М. Х. Дулати атындағы Тараз Мемлекеттік Университеті “Биология ” кафедрасы «Өсімдіктер әлемі » үйірмесі Крестгүлділер тұқымдасы - Gruciferae A. L de Jussieu 1789, Brassicaceae Burnett 1835 Орындаған : Амангелдиева А. Қабылдаған : Байтелиева А.
Жұмыстың мақсаты: Gruciferae Jussieu , Brassicaceae Burnett -крестгүлділер тұқымдасы өкілдерін Brassica oleraceae бақша орамжапырағының, Raphanus sativis қара шомырдың , Erysimum diffusum шашыңқы ақбасқурайдың , Capsella bursa кәдімгі жұмыршақтың систематикалық орнын және биологиялық-морфологиялық ерекшеліктерін анықтау. Жұмыстың міндеттері : 1. Gruciferae Jussieu, Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдерінің систематикалық орнын анықтау ; 2. Gruciferae Jussieu, Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдерінің химиялық және практикалық маңызын анықтау 3. Gruciferae Jussieu, Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдерінің биологиялық-морфологиялық ерекшеліктерін зерттеу; 4. Brassica oleraceae - бақша орамжапырақ өкілдерінің биологиялық-морфологиялық : ерекшеліктерін зерттеу ; 5. Erysimum diffusum - шашыңқы ақбасқурай өкілдерінің биологиялық-морфологиялық ерекшеліктерін зерттеу ; 6. Capsella baurs - кәдімгі жұмыршақ өкілдерінің биологиялық-морфологиялық ерекшеліктерін зерттеу ; 7. Raphanus sativis - қара шомыр өкілдерінің биологиялық-морфологиялық ерекшеліктерін зерттеу ; 8. Берілген міндеттер бойынша қорытынды жасау ; 9. Gruciferae Jussieu, Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдері бойынша қолданылған әдебиеттер тізімі;
Крестгүлділер тұқымдасы - Gruciferae A. L de Jussieu 1789, Brassicaceae Burnett 1835 l l l l Энглер бойынша: Тахтаджян бойынша : 1. Патшалық: Өсімдіктер – Plantum 1. //-//-//-// 2. Бөлім: Жабық тұқымдылар өсімдіктер 2. //-//-//-// немесе ангиоспермофиты өсімдіктер - Angiospermophyta 3. Класс: Қос жарнақтылар – Dicotyledoneae 3. //-//-//-// 4. Класс тармағы : (-) 4. Диллениды тәрізділер –Dilliinidae 5. Қатары : (-) 5. Capparales 6. Қатар тобы: Гүлтүйіннің қабырғасына 6. //-//-//-// жанаса орналасқан бос желіктілер - Teishiospermatophyta choripetalae 7. //-//-//-// 7. Тұқымдасы: Крестгүлділер - Gruciferae, Brassicaceae 8. //-//-//-// 8. Туысы, түрі: Brassica oleraceae - бақша орамжапырақ, Raphanus sativis - қара шомыр, Erysimum diffusum -шашыңқы ақбасқурай, Capsella bursa - кәдімгі жұмыршақ
Grusiferae Jussieu , Brassicaceae Burnett тұқымдасы өкілдерінің химиялық құрамы Brassica oleraceae - бақша орамжапырақ жапырығында бойға тез сіңетін белок(15%), көміртегі(3, 66%), майлар, әртүрлі ферменттер, минералдық тұздар(калий, фосфор, кальций, магнит, темір) бар. Капуста витаминдерге бай: Р, К, С, В 1, В 2, В 6, В 9. Капустада витаминдер жиынтығы жасайтын В 9 (фомет қышқылы) П, К, С, витаминдері(25, 100 мг. %), сондай-ақВ 1, В 2, В 6, пантотен қышқылы, азоттық заттар, тиогликозид ж. т б. Erysimum diffusum - шашыңқы ақбасқурай өсімдіктің барлық мүшелерінде жүрек гликозоидтері болады. Ең көп мөлшері гүлдері мен тұқымдарында табылған 2 -6% , сабағында 0, 5 -0, 7 , жапырағында 1 -1, 5% , тамырында 0, 296%. Жүрек гликозидтері көп мөлшерде бүрлеу және гүлдеу кезеңінді болады. Ақбасқурай шөбі және тұқымынан жүрек гликозоиді эризин бөлінеді. Тұқымы құрамында эризомид , эризимин және басқа да жүрек гликозоидтері болады. Шыны майы (30 -40%) құрамында олеин , эрук , пальмитин және басқа қышқылдар болады. Capsella bursa- кәдімгі жұмыршақ шөптің құрамында дәрумендер бар. Оның мол мөлшері гүлдеу фазасына сәйкес келеді: аскорбин қышқылы , 1050 мг%, К дәрумені 11 мг%. Өсімдік құрамында гиссопин рамногликозиді , белокты және илік заттар , көмірсулар бурс қышқылы , холин және ацетилхолин , сапониндер , фумарин , алма , лимон , вино қышқылдары , витаминдер – тиамин , рибофлавин , филлохинон , аскорбин қышқылы , коротин болады. Тұқымында шыны майлары (20%)болады. Raphanus sativis - қара шомыр Еуропалық шешілетін сорттарында 14, 4% дейін, қанттың құрамы 1, 8 -2, 5% дейін, шонақатының негізгі глюкозаға, тамыр жемістеріндегі заттар 1, 6 -2, 5% дейін 100 гр-да. Мг-С =20, А-0, 02, В 1 В 2 -0, 03, В 6 -0, 03, Р 1 Р-0, 25, дәрумендері бар. Шомыр тұқымдарында майлы заттардың құрамдары 1% шырынды ақуыз -23, 9, осының ішінде 7, 3 альбулина талшықтары -8, экстра азоттық зат -12, 8 және бұлардан басқа тұқымдарында 39 -50% эфирлі майлы май бар. Шомыр тамырында 5 -6 проценттей қант, лизоцим рафанол, клечатка, аскорбин қышқылы В витамині 100200 мг, 100 гр. , кальций, магний, холин, курин, негіздері эфирдің күкіртті майы болады.
