Кәсіпкерліктің қаржылық ортасы және қаржылық тәуекелдер № 4 тақырып Кәсіпкерліктің қаржылық ортасын талдау 1
Дәріс сұрақтары: 1. Кәсіпкерлік қызметтің қаржылық ортасын талдау 2. Ұйымдастырушылық ортаның сыни нүктесін анықтау. 3. Ұйымның ішкі және сыртқы ортасы жөнінде мәліметтер базасын қалыптастыру 4. Ұйымның ішкі және сыртқы ортасы жөніндегі ақпаратты бағалау 2
Кәсіпкерлік қызметтің қаржылық ортасын талдау Ұйымның ортасын талдау – бұл ұйымның өз мақсатына қол жеткізу мүмкіндігіне ықпал етуі мүмкін ішкі және сыртқы ортаның сыни маңызды элементтерін анықтау процесі. Ұйымдастыру ортасын зерттеу процесі фирманың ішкі және сыртқы ортасының негізгі элементтерін анықтаудан басталады. Осы элементтер анықталған соң, фирма олардың ішінен барынша ең маңыздыларын бөліп алуы қажет, оларды «сыни нүктелер» деп атайды. Сонан соң, фирма сыни нүктелер жөінде қажетті ақпараттарды жинақтайды. Нәтижесінде ұйымдастыру ортасына баға беріледі. 3
Ортаны талдау фирма қызметінде бірқатар маңызды функцияларды орындайды: ü экономикалық ұйымға және оның болашағына ықпал ететін барынша маңызды факторлардың есебін жақсартады; ü фирма жөнінде барынша қолайлы пікірлерді қалыптастыруға көмектеседі; ü өзінің қызметіне қатысты функцияларын барынша жақсы рындауға қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету. 4
Кәсіпорынның ішкі ортасын диагностикалау оның ағымдағы және болашақтағы қызметіне ықпал ететін факторларды талдау процесінде жүзеге асырылады және келесі жағдайлар үшін қызмет етеді: ü өз мәселелерін барынша тиімді шешуге және сыртқы орта жағдайына бейімделуіне мүмкіндік беретін кәсіпрынның резервтерін айқындау; ü тиімді дамуға база жасайтын кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын айқындау; ü бәсекелестік ортадағы, оның инвестициялық тартымдылығы рейтингіндегі кәсіпорынның позицияларын анықтау.
Сыртқы ортаның диагностикасы сырттан туындайтын қауіптер мен мүмкіндіктерді есепке ала отырып, стратегиялық және тактикалық басқарушылық қисынды шешімдер қабылдау мақсатында кәсіпорын қызметіне оның ықпалын бақылау құралы болып табылады. Сыртқы ортаны диагностикалау процесінде кәсіпорын қызметіне (мүмкіндіктер мен тәуекелдер) оның элементтерінің қолайлылық деңгейін қарастырады. 6
Ортаны талдау шегін анықтауға 3 негізгі фактор әсер етеді: ü сыни нүктелерінің саны мен сипатын, яғни ортаның барынша маңызды элементтерін анықтау, ол әрбір ұйымда әртүрлі; ü ортаны талдау уақытпен шектелген, қысқа кезеңде фирма жұмыс ортасының элементтеріне ғана басты назар аударуы мүмкін, ұзақ кезеңге фирманың сыртқы ортаның жалпы сипатын зерттеуге мүмкіндік туады; ü нәтижелі талдау фирма тек элементтің айрықшалығын, оның бірегей сипатын анықтай алған жағдайда ғана мүмкін болады.
Алғашқы фактор көрсеткендей, әрбір ұйымның өзінің сыни нүктелерінің кешені бар. Ол ұйымның көлеміне, оның қызметінің сипатына, оның таңдаған мақсатына, географиялық, тарихи және басқа да ерекшеліктеріне байланысты.
