм 40. 4 % да 24. 8 1997 36 62. 9 24. 8 1998 35 80. 0 20. 0 1999 33 89. 8 16. 4 2000 31 87. 6 13. 5 2001 26 120. 7 10. 5 2002 24 164. 7 9. 3
• Тўгри соликлар • даромад (фойда) солиги • ресурсларга солик • мулк солиги • Егри соликлар • кўшилган киймат солиги • аксиз • бож тўлови
IV. Кредитнинг мохияти, шакллари, вазифалари. • Кредит деганда вактинча ўз эгалари кўлида бўш турган пул маблагларини бошкалар томонидан маълум муддатга хак тўлаш шарти билан карзга олиш ва кайтариб бериш юзасидан келиб чикан муносабатларни тушуниш керак.
• Кредит – (лотинча cредит – ишонч деган ма’нони англатади) жуда кадим замонлардавужудга келган бўлиб, дацлаб мулкдорлар томонидан натурал (галла, чорва ва бошка) кейин пул (судхўрлик капитали) шаклида карз берилишини англатади.
• Кредит муносабатлари икки субект ўртасида юзага келади: • пул эгаси яъни карз берувчи • пулга мухтож яъни карз олувчи
• Турли хил корхоналар (фирмалар), ташкилотлар, давлат ва унинг муассасалари хамда ахолининг кенг катлами кредит муносабатларининг субектлари бўлиб хисобланади. Кредит муносабатларининг обекти жамиятда вактинча бўш турган пул маблагларидир.
• Кредит ресурсларининг манбалари: • амортизатсия ажратмаси • махсулот сотиш ва хизмат кўрсатишдан • • • олинган пул маблаглари корхоналарнинг ишлаб чикариш, фан ва техникани ривожлантириш хамда моддий рагбатлантириш фондлари корхона фойдаси бюджет ташкилотлари, касаба уюшмалари ва бошка ижтимоий ташкилотларнинг банкдаго жорий пул маблаглари банк ресурслари ва давлатнинг захирадаги пул маблаглари чет эл инвецитсиялари ва кредитлари.
• • • Кредитнинг вазифалари: Таксимлаш – бунда фондни такрор ишлаб чикариш жараёнидаги пул маблагларига бўлган эхтиёжларни хисобга олиб, кредит воситасида таксимланади ва шу оркали ишлаб чикаришнинг узлуксизлиги таминланади. Жорий этиш – бунда кредит пулга тенглаштирилган тўлов воситаларини (вексел, чек, сертификат) юзага чикариб, уйларни хўжалик амалиётида жорий этилади. Муомала харажатларини тежаш – бунда накд пуллар ўрнига кредит пулларни кўллаш оркали муомала харажатлари тежалади.
• Иктисодий ўсишни рагбатлантириш – бу • • вазифани карз бериш ва карзни ундириш хамда такрор ишлаб чикаришнинг узлуксизлиги та’минлаш оркали бажарилади. Назорат килиш – бу вазифани кредит муассасалари берилган пулдан максадли фойдаланишни мунтазам назорат килиб боориш оркали бажарилади. Иктисодиётни тартибга солиш – бу вазифани бажаришда фоиз ставкаларини табакалаштириш, давлат томонидан кафолатлар ва имтиёзлар бериш каби усуллардан фойдаланилади.
Кредитнинг турлари (иктисодий мазмунига кўра): • Банк кредити – кредитнинг асосий ва • етакчи шакли бўлиб, бунда пул эгалари – банклар ва кредит муассасалари томонидан хўжалик юритувчи субектларга карз пул ссудалари шаклида берилади. Хўжаликлараро кредит – бу корхоналар, уюшмалар ва бошка хўжалик юритувчи субектларнинг бир – бирига берадиган карзларидир. У кўпгина тўловни ўзаро коплаш шарти билан амалгам оширилади.
• Истеъмолчилик кредити – хусусий • шахсларга узок муддат фойдаланиладиган истеъмолчилик товарлари (мебел, автомобил ва бошкалар) сотиб олиш учун берилади. У чакана савдо шахобчалари оркали товарлар хакини кечиктириб тўлаш шарти билан сотиб олиш ёки истеъмолчилик максадларида банк ссудалари бериш шаклида амалга оширилади. Ипотека кредити – кўчмас мулклар (ер, бино, уй – жой) хисобига узок муддатли ссудалар шаклида берилади.