Grusiferae Jussieu , Brassicaceae Burnett тұқымдасы өкілдерінің практикалық маңызы Brassica oleraceae -бақша орамжапырағы халық медицинасында капуста дене сырқатындағы жарақаттарды, күйікті емдеу үшін. Іш жүрмей қалғанда, геморрой түйіндерінен қан кеткенде, бауыр ауруларына қарсы тұздалған капустаны тамақ ретінде пайдалану. Сонымен қатар ішек аурыларында қолданылады. Ғылыми медицинаға 1962 жылы асқазан жарасына ем болатын қасиеттері анықталғаннан кейін еңгізілген. Құрамында витамин У деп аталатын асқазан мен ұлтабар жарларын шипалық қасиеті күшті зат табылды. Тамыр қабырғаларын нығайтуға әсер етеді, қанның ұюын қалпына келтіреді. Erysimum diffusum -шашыңқы ақбасқурай емдік мақсатта ақбасқурайдың сабағы, жапырақтары және гүлдері пайдаланылады. . Ақбасқурай жүрекке әсер етеді, несеп жүргізетін және қақырық түсіретін күшті қасиеті бар. Оның тұнбасы нерв тыныштандырады, ұйқыны жақсартады, көңіл-күйді жақсартады. Ақбасқурайдың құрамында жүрек гликозидттері мол. Сонымен қатар шнтенді емдеуде , нервты тыныштандыруда , ұйқыны жақсарту мақсатындада қолданады. Ақбасқурай улы өсімдік, сондықтан оны тек дәрігердің нұсқауымен пайдалану керек. Ақбасқурай бағалы жүрек дәрісі. Ақбасқурай сонымен бірге аса күрделі жүрек препараты –кардиоваленнің құрамына да енеді. Ақбасқурайды жедел миокардит, эндокардит, кардиосклероз, аса күшті артериосклероз және жүрек пен қан тамырларының органикалық шұғыл өзгерістері кезінде ішу өте қауіпті. Тұнбасы: Әртүрлі аурулар кезінде ішу үшін ақбасқурайдың 1 қасық шөбін екі жарым стакан суға салып 2 сағат тұндырады. Оны 1 қасықтан күніне 3 рет ішеді. Capsella bursa - кәдімгі жұмыршақ емдік мақсатта сабағын, жапырақтарын және гүлдерін пайдаланады. Қан тоқтатуға көмектеседі, етеккір көп келгенде. Жұмыршақты басқа да дәрілік өсімдіктермен қоса өкпе туберкулезінің тесілген формасын, геморойды, жатыр эрозиясы мен жарасын емдеуге қолданылады. Жүрек қатты соққанда, қан түкіргенде, қуық ауырғанда, шыжынды емдеуге қолданылады. Сонымен қатар ревматизмді емдеуде , геморойды , жараны емдеуде , несеп ауруларын емдеуде қолданылады. Жұмыршақтан тұнба жасау үшін шөбінен 2 ас қасық алып, оған 1 ас қасық емен қабығын қосады да, үстіне 2 стакан су және 100 гр. Партвейн құяды. Raphanus sativis - қара шомыр көбінесе холецистит және өкпе тас пайда болғанда бауыр церрозына. пайдаланылады. Ал ішек, асқазан гастрит ауруларымен ауырғанда шомырды тағамға пайдаланады. Микроптарға қарсы препарат «Рофин» жасалады. Асқазанның ішектің ойқы жаралары бар адамдарға жүрек ауруларға, аяғы ауыр аналарға уақытта уытты бұғақ бездері шомырды тамаққа пайдалануға болады.
Grusiferae Jussieu , Brassicaceae Burnett тұқымдасы өкілдерінің биологиялық – морфологиялық ерекшеліктері: № Мүшелері Өсетін жерлері 1. Сипаттамасы Қолданылған әдебиеттерге сілтеме Жер бетіндегі барлық құрлықтардардың Әметов, 2005 -408 бет. (континенттердің ) барлығында , әсіресе қоңыржай және суық климатты облыстарында, тіптен Арктикаға дейін кең таралған. Табиғатта көп таралған. Дәнебеков, 2003 -146 бет. Оңтүстік жарты шарда және тропиктік аймақтарда крестгүлділер негізінен таулы жерлерде өседі. Ал солтүстік Сыйлыбаева , 2012 -296 жарты шарда басым көпшілігі Жерорта -297 бет. теңізі өлкелерінде және Азияда кездеседі . Амангелдиева Айгүл Жер бетінде көп таралған , тіптен суық аймақ Артикадада кездеседі.
2. Түрлері туыс саны мен Бұл тұқымдастарға 3000 -ға жуық Дәнебеков, 2003 -146 түр топтастырылған. Олардың бет. 750 түрі бұрыңғы Кеңес Одағының жерлерінде таралған. Ал Қазақстан жернінде 299 түрлері 81 туысқа біріктірілген. Сыйлыбаева , 2012 Жер бетінде 350 туыс, 3000 түрлері 296 -297 бет. өседі. Әметов, 2005 -408 Түрлерінің саны 3 мыңдай болады бет (350 туыс). http: //kk. wikipedia. 380 туыс , 3200 түрі кездеседі org/wiki/ Амангелдиева Крестгүлділер тұқымдасына 3200 - Айгүл 3000 түр , 380 -350 туыс жатады.
3. Тіршілік формасы Бір-екі немесе көп жылдық шөптесін Дәнебеков, 2003 -146 өсімдіктер. бет. Крестгүлділер тұқымдасына бір , екі Сыйлыбаева , 2012 және көпжылдық шөптесін , кейде 296 -297 бет. жартылай бұталы өсімдіктер жатады Әметов, 2005 -408 бет Өмірлік формалары негізінен шөптесін өсімдіктер , бұталарыда кездеседі. Олардың барлығының бір -бірімен туыстық байланысының тығыз болатындығы сонша , жекелеген түрлерді былай қойғанда , көп жағдайда тіптен туыстардың өзінің арасында айқын морфологиялық айырмашылық жоқ. Амангелдиева Айгүл Крестгүлділер тұқымдасы бір-екі немесе көп жылдық шөптесін өсімдіктер , кейде бұталы немесе жартылай бұталы өсімдіктер.