Фирмалар үшін негізгі сыни нүктелер болып саяси, әлеуметтік және экономикалық факторлар табылады. Ұйым ортасының барынша мәнді (маңызды) факторлары анықталған кезде, олар туралы барлық мүмкін ақпараттарды алу қажет. Әйтсе де ақпаратты іздеуге кіріспес бұрын, фирма ішкі және сыртқы ортаның әрбір маңызды элементі бойынша сұрақтарды айқындауы керек. 9
Ортаның сыни нүктелері туралы ақпаратты анықтау бірнеше тәсілмен жүзеге асырылады. Осы тәсілдер аясында ақпаратты айқындау жүргізіледі. Ақпараттарды анықтау тәсілдері Ортаны сүзіп шығу (сканирование) – өткен кезеңнің қалыптасқан, қолданыстағы бар ақпараттарды іздеу. Ортаның мониторингтеу – ағымдағы, қайта пайда болған ақпараттарды зерттеу. Болжамдау – ортаның болашақ жағдайы туралы ақпаратты әзірлеуге талпыныс жасау. Бейретті (иррегулярные системы) жүйелер – болып жатқан оқиғаға ұқсас бұрын болған жағдайларды іздеу. Тұрақты жүйелер кезеңдік, көбінесе болған оқиғаларға жылдық шолу тән. Үздіксіз шолу жүйесі – ұйымдастыру ортасының маңызды элементтерін тұрақты зерттеу.
Қаржылық орта жөнінде ақпарат көздеріне әртүрлі сипат тән Сыртқы орта Ішкі орта Жеке тәжірибе Іскерлік есептер Кәсіби кеңес Конференциялар Салалық конференциялар Баяндама хаттар Әріптестер Төменгі тұрған менеджерлер Директорлар кеңесінің мүшелері Фирма қызметкерлері Басқа көздер Басқа да көздер
Әдетте қажетті ақпараттарды жинаумен жоспарлау қызметі айналысады. Сонымен қатар бұл процесті бас менеджерлер де реттеп, бақылап отырады. Ақпаратты бағалау ұйымдастыру ортасын талдаудың соңғы кезеңі болып табылады. Ақпаратты бағалаудың негізгі мақсаты болып фирма болашақ қызметіне ортаның оң және теріс ықпалын айқындау табылады.
Бағалау әдістері ü кейбір қызметтердің басшыларының қоршаған ортаға қатысты білімдерін пайдалану әдісі; ü « 5× 5» әдісі. Ол сыртқы ортаның бес факторы жөнінде бес сұрақтан тұрады. ü ұйымның болашағына ортаның әрбір маңызды фактрларының әсерін бағалаудың негізгі критерилері енген төрт сұрақтан тұратын тізім; ü Дж. Х. Вильсонның матрицасы; ü STEP- және SWOT-талдау әдістері.
Кәсіпкерліктің қаржылық ортасын талдаудың негізгі әдістерінің жүйесі Стратегиялық қаржылық талдаудың негізгі әдістері SWOT-талдау PEST-талдау SNW-талдау Портфельдік талдау Сценарилік талдау Сараптамалық талдау Әдістердің қолданылу аясы Жанама тікелей Ішкі ықпал ету қаржыл сыртқы ық орта қаржылы факторл қ орта арын факторла талдау рын талдау + + + + + + +
1. Жанама ықпал ету сыртқы қаржылық орта факторларын талдау Ол негізгі стратегиялық талдау - SWOT-талдау әдісіне негізделген. Бұл пайдалануда қарапайым әдіс кәсіпорынның қаржылық ортадағы стратегиялық қаржылық позициясын тез бағалауға мүмкіндік береді. Талдаудың осы түрінің қаржылық ортасының факторларын талдау процесінде макродеңгейде шоғырланатын кәсіпорынның қаржылық дамуы үшін сыртқы қолайлы мүмкіндіктер мен қауіптер айқындалады. Қолайлы мүмкіндіктерге кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуы процесінде оның нарықтық құнының өсуін қамтамасыз ететін мүмкіндіктер, ал қауіптерге – сәйкесінше осы өсіруді жүзеге асыру жолындағы кедергілер жатады.
Аталған талдауды жүзеге асырудың алдын ала шарты болып сыртқы қаржы ортаға жанама ықпал ету факторларын бөлек белгілер бойынша топтау. Стратегиялық қаржылық талдауда осы мақсаттарға PESTталдау (бұл жүйе макродеңгейдегі факторларды ғана стратегиялық талдауды жинақтайды) жүйесінде қарастырылатын факторларды топтастыру принципті қолданылады. Мұндай факторлар кәсіпорынның қызмет ететін макроортасына топтарын PEST аббревиатурасымен сипатталатын келесідей төрт оның түрлеріне бөледі: P – саяси-құқықтық орта (political and legal environment); E – экономикалық орта (economic environment); S – әлеуметтік-мәдени орта (sociocultural environment); 16 T – технологиялық орта (technological environment).
