Көру мүшесі-көз орган зрения organum visus

Көру мүшесі-көз. (орган зрения, organum visus)

Көз алмасы(глазное яблоко, bulbus oculi)шар іспетті, алдынан азғана дөңестенген. Ол 3 қабықтан және ішкі ядродан тұрады. Қабықтары: 1. сыртқы тығыз ақ қабық, 2. ортадағы тамырлы қабық, 3. тор қабық.

1. Сыртқы тығыз ақ қабық: 1. алдыңғы дөңес мөлдір қасаң қабықтан 2. артқы ақ қабықтан тұрады. Сыртқы қабық көзді механикалық, химиялық зақымданудан, бөгде нәрселер мен микробтардан сақтайды.

Көздің алдыңғы мөлдір қасаң қабығы(роговица, согnea)-әйнек сияқты жарық сәулесін еркін өткізеді. Онда қан тамырлары болмайды, жүйке ұшына өте бай. Мөлдір қасаң қабық көздің артқы бөлігіне өткенде ақ қасаң қабықсклераға(sclera)айналады. Ақ мөлдір қасақ қабықтың склераға өткен жері –шеті(лимба)деп аталады. Ақ қасаң қабықтың шетіне жақын жердегі қуысты”шлем өзегі”дейді. Склера қан тамырлары мен жүйке ұшына өте бай

Тамырлы қабық: 1. алдыңғы -нұрлы қабықшадан 2. ортадағы-кірпікті денеден 3. артқы-меншікті тамырлы қабықтан тұрады.

Нұрлы қабықша(радужная оболочка, ігіs) көз қарашығын қоршап тұрады. Оның: алдыңғы беті көз қарашығына қараған кірпікті денеге қараған шеттері бар. Кірпікті дененің шетіне жақын нұрлы қабықша мен ақ мөлдір қасаң қабықша аралығында үшбұрыш пайда болады. Осы жерде тарақша байламы бар.

Кірпікті дене(ресничное тело, corpus ciliare). нұрлы қабықшаның жуандаған жері . қарашықтың артында көз бұршағын қоршап тұрады. Оның: . ішкі алдыңғы бөлігінде кірпікті өсінді қатпарлар . ішкі артқы бөлігінде- меншікті тамырлы қабыққа өтеді.

Меншікті тамырлы қабық(собственная сосудистая оболочка, choroidea) көздің ортаңғы қабатының көп бөлігін құрайды. Ол сыртында көздің қасаң қабығына ішкі бетінде тор қабыққа қараған. Бұл қабық артерия, вена тамырларына бай.

Тор қабықша (сетчатка, retina) Бұл қабықшада: күндізгі жарықты қабылдайтын колбашалар ымырттағы жарықты қабылдайтын таяқша жүйке жасушалары бар

Көру жүйкесі көз алмасының барлық қабықтарынан өтіп, тор қабықшадан шығып миға барады. Тор қабықшадан көру жүйкесінің шығатын жерінде сопақша дөңес «көру жүйкесінің дискісі» деп аталады.

Көру жүйкесінің дискісінде жарық жасушалары болмайды. Сондықтан ол жерді «соқыр нүкте» деп атайды. Тор қабықшаның ортасында қарашықтың тура қарсысында «сары нүкте» бар.

Көз алмасының ішкі ядросына: 1. көз бұршағы 2. шыны тәріздес дене 3. көз сұйықтығы жатады.

Көз бұршағы (хрусталик, lens) қарашықтың артында орналасқан пішіні дөңес линзаға ұқсайды. Оның ортасы қатты шеті бостау болады.

Шыны тәріздес дене (стекловидное тело, corpus vitreum) мөлдір таза хрустальдей көздің ішкі бөлігін толық толтырып тұрады. Көз бұршағы мен шыны тәріздес денеде жүйке талшықтары қан тамырлары болмайды.

Көз алмасының сұйықтығы (водянистая влага, humor aquosus) көздің алдыңғы артқы қуысын болады.

Көздің оптика жүйесі: көз бұршағынан шыны тәріздес денеден көз сұйықтығынан пайда болады. Олар көзге түскен сәулені сындырып тор қабыққа түсіреді.

Көздің алдыңғы қуысы: алдында қасаң қабық артында нұрлы қабықша мен бұршақты денемен шектескен.

Көздің артқы қуысының: алдында нұрлы қабықша мен көз бұршағы артында кірпікті дене бар.

Көз алмасының сұйықтығы кірпікті дене мен нұрлы қабықшадағы қан тамырлары айналымынан пайда болады. Ол мөлдір қасаң қабықты қореқтендіреді көздің ішкі қысымының тұрақтылығын сақтап тұрады.