5. Сабағы Сыйлыбаева , 2012 -296 -297 бет Тамыры кіндік немесе жемтамыр , кейде шырмалғыш болып келеді. Тамыры Кейбір түрлерінің кіндік тамырлары жуандап жемтамырларға (шомыр , шалқан ) айналған . Басты ерекшеліктеріне ибір клеткалы қарапайым немесе кейде тармақталған көп клеткалы бездеуітті түктері жатады. Вегетативтік органдарында құрамында мирозин ферметі бар ерекше клеткалар – идиобластар болады. Кейде шырмалғыш(ақбасқурай ) 4. http: //kk. wikipedi a. org/wiki/ Амангелдиева Айгүл Тік http: //kk. wikipedi a. org/wiki
6. Жапырақтары Қалыпты жағдайда бұл жапырақтары Әметов, 2005 -408 бет. кезектесіп орналасатын , жапырақ тақталары тұтас, немесе тілімденген болып келетін, қосалқы жапырақшалары жоқ өсімдіктер. Бұларда глюкозидтер жиналады , олар ыдырағанда қыша майы түзіледі. Дәнебеков, 2003 -408 Кейде қосалқы жапырақсыз бет кезектесіп орналасқан қарапайым, бүтін немесе салалы жапырақтары бар, жартылай бұталы түрлері де кездеседі. Сыйлыбаева , 2012296 -297 бет. Олардың қосалқы жапырақсыз , бүтін жиекті немесе әр түрлі дәрежеде тілімделген жай жапырақтары кезектесіп орналасқан. Амангелдиева Айгүл Жапырақтары тұтас немесе тілімденген , қарапайым , бүтін. Кезектесіп орналасады , қосалқы жапырақтары болмайды.
7. Гүлі Гүлдерінің құрылысы біртектес , гүл асты Әметов, 2005 -408 бет. жапырағы мен гүл асты жапырақшасы болмайды Гүлдері актиноморфты, қосжынысты, гүл серігі қосарланған болып келеді. Гүлі жабын жапырақсыз, биссиметриялы 2 Дәнебеков, 2003 -408 бет мүше, 6 шеңберлі, қосарланған гүлсеріктерінен тұрады. Гүлдерінің жабын жапырақшалары мен гүл Сыйлыбаева , 2012 -296 асты жапырақшалары дамымайды . 297 бет. Крестгүлділердің басым көпшілігіне ақ , сары түсті гүлдер тән . Кейде гүлдері қызғылт, қызыл , сиякөк , қоңыр түсті түрлері де кездеседі . Гүлсерігі күрделі . Тұқымдастың ішінде гүлдерінің құрылыс ерекшеліктері өте тұрақты , бір –бірінен өлшемдері мен түстері арқылы ғана ерекшеленеді. Гүлдері актиноморфты , қосжынысты , Амангелдиева Айгүл құрылысы бір тектес . Гүл асты жапырақшалары мен гүл асты жапырақшалары болмайды . Түстері көбінесе ақ, сары болып келеді.
7. 1 Гүлшоғыры жоғары жағы Дәнебеков, 2003 қалқаншаға айналатын, 146 бет. плейохазий немесе күрделі плейохазийлі , шашақ Гүлдері көбінесе қалқанша тәрізді Сыйлыбаева , 2012 шашақ гүлшоғырында 296 -297 бет. жинақталған . Бұл тұқымдастың кейбір өкілдерінде жаңа гүлшоғырларының түзілу процессі вегетациясының барлық кезеңдерінде де жалғаса береді. Гүлшоғыры шашақ сыпыртқы тәрізді. немесе Әметов, 2005 -408 бет Гүлшоғыры қалқанша тәрізді Амангелдиева шашақ немесе сыпыртқы тәрізді. Айгүл 7. 2 Гүлінің формуласы *Са 4 Со 4 А 2+4 Әметов, 2005 G 2. 408 бет. -
7. 3 Тостағаншасы екі қатар түзіп Әметов, 2005 -408 бет. орналасқан 4 тостағанша жапырақшадан тұрады. Тостағаншасы 2 шеңберге орналасқан, 5 Дәнебеков, 2003 -146 тостаған жапырақшадан құралған. Олар бет. өсімдіктің гүлдеуі кезінде, күлте жапырақшаларға жабысып тұрады. Кейбір крестгүлділердің түрлерінің тостағанша жапырақшаларының іш жағында, шырынды зат нектар жиналатын қуыстар да болады. Екі шеңберден тұратын тостағанша Сыйлыбаева саны 4 және ішкі шеңбердің тостағанша 296 -297 бет. жапырақшаларының түп жақтарында шірнеліктері жинақталатын қуыстары болады. , 2012 - Тостағанша жапырақшасының саны 4 , Амангелдиева Айгүл екі шеңбер түзіп орналасады . Ішкі шеңбердің тостағанша жапырақшаларының түп жақтарында нектар жиналатын қуыстар да болады.
7. 4 Күлтелері 4 сары, ақ түсті болып келеді, ал Дәнебеков, 2003 -146 бет. күлгін, қызғылт түстілері сирек кездеседі. Күлте жапырақшалардың көлемі әртүрлі және зигаморфты. Тостағанша жапырақтарының Сыйлыбаева , 2012 -296 аралықтарында орналасқан 4 күлтелері 297 бет. бір шеңбер құрайды. Кейде күлтелерінің бір қалыпты дамуының нәтижесінде , зигоморфты болып көрінуі мүмкін. Өте сирек жағдайларда күлтелері мүлдем болмайды. Кейбір түрлерінде күлтелері жартылай айырылған соған байланысты 8 күлтелі болып көрінеді (көк шытырша –Berteroa incana ). Күлтесі де 4 бос күлтежапырақшадан Әметов, 2005 -408 бет. тұрады , бірақ ол бір ғана шеңбер түзіп орналасады. Күлте жапырақшалары 4 , бір шеңбер Амангелдиева Айгүл түзіп орналасады, зигоморфты.