Саяси-құқықтық ортада стратегиялық болашақта қаржылық қызметтің дамуына негізгі ықпалды қаржы нарығын мемлекеттік реттеу, кәсіпорынның қаржылық қызметі, елдің ақша айналымы әдістері мен нысандары; қызметтің кейбір салалары мен сфераларын мемлекеттік қолдау саясаты; жоғары білікті мамандар даярлаудың мемлекеттік саясаты, шетел инвестициясын тарту және қорғау саясаты; кәсіпорынды қаржылық сауықтыру және бакроттығы процедураларын реттеудің құқықтық аспектілері; кәсіпорынның қаржылық есептілігінің стандарты етеді.
Экономикалық ортада кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуына айтарлықтай ықпалды экономикалық динамика қарқыны (жиынтық ішкі өнім мен ұлттық байлық көрстекіштерімен өлшенеді); қоданылатын ұлттық табысты тұтыну және жинақтау параметрлерінің ара қатынасы; инфляция қарқыны; заңды және жеке тұлғаларға салық салу жүйесі; валюта бағамының серпіні; ұлттық банктің есептік ставкасының серпіні етеді.
Әлеуметтік-мәдени ортаға кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуына айтарлықтай ықпалды еңбекке қабілетті халықтың білімі мен мәдени деңгейі; жоғарғы білім беру жүйесіндегі қаржылық қызмет аясында мамандар даярлау деңгейі; халықтың жүргізіліп жатқан нарықтық реформаларға қатынасы әсер етеді.
Технологиялық ортаға кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуына айтарлықтай ықпалды басқару, қаржылық технологиялар мен жабдықтардың техникалық құралдары саласындағы инновациялар үлкен ықпал етеді.
Қаржылық ортаға жанама ықпал етудің бөлек факторларын бағалау процесінде кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуына оң ( «қолайды мүмкіндіктер» ) немесе теріс ( «қауіптер» ) ықпал ету деңгейі әдетте, бес баллдық жүйемен бағаланады (қолайды мүмкіндіктер «+» , ал қауіптер – «-» белгісіиен белгілеу арқылы). Мұндай факторлық бағалау кәсіпорынның стратегиялық қаржылық дамуының бөлек маңызды салаларының әрқайсысы бойынша жүргізіледі. 21
Ақпарат іздеуге көшпес бұрын, фирма сыртқы және ішкі ортаның маңызды элементтерінің әрқайсысы бойынша сұрақтар кешенін анықтап алуы қажет. Ақпарат көздері сан алуан болуы мүмкін. Көптеген фирмалар сирек және шынайы ақпараттарды алу үшін қандай да бір ерекше, көбінесе астыртын көздерді табуға тырысады. Әйтсе де 90 пайызға дейінгі қажетті ақпараттарды ресми көздерден алуға болады. Қажетті ақпараттарды жинаумен жоспарлау қызметі айанылысады, сол сияқты бұл процесті жоғарғы менеджмент реттейді әрі бақылайды. Жоғарғы менеджмент, өз бетімен ақпарат жинаумен айналысады, себебі түрлі ақпараттық байланыс көздеріне қол жеткізу 22 мүмкіндігі жоғары.
4. Сыртқы және ішкі орта туралы ақпараттарды бағалау әдістері. Ақпаратты бағалау ұйымдастыру ортасын талдаудың қорытынды кезеңі болып табылады. Бағалау нәтижесі стратегиялық талдау және стратегияның мүмкін нұсқаларын анықтау үшін негіз ретінде қолданылады. Ақпаратты бағалаудың негізгі мақсаты болып фирма болашақ қызметіне ортаның оң және теріс ықпалын анықтау болып табылады. Бағалау процесінде кәсіпорын үшін ортаның қазіргі жағдайының қаншалықты маңыздылығы айқындалады. 23