Көрудің бұзылуы: 1. Дальтонизм - бейненің түсін(жасыл, қызыл)ажырата алмайды 2. Жақыннан көргіштік(близорукость). көз бұршағы сопақ болып. заттың бейнесі тор қабықшаның алдында пайда болады. 3. Алыстан көргіштік(дальнозоркость). көз бұршағы жазықтанады . нәрсенің бейнесі торлы қабықшаның артында сынады.

Көздің қосымша мүшелері: 1. Көз алмасының бұлшық еттері: жоғарғы төменгі ішкі , сыртқы тік б. е. шеткі б. е. жиырылғанда көз алмасын көздің қарашығын өзіне тартады. 2. Қабақ: төменгі жоғарғы олар көз алмасының алдыңғы жағын ашып-жабады.

3. Көз жас безі-көз шарасының көз жас шұңқырында орналасқан. Көз жасы көз алмасының алдыңғы бөлігін жуып көз жасының көліне жиналады. Көз жасы мұрын-көз жасы өзегі арқылы мұрын қуысына шығады.

Көз жасы көзді жуып оны құрғап кетуден сақтайды. Көз жасының бактериоцидтік қасиеті көзді түрлі аурулардан сақтайды.

Есіту және тепе-теңдік мүшелері. (преддверно-улитковый орган, orqanum vestibule-cochlearis)

Орналасуына, атқаратын қызметіне байланысты есіту тепе-теңдік мүшесі 3 бөлімнен: Сыртқы ортадағы ішкі құлақтан тұрады.

Сыртқы, ортадағы және ішкі құлақтың ұлу бөлімі есіту мүшесі, ішкі құлақтың кіреберісі мен жартылай иірімді түтікшелері тепе-теңдік мүшесі болып саналады.

Сыртқы құлақ(наружное ухо, auris externa) Ол: 1. құлақ қалқанынан 2. сыртқы дыбыс тесігінен тұрады. Құлақ қалқанышеміршектен болып, дыбыс сыртқы тербелісін жинақтап қабылдайды. Сыртқы дыбыс тесігі самай сүйегінің ішіне қарай дабыл жарғағына дейін созылған ұзын түтік. Ол шеміршекті және сүйек бөлігінен тұрады.

Дабыл жарғағы (барабанная перепонка, membrane tympani) Ол сыртқы дыбыс тесігін ортаңғы құлақтан бөліп тұрады. Оның 2 бөлігі: 1. үлкен бөлігі қатты керілген 2. кіші бөлігі босаңдау орталығында шұқырша бар. Оны «дыбыс кіндігі» дейді.

Ортаңғы құлақ(среднее ухо, auris media) 1. дыбыс қуысынан 2. үш есіту сүйекшелерінен 3. есіту түтігінен тұрады. Дабыл қуысы(барабанная полость) самай сүйегінің тасты бөлігінде сыртқы құлақ түтігі ішкі құлақтың ортасында. Оның көлемі 1 см 3 -дей оған есіту тесігінің жіңішке саңылауы арқылы ауа кіреді.

Дабыл қуысының 6 қабырғасы бар. Сыртқы қабырғасы дабыл жарғағы ішкі қабырғасы ішкі құлақпен шектеседі. Бұл қабырғасында 2 тесік бар. Олар: 1. сопақша тесік, үзеңгішемен жабылып тұрады; 2. дөңгелек, ол ұлу терезесі. Артқы қабырғасы самай сүйегінің емізікше өсіндісіне қараған. Алдыңғы қабырғасы - Евстахий түтігі, ол ортаңғы құлақты жұтқыншақпен жалғастырады. Жоғарғы қабырғасы – ми сауытының ортадағы шұңқырымен төменгі қабырғасы – самай сүйегінің мойынтұрық шұңқырымен шектеседі.

Есіту түтігі(слуховая труба, tuba auditiva) немесе Евстахий түтігі – ортаңғы құлақтың дабыл қуысын жұтқыншақпен жалғастырады. Түтік сүйекті және шеміршекті бөліктен тұрады. Адам жұтынғанда осы түтік арқылы ауа ортаңғы құлақтың дабыл қуысына кіріп, оның ішіндегі ауа қысымын теңестіріп тұрады. Бұл жағдай дабыл жарғағын ауа қысымынан жарылып кетуден сақтайды.

Есіту сүйекшелеріне төсше, үзеңгіше, балғаша жатады. Балғаша сүйегінің басы, мойны, сабы болады. Сабы дабыл жарғағының ортасына бекіген басы төсше сүйегінің денесімен жалғасады. Төсше сүйегі балғашаның басы мен үзеңгішенің ортасында. Үзеңгі сүйегінің негізі ішкі құлақтың сопақша тесігін жауып тұрады

Ішкі құлақ(внутреннее ухо, auris interna) Ол самай сүйегінің тасты бөлігінде орналасқан. Оның 3 : кіреберіс, жартылай иірімді түтікшелер, ұлу бөлімі бар.

