Íýýëòòýé Íèéãýì Õ ðýýëýí Áîäëîãûí Õýëýëó ëýã ªðí ëýõ Ñàíàà èëãà Ìîíãîëûí

Íýýëòòýé Íèéãýì Õ¿ðýýëýí Áîäëîãûí Õýëýëó¿¿ëýã ªðí¿¿ëýõ Ñàíàà÷èëãà Ìîíãîëûí Õýâëýëèéí Õ¿ðýýëýí ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓÑËÀÌÆ 21 -Ð ÇÓÓÍÄ Èçàáåë Îðòèç Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí сэдвээð áè÷èõ íü Óëààíáààòàð, 7 -ð ñàðûí 5 -7, 2005

Õè÷ýýëèéí çîðèëòóóä: Àñóóäëûí ò¿¿õèéã îéëãîõ Õºãæëèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö Äýëõèé íèéòèéí õýìæýýýíä àñóóäëûã øèéäýõ íýãäñýí áîäëîãî òºëºâëºãºº áàéõã¿é, 2 òàë òîõèðîëöîõ çàìààð àñóóäàë øèéäâýðëýõ õàíäëàãà èõñýæ áàéíà Õýíä àøèãòàé âý? Õàòóó íºõöºë áîëçîëòîé òóñëàìæ Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õýðýãñë¿¿ä- DBS, SAW çýðãèéí øèíý îéëãîëòòîé òàíèëöàõ = àíõààðàõ ç¿éëñ

Àñóóäëûí ò¿¿õ: õºãæèë äàõü àøèã ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿ä ßíç á¿ðèéí àøèã ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéíòîãëîã÷äèéí õºãæëèéí çîðèëãóóä ººð áàéæ áîëíî : ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÓÓÄ (ñàéí çàñàãëàë? àøèã ñîíèðõëûí á¿ëã¿¿äèéí øàõàëò ) Ñàíõ¿¿ãèéí ßàì (de facto Òºëºâëºëòèéí ßàì) Áóñàä ÿàìä áà ñàëáàðûí àãåíòëàãóóä (òºñâèéã áóëààöàëääàã) ÄÎÍÎÐ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄ ÎÓ Ñ, Õºãæëèéí Áàíêóóä( 1980 -ààä îíîîñ õîéø õ¿÷èðõýã áîëñîí- ººðñäèéí Óäèðäàõ Ǻâëºëä çàõèðàãääàã- Ýäèéí Çàñàã Ñàíõ¿¿ãèéí ßàìÒºâ Áàíê- ÿäóóðàë, õ¿ðýýëýí îð÷èí ãýõ ìýò àñóóäàëä òºäèéëýí àíõààðäàãã¿é) ͯÁ-ûí áàéãóóëëàãóóä 2 òàëûí äîíîðóóä ÏÀÐËÀÌÅÍÒ ÈÐÃÝÍÈÉ ÍÈÉÃÝÌ ( áà ÒÁÁ) ÕÓ ÈÉÍ ÑÅÊÒÎÐ Þ Òºðèéí áîäëîãûí åðºíõèé çîðèëò íü íèéòèéí äóíäûí áàÿëãèéã õàìãààëàõ, èðãýäèéí îëîíõè ÿëàíãóÿà ÿäàð÷ çîâñîíä ¿éë÷ëýõýä îðøèíî Àìèí õóâèéí àøèã ñîíèðõëûí èíñòèòóöèä ¿éë÷ëýõã¿é áàéõ (æèøýý íü íºëºº á¿õèé á¿ëã¿¿ä/ ýëèò)

Õºãæëèéí òóñëàìæèéí ò¿¿õýýñ 20 -ð çóóíû ýõýíä õºãæëèéí òóñëàìæ êîëîí÷ëàëûí òîãòîëöîîòîé õîëáîîòîé õýâýýð áàéâ Æèøýý - 1929 îíû Í Ó-ûí Êîëîíèéí Õºãæëèéí Õóóëüä Áðèòàíè óëñûí Ïàðëàìåíò íü Êîëîíèéí 10 æèëèéí òºñâèéã æèë á¿ð õýëýëöýæ áàòëàõ ¸ñòîé ãýæ çààñàí áàéíà Õºãæëèéí òóñëàìæ áîë øèíý ñàíàà áèø- á¿õ Ýçýíò ã¿ðí¿¿ä ººðèéí êîëîíèä õºðºí㺠îðóóëäàã áàéñàí áºãººä òóñ êîëîíè áèø “õºãæñºí ” íèéñëýë õîòóóä íü èë¿¿ àøèã îëäîã áàéñàí Áðåòòîí óäñèéí ãýðýý: Äàéíû äàðààõü øèíý òîãòîëöîî , ͯÁ-ûí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä øèíýýð áèé áîëñîí Ìàðøàëëûí òºëºâëºãºº: 1948 îíä ÀÍÓ-í Êîíãðåññîîñ ¯íäýñíèé Íèéò Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¯ÍÁ 2 -ñ 3 õ¿ðòýë õóâèéã Åâðîïûí ñýðãýýí áîñãîëòîíä çîðèóëàí áóöàëòã¿é òóñëàìæ õýëáýðýýð 1953 îí õ¿ðòýë ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõèéã áàòàëñàí. ¯¿íèé äàãóó 16 óëñ îðîíä íèéò 13òýðá¿ì àì. Äîëëàð áóþó 1997 îíû õàíøààð 87 òýðá¿ì àì. Äîëëàð çàðöóóëñàí ) => Õºãæëèéí òóñëàìæ ¿ð àøèãòàé áàéñíû ñàéí æèøýý áîëñîí

Õºãæëèéí òóñëàìæèéí ò¿¿õýýñ 1950 -ä îí: Õ¿éòýí äàéí Òóñëàìæ 2 òàëûí øèíæ ÷àíàðòàé õýâýýð ¿ëäýæ, äîíîð îðíû àðèëæààíû ýñâýë óëñ òºðèéí àøèã ñîíèðõîëä çàõèðàãäàæ áàéñàí. 1955: Ýâñýëä ¯ë Íýãäýõ Õºäºë㺺í Ëàòèí Àìåðèêèéí äîòîãøîî ÷èãëýñýí õºãæèë- Ïðåáèø 1960 -ä îí: Êîëîí÷ëàãäñàí îðíóóä òóñãààð òîãòíîñîí (1955 -65) – òóñëàìæ øààðäëàãòàé áîëñîí 1960 îíä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåé “ªìíº ç¿ãò çîðèóëñàí Ìàðøàëëûí òºëºâëºãººã” áàòëàâ: Õºãæèëòýé îðíóóäûí ¯ÍÁ-íèé 1%-ã ºìíº ç¿ãèéí îðíóóäàä òóñëàõàä çîðèóëàõ áîëñîí ªñ÷ áóé õ¿í àìûí õ¿íñíèé õýðýãöýýã õàíãàõ “Íîãîîí õóâüñãàë” ¯ð ä¿í ìóó áàéñàí. Òºëºâëºñºí çàðäëûí õýìæýýíä (¯ÍÁ-íèé 1%) õýçýý ÷ õ¿ðýýã¿é. Òàéëàãíàãäàõäàà õîëáîîòîé àñóóäëóóä (õºãæèëä çîðèóëñàí çàðäàë ãýæ þó âý? )

