Liderlik ve Liderlik Davranışlarının Analizi Kaynak Eren Erol

Liderlik ve Liderlik Davranışlarının Analizi Kaynak: Eren Erol, Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları

Liderlik Bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme yetenek ve bilgilerinin toplamıdır. Yönetim Kendisine verilen yetkiler dahilinde, çalışanlar vasıtasıyla, örgüt amaçlarına ulaşma faaliyeti. Her ikisi de örgütler için gereklidir.

Nasıl Etkileyelim ? ? ? - Bireysel ihtiyaç ve arzuları? - Milli duyguları, dini değerleri, ahlaki değerleri? ?

İnsan Davranışlarının Nedenleri Lider, grup üyesi olan ancak, örgütleme, planlama, ikna etme ve harekete geçirme yetenekleri olan kimsedir.

İnsan Davranışlarının Nedenleri - Bireyin biyo-jenetik yapısı, inançları, düşünceleri, heyecanları ve özellikle ihtiyaçları - İçinde bulunulan durum * Yaşanılan fiziksel ortam * İç fizyolojik durum * Hayat tecrübesi

Bireysel Davranışlarda Gerginlikler - Bireyin gizli ve nedenini bilmediği birtakım huzursuzluk, tatminsizlik, rahatsızlık, sıkıntı ve endişe duyguları - İhtiyaç ve heyecan duyguları - Birey dışından gelen istekler - Bireyin bedensel rahatsızlık ve sıkıntıları - Yakın çevrenin istek, sorun ve sıkıntıları

Bireysel Davranışlarda Engelleme ve Hayal Kırıklığı Gerginliği bertaraf edememe, bir engel nedeniyle hedefe erişememe durumlarında hayal kırıklığı ortaya çıkmaktadır. - Fiziksel çevrenin özelliklerinden doğan engeller - Bireyin bedensel ve zihinsel yeteneklerinden kaynaklanan engeller - İnsanın psişik ve değişik ihtiyaçlar yapısındaki karmaşıklıklar ve çelişkilerden dolayı ortaya çıkan gerginlikler - İçinde yaşanılan sosyal çevre

Hayal Kırıklığının Doğurduğu Davranış Biçimleri - Saldırganlık - Geri dönüş durumları - Çekilme ve kaçma durumları - Bilinç altına alarak kaçma durumu - Rasyonelleştirme durumu - Kendi kendini telkin ve teselli ile kabahati başkalarına yükleme durumu - İçe kapanma durumu - Kadercilik, kendini başkalarının yerine koyma durumu - Tekrarlı sabit davranışlar durumu

Liderlik Yaklaşımları 1. Liderin Özellikleri Yaklaşımı 2. Liderin Davranışları Yaklaşımı 3. Durumsallık Yaklaşımı

Özellikler Yaklaşımı Thomas CARLYLE’ın “Büyük Adamlar Okulu” kuramı, tarihin, büyük adamların özgeçmişlerinden ibaret olduğunu belirtir. Bu kurama göre bazı kişiler belirli niteliklere sahip olarak doğarlar ve bu nitelikler onların her zaman ve her yerde lider olarak ortaya çıkmalarını sağlar. Bu liderlik özelliklerine sahip olan personelin belirlenmesi halinde , yöneticileri bulmak ve yetiştirmek kolaylaşacaktır.

Özellikler Yaklaşımı Yaş Güzel konuşma yeteneği Dürüstlük Boy Zeka Samimiyet Cinsiyet Bilgi Doğruluk Kişiler arasındaki ilişki Yakışıklılık Açık sözlülük İletişim kurma yeteneği Kendine güven Başkalarına güven duyma İnsiyatif sahibi olma Hissel olgunluk Kararlılık İş başarma

Liderin Davranışları Yaklaşımı Özellikler kuramının liderlik kavramını açıklamada yetersiz kalması, araştırmacıları liderin fiili davranışlarını incelemeye yöneltmiştir.

Liderin Davranışları Yaklaşımı Ohio Eyalet Üniversitesi Modeli 1945’lerde araştırma grubu, liderlik davranışında temel etmenin liderin astlarını grup amaçlarına yöneltme olduğunu ileri sürmüş ve iki lider davranışından söz etmişlerdir. - Kişiyi dikkate alma - Girişimcilik ruhu

Liderin Davranışları Yaklaşımı Girişimcilik Ruhu Fazla X 5 X 2 X 4 X 3 Girişimcilik Ruhu Az Kişiyi Dikkate Alma Fazla Kişiyi Dikkate Alma Az X 1

Liderin Davranışları Yaklaşımı Tannenbaum ve Schmit’in Önderlik Doğrusu (Şeridi) Modeli Araştırmacılar, liderlik davranışının özelliklerini gösteren bir doğru oluşturmuşlardır. Yöneticide Merkezileşen Liderlik Astlarda Merkezileşen Liderlik Önderlik Doğrusu Modeli Yöneticinin Kullandığı Otorite Astların Serbesti Bölgesi Yönetici kararı verir ve duyurur Yönetici kararı satar Yönetici fikirleri bildirir ve soru bekler Yönetici değiştirilebilecek geçici bir karar ortaya kor Yönetici problemi ortaya kor görüşleri alır ve karar verir Yönetici sınırlar tanımlar gruptan kararı ister Yönetici astların belirli sınırlar içinde görevlerini yapmalarına izin verir