Сыртқы ортаның барыншы маңызды элементтерін анықтау үшін « 5*5» әдісі 1984 жылы А. Х. Мекспен ұсынылған болатын. Ол сыртқы ортанығ 5 фактры жөнінде 5 сұрақты біріктіреді. Егер сіз сыртқы ортаның факторлары жөнінде ақпаратқа ие болсаңыз, оның ең болмаса бесеуін атай алар ма едіңіз? Сыртқы ортаның қандай 5 факторы сіз үшін ең қауіптісі болып табылады? Сіздің бәсекелестерінңіздің жоспарынан қандай 5 фактор сізге белгілі? Сіз стратегия бағыттарын анықтаған болсаңыз, қандай 5 фактор сіздің мақсатыңызға қол жеткізу үшін барынша маңыздысы болар еді? Сіз үшін қолайлы болатын өзгеруі мүмкін 5 сыртқы ортаны атаңыз? 24
Бағалаудың келесі әдісі ұйымның болашағына ортаның әрбір маңызды факторларының ықпалын бағалаудың негізгі критерилері енетін 4 сұрақтан тұратын тізімнен тұруы мүмкін: Аталған фактор ұйымның жағдайына қалай (оң не теріс) ықпал етуі мүмкін? Бұл фактрдың күшею ықтималдылығы қандай, оны қадағалау мүмкін бе? Ұйымға фактордың ықпалы қаншалықты үлкен болуы мүмкін? Бұл фактордың ұйымға ықпалы қашан төмендеуі мүмкін? Жақын уақытта ма? Орта мерзімді кезеңде ме? Ұзақ мерзімнен кейін бе? 25
СВОТ әдісі Әдістердің ішінде кең тараған әрі көпшілікке танылған әдіс СВОТ-талдау болып табылады. СВОТ әдісі, ортаны бағалау тәсілі бола отырып, кең қолданысқа ие, себебі стратегиялық талдауда және фирманың нақты болашағын анықтау кезінде қолданылады. СВОТ әдісі аясында ұйым, бір жағынан, өзінің мықты және ілсіз жақтарын анықтап, бағаласа, екінші жағынан, сыртқы ортадағы мүмкіндіктері 26 мен қауіптерін анықтайды.
Мықты жақтары: Ø Орналасқан орны; Ø Қаржы ресурстарының болуы; Ø Сатып алушылардың алдында жақсы беделге ие болу; Ø Нарықта көшбасшы болу; Ø Шығынның аз болуы; Ø Заманауи технология; Ø Тиімді менеджмент; Ø Өткізу желілерінің тиімділігі; Ø Ыңғайлы географиялық орналасу; Ø Өнімнің сапасының жоғарылығы; Ø мықты зерттеушілік, кнструкторлық, технологиялық, тәжірибелік және сынау 27 базасы.
Әлсіз жақтары: ü ü ü ü қызметінің стратегиялық бағытының болмауы; ескірген құрал-жабдықтар; әлсіз басқару командасы; бас мамандардың біліктілігі мен тәжірибесінің төмендігі; өнімнің рентабелділігінің төмендігі; нарықты толыққанды білмеуі; маркетингтік қабілеттің жеткізділігі; өнімнің өзіндік құнының жоғарылығы; кредиторлық берешек; өндірістің икемділігінің төмендігі; жеткізушілерге тәуелділіктің жоғарылығы; нашар жарнама; 28 кадрлар ағымының жоғарылығы.
Мүмкіндіктері: Ø Ø Ø жаңа нарықтарға шығу мүмкіндігі; шетелдік инвесторды тарту; мемлекеттік тапсырыстарды алу; ескі нарықтарды кеңейту; бәсекелестердің болмауы; жеңілдікті салық салу; банктік несиелер бойынша пайыздық ставкаларды төмендету; шикізатқа бағаның төмендеуі; экспорттық тарифтердің төмендеуі; тұрақты жеткізушілер және шикізатты жеңілдікпен алу мүмкіндігі; нарықтағы монополия. 29
Қауіптер: § жаңа бәсекелестердің пайда болу мүмкіндігі; § нарықтың өсу қарқынының баяулауы; § үкіметтің қолайсыз саясаты; § іскерлік циклдың тоқтауы; § сатып алушылардың қажеттіліктері мен қалауларының өзгеруі; § қолайсыз демографиялық өзгерістер; § алмастыратын тауарлардың артуы; § жеткізушілердің талаптарының күшеюі. 30
Әдістердің ішінде кең тараған әрі көпшілікке танылған әдіс СВОТ-талдау болып табылады. СВОТ әдісі, ортаны бағалау тәсілі бола отырып, кең қолданысқа ие, себебі стратегиялық талдауда және фирманың нақты болашағын анықтау кезінде қолданылады. СВОТ әдісі аясында ұйым, бір жағынан, өзінің мықты және ілсіз жақтарын анықтап, бағаласа, екінші жағынан, сыртқы ортадағы мүмкіндіктері мен қауіптерін анықтайды. 31
Скачать презентацию Кәсіпкерліктің қаржылық ортасы және қаржылық тәуекелдер 4
4_ta_1179_yryp_K_1241_sipkerlikti_1187__1179_arzhyly_1179_ortasyn_taldau.pptx