Õºãæëèéí òóñëàìæèéí ò¿¿õýýñ 1970 -ä îí: “Õî¸ð äàõü ¿åèéí õºãæëèéí 10 æèë" 1969 îíä Êàíàäûí Åðºíõèé Ñàéä òýðã¿¿òýé Êîìèññ àðèëæààíû çýýë áà öýðãèéí çàðäëààñ ãàäíà ¯ÍÁ-íèé 0. 7%-ã òóñëàìæèä çîðèóëàõûã õºãæèëòýé îðíóóäàä óðèàëñàí => 1970 îíä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí õóðàëäààíààð á¿õ óëñóóä õ¿ëýýí çºâøººðñºí Ãýâ÷ íåôòèéí õÿìðàëûí óëìààñ òóñëàìæèéí õýìæýý óëàì áóóð÷ äóíäæààð ¯ÍÁ-íèé 0. 29% ýçëýõ áîëñîí Îþóí ñàíààíû ¿¿äíýýñ ¿çýõýä 1970 -ä îíóóä øèíý ñàíààãààð ìàø èõ àðâèí áàéâ: ø¿¿ìæëýëòýé ä¿ãíýëò õèéæ, õºãæëèéí òóñëàìæèéí òàëààð øèíý ñàíàà òºðñºí. Áàéãàëü îð÷èí, íèéãìèéí õºãæèë, æåíäåð, îðëîãûí õóâààðèëàëòäàõèí õóâààðèëàëò, àæèë ýðõëýëò, õ¿íèé ýðõ, ¿íäñýí õýðýãöýýíèé õàíäëàãà ãýõ ìýòèéí àñóóäàëä òîìîîõîí äýâøèë ãàðñàí 1980 -90 -ààä îí: “Àëäàãäñàí æèë¿¿ä" 1982: ªðèéí õÿìðàë- Õ¿¿ ºñ÷, ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íý áóóðñàí “ àøèíãòîíû çºâøèëöºë"

“ àøèíãòîíû Ǻâøèëöºë" Èíôëÿöèéí ýñðýã àðãà õýìæýý Òºðèéí çàðëàãûã áàãàñãàõ àëõàì Òºðèéí ºì÷, ¿éë÷èëãýýíèé õóâü÷ëàë Ñàíõ¿¿ áîëîí àðèëæààã ÷ºëººëºõ àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãà á¿õèé Á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã ñàíàë áîëãîñîí òîìü¸îëîë. Áýðõøýýëòýé àñóóäëóóä: Çýýëýý ýðãýí òºëºõ, èíôëÿöèéã çîãñîîõ áà íººö õóðèìòëóóëàõ (èõýâ÷ëýí àì. äîëëàðûí áîíä õýëáýðýýð ) –Ýäãýýð àñóóäëóóä óëñ îðíóóäûí õºãæëèéí ãîë òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä ìºí ¿¿? Õóâü÷ëàë – èë¿¿ õ¿ðòýýìæòýé ¿éë÷èëãýý? Õ¿íä õýðõýí òóñàõ– ͯÁ Æîëëè: “ Õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéã õàðãàëçñàí ººð÷ëºëò" Ñàíõ¿¿ã ÷ºëººëºõ : óðñãàë òýíöëèéã íýýõýä ýìçýã áàéäàë ºññºí=> 1997 -98 îíû Àçèéí õÿìðàë Àðèëæààã ÷ºëººëñíººð– õºãæëèéã äýìæèõ ¿¿? 2 -ð ÄÄ-íû äàðàà õºãæñºí îðíóóäûí èõýíõè íü “ àøèíãòîíû Ǻâøèëöëèéã“ ìºð人ã¿é ( æèøýý íü Ñîëîíãîñ, Ñèíãàïóð, Ìàëàéçè, Åâðîïûí çàðèì óëñóóä)

Õºãæèæ áóé îðíóóä 21 -ð çóóíû ýõýíä Øèëæèëòéèí ýäèéí çàñàãòàé óëñ îðîí: Øèëæèëò íü ºðãºí îëíûã õàìàðñàí ºñºëò áîëæ ÷àäààã¿é (“àæëûí áàéðã¿é ºñºëò") ßäóóðàë, òýãø áóñ áàéäàë íýìýãäýæ, íèéãìèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áóóð÷ áàéíà Àðä÷èëàëä øèëæèæ áóé áîëîâ÷ èðãýíèé áóõèìäàë¿éìýýí èõñýæ áàéíà Ç¿¿í Àçè: 1997 -98 îíû Àçèéí õÿìðàëûí íèéãìèéí áà ýäèéí çàñãèéí ¿ð íºëºº Ýäèéí çàñàã íü ñýðãýæ áàéãàà áîëîâ÷ ºñºëò òîãòâîðã¿é áàéíà Õÿòàä óëñ õ¿÷èðõýã áîëæ áàéíà – õºãæèæ áóé îðíóóä ºðñºëäºõ ÷àäâàðã¿é áàéíà- ÎÓÕÁ “¨ðîîëä õ¿ðýõ óðàëäààí” ªìíºä Àçè: Ýåðýã ºñºëòòýé áàéãàà áîëîâ÷ íèéãýì ìàø òýãø áóñ áàéíà (Øðè Ëàíêàãààñ áóñàä íü ) Ëàòèí Àìåðèê: ªñºëò íýìýãäýæ áàéãàà áîëîâ÷ òîãòâîðã¿é, ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë äàõèí äàâòàãäñààð áàéíà Íéèãìèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áóóð÷ áàéíà Àôðèê: ªñºëò õÿçãààðëàãäìàë, íèéãìèéí ¿ç¿¿ëýëò áóóðñààð áàéíà Îéðõ Äîðíîä. . .

Õºãæëèéí òóñëàìæ 21 -ð çóóíä A. Õºãæëèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö: ÝÇÕÍ-èéí îðíóóäààñ õºãæèæ áóé îðíóóäàä õèéæ áóé øèëæ¿¿ëýã : 1990 -ýýä îíû ýõýýð îëãîæ áàéñàí òóñëàìæ äóíäæààð ÝÇÕÍ-í ãèø¿¿í îðíóóäûí ¯ÄÁíèé 0. 32%-òàé òýíö¿¿ áàéñàí Àëáàí ¸ñíû õºãæëèéí òóñëàìæ áóóðñàí íü õºãæëèéí òóñëàìæèéí ¿ð ºãººæ õÿçãààðëàãäìàë áàéãààòàé õîëáîîòîé= ýíý íü ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ýñâýë ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òîãòâîðòîé íºõöºë áîëçëûã áèé áîëãîõîä ìýäýãäýõ¿éö íýìýð áîëîîã¿é ¯ÍÎ-ûí 0. 25% ( àìëàñàí 0. 7%-í õàãàñò ÷ õ¿ðýõã¿é) Äîíîðóóä àâèëãàëä àâòñàí òºð çàñãààñ çàëõàæ áàéíà – ñàéí çàñàãëàë áà õ¿í á¿ðò àäèë ýðõ, áîëîìæèéã îëãîñîí áîäëîãî áàðèìòëàõ íü òóñëàìæèéí óðüä÷èëñàí íºõöºë áîëæ áàéíà. Äîòîîä òàòâàðûí çîõèñòîé áîäëîãî ¿ã¿éëýãäýæ áàéíà : Ìàðãààí : îðîí íóòãèéí ÷èíýýëýã èðãýä, ýëèò (çàðèì íü òýäíèéã àâèëãàëä àâòñàí ãýæ ¿çäýã )çîõèõ ¸ñíû òàòâàð òºëºõã¿é áàéõàä ÿàãààä ÝÇÕÍ-èéí îðíóóä õºãæèæ áóé îðíû òºðèéí çàðäëûã òºëºõ ¸ñòîé þì áý? 1980 -90 -ýýä îíû íåîëèáåðàë ¿çýëòí¿¿ä (ìºí îäîî ¿åèéí êîíñåðâàòèâ òºð¿¿ä ) áàÿ÷óóäàä òàòâàð íîãäóóëàõ ãýõ ìýòèéí àñóóäàëä äóðã¿é áàéñàí Äàõèí õóâààðèëàëò, àâèëãàë, òàòâàðààñ öóâ÷óóëàõ ÿâäàëòàé òýìöýõ, òàòâàðã¿é á¿ñ ãýõ ìýòèéí àñóóäëóóä ñàÿõíààñ ë îëîí òàëò áàéãóóëëàãóóäàä ÿðèãäàõ áîëñîí