Liderin Davranışları Yaklaşımı Blake ve Mouton’un Yönetsel Diyagramı Ohio eyalet üniversitesi modeline popüler bir terminoloji ekleyen diyagram modeli liderin ilgi duyduğu iki temel boyut üzerine kurulmuştur. dikey boyut liderin insan ilişkilerine duyduğu ilgi derecesini yatay boyut ise üretime duyulan ilginin derecesini göstermektedir.

İnsana dönüklük Blake and Mouton’s Yönetim Izgarası 12 -23

Liderin Davranışları Yaklaşımı Bowers ve Seashare’in Dört faktör teorisine göre etkili lideri belirleyen etmenler; - Destek - Karşılıklı etkileşimi kolaylaştırma - Amacı belirleme ve geliştirme - İşi kolaylaştırma

Durumsallık Yaklaşımı Liderlik= f(izleyiciler, amaçlar, liderin kişisel özellikleri, ortam koşulları)

Durumsallık Yaklaşımı Liderlik, yere ve zamana göre değişen karmaşık bir sistemin belirlediği yönetsel bir rol davranışıdır.

Durumsallık Yaklaşımı Lider, hem çalışan hem de örgüt amaçlarını bağdaştırmalıdır. NASIL? ? ? AMAÇLAR - Ödüllendirme - Anlamlı - Yol gösterme - Ulaşılabilir - Amaç-Araç bağlantısı

Durumsallık Yaklaşımı (Ortam Koşulları) Yakın Çevre Koşulları LİDER DAVRANIŞI Örgüt İçi Ortam Genel Çevre Koşulları

Durumsallık Yaklaşımı Hiyerarşik kademenin durumuna göre bir liderden beklenen özellikler: Kurumsal ve Düşünsel Sosyal Beşeri Teknik Alt kademe Orta kademe Üst kademe

Durumsal Liderlik Kuramları Fiedler’in Durumsallık Modeli Bütün durumlar için geçerli bir liderlik tarzı yoktur. İçinde bulunulan duruma göre etkili olabilecek çeşitli liderlik tarzları söz konusudur. içinde bulunulacak durumu belirleyecek etmenler ise şunlardır: - Lider- izleyici ilişkisi; İyi-zayıf - Başarılacak işin niteliği (Görevin yapısı); Planlanmış, Planlanmayan - Liderin Yasal gücü (makamın verdiği yetki); Az-Çok

Fiedler Modeli Performans Çok Az İYİ Kategori Lider-Üye İlişkileri İş Yapısı Makam Yetkisi ORTA KÖTÜ I II IV V VI VIII ÇOK ÇOK AZ AZ YÜKSEK DÜŞÜK GÜÇLÜ ZAYIF 12 -31

Durumsal Liderlik Kuramları Reddin’in Üç Boyutlu Önderlik Modeli Ohio modelinin ve yönetsel diyagramın göreve ve ilişkilere dönüklük boyutlarını temel alan Reddin , bu iki boyuta bir üçüncüsünü eklemiştir, bu da etkililiktir. Buradaki etkinlik yöneticinin görevinin gerektirdiği işlerin başarılma derecesidir.

Durumsal Liderlik Kuramları Reddin’in Üç Boyutlu Önderlik Modeli Her duruma uygun tek bir liderlik tarzı yoktur. Liderlik tarzı belirli bir duruma uygun olduğunda etkin, uygun olmadığında etkin değildir. İlişki Boyutu Etkin liderlik, sergilenen davranışa değil, duruma uygunluğa bağlıdır. Etkinlik Boyutu Görev Boyutu

Durumsal Liderlik Kuramları Hersey-Blanchard’ın Durumsallık Yaklaşımı Blake ve Mouton’un yaklaşımlarından yola çıkılmış, görev ve insan’ın üzerine izleyicilerin olgunluk düzeyleri eklenmiştir. Olgunluk derecesi; • İzleyicilerin başarıya ulaşma konusundaki istekleri • İzleyicilerin sorumluluk alma istek ve yetenekleri • Başarılacak göreve ilişkin eğitim, tecrübe ve kabiliyete bağlı olarak farklılık göstermektedir.

Durumsal Liderlik Kuramları

Durumsal Liderlik Kuramları B. Hersey-Blanchard’ın Durumsallık Yaklaşımı S-1 Emir Verme (Directing): Yüksek görev anlayışı buna karşılık astlar ile düşük ilişkilerin olduğu bir yönetim tarzı mevcuttur. Burada liderler tek taraflı iletişimi benimsemişlerdir. Gerçekleştirilmek istenilen hedef ve astların rolü üstler tarafından belirlenir. Yöneticiler; astlarına Neyi, Nerede, Ne zaman ve Nasıl yapacaklarını söyler. Yöneticinin tecrübeli olmasına karşılık astlarının yeni veya tecrübelerinin olmadığı durumlarda kullanılan yöntemdir.

