Кафедра акушерства и гинекологии 1 Жүктілік физиологиясы

Кафедра акушерства и гинекологии № 1 Жүктілік физиологиясы. Ұрықтану. Имплантация.

План лекции: Ø Ұрықтану. Имплантация. Ø Ұрық дамуының эмбрионалды және феталды кезеңі Ø Дамудың критикалық кезеңі. Ø Жүкті әйел организміндегі физиологиялық өзгерістер

Ұрықтану дегеніміз ер адам мен әйел адамның жетілген жыныс жасушаларының- сперматозоид пен аналық жұмыртқа жасушасының қосылып , зигота түзіліп, жаңа организмге әкесі мен анасының генетикалық материалдарының берілуі. Ø Жұмыртқа жасушасы мен сперматозоид қосылуы овуляциядан 12 сағаттан кейін жатыр түтігінің воронка тәрізді аймағында жүреді. Ø

Ø Ер дам мен әйел адамдардың жыныс жасушаларының жетілуі күрделі үрдіс. Сперматогенез ер адам гонадасының иілген ұрық түтігінде жүреді. Жыныстық жетілуі ұрықтануға қабілетті жетілген сперматозоид түзілуімен аяқталады.

Ізашар жасуша- сперматогоний 72 күнде жетілген сперматозоидқа айналады. Спермалардың 50 %-і Ххромосома , 50 %-і – У-хромосома. Ұрықтануды қамтамасыз ету үшін сперматозоидтардың жалпы саны 150 млн-нан кем болмау керек, ал концентрациясы 1 мл-де – 60 млн-нан кем болмау керек. Сперманың ұрықтандыру қабілеті 2 күнге дейін сақталады. Ø Жыныстық қатынастан 1 -2 минуттан соң, цервикалды каналдың сілтілік ортасының және жатыр мен жатыр түтігінің үнемі толқын тәрізді жиырылуының нәтижесінде спермалар жатырға , ал 2 -3 сағаттан соң жатыр түтігінің соңғы бөлігіне жетеді. Ø

Аналық жыныс жасушасы Овуляция кезеңінде аналық безден шыққан 1 -лік овоцит d=130 мкм шамасында болады және 3 -4 мыңдай фолликулярлы жасушалардан құралған тығыз жылтыр және тәж тәрізді зонамен қоршалған. Ø Ол жатыр түтігінің желбезектерімен (бахрома) ұсталып, жатыр түтігі бойымен жылжиды. Ø Екіншілік бөліну нәтижесәнде 2 лік овоцит ( жұмыртқа жасушасы) пайда болады. Ø Аналық без ядросында 23 хромосома, оның бірі жыныстық Х- хромосома Ø

Жұмыртқа жасушасының дамуы аналық бездің қыртысты қабатындағы фолликулалардың біріншілік өсуі мен дамуы нәтижесінде жүреді. Ø Гаметаның транспорты мен ұрықтануы үшін жатыр түтігінің ампуласында жұмыртқа жасушасының ұсталуы маңызды рөл атқарады. Ø

Аналық жұмыртқа жасушасының ұрықтануға қабілетілігі орташа есеппен 24 сағатты құрайды. Ø Жатыр түтігінің ампуласына түскен аналық жұмыртқа жасушасы Х-, У-жыныстық хромосоманы тасымалдаушы сперматозоидтардың көп мөлшерімен қоршалынады. Ø

Ұрықтану алдында жетілген аналық жұмыртқа жасушасы айналасында сәулелі тәж (corona radiata) пайда болады. Ø Фолликула ажырауынан ( овуляция) бірнеше минут өткен соң аналық жұмыртқа жасушасы жатыр түтігіне түседі. Бұл үрдіске аналық бездің овуляция жүрген аймағының жатыр түтігі фимбрияларымен ұсталуы және басқа да факторлар қатысады. Ø

Жыныс жасушаларының мембраналарының бірігуінен соң аналық жұмыртқа жасушасының кортикалды реакциясы пайда болады, ол полиспермияны тежейді Ø Ұрықтанудан 24 сағаттан кейін зигота хромосомалары біріншілік митотикалық бөлінуге ұшырайды Ø Ұрықтанған аналық жұмыртқа жасушасының ядросында дисплоидты хромосома жиынтығы болады Ø Осылайша жаңа организм ата-анасының екеуінің де генетикалық ақпаратының тасымалдаушысы болады Ø