7. 5 Андроцейі Екі шеңбер түзіп орналасатын 6 аталықтан тұрады. Оның ұзындығы ішкі шеңберді, ал 2 айқын қысқа болып келетіні сыртқы шеңберді түзеді. Андроцейі әдеттегідей 6 аталықтан құралған; оның 2 -і гүлдің сыртқы шеңберіндегі трансверсальды жазықтығына орналасқан, ал қалған ең ұзын 4 -і ішкі шеңберге бекіген. Ғылыми деректерге қарағанда соңғылары мердианды жазықтықта қосарлана пайда болған 2 аталық тұқымбүршіктің ыдырауынан пайда болатын көрінеді. Аталықтарының 2, 4 немесе 6 -дан көп болуы сирек ұшырасады . Олардың кейбіреулерінің түп жағында шырынды заттар жиналатын қуыс қалталар пайда болып тұрады Әметов, 2005 -408 бет. Дәнебеков, 2003 -146 бет. Крестгүлділердің басым көпшілігінің Сыйлыбаева , 2012 -296 андроцейлері 6 аталықтан тұрады , оның ішінде 297 бет. гүл симметриясының трансервасаль жазақтығында орналасқан қысқа жіпшелі екеуі аталықтың сыртқы шеңберін құрайды . Жіпшелері ұзынырақ ішкі шеңбердің 4 аталығы 2 жұп болып сыртқы аталықтарымен кезектесіп орналасады. Сирек жағдайларда 6 аталықтың орнына 2, 4 немесе 6 - дан көп аталықтары болуы мүмкін . Кейде ішкі шеңбердің аталықтары төменгі бөіктерімен жұптаса кірігеді. Амангелдиева Айгүл Андроцейі 6 , екі шеңбер түзіп орналасады. Ұзын 4 ішкі шеңберде , ал қысқа 2 сыртқы шеңберде орналасады.
7. 6 Гинецейі Ценокарпты, 2 жеміс жапырақшадан тұрады. Әметов, 2005 - 408 бет. Жатыны жоғары 2 жалған перделерінің болуына байланысты 2 ұялы болып келеді. Аналықтың мойны жоғарғы жағында екі жақтауы бар аналықтың аузымен ұштасады , кейде аналықтың аузы шоқпарбас болып келеді . Шырындығы жақсы жетілген, ол қысқы аталықтардың түп жағында томпайып немесе тұтас жастықша тәрізді болып тұрады. Трансверсальды орналасқан екі Дәнебеков, 2003 -146 бет жемісжапырақшасынан құралған; паракарпты. Аналық аузы қос қалқанды, отырыңқы немесе діңгекке бекінген. Гиноцейлері үнемі ценокарпты , үстіңгі жатын Сыйлыбаева , 2012 -296 жиектері кіріккен екі жеміс 297 бет. жапырақшаларынан тұрады . Кіріккен тістерінен дамыған перде жатынды екі ұяға бөледі . Бірнеше тұқымбүршіктері тігістердің бойымен бекиді . Кейбір морфологтар жатын 4 жеміс жапырақшаларынан құралады , олардың екеуі тұқымбүршіктерін түзеді , ал қалған екеі стирильді болғандықтан жеміс жақтауларына айналады деп есептейді . Фертильді жапырақшадан жемістерінде сақталатын қабыршақ түріндегі жалған перде түзіледі. Гиноцейі ценокарпты , 2 жеміс жапырақшасынан Амангелдиева Айгүл тұрады.
8. Жемісі Бұршаққап, кейде бұршаққын, екі жақтауы арқылы қақырап ашылады. Жалған пердеден төменнен жоғары қарай қақырауы арқылы айқын ажыратылады. Кейбір түрлерінің жемісі қақырамайтын көпдәнді немесе бірдәнді, бунақты бұршаққын, қанатша болып келеді. Негізінен жемісі бұршаққын типтес болады. Жемісжапырақшасының ұзына бойы жалған жарғақша арқылы бөлінген . Жеміс түйіні жоғары орналасқан. Бұршаққынды жаңқа жеміссерігінің түрлері өте көп : Төменгі жағынан жоғары қарай екі айырылып ашылатын бұршаққын , бұл жағдайда , тұқым жетілетін қалқанша арқылы керілген , кіргіп дамығын жемісжапырақшаларының жеміс орнында қаңқасы қалады . (бұл көпшілік туыстарына тән құбылыс ) Ашылмай жерге бүтіндей түсетін бұршаққын (екпе шомыр-редька посевная ) Мүшелі бөлшектерге бөлініп түсетін , бір дәнекті бұршаққын ( жабайы шомыр- редька дикая ) Жемістері бұршаққын , бұршаққынша , кейде жаңғақ . Басым көпшілігі көп тұқымды ұзын жеміс – бұршаққын , немесе аз тұқымды қысқа жеміс- бұршаққынша түзеді . Жаңғақшалы жемісті түрлері сирек кездеседі . Екі жақтаулы бұршаққын жемісі төменнен жоғары қарай қақырап ашылады. Бұршаққынша жемістерінің жақтаулары параллель немесе перпендикуляр бағыттарда қабыршақ түріндегі жалған перделермен камераларға бөлінген. Бұршаққын –жабайы шомыр, бұршаққыншататарский катран, жаңғақ- батыс свербигасы , алмұрт тәрізді-рыжик, Жемісі – бұршаққын , бұршаққынша , кейде жаңғақ. Әметов, 2005 -408 бет. Дәнебеков, 2003 -146 бет Сыйлыбаева , 2012 -296 -297 бет. http: //kk. wikipedia. org/wiki/ Амангелдиева Айгүл
9. Тұқымы Эндосперімсіз , имектұқымбүрден тұрады. Дәнебеков, 2003 Тұқымдары мен вегетативті мүшелерінде 146 бет. майлар , эфир майлары және түрлі алколоидтар мен глюкозидтердің болуына байланысты крестгүлділердің көптеген түрлері мәдениеттендірілген . Мысалы : май алу үшін қышаны (горчица) , астың дәмі мен иісін жақсарту мақсатында ақжелкен (хрен) , қыша (горчица) , аскөк ретінде , шомыр (редька) , тарна( брюква) , шалқан (репа) т. б. пайдаланылса , сәндік үшін егілетін және бал алынатын түрлері де өте көп тараған . Дегенмен олардың , арамшөп түрінде , кездесетін түрлері өте көп. Әметов, 2005 -408 бет. Дәндерінің эндоспермі болмайды. Тұқымдарында эндосперм жоқ Сыйлыбаева , 2012. Ұрықтары әрдайым иілген күйінде 296 -297 бет. дамиды. Амангелдиева Айгүл Дәндерінің эндоспермі болмайды . Имектұқымбүрден тұрады.