. Average OECD countries 0. 25 Source: OECD 2005

A. Õºãæëèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö (¿ðãýëæëýë). Õóâèéí ñåêòîð: Õóâèéí ñåêòîð íü õºãæëèéí òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëæ ÷àäíà ãýæ çàðèì õ¿ì¿¿ñ ¿çäýã– Ãýâ÷ ¿¿íèéã áàòëàõ íîòîëãîî àëãà: Øóóä ãàäààä õºðºí㺠îðóóëàëòûí 80% íü çºâõºí 13 “õºãæèæ áóé“ îðíóóäàä íîãääîã : Àðãåíòèí Áðàçèë Õÿòàä óëñ Ãîíê Êîíã (õºãæèæ áóé ãýæ ¿¿? ), Ýíýòõýã Èíäîíåçè ÁÍÀÑÓ (? ) Ìàëàéçè Ìåêñèê Ôèëèïïèí Ñèíãàïóð (? ) Òàéâàíü (? ) Òàéëàíä Àôðèêèéí áîëîí áóñàä òèâèéí õàìãèéí áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäàä õóâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò ìàø áàãà áàéíà. 911 áà Àôãàíèñòàíû äàéíààñ õîéø õºãæèæ áóé îðíóóäàä îðóóëàõ õóâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò áóóðñàí. Õóâèéí ñåêòîðûí õºðºí㺠îðóóëàëò íü õºãæëèéí òóñëàìæèéã îðëîõ áèø

OECD îðíóóäààñ îðóóëæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëò, õýëáýðýýð Àì. äîëëàð Ñàÿàð 1987 -1988 I. Àëáàí ¸ñíû õºãæëèéí òóñëàìæ 19921993 1999 2000 2001 2002 2003 43 834 58 318 53 233 53 749 52 435 58 292 69 029 23 479 34 133 33 931 33 040 33 522 39 813 50 965 9 043 13 279 13 036 12 767 13 602 15 452 18 366 6 956 6 756 3 912 3 024 1 602 939 -1 153 13 399 18 364 15 390 17 685 17 311 17 540 19 217 3 251 4 425 3 654 5 185 5 233 4 634 4 705 ÅÕ 2 275 4 207 5 017 4 950 4 946 5 695 6 834 ÎÓÕÀ Äýëõèéí Áàíê 4 762 5 636 2 834 3 672 3 599 3 279 3 120 Á¿ñèéí õºãæëèéí áàíêóóä 1 897 2 450 1 860 2 187 1 491 1 813 1 734 3 022 8 567 15 589 -4 326 -1 589 - 45 -1 127 21 49 803 115 999 78 128 49 745 6 252 30 481 21 202 33 309 94 314 71 729 66 041 36 286 36 660 319 18 396 25 575 2 416 -14 946 -26 902 -6 611 2 033 -2 297 -5 786 -3 369 -4 086 -3 146 635 -2 064 396 1 896 7 352 2 736 14 - 203 4 123 5 848 6 715 6 934 7 289 8 765 10 162 ÍÈÉÒ ÓÐÑÃÀËÛÍ Ä¯Í 72 470 122 539 191 536 134 485 107 881 73 263 108 545 Íèéò óðñãàëûí ä¿í 2002 îíû ¿íýýð 87 226 119 083 182 612 134 043 112 019 73 263 95 956 1. 2 òàëûí áóöàëòã¿é òóñëàìæ áîëîí ò¿¿íòýé àäèë óðñãàë ¿¿íýýñ: òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà 2. 2 òàëûí çýýë 3. Îëîí òàëûí èíñòèòóöèä íýìýðëýõ ¯¿íýýñ: ͯÁ II. Áóñàä àëáàí ¸ñíû óðñãàë III. Çàõ çýýëèéí íºõöºëòýé õóâèéí óðñãàë 1. Øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò 2. 2 òàëûí áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëò 3. Îëîí òàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò 4. Ýêñïîðò ûí çýýë IV. ÒÁÁ-ûí íèéò áóöàëòã¿é òóñëàìæ Source: OECD, 2005

A. Õºãæëèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö (¿ðãýëæëýë) Ìîíòåððåéí õºãæëèéí áàãà õóðàë (2002) Äîíîðóóä ººðñäèéí îðíû ¯ÄÁ-íèé 0. 7%-ã òóñëàìæèä çîðèóëàõ àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõèéã äàõèí áàòëàâ Õºãæèæ áóé îðíóóä ººðèéí íººö áîëîëöîîã äàé÷ëàõûã àìëàâ ¯ð ä¿í ãàðààã¿é òóë Áðàçèëèéí åðºíõèéëºã÷ Ëóëàãèéí ñàíàà÷èëãààð 2004 îíû äýëõèéí òýðã¿¿í¿¿äèéí óóëçàëòààð (ÀÍÓ, ßïîí óëñààñ áóñàä )õºãæëèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ øèíý ýõ ¿¿ñâýð îëæ òîãòîîõ çîðèëãîòîé ªëñãºëºí, ßäóóðëûí ýñðýã ¯éëñèéí Òóíõàãëàëûã áàòëàâ. 1. Äýëõèéí õýìæýýíä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã çýâñãèéí õóäàëäàà, áàéãàëü îð÷íû áîõèðäîë, õèë äàìíàñàí ñàíõ¿¿ãèéí äàìûí íàéìààíû óðñãàë çýðýã ç¿éëñýä òàòâàð òîãòîîõ (Òîáèíèé òàòâàð ãýæ íýðëýäýã) 2. Îëîí óëñûí Ñàíõ¿¿ãèéí Áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ 3. Çýýëæ¿¿ëýõ Òóñãàé Ýðõèéã (ÇÒÝ) øèíýýð îëãîõ 4. Òàòâàðààñ çàéëñõèéõ ÿâäàë áà òàòâàðûí ÷ºëººòýé á¿ñèéí ýñðýã õàìòàðñàí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé àðãà õýìæýý àâàõ 5. Øèíý àðãà áàðèë àøèãëàí ñàéí äóðûí õàíäèâûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ (çýýëèéí êàðòíû áîðëóóëàëòûí òîäîðõîé õóâü, ñóãàëàà ãýõ ìýò ) 6. … ñàíãèéí áàãöûã ñàéæðóóëàõ 7. Õºãæëèéí õÿçãààðëàãäìàë íººöºíä íýìýð áîëãîõ ¿¿äíýýñ ãàäààäàä àæèëëàãñäààñ ã¿éâóóëàõ ìºíãºí øèëæ¿¿ëãèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ

B. Äýëõèéí õýìæýýíä íýãäñýí òºëºâëºãºº áàéõã¿é, 2 òàëûí õîîðîíä òîõèðîëöîõ çàìààð àñóóäàë øèéäâýðëýõ À¨ÕÒ 2000 -2003 îíóóäàä: 64% íü 2 òàëûí (öààøèä íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé) Ǻâõºí 36%-ã ͯÁ-ûí áàéãóóëëàãà, õºãæëèéí áàíê çýðãèéí îëîí òàëûí èíñòèòóöèä ºã÷ áàéãàà(ýíý õóâü öààøèä áóóðàõ õàíäëàãòàé áàéíà) Õ¿÷èðõýã îðíóóä íýãäñýí òºëºâëºãºº ãàðãàæ ÷àäàõã¿é áàéíà => ýíý íü ñýòãýë ò¿ãøýýæ áàéíà! Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ýñâýë òàòâàðààñ çàéëñõèõòýé òýìöýõ çýðãèéí äýëõèéí íèéòèéí àñóóäëûã äýëõèéí íèéòýýð øèéäýõ õýðýãòýé 2 òàëûí òîõèðîëöîîíóóä äîíîð îðíóóäàä àøèãòàé áàéæ áîëíî(óëñ òºðèéí ýñâýë ýäèéí çàñãèéí íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ), ãýâ÷ õºãæèæ áóé îðíóóäàä àøèãòàé þó ? Çàðèì ø¿¿ìæëýã÷èä 21 -ð çóóí íåî-êîëîí÷ëàëààð ýõýëæ áàéíà ãýæ ¿çýæ áàéíà Èë òîä áàéäàë, îëîí íèéòèéí àøèã ñîíèðõëûã äýëõèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ îëîí òàëûí àðãà áàðèë èë¿¿ îíîâ÷òîé Äýëõèé äàÿàð çàñàãëàëûã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãòàé áàéíà

B. Äýëõèéí õýìæýýíä íýãäñýí òºëºâëºãºº áàéõã¿é, 2 òàëûí õîîðîíä òîõèðîëöîõ çàìààð àñóóäàë øèéäâýðëýõ (¿ðãýëæëýë) Ò¿¿íýýñ ãàäíà äîíîðûí òîî îëîí áàéõ íü õºãæèæ áóé îðíóóäûí òºð çàñàãò áýðõøýýë ó÷ðóóëæ áàéíà ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë ºíäºð áàéíà: ¯éë àæèëëàãààã òîäîðõîéëîõ, òºëºâëºõ, ã¿éöýòãýõ, õÿíàõ, ¿íýëýõ ìåõàíèçì æóðàì ººð, òàéëàãíàõ ä¿ðýì ººð òóë => òºðèéí àëáàí òóøààëòíóóä áè÷èã öààñíû àæèëä èõ öàã çàðöóóëäàã !! Äîíîð á¿ðèéí áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä ººð, áóñàä äîíîðóóäûí áîäëîãòîé çºð÷èëääºã= áîäëîãûí øèíý÷ëýëò ººð÷ëºëò íèéöýõã¿é áàéíà Äîíîðóóä àæëûã õýñýã õýñãýýð õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà àøèãëàæ, øèíý÷ëýë õèéõ ñàëáàðóóäûã õîîðîíäîî õóâààäàã òóë ñàëáàðóóäàä ¿ç¿¿ëæ áóé äýìæëýã òýíöâýðã¿é áàéäàã Äîíîð áàéãóóëëàãà òóñ á¿ð ººðèéí òºëáºð õèéõ æóðàìòàé ; çàðèìäàà òýäíèé ñàíõ¿¿ãèéí íººö íàéäâàðã¿é áàéäàã òóë òºëáºð õîéøëîãäîæ, õºòºëáºð¿¿äèéã çîãñîîõ áîëäîã Þ Íºõöºë áàéäëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîòîé Òóñëàìæèéã Óÿëäóóëàí Çîõèöóóëàõ Ñàíàà÷èëãà (DAC, 2003) Ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã íýã ãàçàð õóðèìòëóóëàõûí òóëä òóñëàìæèéí øèíý õýðýãñë¿¿äèéã áèé áîëãîñîí, ¿¿íä: Ñàëáàðûã Á¿õýëä íü Õàìàðñàí Àðãà, Òºñâèéã Øóóä Äýìæèõ ãýõ ìýòèéí ßÁÑÁ-íä òîäîðõîéëñîí íèéòëýã ñòðàòåãè ìºðäñºí àðãóóä Ýíý íü 2 òàëûí òóñëàìæ ºñ÷ áàéãàà àñóóäëûã øèéäýõ ýåðýã îðîëäëîãî ìºí Äýëõèéí õýìæýýíä õýòèéí òºñººëºë îäîîã õ¿ðòýë àëãà

C. Õýíä àøèãòàé âý? Õàòóó áîëçîëòîé òóñëàìæ ¯íèéã õàðãàëçàõã¿é á¿õ áàðàà òàâààð ¿éë÷èëãýýã çºâõºí äîíîð îðíîîñ íèéë¿¿ëýõ íºõöºëòýé õºãæëèéí òóñëàìæèéã õàòóó áîëçîëòîé òóñëàìæ ãýæ íýðëýäýã Êîëîíèòýé ã¿ðí¿¿ä ººðñäèéí êîëîíèä ýíý àðãûã õýðýãëýæ áàéñàí 2 -ð ÄÄ äàðàà Åâðîïò õýðýãæ¿¿ëñýí Ìàðøàëëûí Òºëºâëºãºº ìºí õàòóó áîëçîëòîé òóñëàìæ áàéâ. Äýëõèéí Áàíêíû òîîöîîëñíîîð îëîí óëñûí çàõ çýýëä àðàé õÿìä áºãººä èë¿¿ ÷àíàðòàé áàðàà òàâààð, ¿éë÷èëãýýã õóäàëäàæ àâàõ áîëîìæòîé áàéõàä õàòóó áîëçîëòîé ó÷ðààñ òóñëàìæèéí 25% íü àëäàãääàã => Õàòóó áîëçîëòîé òóñëàìæ íü äå ôàêòî äîíîð îðíû êîìïàíèóäàä ºãñºí òýòãýìæ(äîòàöè) áîëäîã ßäóó îðíóóäûí õóâüä ýðãýí òºëºõ ¸ñòîé çýýë áîë çºâøººðøã¿é ç¿éë þì – ÿäóó îðíû òàòâàð òºëºã÷èä õºãæèíã¿é îðíóóäûí êîìïàíèéã äýìæèõ àëáàã¿é ! 2005 îíä, öººõºí òîîíû îðíóóä ººðñäèéí òóñëàìæèéã íºõöºë áîëçîëã¿é áîëãîñîí, ¿¿íä - Ôèíëÿíä, Ôðàíö, Ãåðìàí, Èðëàíä, ßïîí, Íèäåðëàíä, Íîðâåãè, Ïîðòóãàë, Øâåöè, Øâåéöàð, Í Ó.

D. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä: Õºãæëèéí òºëºâëºãºº Òóñëàìæ àâ÷ áóé ãîë îðíóóä (2000 -03) Êîíãî, Èíäîíåçè, üåòíàì, Õÿòàä óëñ, Ïàêèñòàí, Ýíýòõýã óëñ áà Ñåðáè-Ìîíòåíåãðî. 2004 îíä– Èðàê Òóñëàìæ àâàã÷ îðíóóä äýëõèéí ãîë ýðõ ìýäýë á¿õèé á¿ëã¿¿äòýé ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí àøèã ñîíèðõëîîð íÿãò õîëáîîòîé ÝÇÕÍ/DAC ñòàòèñòèê ìýäýý: Òóñëàìæ àâàã÷ ãîë ñåêòîðóóä (2000 -03): Áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàìãààëàë áà óñíû õàíãàìæ ãýõ ìýò íèéãýì äàõü õºðºí㺠îðóóëàëò íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 32% ýçëýæ öààøèä ºñºõ õàíäëàãòàé áàéíà; Òýýâýð, ýð÷èì õ¿÷ çýðãèéí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóä- 10%, áóóðàõ õàíäëàãòàé ; ̺ðãºë人íèé äàðààõ áà îíöãîé áàéäëûí òóñëàìæ-8%, ºñºõ õàíäëàãòàé պ人 àæ àõóé- 4%, áóóðàõ õàíäëàãòàé Áóñàä- 56% (Ñàíõ¿¿? ) [-- óëñ òóñ á¿ð àíãèëëàëûí ººð òîãòîëöîîòîé òóë òîî áàðèìòûã íýãòãýõýä õ¿íäðýëòýé!] Ýíý íü 1980 -90 -ýýä îíû áàéäëààñ ÿëãààòàé áàéíà, òýð ¿åä òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë íü á¿òöèéí ººð÷ëºëò áàéâ => Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëò (ÌÕÇ) áà ßäóóðëûã Áóóðóóëàõ Áàðèìò Áè÷èã (ßÁÑÁ)

D. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä: Õºãæëèéí òºëºâëºãºº Òîéì : Õºãæëèéí òóñëàìæèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿ä ººð÷ëºãäñºí 1950 -ä îí – Äýä á¿òýö 1960 -ä îí- Áàðèëãà áà õºäºº àæ àõóé (Íîãîîí õóâüñãàë) 1970 -ä îí – Íèãéìèéí õºãæëèéí àñóóäëóóä 1980 -90 -ä îí - ªðèéí õÿìðàëûí äàðààõü á¿òöèéí ººð÷ëºëò- “ àøèíãòîíû çºâøèëöºë” 1990 -ä îíû ñ¿¿ë÷ ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ (ßÁÑÁ) ºðèéã õºíãºëºõ (HICP) çàñàãëàë (òºðèéí çîõèñòîé ìåíåæìåíò) Õ¿ðýýëýí îð÷èí (òîãòâîðòîé õºãæèë) îëüôîâè÷ Äýëõèéí Áàíêíû Åðºíõèéëºã÷ýýð àæèëëàæ áàéñàí ¿åèéí ººð÷ëºëò¿¿ä?

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä 1995 îíû Äýëõèéí Äýýä õýìæýýíèé Óóëçàëò, 2000 îíä ͯÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí áàòàëñàí Óóëçàëò, ͯÁ-ûí ÇÎÐÈËÃÎ 2015 îíä õ¿ðýõ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ 1. Òóéëûí ÿäóóðàë ºëñãºëºíã óñòãàõ ªäºðò íýã àì. äîëëàðààñ áàãà ìºí㺺ð àìüäàðäàã õ¿ì¿¿ñèéí òîîã 50%-ð áàãàñãàõ ªëñãºëºíä íýðâýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã 50%-ð áàãàñãàõ 2. Á¿õ íèéòýä àíõàí øàòíû áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ Á¿õ îõèä õºâã¿¿äýä áàãà ñóðãóóëèéí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ 3. Æåíäåðèéí òýãø áàéäëûã äýìæèæ, ýìýãòýé¿¿äèéã ýðõ ìýäýëòýé áîëãîõ Áàãà äóíä áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä îðøèæ áóé æåíäåðèéí òýãø áóñ áàéäëûã 2005 îí ãýõýä, áóñàä ò¿âøèíä 2015 îí ãýõýä àðèëãàõ 4. Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ 5 -ñ äîîø íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã 23 -ð áàãàñãàõ 5. Ýõéèí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ Ýõèéí ýíäýãäýëèéí õóâèéã 34 ººð áóóðóóëàõ 6. ÄÎÕÕÄÕ , õóìõàé áîëîí áóñàä ºâ÷èíòýé òýìöýõ ÄÎÕ-ÕÄÕ -èéí òàðõàöûã çîãñîîõ áà áàãàñãàõ Õóìõàé áîëîí áóñàä ºâ÷íèéã çîãñîîõ áà áàãàñãàõ 7. Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ Óëñ îðíû áîäëîãî õºòºëáºðò òîãòâîðòîé õºãæëèéí çàð÷ìóóäûã èíòåãðà÷ëàõ. Áàéãàë îð÷íû íººöèéí àëäàãäëûã çîãñîîõ Àþóëã¿é óíäíû óñíû òîãòâîðòîé ýõ ¿¿ñâýðã¿é àðä èðãýäèéí òîîã 12 -ººð áóóðóóëàõ 2020 îí ãýõýä ÿäóóñûí õîðîîëîëä àìüäàðäàã 100 ìÿíãàí èðãýäèéí àæ àìüäðàëûã äîðâèòîéãîîð ñàéæðóóëàõ 8. Õºãæëèéí òºëºº äýëõèéí õýìæýýíä ò¿íøëýë áèé áîëãîõ Õóóëü ä¿ðýìä ñóóðèëàñàí, óðüä÷èëàí òààìàãëàõ áîëîìæòîé áîëîí ÿëãàâðàí ãàäóóðõàõ ¿çýëã¿é ñàíõ¿¿ õóäàëäààíû íýýëòòýé òîãòîëöîîã öààøèä õºãæ¿¿ëýõ. ¯¿íä óëñ îðîíäîî áà îëîí óëñûí õýìæýýíä ñàéí çàñàãëàë, õºãæëèéã äýìæèõ áà ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ¿éë ÿâöàä õ¿÷ýý çîðèóëàõ àñóóäàë îðíî. Áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäûí òóñãàé õýðýãöýýíèé àñóóäëóóäûã àíõààðàëäàà àâàõ. ¯¿íä òýäãýýð îðíóóäûí ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ, èõ ºðòýé ÿäóó óëñ ã¿ðíèé ºðèéí äàðàìòûã áàãàñãàõ, õî¸ð òàëûí àëáàí ¸ñíû ºð çýýëèéãöóöëàõ áîëîí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õ¿÷ýý çîðèóëñàí óëñ îðíóóäàä õºãæëèéí àëáàí ¸ñíû òóñëàëöààíû õýìæýýã èõýñãýõ àñóóäëóóä îðíî. Äàëàéí ãàðöã¿é îðíóóä áîëîí æèæèã àðëàí óëñ îðíóóäûí òóñãàé õýðýãöýýíèé àñóóäëóóäûã àíõààðàõ Äîòîîä áà ãàäààäûí àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëñíààð õºãæèæ áóé îðíóóäûí ºðèéí àñóóäëûã öîãöîîð íü øèéäýæ ºðèéã óðò õóãàöààíä òîãòâîðòîé áîëãîõ Õºãæèæ áóé îðíóóäòàé õàìòðàí çàëóó÷óóäàä çîðèóëñàí á¿òýýìæòýé àæëûí áàéð áèé áîëãîõ Ýì ç¿éí êîìïàíèóäòàé õàìòðàí õºãæèæ áóé îðíóóäàä áîëîìæèéí ¿íý á¿õèé õàìãèéí õýðýãòýéýìèéã õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ Õóâèéí ñåêòîðòîé õàìòàð÷ øèíý òåõíîëîã ÿëàíãóÿà ìýäýýëýë õîëáîîíû òåõíîëîãèéí ºãººæèéã õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ

ßäóóðëûã Áóóðóóëàõ Ñòðàòåãèéí Áàðèìò Áè÷èã(ßÁÑÁ) ßÁÑÁ íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä ÿäóóðëûí àñóóäàëä àíõààðàë òºâëºð¿¿ëäýã òºëºâëºëòèéí áè÷èã áàðèìò ìºí. ßÁÑÁ òóñ îðíû ÿäóóðëûí øàëòãààíûã çàäëàí øèíæýëäýã ßäóóðëûã áóóðóóëàõûí òóëä òóñ îðíû õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîãòîîäîã Çàñãèéí ãàçàð èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóä áîëîí õºãæëèéí ò¿íø¿¿ä õóâü íýìýð îðóóëäàã îðîëöîîíû ¿éë ÿâö ìºí ßäóóðëûã áóóðóóëàõ òàëààñ ¿çýõýä ýõíèé ýýëæèéí ßÁÑÁ-¿¿ä ºíäºð ò¿âøèíä áîëîâñðóóëàãäñàí áîëîâ÷ óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõ õýðýãòýé. 2 -ð ýýëæèéí ßÁÑÁ-ä äàðààõü ç¿éëñèéã îðóóëàõ õýðýãòýé: Îðîëöîîíû ¿éë ÿâö: Îðîëöîîíû àðãà áàðèë õýðýãëýýã¿é áîäëîãûã òîéð÷ ãàðàõ õýëáýðýýð áîëîâñðóóëñàí ßÁÑÁ. “Óëñ òºðã¿é áîäëîãûí ” àñóóäàë. Õóäàëäàà àðèëæààíû àñóóäàë îðõèãäñîí ýñâýë ìàø ñóë øèíæèëãýýíèé á¿ëýã (“ àøèíãòîíû çºâøèëöºë“-í áàðèìæààà = ÷ºëººò õóäàëäàà). Ǻâõºí 4 ßÁÑÁ íåîëèáåðàë ÷ºëººò õóäàëäààíû õàíäëàãààñ “õàçàéñàí”: Ýòèîïè- ÕÀÀ Õºãæëèéã Äàãàõ Àæ ¯éëäâýðæ¿¿ëýëòèéí Õºòºëáºð (ADLI) õàìãààëàëòûí áîäëîãûã ýêñïîðòëîã÷èä çîðèóëñàí õîõèðîëã¿é áîëãîõ áîäëîãî àøèãëàõûã ñóðòàë÷ëàæ áàéíà. Ðóàíäà- êîôåíèé ¿éëäâýðëýëä çîðèóëñàí äîòàöè. Çàìáè- Ýêñïîðòèéã Äýìæèõ Á¿ñèéã îíöãîéëîõ (EPZs) (ÄÁ òýäãýýðèéã Àôðèêò á¿òýëã¿éòñýí ãýæ ¿çäýã) üåòíàì – øóäàðãà áóñ ºðñºë人íèéã ñºðºõ äåìïèíãèéí ýñðýã òàðèô

Õóäàëäààã äýìæèõã¿é òóñëàõ íü 2 í¿¿ð ãàðãàæ áàéãàà õýðýã Ýíý áîë èíñòèòóöèéí àñóóäàë: õºãæëèéí òóñëàìæ/ ßÁÑÁ-ä õóäàëäààã îðóóëààã¿é íü òóñ àñóóäàë õºãæëèéí áàíê+ 2 òàëûí ãýðýýíèé õàìðàõ õ¿ðýýíä îðäîãã¿éòýé õîëáîîòîé. Áðåòòîí óäñ => ÃÀÒÒ áà ÄÕÁ. Ãýâ÷ ÄÕÁ ÿäóóðàë áóóðóóëàõ àñóóäëààð ñàíàà òàâüäàãã¿é (ìàø áàãà ). Ãîë àñóóäëóóä : ÝÇÕÍ îðíóóä äàõü äîòàöè áà õàìãààëàëòûí àñóóäàë, äýìïèíã, çàõ çýýëèéí õ¿ðòýýìæ, ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íý áóóðàõ áà ¿éëäâýðëýã÷èä, õºäºëìºðèéí áà õ¿ðýýëýí îðíû ñòàíäàðò òîãòîîãîîã¿é, ÷ºëººò õóäàëäàà áà Õÿòàäûí ç¿ãýýñ ãàð÷ áóé ºðñºë人í. ׺뺺ò õóäàëäàà áóñ õàðèí øóäàðãà õóäàëäàà, õºãæèæ áóé îðíóóäûã äýìæñýí òîãòîëöîî, á¿õ óëñ îðíóóä äýëõèéí ýäèéí çàñàãò òîäîðõîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ áîëîìæ îëãîõ.

E. Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õýðýãñë¿¿ä: áóöàëòã¿é òóñëàìæ áà çýýë, òºñºë áà òºñâèéí äýìæëýã Òóñëàìæèéã äàðààõü õýëáýðýýð ¿ç¿¿ëæ áîëíî: Áóöàëòã¿é òóñëàìæ - ªð õóðèìòëàãäàõã¿é òóë óëñ îðîíä èë¿¿ àøèãòàé Çýýë – àðèëæààíû ýñâýë õºíãºëòòýé õ¿¿òýé (óëñàä èë¿¿ àøèãòàé) 3äàõü åðòºíöèéí îðíóóäûí èõýíõè ºð íü îëîí òàëûí áàéãóóëëàãàä áóñ õàðèí õóâèéí áàíêèä íîãäîæ áàéñàí [çýýë àâàõ îëãîõ àñóóäàëä õàðèóöëàãã¿é õàíäñàí] – ãýâ÷ HIPC ºðèéã õºíãºëºõ ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëñýí îðíóóäàä ºðèéã ÎÓ Ñ /ÄÁ-ä øèëæ¿¿ëñýí. Òóñëàìæèéã ÒªÑªË ýñâýë ÒªÑ ÈÉà ØÓÓÄ ÄÝÌÆÈÕ (DBS) õýëáýðýýð îëãîæ áîëíî. Òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë (ýìíýëýã ýñâýë çàì áàðèõ ãýõ ìýò) áóóð÷ áàéíà. Óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ñàíàà÷èëãà => DBS ºñºõ õàíäëàãòàé áàéíà.

