Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO Polska Kryteria

Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO Polska

Kryteria kulturowe I. arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego; II. humanistyczne wartości przekazywane na przestrzeni dziejów lub w obszarze danego regionu świata w zakresie architektury, w sztuk monumentalnych, urbanistyki, projektowania krajobrazu; III. unikatowe albo przynajmniej wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej lub istniejącej albo minionej cywilizacji; IV. szczególny przykład budowli, zespołu architektonicznego lub technologicznego albo krajobrazu ilustrującego ważny etap w historii ludzkości; V. szczególny przykład tradycyjnego ludzkiego osadnictwa, zagospodarowania ziemi lub morza, reprezentatywny dla danej kultury, albo ludzkiej interakcji ze środowiskiem, szczególnie jeśli stało się ono zagrożone wskutek nieodwracalnej zmiany; VI. bezpośredni związek z wydarzeniami lub żywą tradycją, pomysłowością lub wierzeniami, albo z dziełami artystycznymi lub literackimi o wyjątkowym uniwersalnym znaczeniu

Obozy zagłady Auschwitz-Birkenau (UNESCO - 1979) Jedyny obóz koncentracyjny i zagłady wpisany na listę światowego dziedzictwa jako symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku. Tę wstrząsającą spuściznę, świadectwo hitlerowskiego ludobójstwa postanowiono zachować „po wsze czasy”. Wpis na podstawie kryterium VI.

Wrocław - Hala Stulecia (UNESCO 2006) Hala Stulecia uznawana jest za pionierskie osiągnięcie inżynierii i architektury XX stulecia. Jest przykładem twórczego i innowacyjnego rozwoju technik budowlanych z wykorzystaniem żelbetu. Wzniesiona w latach 1911 -1913 według projektu Maksa Berga, naczelnego architekta Wrocławia. Za jej pierwowzór ideowy uznawany jest kościół Hagia Sophia w Konstantynopolu. Była jednym z elementów wystawy zorganizowanej z okazji setnej rocznicy zwycięstwa wojsk sprzymierzonej Europy nad Napoleonem. Wpis na podstawie kryterium I, IV.

Kalwaria Zebrzydowska Jest to jedyny w swoim rodzaju park pielgrzymkowy. Żywa do dziś tradycja pielgrzymkowa sprawia, że misteria kalwaryjskie należą do najbardziej celebrowanych uroczystości religijnych w Polsce. Walory artystyczne, krajobrazowe i kulturowe splatają się tu z niezwykłym autentyzmem duchowym. Wpis na podstawie kryterium II, IV.

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (UNESCO 2001) Śląskie Kościoły Pokoju są nawiązaniem do ważnego w dziejach Europy wydarzenia politycznego, jakim było zawarcie pokoju westfalskiego w 1648 roku kończącego wojnę trzydziestoletnią. Cesarz monarchii habsburskiej (katolik) w geście łaski dla pokonanych protestantów wydał zezwolenie na wzniesienie trzech świątyń na Śląsku. Obwarował je jednak zastrzeżeniem, że nie mogą to być budowle murowane z wieżami usytuowane w mieście. Kościoły zbudowano w konstrukcji ryglowej. Do dziś zachowały się dwa – w Jaworze i Świdnicy, które pełnią nadal funkcje sakralne. Trzeci – w Głogowie uległ zniszczeniu już w końcu XVIII wieku.

Zamek Krzyżacki w Malborku (UNESCO 1997) Kompleks zamkowy w Malborku wzniesiony przez Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zwany w Polsce Krzyżakami jest największym i tak dobrze zachowanym ceglanym zamkiem na świecie. Już w 1804 roku król pruski uznał zamek za zabytek, co zahamowało proces degradacji i stało się punktem wyjścia do trwającej od 200 lat konserwacji i restauracji. Wpis na podstawie kryterium II, IV.

Stopień zniszczenia zamku w Malborku (stan: 1945 r. ) Zamek, uszkodzony w 1945 roku w wyniku działań wojennych, został ponownie odrestaurowany, na podstawie szczegółowej dokumentacji opracowanej przez jego wcześniejszych konserwatorów i jest poddawany systematycznej konserwacji.

Park Mużakowski (UNESCO 2004) Park Mużakowski należy do prekursorskich założeń kompozycyjnych w zakresie kształtowania krajobrazu przestrzeni miejskich. To jeden z najbardziej rozległych parków krajobrazowych w Europie. Położony jest po obu brzegach granicznej Nysy Łużyckiej. Po stronie polskiej zajmuje 522 ha, po stronie niemieckiej 206 ha; tu też usytuowana jest część rezydencjonalna zespołu. Park, podzielony w konsekwencji II wojny światowej granicą państwową, obejmuje od końca lat 1980. XX wieku polskoniemiecki program rewaloryzacji. Jest on wyjątkowym przykładem ścisłej współpracy dwóch państw na rzecz ochrony wspólnego dziedzictwa i konserwacji krajobrazu kulturowego. Wpis na podstawie kryterium I, IV.