Brassicaceae oleraceae - бақша орамжапырағының биологиялық- морфологиялық ерекшеліктері: № Мүшелері Сипаттама Қолданылған сілтеме әдебиеттерге Суретке сілтеме 1. Түр саны 50 -дей түрі бар. 2. Өсетін жері Атлант мұхиты мен http: //kk. wikipedia. org/wiki/ Жерорта теңіз жағалауларында кездеседі. Ә. Әметов «Ботаника» 408 бет. Батыс Еуропада, Н. М. Мухитдинов бақшаларда өсіріледі, БОР А. Т. Мамурова, -дың территориясында 9 345 бет. түрі кездеседі. Жабайы өсетін капуста қазіргі таңда Жерорта теңізінде және Европа мен Англияның Атлантикалық жағалауында таралған. 2013 -344 -
3. Тіршілік формасы Екі және көп жылдық мәдени http: //kk. wikipedia. or өсімдік. Суыққа g/wiki/ төзімді, жарықты, ылғалды, сүйгіш өсімдік. Бақша орамжапырағы – Н. М. Мухитдинов Brassica Oleraceae А. Т. Мамурова, 2013 крестгүлділер тұқымдасының 344 -345 бет. өкілі. Жабайы түрден , ғасырлар бойы жүргізілген селекциялық жұмыстар нәтижесінде шыққан. Бақша капустасы –екі жылдық өсімдік , көптеген сорттары бар. Тағамдық маңызы мен пайдасы оның химиялық құрамына байланысты. Екі жылдық өсімдіктер. 4. Тамыры 5. Сабағы Сыйлыбаева , 2012296 -297 бет. Тамыры кіндік http: //kk. wikipedia. or сурет 1(1) тамыр, тарамдалған. Тамыры g/wiki/ малға қорек ретінде пайдаланылады. Тік http: //kk. wikipedia. or сурет 1(2) g/wiki/
5. 1. Бүршігі Орамжапырақтың түрі өгерген жер үсті алып бүршігі-қаудан. http: //kk. wikiped ia. org/wiki/ Алғашқы жылы төбе бүршігінен Сыйлыбаева өте көп мөлшерде тығыз оралап , 2012 -296 -297 орналасқан жапырақтар түзіледі. бет. Бұл тамаққа қолданатын капуста қауданы (кочан ). Екінші жылы қауданнан сабақ , гүл бүршігі , жеміс түзіліді. 6. Жапырақтары ірі кезектесіп http: //kk. wikipedi сурет 1(3) орналасады, түсі көк, қанықтылығы a. org/wiki/ әртүрлі. Н. М. Мухитдинов Жапырағында көмірсулар , А. Т. Мамурова, витаминдер : С, Р, В 1, В 2, В 6, К, Д , 2013 -344 -345 бет. каротин , бактерицидті зат, лизоцим және т. б. болады. Капуста семіруге қарсы тартрон қышқылы табылған. Балғын жапырақтарында құрамында күкірт болатын тиогликозизтер табылған. Оларға құрамында күкірт бар гликобрассидин , неоликобрассидин
7. Гүлі Гүлдері ақшыл, жасыл түсті. 7. 1. Гүлшоғыры - сыпыртқы тәріздес. ы Гүлінің формулас ы 7. 3. 4 тостағанша жапырақша Тостаған тостағаншадан озып тұратын сары http: //kk. wiki шасы түсті 4 нүкте. pedia. org/wiki / Күлтелері төртеу . Ашық жасыл http: //kk. wiki түсті. pedia. org/wiki / Аталығы Алтау бос , тілшелері жоқ. http: //kk. wiki Аталықтары екі шеңбер түзіп pedia. org/wiki орналасады. Сыртқы екеуі қысқа , / ішкі төртеуі ұзын. Аналығы Екеу біріккен . Бір шеңберде http: //kk. wiki орналасады. pedia. org/wiki / 7. 5. 7. 6. сурет 1(4. 1) http: //kk. wiki pedia. org/wiki / http: //kk. wiki сурет pedia. org/wiki 1(4. 2. ) / 7. 2 7. 4. *↑ ♀Са 4 Со 4 А 2+(2) http: //kk. wiki сурет 1(4) pedia. org/wiki / сурет 1(4. 3. ) сурет 1(4. 4. ) сурет 1(4. 1. 1) сурет 1(4. 1. 2. )
8. Жемісі-бұршаққын. http: //kk. wi сурет Жемісі тағам ретінде kipedia. org 1(5) яғни азық ретінде /wiki/ пайдаланылады. Жемі сі бұршақты ұзындығы 5 - см, 9. Тұқымы шар немесе жұмыртқа тәріздес , бір қатарда орналасады. Хромосома саны 18. http: //kk. wi сурет kipedia. org 1(6) /wiki/ Н. М. Мухи тдинов А. Т. Мамур ова, 2013344 -345 бет.
4. 3 44 1 Бақшаорамжапырағы -Brassica oleraceae А-жалпы көрінісі, 1 -тамыры , 2 -сабағы, 3 -жапырағы, 4 -гүлі , 4. 1. гүлшоғыры , 4. 2. -гүлінің формулаы, 4. 3. -гүлінің диаграммасы , 4. 4. тостағаншасы , 4. 5. -күлтесі , 4. 1. 1. -аталығы, 4. 1. 2. -аналығы , 5 -жемісі, 6 -тұқымы.