Òóñëàìæèéí õýðýãñë¿¿ä: òºðºë áà òîäîðõîéëîëò ÕÝÐÝÃÑÝË ÒªÐªË ÇÃ-ä È˯¯ ÈÒÃÝË Õ¯ËÝÝËà ÝÑÝÍ ÍªÕÖªË ÁÎËÇÎË ÕßÇÃÀÀÐËÀÃÄÌ ÀË ÍªªÖ? ÒÀÉËÀÃÍÀÕ ÁÀ ÀÓÄÈÒ ÒªËÁªÐÈÉÍ ÁÀËÀÍÑÛà ÄÝÌÆÈÕ ÌÀÊÐÎ ¯Ã¯É ÒªÑ ÈÉÍ ÅЪÍÕÈÉ ÄÝÌÆËÝà Æ: PRGF Æ: ºð õºíãºëºõ (HIPC) ÌÀÊÐÎ, ßÁÑÁ ÁÀ ҪѪ (MTEF) ¯Ã¯É ÇÃ, ãýâ÷ ÄÎÍÎÐÓÓÄ MTEF áîëîí ÒªÑ ÈÉÍ ÇÀÐÖÓÓËÀËÒÛà ÕÀÒÓÓ ÕßÍÀÄÀà ÑÀËÁÀÐÛÍ ÒªÑ ÈÉà ÄÝÌÆÈÕ ßÁÑÁ, ҪѪ (MTEF) ÁÀ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÑÒÐÀÒÅÃÈ ÑÀËÁÀÐ ÇÃ, ãýâ÷ ÄÎÍÎÐÓÓÄ MTEF áîëîí ÒªÑ ÈÉÍ ÇÀÐÖÓÓËÀËÒÛà ÕÀÒÓÓ ÕßÍÀÄÀà ÑÀËÁÀÐÛà Á¯ÕÝËÄ Íü ÕÀÌÀÐÑÀÍ ÀÐÃÀ ÁÀÐÈË(SWAP) ßÁÑÁ ÁÀ ÑÀËÁÀÐ [MTEF È˯¯Ä ¯ÇÍÝ] ÑÀËÁÀÐ ÇÃ, ãýâ÷ ÄÎÍÎÐÓÓÄ MTEF áîëîí ÒªÑ ÈÉÍ ÇÀÐÖÓÓËÀËÒÛà ÕÀÒÓÓ ÕßÍÀÄÀà ҪÐÈÉÍ ÒÎÃÒÎËÖÎÎà ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÒªÑ˯¯Ä ÇÀÐÈÌÄÀÀ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÁÎËÇÎË ÒªÑªË Çà ҪÐÈÉÍ ÁÓÑ ÒÎÃÒÎËÖÎÎà ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÒªÑ˯¯Ä ¯Ã¯É ÍÈÉÒ ÄÎÍÎÐ ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÓÑËÀËÖÀÀ ¯Ã¯É ÍÈÉÒ ÄÎÍÎÐ . ÇÃ-ä ÁÀÃÀ ÈÒÃÝË Õ¯ËÝÝËà ÝÑÝÍ

Øèíý õýðýãñë¿¿ä: Òºñâèéã Øóóä Äýìæèõ (DBS) Çàñãèéí Ãàçàð áà äîíîðóóä áîäëîãî (“íºõöºë áîëçëîî") õîîðîíäîî òîõèðñíû äàðàà õºðºíãèéã øèëæ¿¿ëäýã. Ýäãýýð íü äàðààõü ç¿éëñ áàéäàã: ßÁÑÁ – Áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ ñòðàòåãèéí òºëºâëºëòèéí õýðýãñýë Äóíä Õóãàöààíû Çàðëàãûí Öàð Õ¿ðýý (MTEF) – íººö õºðºíãèéã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí äàãóó çàðöóóëæ áàéãààã áàòàòãàõ çîðèëãîòîé Õýðýãæ¿¿ëýõýä òîäîðõîé õýìæýýíèé òåõíèêèéí òóñëàëöàà õýðýãòýé áîëäîã Ýíý íü óëàìæëàëò òºñºëòýé õàðüöóóëáàë òºðä èë¿¿ èòãýë õ¿ëýýëãýæ áàéãàà áîëîâ÷ íººöèéã äýìèé çàðöóóëàõã¿éí òóëä òºðººñ ¿éë àæèëëàãààãàà èë òîä áàéëãàõ, ñàéí çàñàãëàëòàé áàéõûã øààðääàã ßäóóðëûã Áóóðóóëàõ ? (PRGF) – õàìãèéí ÿäóó îðíóóäàä çîðèóëñàí ESAF (á¿òöèéã ººð÷ëºõ õºòºëáºð)-ã îðëîõ ÎÓ Ñ-í Õºòºëáºð, òóñ îðíû ßÁÑÁ-ä ñóóðèëñàí áàéõ ¸ñòîé ßäóóðëûã Áóóðóóëàõ ÿâäëûã Äýìæèõ Çýýë (PRSC) ßÁÑÁ-ã òóñ îðîíä õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîòîé, ÄÁ-ñ îëãîäîã Îëîí äîíîðûí DBS – äîíîðóóä òóñ óëñûí ßÁÑÁ áà ÄÕÇÖÕ (MTEF)-í ÷àíàðûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí òîõèîëäîëä.

Øèíý õýðýãñë¿¿ä: Ñàëáàðûã á¿ðýí õàìàðñàí àðãà (SWAps) Óëñûí ñåêòîðûí ñòðàòåãè áà òºñâèéã îëîí äîíîðóóä äýìæèõ; Òºð çàñàã, ãîë äîíîð/èíñòèòóöèéí õîîðîíä õýëýëöýýð õèéñýí/ò¿íøëýë òîãòîîñíû äàðàà äîíîðóóä óëñûí òºñºâò õºðºí㺠øèëæ¿¿ëæ ò¿¿íèéã õóâààðèëàõ, çàðöóóëàëòûã òàéëàãíàõ òºðèéí æóðàìä èòãýäýã. Îëîí òîîíû äîíîðûí àñóóäëûã øèéääýã 2004 îíû áàéäëààð õºãæèæ áóé îðíóóäàä 100 -ààä SWAps áàéíà, òýäãýýðèéí 85% íü Àôðèêò èõýâ÷ëýí ýð¿¿ë ìýíä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õýðýãæèæ áàéãàà, ãýâ÷ öààøèä ÕÀÀ, óñíû õàíãàìæ, áàéãàëü îð÷èí, ýð÷èì õ¿÷ áà áóñàä ñàëáàðò íýìýãäýõ õàíäëàãòàé