Ұрықтанудан 24 сағат өткен соң ұрықтанған аналық жұмыртқа жасушасының бөлшектенуі жүреді. Біріншілік бөлшектенуі синхронды жүреді. 12 сағаттан соң 2 бластомерден 4 бластомер пайда болады және т. с. с Ø Бірінші бөлінуінен 2 бластомер пайда болады: “күңгірт”түстісі – ұрық ортасында, “ашық” түсті – шетінде. Ø Ашық түстісінен ұрықты ана организмімен байланыстыратын және қоректенуін қамтамасыз ететін трофобласт түзіледі. Ø Ішкі күңгірт түсті бластомерден эмбриобласт пайда болады, одан ұрық денесі мен трофобласттан басқа ұрықтан тыс мүшелердің барлығы пайда болады. Ø

50 -60 сағаттан соң морула пайда болады, 3 -4 тәулік өткен соң сұйықтыққа толы ұрық көпіршігібластоциста қалыптасады. 5 -5, 5 тәуліктен соң бластоциста жатырға түседі, бұл кезде бластомерлер 107 -ге дейін жетеді. 2 тәуліктен соң (5 -7 тәулік аралығы) ұрық еркін бластоциста кезеңіне өтеді, 7 - тәуліктен бастап ұрықтың жатыр қабырғасына бекінуі басталады.

Имплантация ØИмплантация- ұрықтың децидуалды қабыққа бекінуі. ØДецидуалды қабық эндометридің функционалды өзгерісі нәтижесінде түзіледі. ØОл ұрықтанудан соң 7 тәулікте басталады да, 40 сағатқа созылады, яғни, 2 тәулікке.

Ø Бұл кезеңде тератогенді факторлар ұрықтың тіршілігіне сәйкессіз патологияны (аплазия или гипоплазия) немесе хромосомалық аберрациялар, мутантты гендер әсерінен ауыр даму ақауларын ( бластопатия дейді) тудырады.

Эмбрионалды кезең Жатырішілік даму 75 күнге созылады. Ұрықтың қоректенуі ұрық қапшығы арқылы жүреді. Басты ерекшелігі- барлық мүшелердің органогенезі мен қалыптасуы жүреді. Тератогенді факорлар тудырған эмбрионопатия дамудың анатомиялық және диспластикалық ақауы түрінде көрінеді. Жүктілікітің 3 -4 аптасы- эмбрион дамуының критикалық кезеңі. Кейінірек дамуында трофобласттар плацентаға айналады.

Бұл кезең неофеталды немесе эмбриофеталды деп аталады, плацента түзілуі 2 аптаға созылады, Ø Бұл ОЖЖ мен эндокринді жүйеден басқа ішкі мүшелердің қалыптасуы аяқталуымен сәйкес келеді Ø Ұрықтың кейінгі қарқынды өсуі плацента мен оның қанайналымының дұрыс қалыптасуына байланысты. Ø

Феталды кезең Нәресте туылғанға дейін 76 күнге созылады: 2 кезеңі болады: Ø Ерте феталды кезең: 22 апта соңына дейін созылады. Ұрықтың мүшелерінің қарқынды өсуі мен тіндік дифференцирленуі жүреді, қауіпті фактарлердың әсерінен мүшелердің өсуі мен дифференцирленуінің кідіруі (гипоплазия) және тіндер дифференциялануы бұзылуы(дисплазия) байқалады. Ø Кеш феталды кезең: 22 аптадан бастар туылғанға дейін созылады. бұл кезеңде көптеген қоректік заттардың қорға жиналуы жүреді: кальций тұзы, темір, мыс, В-12 витамині, бұлар кеудедегі баланың қоректенуін бірнеше ай бойы қамтамасыз етіп отырады. Қауіпті факторлар ұрықтың жатырішілік гипотрофиясына және жалпы жетілуінің төмендеуіне әкеледі. Ананың ЭГЗ -і ұрықтың инфицирленуіне әкеледі. Ø

Дамудың кртикалық кезеңі Ø Ø Ø Ø Ø Адам онтогензі дамуында бірнеше криикалық кезеңдерді көрсетуге болады: Жыныс жасушаларының жетілуі: онтогенез бен сперматогенез Ұрықтану(40 сағат) Имплантация (эмбриогенездің 7 -8 күндері) Плацентаның қалыптасуы мен негізгі остік ұрық ағзаларының қалыптасуы (3 -8 апта) Жыныстық аппараттардың дифференцирленуі мен негізгі функционалдық жүйелердің қалыптасуы (20 -24 апта) Тууылу нәрестелік кезең ( 1 жасқа дейін) Жыныстық жетілу ( 11 -16 жас)

Жүктілік пен физилогиялық өзгерістер Ø Физиологиялық ағымда өтетеін жүктілік мерзімі ұрықтанған соң 280 күнге және 10 айлық айға, 9 күнтізбелік айға немесе 40 аптаға созылады.