Кіреберіс(преддверие, vestibulum) – пішіні сопақша алдында ұлу артында жартылай иірімді түтікшелер орналасқан. Кіреберістің сыртқы қабырғасы ортаңғы құлаққа қараған. Кіреберіс дөңгелек тесік арқылы ұлумен жалғасады.

Ұлу(улитка, cochlea) екі жарым рет оралған. Оның бірінші орамынегізгі екіншісі-ортаңғы бөлігі үшіншісі-ұлудың ұшы деп аталады. Ұлудың ұшы дабыл қуысына қараған. Ұлудың ішіндегі шиыршық(спираль) оны 2 жолға бөліп ұлу қуысында 2 саты: жоғарғы «кіреберіс сатысы» төменгі «дабыл сатысы» пайда болады. Екі саты ұлудың ұшындағы кішкене тесік арқылы қосылады.

Жартылай иірімді түтікшелер(костные полукружные каналы, canalis semicirulares ossei) ішкі құлақтың сүйекті шытырманының артқы бөлігі. Түтікшелердің әрқайсысы жартылай шеңберге ұқсайды қос аяғымен кіреберіс бөліміне ашылады. Жартылай иірімді түтікшелердің аяқшаларының бір ұшы кеңейген ал екінші аяқтары өз қалпын сақтайды. Алдыңғы және артқы иірімдерінің кеңейген аяқшалары бірігіп жалпы аяқша пайда болады.

Ішкі құлақтың сүйек бөлігінің пішінін ішінен жарғақты бөлігі қайталайды. Сүйекті және жарғақты бөлігінің аралығында перилимфа жарғақты бөліктің ішінде эндолимфа сұйықтығы болады.

Ұлудың сүйек табақшасының бұрышына кіреберіс жарғағы шығады. Жарғақта дыбысты қабылдайтын жүйке ұшы «кортиев мүше» (organum spirale) деп аталады. Спираль мүше тіреуіш және кілегейлі жасушадан тұрады ол дыбыс тербелістерін қабылдайды, кіреберіс пен иірімді түтікшелер теппетеңдікті сақтайды.

ТЕРІ, ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТУЫНДЫЛАРЫ.

Тері(кожа, cutis) адам денесінің жапқышы. Оның ересек адамдағы көлемі 1, 5 -2, 0 м 2. Теріде көптеген рецепторлар бар. Олар: ыстықты суықты сипауды ауруды сезетін жүйке талшықтарының ұшы. Терінің қызметі: 1. денені микробтардан, жарақаттанудан, әр түрлі зиянды әсерлерден сақтайды; 2. су және жылу алмасуына қатысады; 3. қан қоймасы, қан айналымына қатысады; 4. витаминдер алмасуында маңызы зор, ультрасәулелердің әсерінен «Д» витамині пайда болады.

Тері 3 қабаттан: Базал қабаты түлеп, 1. Эпидермис. жаңарып отырады және онда теріге түс беретін 2. Дерма. пигменттер бар. 3. Май қабаты. Эпидермистің 5 қабаты бар. 1. базалды 2. тікенек 3. дәнешелі 4. жылтыр 5. мүйізді.

Дерма 2 қабаттан тұрады: 1. емізікті 2. торлы қабат. Дерма қабатында тер және май бездері шаштың түбірі тырнақ бар. Емізікті қабатта қан капиллярлары жүйке ұштары бар.

Түктер(волосы, pili) қызыл ерін алақан мен табаннан саусақтың бүйір қабырғасының терісінен клитор мен ерлердің жыныс мүшесінің басынан басқа бүкіл денеде түк болады. Дені сау адамның шашы 2 -3 жылда өзгереді кірпіктер әр 4 -5 айда шаш талшығы айына 1 см өседі.

Шаш 2 бөліктен: шаш талшығы шаш түбірінен тұрады. Шаш талшығының сыртқы заты қатты-кутикула ортадағы заты-жұмсақ өзегі болады. Кутикулада пигмент жасушалары кездеседі. Шаштың түбірі кеңейген түк осы жерінен өседі. Кеңейген түбірінде емізікше бар онда қан тамырлары мен жүйке ұшы бар. Шаштың түсі пигменттерге байланыс-ты ақшыл – сарыдан қараға дейін болады. Шаш талшықтарының сапасы нәсілге сыртқы ортаға денсаулыққа тамақтануға байланысты болады.

Тырнақ(ногти, unguis) терінің эпидерис қабатының өсіндісі. Оның сыртқы мүйізді қабатында қан тамырлары мен жүйке талшықтары болмайды. Тырнақтың түбіндегі ақшыл түсті бөлігі”тырнақ көбесі ” деп аталады.

Тырнақ тырнақ көбесінен өседі. Оның денесі торлы жиегі болады. Тырнақ денесі саусақтың басында тырнақ ойындысында орналасқан. Саусақтың сүйекшелеріне тырнақ дәнекер ұлпамен ілінген.