Erysimum diffusum - шашыңқы ақбасқурайдың биологиялық морфологиялық ерекшеліктері: № Мүшелері Сипаттама Қолданылған әдебиеттерге сілтеме 1. Түр саны 52 түр саны бар. http: //kk. wikipedia. org/wiki/ 2. Өсетін жері Қазақстанда еліміздің европалық М. Қожабеков бөлігінде далалық аймақтарда, Сібір мен Г. Қожабекова «Дә Орта Азияда кездеседі. рілік өсімдіктер» 10 -бет. Орталық және Шығыс Еуропада , Кавказ Н. М. Мухитдинов Орта Азия , Сібір , Монғолия және А. Т. Мамурова Қытайда кездеседі . Қазақстанда далада 2013 -158 -159 , шөлдерде , таулардың тасты және ұсақ тасты беткейлерінде өседі. Тобыл , Есіл , Мұғалжар , Батыс Сарыарқа , Ұлытау , Қарқаралы , Мойынқұм, Балқаш-Алакөл , Алтай , Тарбағатай , Жетісу , Іле Күнгей Алатаулары , Шу-Іле таулары, Батыс Тянь-Шаньда кездеседі. Амангелдиева Еліміздің европалық бөлігінде және Айгүл Орталық Азияда көптеп кездеседі. Суретке сілтеме
3. Тіршілік формасы Крестгүлділер тұқымдасына жататын өсімдік. Сұрғылт жасыл түсті бұтақты сабағы бар екі жылдық өсімдік. Биіктігі 30 -80 см-дей. Екі жылдық шөптесін , түкті өсімдік. Биіктігі 15 -80 см болатын М. Қожабеков Г. Қожабекова «Дә рілік өсімдіктер» 10 -бет. Н. М. Мухитди нов А. Т. Мамурова 2013 -158 Екі жылдық түкті шөптесін өсімдік , 159 биіктігі 15 -80 см аралағында. Амангелдиева Айгүл Кіндік тамырлы http: //kk. wikipedia. сурет 1(1) org/wiki/ 4. Тамыры 5. Сабағы Жуан , жалаңаш , аздап бұйра , тік http: //kk. wikipedia. сурет 1(2) org/wiki/ 6. Жапырағы Жіңішке жапырақтары кезектесіп орналасады. Жіңішке жапырақтарының шеті тілімденбеген, бүтін, үшбөлікті және жұлдызша тәрізді түктер жапқан. Жапырақтары бүкіл өсімдік сияқты түктелген, сабақта төменгі және ортаңғы жапырақтары кезектесіп орналасқан , ланцет тәрізді –тісті ұзын сағаққа ауысады , ең жоғарғылары отырыңқы. Жапырақтары жіңішке тілімденбеген , бүтін , түкті , кезектесіп орналасады. М. Қожабеков сурет 1(3) Г. Қожабекова «Дә рілік өсімдіктер» 10 -бет. Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл
7. Гүлдері 7. 1. Гүлшоғыры Гүлдері ұсақ, сары түсті, төрт бөліктерден тұрады. Гүлдері лимон – сары , сабақ ұштарында алдымен шоқпарбас сосын шашақ гүл шоғырларында болады . Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Өсімдіктің барлық мүшелерінде жүрек гликозидтері болады. Ең көп мөлшері гүлдері мен тұқымдарында табылған 2 -6% , сабағында 0, 5 -0, 7% жапырағында 1 -1, 5%, тамырында 0, 296%. Жүрек гликозидтері көп мөлшерде бүрлеу және гүлдеу кезеңінде болады. Ақбасқурай шөбі және тұқымның жүрек гликозиді эризмин бөлінген. Гүлдері ұсақ , сары түсті , төрт бөліктен тұрады , мамыр-тамыз айларында гүлдейді. Шашақ М. Қожабеков Г. Қожабекова « Дәрілік өсімдіктер» 10 бет. Н. М. Мухитдин ов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл сурет 1(4) http: //kk. wikipe dia. org/wiki/ сурет 1(4. 1) 7. 2. 7. 3. Гүлінің *↑ ♀Са 4 Со 4 А 2+(2) http: //kk. wikipe формуласы dia. org/wiki/ Тостағаншасы төртеу ашық жасыл түсті http: //kk. wikipe болып келеді. dia. org/wiki/ сурет 1(4. 2. ) 7. 4. Күлтелері төртеу , сұр-жасыл болып келеді. сурет 1(4. 4. ) Аталығы Алтау бос. Аналағы Екеу біріккен 7. 5. 7. 6. http: //kk. wikipe dia. org/wiki/ сурет 1(4. 3. ) сурет 1(4. 1. 1) сурет 1(4. 1. 2. )
8. Жемісі — ұзынша келген төрт М. Қожабеков сурет 1(5) қырлы болады. Г. Қожабекова «Дә рілік өсімдіктер» 10 -бет. Жемістері түктеп сұр болып Н. М. Мухитдино көрінетін бұршаққын , ұзындығы в 4 -7 см. Маусым- шілде айларында А. Т. Мамурова жемістері піседі. 2013 -158159 Жемісі –ұзынша келген , түктеп сұр болып көрінетін төрт қырлы бұршаққын. Амангелдиева айгүл Тұқымы 9. Жемісі Тұқымдары майда , көп эллипс пішінді сарғыш қоңыр . Шашыңқы ақбасқурай тек тұқымдары арқылы көбейеді . Хромосомалар саны 28, 70, 32 . Тұқымы құрамында эризомид , эризимин және басқа да жүрек гликозидтері болады. Шыны майы (30 -40)%құрамында олеин , эрук , пальмитин және басқа қышқылдар болады. Н. М. Мухитдино сурет 1(6) в А. Т. Мамурова 2013 -158159
Шашыңқы ақбасқурай -Erysimum diffusum 1 -тамыры-кіндік (корень- стержневая ), 2 -сабағы –тік(стебель-прямостоячии), 3 -жапырығы –ұзын жіңішке(листья-длинные , тонкие ) , 4. 1 - гүлі(цветок), 4. 2 -гүлшоғыры-шашақ(соцветие-кисть), 4. 3 -аталық, аналығы(тычинок , пестик), 4. 4. гүлінің формуласы(формула цветка), 4. 5 - гүлінің диаграммасы(диаграмма цветка), 5 -жемісі-бұршаққын(плод-стручок), 6 -тұқымы(семя)