Durumsal Liderlik Kuramları Hersey-Blanchard’ın Durumsallık Yaklaşımı S 2 – Fikirlerini Benimsetme (Coaching) yönetim tarzında; artık astlar yapmak zorunda oldukları işi öğrenmeye başlamışlardır. Astların yeteri kadar deneyimlerinin olmaması ve daha fazla sorumluluk alabilecek durumda bulunmamalarına rağmen, bu yönetim tarzında yüksek düzeyde göreve yönelik davranış şekli devam etmektedir. Burada yöneticiler yüksek düzeyde manevi olarak astlarını desteklemek zorundadır. Yüksek düzeyde ilişkiye dayalı yönetim tarzı kullanılmaktadır. Astlar yapacakları işlerde cesaretlendirilmekte, üstler onlara inandıklarını göstermekte ve itimatlarını kazanacak davranışlarda bulunmaktadır.

Durumsal Liderlik Kuramları Hersey-Blanchard’ın Durumsallık Yaklaşımı S 3 – Katılımcı (Supporting) yönetim tarzında; astların göreve yönelik olgunluk düzeyleri gelişmiştir. Astlar görevle ilgili olarak çok daha fazla tecrübe ve bilgiye sahiptirler. Motivasyonları ve başarılı olma arzuları fazladır. Daha çok sorumluluk almak istemektedirler. Bu durumda liderler göreve yönelik davranış tarzlarını azaltmakta, bununla birlikte yüksek düzeyde duygusal iletişimlerini arttırmakta ve dikkatlerini bu noktada toplamaktadırlar. İlişkilere dayalı yönetim tarzını devam ettirmek suretiyle liderler astlarının sorumluluk performanslarını arttırmakta ve onları yapacakları görevlerde teşvik etmektedir.

Durumsal Liderlik Kuramları Hersey-Blanchard’ın Durumsallık Yaklaşımı S 4 – Yetki Devretme (Delegating) yönetim tarzında; astların olgunluk düzeyleri yüksek olmasına rağmen düşük tarzda ilişki ve göreve yönelik davranış şekli benimsenmektedir. Bu seviyede astların görev ile bağlantılı olarak olgunluk seviyeleri en üst düzeydedir. İş ile ilgili olarak teknik bilgi ve yetenekleri çok fazladır. Başarılı olmak için motivasyonları zirveye ulaşmıştır. Kendi kendilerine eğitim yapma ve denetleme kapasitelerine sahiptirler. Bu noktadan itibaren astların liderlerinden göreve yönelik olarak beklentileri kalmamıştır.

Davranışsal Liderlik Kuramları Amaç-Yol Kuramı • Motivasyon konusunda geliştirilen bekleyiş teorisine dayanmaktadır. • Liderin en önemli görevi izleyicileri için önemli sayılacak amaçlar (ödüller) belirlemek ve izleyicileri bu amaçlara (ödüllere) ulaştıracak yolları göstermektir.

Durumsal Liderlik Kuramları House ve Mitchell tarafından ortaya konulmuştur. Bu modelde, liderin izleyicileri nasıl etkilediği, iş ile amaçların nasıl algılandığı ve amaca erişme yollarının neler olduğu üzerinde durulmuştur. Dört tip liderlik davranışı varlığından söz eder; - Emir verici - Destekleyici - Katılmacı - Başarı arayıcı

Durumsal Liderlik Kuramları - Emir verici: Yönetici neyin, ne zaman yapılacağını belirtir (karar vermeye astlar katılmaz). - Destekleyici: Yönetici astlarına ilgi gösterir ve arkadaşça yaklaşımda bulunur. - Katılmacı: Yönetici astlarının önerilerini bekler, astların karar vermeye katılmalarını ister. - Başarı arayıcı: Yönetici iddialı amaçlar belirler ve bu amaçların başarılmasında astlarına güven duyar.

Lider Davranış Biçimleri • Otokratik • Demokratik - Katılımcı • Tam serbesti tanıyan

Yeni Yaklaşımlar • Transaksiyonel Liderlik (Geleneklere ve geçmişe bağlı) • Transformasyonel liderlik (Geleceğe, yeniliğe, değişime ve reforma dönük)

Transaksiyonel Liderlik Transformasyonel Liderlik q Yetkilerini çalışanları ödüllendirme ve daha çok çaba göstermeleri iççin para ve statü verme biçiminde kullanırlar. q Geçmişten süregelen faaliyetleri daha etkin ve verimli yapma gayreti q Çalışanların yaratıcı ve yenilikçi yetenekleri az kullanılır. § Astlarını bir görevin olduğunu ilham ettirme, bir vizyona yönlendirmeye çaba harcarlar. § Astların tüm yetenek ve becerilerini ortaya çıkararak, beklenenden daha fazla verim alma gayreti § Çalışanlara vizyon kazandırma, değişime inandırma amaçlanmakta