Жүктілік пен физиологиялық өзгерістер Гестационды кезең әйел организмінің физиологиялық жағдайының белгілі бір этапына жатады. Ø Жүктіліктіңтің физилогиялық ағымының кезеңі ұрық пен плацентаның жетілуімен бірге , ана оргаизмінде өмір үшін маңызды ағзалар мен жүйелердің айқын өзгерісі байқалады. Ø

Жүктілік кезінде плацентадан бөлінетін гормондар ұрықтың қалыпты дамуын қамтамасыз ететін ана организмінде көптеген физиологиялық өзгерістерді туғызады және организмін алдағы босану мен емізуге дайындайды. Ø Жүктілік кезінде пайда болған асқынудың дәрежесін бағалау үшін, жүктілік кезіндегі экстрагениталды патологияны анықтау үшін, жүктілікті көтеру сұрақтарын шешу үшін дәрігер әйел организміндегі гестация кезіне сай үрдістер мен қалыпты крсеткіштерін жетік ьілу керек. Ø

Жүйке жүйесі Жүкті әйелдің жүйке жүйесі бүкіл ағзаны ұрықтандыруға жұмылдырады, яғни ұрықты көтеруге. Осыған байланысты маңызды жүйелерде физиологиялық өзгерістер болады. Ø Ерекше айқын өзгерістер гипофизде болады. Алдыңғы бөлігі 3 есе үлкейеді, салмағы 1 грамға жетеді. Бұл негізгі жасушалардың жүктіліктің үлкен мөлдір жасушаларына айналу нәтижесінде жүреді. Ø

Жүйке жүйесіндегі өзгерістер әртүрлі вегетативті бұзылыстармен айқын қөрінеді. Жүктіліктің алғашқы айында жиі жүрек айну, құсу, сілекей бөлінуі мен жиіркену байқалады. Кейде жоғары қозғыштық пен көңіл күйінің тез бұзылуы байқалады. Ø Бұл құбылыстардың пайда болуы ми қыртысындағы тежелу және қозу үрдісінің сипатына байланысты. Жүктілік кезеңінде қозу мен тежелу кезектесіп келіп отырады. Ø

Жүрек Ø Жүктілік кезіндегі жүрек қан тамыр жүйесінің жұмысы жоғарылайды, себебі организмде қосымша планцентарлық қан айналым жүйесі пайда болады. Бұл кезде қан айналым үлкен болады, яғни плацентадан минутына 500 мл қан айналады.

Жүкті дені сау әйелдің жүрегі қосымша жүктемеге тез бейімделеді: жүрек бұлшық еті массасы мен жүректің қан лақтырысы ұлғаяды. Дамып жатқан ұрықтың қоректік заттар, оттегі мен құрылымдық заттарға қажеттілігін қамтамасыз ету үшін АҚК ұлғайып, жүтіліктің 7 -айында максималды дәрежеге жетіп, АҚК ұлғаюы 30 -50% ті құрайды. Ø Жүктілікке оптималды дәрежедегі физиологиялық гиперволемия тән. Ø

Микроциркуляция мен қан жоғалту кезіндегі қорғаныс Ø Организмдегі 4000 мл қан орнына 5300 -5500 мл қан айналады Ø АҚК ұлғаюына, жүрек лақтырысына қарамай қалыпты жүктілік АҚ төмендеуімен жүреді, яғни, жүктілік кезінде ШҚТЖ төмендейді. Ø Физиологиялық тахикардия тән, ЖСЖ минутына 80 -95 рет. Ø Босану кезінде жатырдағы қан айналым 20 -30%ті құрайды, себебі ЖМҚ, АҚК жоғарылайды және ШҚТЖ төмендейді. Ø

Изменение массы в системе мать -плацента-плод Срок беременн ости Прирост массы тела Масса матки Масса плода Масса плаценты Прирост массы крови 10 нед. 650 г 140 г 5 г 20 г На 100 г 20 нед. 4000 -4500 г 320 г 300 г 170 г 600 г 30 нед. 8500 -10000 г 600 г 1500 г 430 г 1300 г 40 нед. 12500 -14500 г 970 г 3400 г 650 г 1250 г