Capsella bursa - кәдімгі жұмыршақтың биологиялық - морфологиялық ерекшеліктері: № Мүшелері Сипаттама 1. Түр саны 5 -7 түрі белгілі. 2. Өсетін жері Еліміздің барлық жерлерінде кездеседі. http: //kk. wikipedi Сонымен бірге республикамыздың a. org/wiki/ Солтүстігі мен Оңтүстігінде тау етектерінде өте көп. Кәдімгі жұмыршақ ареалы голартикалық типке жатады. Бұрынғы КСРО территориясында кеңінен таралған . Артика және Орта Азияның шөлдерінен басқа жерлерде кездеседі . Қазақстанда барлық аудандарда кездеседі , бау-бақшада , бақта , жол бойында , егін арасында арам шөп ретінде өседі. Бір жыл ішінде к» дімгі жұмыршақтың бір дараға 1400 дей тұқым бере алады. Олар топырақта 6 жылға дейін сақталады өсімдіктің жаңа жиналған тұқымдарын 20°С температурада құмда өсіргенде өнімділігі 64%болады. Еліміздің барлық жерлерінде кездеседі. Артика және Орта Азияның шөлдерінен басқа жерлерде кездеседі. Қолданылған әдебиеттерге сілтеме http: //kk. wikipedi a. org/wiki/ Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл Суретке сілтеме
3. Тіршілік формасы Крестгүлділер тұқымдасына жататын өсімдік. Жұмыршақ бір және көп жылдық шөптектес өсімдік. Биіктігі 50 -см-ге жетеді. Бір жылдық шөптесін өсімдік , биіктігі 5 -40 см. Бір жылдық және көп жылдық өсімдік , биіктігі 5 -50 см болады. 4. Тамыры М. Қожабеков Г. Қожабекова «Дә рілік өсімдіктер» 51 -бет. Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл Кіндік тамырлы http: //kk. wikipedia. org/wiki/ 5. Сабағы 6. Жапырағы Сабақтары жіңішке жалаң немесе бұтақты болады, түбір жапырақшалар дегелегі бар. Сабақтары жолақ немесе бұталы болып келеді. Сабағы қарапайым немесе бұтақтанған, түкті кейде түксіз. Сабағы жіңішке жалаң кейде қарапайым бұтақтанған болады. Ұзынша жапырақтары сабақ түбіне шоғырлана өседі. Сабақ жапырақтары майдалау , сопақ , ланцет тәрізді немесе таспа тәрізді . Тамыр мойнындағы жапырақтары қауырсын тәрізді үш бұрышты , ұзындығы 5 -15 см , жиектері пісте сияқты қалақтарымен. Жапырақтары майдалау , ұзын , сопақ , ланцет немесе таспа тәрізді. сурет 2(1) http: //kk. wikipedia. сурет 2(2) org/wiki/ Н. М. Мухитдин ов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл http: //kk. wikipedia. сурет 2(3) org/wiki/ Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл
7. Гүлдері ұсақ ақ түсті, ұзын Гүлдері шатыр тәрізді. Гүлдері ұсақ ақ түсті шатыр тәрізді. http: //kk. wikipedia. or сурет 2(4) g/wiki/ Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл Гүлшоғыры Шатыр Шашақ гүлшоғырына орналасқан. Гүлшоғыры шашақ немесе шатыр http: //kk. wikipedia. or сурет g/wiki/ 2(4. 1) Н. М. Мухитдинов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 Амангелдиева Айгүл ♂♀Са 4 Со 4 А 2+4 G 1 7. 2. Гүлінің формуласы http: //kk. wikipedia. or g/wiki/ сурет (4. 2. ) 7. 3. Аталығы Алтау бос. http: //kk. wikipedia. or g/wiki/ сурет 2(4. 3. ) 7. 4. Аналығы Біреу http: //kk. wikipedia. or g/wiki/ 7. 5 Тостағанша Күлте сурет 2(4. 4. ) сурет Тостағаншалары сопақ – жұмыртқа Н. М. Мухитдинов 2(4. 1. 1) тәрізіді , ұзындығы 1, 2 -3, 5 мм , ені 1 -1, 3 мм А. Т. Мамурова кері жұмыртқа тәрізді. 2013 -158 -159 7. 6. Күлтелері Ұзындығы 0, 35 см , ақ түсті болады. http: //kk. wikipedia. or g/wiki/ 7. 1. сурет 2(4. 1. 2. )
8. Жемісі Үш-бұрышты бұршақ Жемісі бұршаққын , ұзындығы және ені 5 -8 мм бүйірлері сығылған . Сәуір –тамыз айларында гүлдеп , жемістенеді. Кәдімгі жұмыршақтың 1 дараға 70 мыңдай тұқым бере алады . Көбеюі тұқыммен. Хромосомдар саны 16, 32 9. Тұқымы Жемісі үшбұрышыты бұршақ немесе бұршаққын , ұзындығы 5 -8 см. Жаншылған жұмыртқа тәрізді , ұзындығы 1 -2, 5 м , ені 0, 5 -0, 75 мм. Тұқыммен көбейеді . Тұқымында шыны майлары болады(20%). http: //kk. wiki сурет 2(5) pedia. org/wiki / Н. М. Мухитди нов А. Т. Мамуров а 2013 -158 -159 Амангелдиев а Айгүл Н. М. Мухитди нов А. Т. Мамурова 2013 -158 -159 сурет 2(6)
Кәдімгі жұмыршақ-Capsella bursa 1 - сабағы-тік, жалаң , бұтақталған қарапайым(стебель-прямые , простые или ветвистые), 2 -жапырағыұзын сабақ түбіне бекіне өседі (листья-лилейные, сидячие ), 3. 1 -гүлі(цветок) 3. 2 -гүлшоғыры-шатыр тәрізді (соцветие-зонтичные), 3. 3 -аталық, аналығы( тычинки , пестик), 3. 4 -гүлінің формуласы(формула цветка), 3. 5 -гүлінің диаграммасы (диаграмма цветка), 4 -жемісі- үш бұрышты бұршақ(плод- сжатые с боков, стручок)-, 5 - тұқымы(семена ), 6 -тамыры
Raphanus sativis - қара шомырдың биологиялық- морфологиялық ерекшеліктері : № Мүшелері Сипаттама Қолданылған әдебиеттерге сілтеме 1. Түр саны 8 түрі белгілі http: //kk. wikip edia. org/wiki/ 2. Өсетін жері Қазіргі кезде шомырдың 8 түрлі http: //kk. wikip негізінде Еуропа және Жерорта теңіз edia. org/wiki/ жағалауындағы елдерде белгілі. Шыққан тегі Египед, Грецияға әкелінген, содан кейін Еуропаның басқа елдерінде тараған. Геордоттың мәлімдемесінде ежелгі Египедтте, Ежелгі Грецияда, Ежелгі Қытайда, және Жапонияда өсіре бастағанын келтірген. Суретке сілтеме
3. Тіршілік формасы Крестгүлділер тұқымдасына жататын http: //kk. wi екі жылдық шөптесін өсімдік. kipedia. org /wiki/ 4. Тамыры өзекте, ұршық домалақ, толысқан Cабағы Тік, бұтақтанған 5. 6. тәрізді http: //kk. wi сурет kipedia. org 4(1) /wiki/ Жемтамыр құрамында өте көп Сыйлыбае мөлшерде витаминдер мен эфир ва -2012 майлары болады 298 -299 бет http: //kk. wi Сурет4 kipedia. org (2) /wik Жапырағы ірі, лира тәрізді немесе http: //kk. wi сурет үлпілдек құс қанаты тәрізді kipedia. org 4(3) қауырсынды таранды ірілеу бөліктері 6 /wiki/ -8 данадан екеуленіп 6 -12 дана жапырақтарының ұзындығы 20 -60 смдей, өнімдерін жинауға дейін қалыптасады