• Давлат кредити – бунда давлат пул маблагларини карз олувчи, ахоли ва хусусий бизнес эса кредиторлар бўлиб чикади. Бундай маблагларнинг манбаи давлат карз облигатсиялари хисобланади. • Халкаро кредит – ссуда капиталининг халкаро иктисодий муносабатлар сохасидаги харакатини билдиради ва товар ёки пул шаклида берилади.
Кредит бериш тамойиллари: • Максадлилиги – бу кредитнинг аник максад • • • учун берилишини англатади. кайтарилиш – берилган пул албаттакайтарилиши зарурлигини билдиради. Муддатлилиги – кредит ма’лум муддатларга ( киска, ўрта, узок ) берилишини кўрсатади. Тўловлилиги – карз олинган пулдан фойдаланилганлик учун фоиз тўловларини амалгам ошириш зарурлигини билдиради.
• Моддий жихатдан таминланганлиги – • • бериладиган пул реал моддий бойликлар билан та’минланган, суг’урталанган ёки кафолатланган бўлишлигини англатади. Фоиз ёки фоизли даромад – карзга берилган пул ( ссуда капитали ) хисобга олинадиган даромад шакли. Фоиз ставкаси ёки нормаси – фоиз суммасининг, (р) карзга берилган ссуда капитали (Кссуд) суммасига нисбатининг фоиздаги ифодаси. r 1=(r/Kssud)*100
V. Банк тизими ва уларнинг асосий вазифалари. • Банклар жамиятда мавжуд бўш пул маблагларини тўплаш, жойлаштириш ва уларнинг харакатини тартибга солишга хизмат килувчи кредит муассасасидир. • Банк тизими (икки боскичли): • Марказий (емиссион) банк • Тижорат (депозитли) банк
• Марказий банк – давлат банки хисобланиб, • • • мамлакатда пул кредит тизимини марказлашган тартибда бошкаради ва давлатнинг ягона кредит сиёсатини амалга оширади. Марказий банкнинг вазифалари: Барча банкларнинг мажбурий эхтиёжларини саклайди Давлатнинг пул – кредит (монетар) сиёсатини амалгам оширади Тижорат банклар фаолиятини уйг’унлаштиради ва улар устидан назоратни амалга оширади Чекларни кайд килиш механизмини таъминлайди, банклараро хисоб – китобларни амалга оширади
• Тижорат банкларга кредитлар беради • Мамлакатнинг расмий олтин – валюта захираларини саклайди • Халкаро валюта бозорларида миллий валюталарни айирбошлайди • Муомалага миллий валютани чикаради ва пул муомаласини тартибга солади.
• Тижорат банклар – фойда олиш • • • тамойиллари асосида фаолият килувчи хўжалик мавкеига кўра аксионерлик типидаги ва хукукий мавкеи бўйича бирор сохага ихтисослашган кредит муассасасидир. Тижорат банкларнинг вазифалари: Омонатларни жалб килиш, яъни депозитларни жамгариш ва чекларни кабул килиш Кредитлар бериш Мижозлар ўртасида хисоб – китобларни ва бошка банк хизматларини амалга ошириш Кимматли когозлар билан ва валюта оператсияларини ўтказиш Воситачиликни амалга ошириш.
11 -Topic. Finacial system. Money transaction and banks. Meaning of finance, role and functions. Objects and subjects of financial relations. Financial system andand its branches. State budget and its role on development on financial resources. Structure of state budget of Uzbekistan. Profits and costs and their contens of state budget. Budget insufficiency and debt, its affect to the economy. Taxes and their functions in the situations of market economy. Types of taxes and taxing concepts. Laffer cross line.
Development of tax system in the Uzbekistan. Insurance and its role on moving to market economy. Financial crisis, its couses, types of viev and ways of solving it. State financial politics of moving to market economy. Supports of financial politics: taxes, state coast, profit politics. Development of financial resoures. Money relationship. types and system of money. Law of money transactions.
Checking on money amount that necessary for transactions and factor affects to it. The money transaction rate. Different types of looks on calculating the amount of tne money. Money agregates. Macro economical ballnce in money market. Breaking of money transactions. Inflation, its causes and types (normal, increasing hyperinflation). Inflation level and rate. Deflation and staglation.
c5ca14ac8541f1dc362e1604b74b2cbf.ppt