Òºñë¿¿ä VS Øèíý õýðýãñë¿¿ä DBS/SWAps ÒªÑ˯¯Ä Äîíîðóóä óäèðäàíà Òºðèéí áàéãóóëëàãóóä äîíîðûí æóðìûã äàãàõ ¸ñòîé Îëîí äîíîðòîé òóë óëñûí áàéãóóëëàãóóäàä õ¿íäðýëòýé áàéäàã, äîíîðûí øààðäëàãûã õàíãàõ ãýæ èõ öàã çàðöóóëäàã, óëñ îðíîî óäèðäàõàä ñààä áîëäîã ¯íäýñíèé çàñàã çàõèðãàà Á¿õ äîíîðóóä òóñ óëñûí æóðìûã äàãàíà, íýã ñèñòåì(äîíîðóóä èë¿¿ ÄÎÍÎÐÓÓÄ À ÈËÃÀËÄ Àæèëòàé áàéíà) À ÒÑÀÍ ÇÀÑÀÃÒ ÌªÍê • ¯À çàðäàë áàãà • ßÁÑÁ-ã äýìæèõ ¯À óÿëäààòàé • ¯íäýñíèé Çàõèðãààã áýõæ¿¿ëíý • ÈË ÒÎÄ ÁÀÉÄÀË ÑÀÉÍ ÇÀÑÀÃËÀËÛà ØÀÀÐÄÄÀà ժЪÍê ªÃªÕªªÑ ÇÀÉËÑÕÈÉÕ ¨ÑÒÎÉ!!ÕÝÐÝ ÇÀÑÀÃÒ ÈË ÒÎÄ ÁÀÉÄÀË ÁÀÉÕïÉ, ÒÝÄ ßÄÓÓÐËÛà ÁÓÓÐÓÓËÀÕÀÄ ÀÍÕÀÀÐÀÕÃ¯É ÁÀÉ ÀË ÒªÑªË ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÍÜ Çª ÑÎÍÃÎËÒ ÁÎËÍÎ

Äóòàæ áàéãàà ç¿éë: Äýëõèéí õºãæëèéí òºñººëºë ªíºº ¿åéèí õºãæëèéí òóñëàìæ õºãæèæ äýâøèõýä çàéëøã¿é õýðýãòýé áîëîâ÷ õàíãàëã¿é íºõöºë þì. Ýåðýã òàë íü : ßÁÑÁ íü áîäëîãûã ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ àñóóäàëä òºâëºð¿¿ëäýã Äîíîðûí ñàíàà÷ëàãûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëæ, òºðèéí çàõèðãààã áýõæ¿¿ëýõèéí òóëä õàìòðàí àæèëëàæ, òºð çàñàãò èë¿¿ èòãýë õ¿ëýýëãýäýã Òºð çàñàã, äîíîð àëü àëèíûã èë¿¿ èë òîä áàéäàëòàé, ñàéí çàñàãëàëòàé áàéõûã øààðääàã Ãýâ÷: Õºãæëèéí íººö áàãà õýâýýð áàéíà– ‘ªìíº ç¿ãèéí îðíóóäàä çîðèóëñàí Ìàðøàëëûí òºëºâëºãºº '? Õºãæèëä õóäàëäàà ñàíõ¿¿ã çîõèõ õýìæýýíä òóñãàõã¿é áàéíà Õºãæëèéí òóñëàìæèä äóòàæ áàéãàà ç¿éë áîë äýëõèéí õºãæëèéí òºñººëºë, á¿õ äýëõèéí õºãæëèéí òºëºâëºãºº 2 òàëûí òîõèðîëöîî ¿¿íèéã ºãºõã¿é; õ¿ðýýëýí îð÷èí, òàòâàðààñ çàéëñõèéõ çýðýã äýëõèéí õýìæýýíèé àñóóäëûã øèéäýæ ÷àäàõã¿é ÝÇ äàÿàð÷ëàë, äýëõèéí óëñ îðíû èíòåãðà÷ëàëûí ¿ð ä¿íä äýëõèéí õýìæýýíèé àñóóäàëä õàìòàðñàí àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà => óëñ òºðèéí äàÿàðøèë ýñâýë äýëõèéí õýìæýýíèé èë¿¿ ñàéí çàñàãëàë õýðýãòýé áàéíà.

Àíõààðàõ àñóóäëóóä ͺºö : õºãæëèéí íººö õýð àðâèí, õýð íàéäâàðòàé áàéíà? Õýìæýý íü ºññºí ¿¿, áóóðñàí óó? Äîíîðóóäûí õºòºëáºð¿¿ä óÿëäààòàé, óëñ îðíûã õºãæ¿¿ëýõýä õàíãàëòòàé áàéíà óó? Þó äóòàæ áàéíà? Äîòîîäîä íººöºº äàé÷ëàõ áîëîìæ áàéíà óó? Òóñ óëñàä îðëîãûí òýãø áóñ áàéäàë õýð èõ âý? Õºãæëèéí øèíý íººö áèé áîëãîõûí òóëä çîõèõ õýìæýýíä òàòâàð íîãäóóëæ áîëîõ ÷èíýýëýã, ýëèò á¿ëýã áèé þó? Òºð çàõèðãàà íýýëòòýé áàéæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëæ, çºâõºí íýãýí õýñýãò áèø á¿õ èðãýäýä àøèãòàé áîäëîãî áîëîâñðóóëæ ÷àäàæ áàéíà óó? Òóñ óëñûí ßÁÑÁ õºãæèëä ñààä áîëæ áóé áýðõøýýëèéã çºâ øèíæèëæ, áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ çîõèñòîé øèéäâýðèéã ãàðãàæ áàéíà óó? Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã çºâ òîäîðõîéëñîí óó? ßÁÑÁ äýëãýðýíã¿é áîëæ ÷àäñàí óó? ßÁÑÁ-ä õóäàëäààíû òóõàé á¿ëýã îðóóëñàí óó? Äàðàà÷èéí ßÁÑÁ-ã õýð ñàéæðóóëæ áîëîõ âý? Óëñ îðîí, ñàëáàðûí õóâüä äîíîðûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë þó âý? Òýäãýýðèéã òóñ óëñûí îëîí íèéòýýð õýëýëöñýí ßÁÑÁ áà òºðèéí áîäëîãòîé óÿëäóóëñàí óó ýñâýë äîíî𠺺ðèéí øîó-ã ¿ç¿¿ëæ áàéíà óó? Áóñàä äîíîðóóä òºð çàñàãòàé çîõèöóóëñàí DBS/SWAps áîëîâñðóóëàõ ñîíèðõîëòîé áàéíà óó? Òºð çàõèðãàà íýýëòòýé áàéæ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õ¿÷ýý çîðèóëæ, ñàéí çàñàãëàëûí çàð÷ìûã ìºðäºæ ÷àäàæ áàéíà óó ýñâýë ººð àøèã ñîíèðõîëä ¿éë÷èëæ áàéíà óó? Õºòºëáºð íü áîëçîëã¿é þó? ýñâýë äîíîð îðíîîñ òîäîðõîé áàðàà òàâààð ¿éë÷èëãýýã àâàõ ¸ñòîé þó? Òóñ õºòºëáºð íü áóöàëòã¿é òóñëàìæ óó ýñâýë çýýë ¿¿?