Kraków – Historyczne Centrum Krakowa (UNESCO 1978) Kraków jest miejscem niezwykłym ze względu na tradycje historyczne. Do końca XVI wieku był stolicą Polski, miejscem koronacyjnym królów i nekropolią królewską. Pełnił ważne funkcje gospodarcze, artystyczne i intelektualne. Takim znaczącym ośrodkiem pozostał do dzisiaj. Los oszczędził miastu zniszczeń. Dzięki temu Kraków na przestrzeni tysiąclecia zdołał zachować ciągłość kulturową. Pamięć przeszłości jest w nim starannie pielęgnowana. Wpis na podstawie kryterium IV.

Warszawa – Historyczne Centrum (UNESCO 1980) Nie należy do najstarszych, największych, ani najcenniejszych architektonicznie, jednak wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego jako wyjątkowy przykład całkowitej rekonstrukcji zespołu historycznego – wynikającej ze względów ideowych. Jest ono symbolem odrodzenia polskiej kultury, która miała być całkowicie zniszczona przez nazistów. Wpis na podstawie kryterium II, VI.

Toruń – Stare Miasto (UNESCO 1997) Toruń był członkiem Hanzy (zawijały tu statki morskie), miał prawo bicia własnej monety, należał do najbogatszych miast polskich. Był jedną z ważniejszych twierdz Rzeczypospolitej, ośrodkiem kulturalnym i artystycznym. Odgrywał też znaczną rolę w ruchach religijnych czasu reformacji. Świadectwem zamożności miasta są, zachowane do dziś, powstałe z mieszczańskich fundacji średniowieczne kościoły, kamienice mieszczańskie, spichrze, a przede wszystkim ratusz staromiejski z XIV wieku. Wpis na podstawie kryterium II, IV.

Zamość – Stare Miasto (UNESCO 1992) Prywatne miasto kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego, zostało założone w 1580 roku. Rozplanowanie miasta wraz z fortyfikacjami oraz najważniejsze budowle zaprojektował Bernardo Morando, architekt z Padwy. Jemu również zawdzięcza Zamość powielany model piętrowej kamienicy rynkowej z podcieniami, zwieńczonej attyką. Wpis na podstawie kryterium IV.

Królewskie Kopalnie Soli w Bochni i Wieliczce (UNESCO 1978/2013) Kopalnie soli w Wieliczce i Bochni współtworzyły historyczne przedsiębiorstwo zwane „Żupy Krakowskie”, które działało nieprzerwanie od połowy XIII w. do końca XVIII w. Wydobycie soli trwało do końca XX w. co jest ewenementem w historii światowego górnictwa. Kopalnie odzwierciedlają wszystkie historyczne etapy rozwoju techniki górniczej od XIII w. do XX w.

Drewniane kościoły południowej Małopolski (UNESCO 2003) Kościoły południowej Małopolski stanowią wyjątkową enklawę usytuowaną na styku dwóch kultur: rzymsko-katolickiego Zachodu i prawosławnego Wschodu. Należą do najlepiej zachowanych gotyckich kościołów zrębowych w Małopolsce. Ich charakterystyczne bryły, harmonijnie wkomponowane w naturalny krajobraz, łączą zalety użytkowe z wymogami surowego, podgórskiego klimatu (strome dachy i zewnętrzne zadaszenia). Wewnątrz szczególną wartość mają polichromie. Wyróżniają się rozbudowanymi programami ikonograficznoideowymi, różnorodnością technik wykonania, wysokim poziomem artystycznym. Wpis na podstawie kryterium III, IV.

Binarowa – kościół św. Michała Archanioła Wzniesiony w 1500 r.

Blizne – kościół Wszystkich Świętych Wzniesiony w połowie XV w.

Dębno Podhalańskie Kościół św. Michała Archanioła Jest jednym z najlepiej zachowanych kościołów średniowiecznych wraz z polichromią wnętrza

Haczów Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Unikatowe malowidła z 1494 r.

Lipnica Murowana – kościół św. Leonarda Kościół charakteryzuje się surowością i prostotą wnętrza. Niepowtarzalna jest polichromia wnętrza z biblijnymi scenami oraz ołtarze z bogatymi tryptykami

Sękowa – kościół św. Filipa i Jakuba Zbudowany w 1516 r. Odznacza się zewnętrznym zadaszeniem obiegającym bryłę dookoła kościoła.

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat (UNESCO 2013)

Bunary – cerkiew św. Michała Archanioła (Polska) Zbudowana w 1797 r. Zachowała najważniejsze cechy cerkwi zachodniołemkowskiej: dachy zwieńczone cebulastymi kopułami ze ślepymi latarniami, w wnętrzu polichromie z 1898 r.