Гүлі Крест тәрізді, сары түсті. Шомыр ақшылтым күлгін –қызғылт түсті немесе күлгін –қызғылт жолақты ақ түсті гүлдері бар. Гүлі крест тәрізді , сары , күлгін – қызғылт болып келеді. http: //kk. wikipedi сурет 1(4) a. org/wiki/ Сыйлыбаева 2012 -298 -299 бет Амангелдиева Айгүл Гүлшоғыры Шашақ Гүлінің формуласы ♂♀Са 4 Со 4 А 2+4 G(2) http: //kk. wikipedi сурет a. org/wik 4(4. 1) http: //kk. wikipedi сурет a. org/wiki/ 4(4. 2. ) http: //kk. wikipedi сурет a. org/wiki/ 4(4. 3. ) 7. 1. 7. 2 7. 3. Тостағшасы Тостағаншасы тік , ұзынша келген. 7. 4. Күлтелері ұзын жасыл , ақ болып http: //kk. wikipedi сурет келеді. a. org/wiki/ 4(4. 4. ) 7. 5. Аталығы алтау , төртеуі ұзын , екеуі http: //kk. wikipedi Сурет4 қысқа. a. org/wiki/ (4. 1. 1) 7. 6. Аналығы Екеу біріккен http: //kk. wikipedi сурет a. org/wiki/ 4(4. 1. 2. )
8. Жемісі 9. Тұқы мы Тамыр жемістерінің орташа http: //kk. сурет салмағы 200 гр – 5 кг-ға дейін wikipedia. 4(5) болады. org/wiki/ Тұқымы жұмыртқа-шар тәріздес болып келеді. http: //kk. w сурет ikipedia. or 4(6) g/wiki/
Қара шомыр -Raphanus sativis 1 -тамыры-түйнек(корень-метаморфоз), 2 -сабағы(стебель) , 3 -жапырағы-ірі лира тәрізді(листья-крупные в виде лиры ), 4. 1 -гүлі(цветок), 4. 2 -гүлшоғыры-шашақ (соцветие-кисть ), 4. 3 - гүлінің формуласы(формула цветка), 4. 4 -гүлінің диаграммасы (диаграмма цветка), 5 -жемісі-бұршаққын(плодстручок), 6 -тұқымы(семя)
Қорытынды 1. Gruciferae Jussieu , Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдерінің систематикалық крестгүлділер тұқымдасы орнын анықталды; l 2. Gruciferae Jussieu , Brassicaceae Burnett - крестгүлділер өкілдерінің химиялық және практикалық маңызын кесте № 1. бойынша анықталды ; l 3. Gruciferae Jussieu , Brassicaceae Burnett - крестгүлділер өкілдерінің биологиялық – морфологиялық ерекшеліктерін кесте № 2. бойынша анықталды ; l 4. Brassica oleraceae - бақша орамжапырағының морфологиялық ерекшеліктерін кесте № 3. 1. бойынша зерттелді : тіршілік формасы, өсетін жері, тамыры, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры , гүлінің формуласы, аталық, аналық, тостағаншасы, күлте жапырақшасы, жемісі, тұқымы, (кесте № 3. 1, сурет № 1 ). l 5. Erysimum diffusum - шашыңқы ақбасқурайдың морфологиялық ерекшеліктерін кесте № 4. 1. бойынша зерттелді : тіршілік формасы, өсетін жері, тамыры, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры , гүлі, гүлінің формулаы, аталық, аналық, тостағаншасы, күлте жапырақшасы, жемісі, тұқымы, (кесте№ 4. 1 сурет № 2 ). l 6. Capsella bursa - кәдімгі жұмыршақтың ерекшеліктерін кесте № 5. 1. бойынша зерттелді : тіршілік формасы, өсетін жері, тамыры, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры , гүлінің формуласы, аталық, аналық, тостағаншасы, күлте жапырақшасы, жемісі, тұқымы, (кесте№ 5. 1, сурет № 3 ). l 7. Raphanus sativis - қара шомырдың морфологиялық ерекшеліктерін кесте № 6. 1. бойынша зерттелді: тіршілік формасы, өсетін жері, тамыры, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры , гүлінің формуласы, аталық, аналық, тостағаншасы, күлте жапырақшасы, жемісі, тұқымы, (кесте№ 6. 1, сурет № 4 ). 8. Берілген міндеттер бойынша қорытынды жасалды ; l 9. Gruciferae Jussieu, Brassicaceae Burnett - крестгүлділер тұқымдасы өкілдері бойынша қолданылған әдебиеттер тізімі; l
Қолданылған әдебиеттер тізімі : 1. Әметов Ә. Ә. «Ботаника» – Алматы: Дәуір, 2005 ж. (Университеттердің, ауылшаруашылық оқу орындарының студенттеріне арналған оқулық). – 408 -410 бет. 2. Байтелиева А. « Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің практикумы » : оқу құралы. – Тараз: Тараз университеті, 2013. - 401 б. 3. Дәнебеков А. Е. «Гүлді өсімдіктер систематикасын оқу негіздері» Тар. МУ Тараз 146 -408 бет. 4. Қожабеков М. , Қожабекова Г. «Дәрілік өсімдіктер» – Алматы: Қазақстан 1982 ж. (оқулық). – 10 бет. 5. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы -2004 -676 бет 6. Османова М. , Лұқпанов Ж. «Өсімдік – жанға шипа, дертке дауа» . – Алматы: Қайнар, 1992 ж. – 42 -43 беттер. 7. Сафина , 1992 ж. 92 -93 бет 8. Н. М. Мухидинов. , А. Т. Мамурова «Дәрілік өсімдіктер» : Оқулық. - Алматы : 2013. 400 бет. 113 -114 бет 9. Хржановский В. Г. , Принишникова З. Д. , Исаин В. Н, Юрцев В. Н. «Практический курс ботаники» Государственное издательство «Высшая школа» Москва-1963. 10. Іскендіров Ә. «Қазақстанның дәрілік өсімдіктері» Алматы: Қазақстан, 63 -64 бет. 11. Интернет желісі: http//www. google. kz/
Назарларыңызға рахмет
Скачать презентацию М Х Дулати атындағы Тараз Мемлекеттік Университеті Биология
срс_по_систематике.ppt-1111.ppt