өкпе Жүктілік кезінде организмнің оттегіге қажеттілігінің артуынан өкпе жұмысы күшейеді. Жүктілік кезінде диафрагманың жоғары көтерілуі мен өкпенің тыныстық қозғалысы шектелуіне қарамастан, сиымдылығы ұлғаяды. Бұл кеуде торы мен бронхтардың ұлғаюы есебінен жүреді. Ø Демалудың минуттық көлемі, оттегіге қажеттілігі ұлғаюына байланысты қан р. Н жоғарылайды, ал тыныс алу мен тыныс шығарудың резервтті көлемі, өкпе сиымдылығы мен қалдық ауу көлемі, плазмадағы р. СО төмендейді. Ø

Өкпенің тіршілік сиымдылығы мен газ алмасу төмендеуге ғана емес , жоғарылауға да бейім болады. Ø Жүктілік кезінде тыныс алу көлемі ұлғаюы ұрықтың плацента арқылы пайдаланылған оттегінің шығарылуын жеңілдетеді. Ø Тыныс жиілігі өзгеріссіз, минутына 16 -18 рет, жүктіліктің соңғы кезінде сәл жоғарылайды. Ø

Бүйрек Жүктілік кезінде бүйрекке түсетін жүктеменің жоғарылауынан, қызметі де жоғарылайды, себебі олар жүкті әйел мен ұрық ағзасындағы зат алмасу өнімдерің шығарады. Зәр шығару көлемі ағзаға енген сұйықтық көлеміне байланысты. Ø Шумақтық фильтрация жылдамдығы 30 -50%ке жоғарылайды, бүйректік қандану жоғарылайды. Ø

Дені сау әйел тәулігіне орташа есеппен 1200 -1600 мл зәр шығарады, оның 950 -1200 мл зәр күндіз бөлінеді, қалғаны түнде бөлінеді. Ø Прогестерон гормоны әсерінен қуық тонусы төмендейді, ол зәрдің қуықта ұсталып қалуына әкеледі. Ø Жатырдың аздап оңға бұрылуы оң бүйректен зәрдің ағысын қиындатады. Бұл кезде гидронефроз пайда болу жиілігі жоғарылайды, себебі астаушалар мен тостағаншаларда зәрдің шектен тыс жиналуынан, олардың көлемі ұлғаяды. Ø

Асқорыту мүшесі Ø Көптеген әйелдерде жүктіліктің алғашқы 3 айында асқорыту жүйесінде өзгерістер болдаы: таңертеңгі жүрегі айну, құсу (ерте токсикоз белгілері), дәм сезу бұзылысы, жеріктік ( кесек, бор). Бұл құбылыстар жүктіліктің 3 -4 айларында, кейде кеш мерзімдерде көрініс береді.

Планцента гормоны әсерінен ішектер тонусы төмендеп, іш қатуға әкеледі. Ішек жатыр әсерінен жоғарыға жылжып, асқазан да жоғары жылжып, қысылып, соның әсерінен асқазандағы заттар өңешке көтеріліп, қыжыл пайда болдаы. Ø Бауырға жүктілік кезінде жүктеме көп түседі, себебі жүкті әйел мен ұрық зат алмасу өнімдерінің залалсыздандырылуы жүреді. Ø

Эндокринді жүйе Ø Ø Ø Плацентаның эндокринді жүйесі пайда болуына ХГТ, ПЛ, ПРГ, соматотропин және басқа да гормон синтезі әсер етеді. ХГТ сары дене қызметін қамтамасыз етіп, овуляцияның алдын алады. Қалқанша безі қызметі жоғарылайды БҮБ гормоны мөлшері жоғарылайды Глюкокортикоидов, ПРГ, эстрогенов, ПЛ мөлшері жоғарылауынан инсулинге қажеттілік жоғарылайды Ұрық дамуы соматотропты гормонмен қадағаланады, бірақ қазіргі кезде инсулин мен инсулинтәрізді өсу факторы маңызы жоғары делінеді.

Сүт безі Ø Паренхима мен май жасушалары ұлғаюы есебінен сүт безі де ұлғаяды. Жүктіліктің алғашқы кезінің өзінде емізіктен мөлдір, аз бұлыңғыр сұйықтық тамшылары – молозива бөліне бастайды, ол без жолының эпителийінің өнімі.