Chotyniec cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy (Polska) Jest jedną z najstarszych cerkwi w Polsce i reprezentuje rzadki rodzaj cerkwi z galerią wokół kaplicy.

Kwiatoń cerkiew św. Paraskiewy (Polska) Cerkiew o wyjątkowo strzelistej bryle, przykład najwyższego poziomu umiejętności w zakresie rzemiosła i wspaniałej zręczności stolarzy i cieśli

Owczary – cerkiew Opieki Bogurodzicy (Polska) Cerkiew wraz z kamiennym ogrodzeniem i dziedzińcem jest przykładem autentycznej struktury zespołu cerkiewnego. Działania konserwatorskie zostały wyróżnione międzynarodową nagrodą Europa Nostra*.

*Europa Nostra – europejska federacja stowarzyszeń działająca w celu ochrony dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Europy. Została założona w 1963 r. z siedzibą w Hadze. Składa się z 250 stowarzyszeń z 45 krajów europejskich. Europa Nostra ułatwia komunikację z Unią Europejską, Radą Europy czy UNESCO. Od 1978 wręcza nagrody za wzorowe renowacje zabytków Europy. Medale Europa Nostra otrzymały m. in. : Kościół św. Filipa i Jakuba w Sękowej (1994) Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (1996) Muzeum w Biskupinie (2006) Dyplomy Europa Nostra otrzymały m. in. : Pałac myśliwski w Antoninie (1993) Muzeum Zamkowe w Pszczynie (1995) Teatr im. Słowackiego w Krakowie (1994)

Powroźnik cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła (POLSKA) Cerkiew stanowi wyjątkowy przykład translokacji. W 1813 r. ze względu na powodzie, które występowały w poprzedniej lokalizacji, konstrukcja została przeniesiona przy zachowaniu oryginalnej struktury

Radróż - cerkiew św. Paraskiewy (POLSKA) Wzniesiona około 1583 r. Obecnie filia muzeum kresów w Lubaczowie. Otoczenie cerkwi stanowi przykład oryginalnego zespołu cerkiewnego.

Smolnik - cerkiew św. Michała Archanioła (Polska) Cerkiew typu bojkowskiego, usytuowana w opuszczonej i rozebranej wsi. W 1969 r. odremontowana odzyskała swoją pierwotną formę.

Turzańsk – cerkiew św. Michała Archanioła (Polska) Zespół cerkiewny wraz z dzwonnicą, cmentarzem i kamiennym murem wokół stanowi integralną część górskiego krajobrazu. Autentyzmu obiektu dopełnia fakt ciągłości użytkowania przez lokalną łemkowską społeczność, która powróciła do rodzinnej wsi w 1957 r. po okresie deportacji w ramach akcji „Wisła”.

Drohobycz – cerkiew św. Jerzego (Ukraina) Cerkiew prezentuje najwyższy poziom budowania kopuł.

Jasina Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego (Ukraina) Cerkiew typu huculskiego – jednokopułowa. Pochodzi z 1824 r. i należy do najstarszych tego typu cerkwi.

Mastków cerkiew św. Dymitra (Ukraina) Najlepszy przykład architektury bojkowskiej spośród 70 zachowanych obiektów. Wartości artystyczne cerkwi są bardzo wysokie dzięki unikatowej konstrukcji, przypominającej wizualnie chińskie pagody.

Potylicz – cerkiew Zesłania Ducha Świętego (Ukraina) Cerkiew wzniesiona w 1502 r. Jest przykładem wczesnego stylu budowy cerkwi kopułowych.

Rochatyń – cerkiew Zesłania Ducha Świętego (Ukraina) Cerkiew wybudowana na przełomie XV i XVI w. Spośród zgłoszonych obiektów jest to najstarsza cerkiew drewniana położona na terenie Ukrainy. Z architektonicznego punktu widzenia jest analogiczna do cerkwi w Radrużu i Potyliczu. Oryginalne wyposażenie wnętrza. Jeden z najlepszych renesansowych ikonostasów na Ukrainie, pochodzący z 1650 r.

Użok – cerkiew św. Michała Archanioła (Ukraina) Cerkiew typu bojkowskiego, trójkopułowa

Wielbiąż Niżny – cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (Ukraina) Najlepiej rozwinięty przykład ewoluujących etapów cerkwi huculskiej. Obiekt zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ stanowi świadectwo wyraźnego, odrębnego stylu architektonicznego, niepodobnego do innych spotykanych w regionie. Cerkiew prezentuje najwyższy kunszt ciesielski.

Żółkiew – cerkiew Św. Trójcy (Ukraina) Jedna z najlepiej zachowanych cerkwi trójkopułowych z XVIII w. Reprezentuje klasyczny typ halicki, którego struktura opiera się na tradycyjnej konstrukcji kijowskiej. W całości zachowało się wyposażenie wnętrza, jest to najlepszy przykład wystroju wnętrza XVIII-wiecznej cerkwi.