Жыныс ағзалары Ø Ø Жатыр қөлемі үнемі ұлғаяды, жүктілік соңында жатыр түбі биіктігі 35 см , қалыпты кезде 7 -9 см. массасы 1000 -1200 г , ұрықсыз 50— 100 г. Жатыр көлемі жүктіліктің соңғы кезінде шамамен 500 есе жоғарылайды. Плацента гормондары әсерінен бұлшықет талшықтары көлемі ұлғайып, жатыр көлемі өзгерісіне әкеледі.

Ø Қан тамырлары кеңеяді, саны жоғарылап, жатырды өріп тұрғандай болады. Жатыр ретсіз жиырылып, жүктіліктің соңғы кезінде жиырылу белсенділігі жоғарылып, қысып тұрғандай болады. Бұл Брекстона-Гикса толғағы қалыптыда жүктіліктің 30 аптасында басталып, шынайы босануға дайындық ретінде жүреді.

Дене массасының ұлғаюы 20 аптаға дейін күніне 300± 30 г, 21 -30 апта аралығында — 330± 40 г, 30 аптадан босанғанға дейін— 340± 30 г қосылып отырады. Дене салмағында дефициті бар әйелдерде күнделікті салмақ қосу бұдан да жоғары болады. Ø Дені сау әйелдің жүктілігінің соңында дене салмағы орташа есеппен 12 кг -ға жоғарылып, 8 - 18 кг аралығында ауытқиды. Ø

Ø Дене массасының ұлғаюы - Зиготамен салыстырғанда ұрықтың 6 x 10 ның 12 дәрежесіне дейін жоғарылауы Қағанақ суының ұлғаюы әсерінен ( 500 -1500 мл) Жатырдың денесінің бұлшықеттік массасының 15 -20 есе ұлғаюы АҚК 30 - 50 % ұлғаюы Плацента өсуі

Жүктілік кезінде дене салмағы қосылуы Тканевая жидкость 10 недель 20 недель 30 недель 40 недель Плод 5 300 1500 3400 Плацента 20 170 430 650 Амниотическая ж-сть 30 350 750 800 Матка 140 320 600 700 Молочные железы 45 180 360 405 Кровь 100 600 1300 1250 Внеклеточная внесососуд. ж-сть 0 30 80 1680 Субтотальная 340 1950 5020 9115 Резервы организма 310 2050 3480 3345 Общая прибавка массы тела 650 4000 8500 12500

жүктілік мерзіміне байланысты ұрықтың физикалық дамуының көрсеткіштері Срок беременности, недели Масса плода, г Рост плода, см 12 40 8 -9 16 120 16 20 300 -320 24 -26 24 500 -600 28 -31 28 1000 35 32 1600 -1800 40 -42 36 2500 -2750 45 -48 40 3500 50

Сондықтан әйелдер кеңесіне ертерек тіркелу керек, барлық мамандарға қаралып, анализдер тапсыру керек Ø Бұл адекваттық профилактикалық шараларды қабылдап, босануға дайындайды. Ø

Назарларыңызға рахмет

Қолданылған әдебиеттер Ø Ø Ø Ø Ø 1. Кулаков В. И. , Прилепская В. Н. , Радзинский В. Е. Руководство по амбулаторно- поликлинической помощи в акушерстве и гинекологии. - М. : ГЭОТАР-Медиа. 2006. -1056 с. 2. Айламазян Э. К. , Кулаков В. И. , Радзинский В. Е. , Савельева Г. М. Акушерство: национальное руководство. - М. : ГЭОТАР-Медиа. 2007. -С. 65 -82 3. Айламазян Э. К. Акушерство: учебник для медицинских вузов. - 6 -е изд. , испр. и доп. - СПб. : Спец. Лит. 2007. – С. 58 -68, С. 79 -91 4. Акушерство: учебник + СД /под ред. Г. М. Савельевой, В. Г. Бреусенко. – М. , ГЭОТАР-Медиа, 2008. - С. - 59 -115. 5. «ИВБи. Р. Оказание помощи при осложненном течении беременности и родов» . ВОЗ. 2002 г. 6. Клинический протокол «Ведение нормальной беременности (беременности низкого риска, неосложненной беременности)» . Проект «Мать и Дитя» . Россия. 2007 7. Кудайбергенов Т. К. и др. Руководство по оказанию неотложной помощи в перинатологии. - Алматы. 2010. С. 4 -15. 8. Murray W. Enkin et al. A guide to effective care in pregnancy and childbirth. Oxford University Press, 3 rd Edition, 2000. 9. WHO EURO. Essential Antenatal, Perinatal and Postpartum Care. Copenhagen. 2002.