Instrumenty finansowe ROBERT MERTON Istotą teorii finansów

Instrumenty finansowe

ROBERT MERTON: Istotą teorii finansów jest analiza zachowania się podmiotów przy alokacji i wykorzystaniu swoich zasobów, zarówno w przestrzeni jak i w czasie, w niepewnym otoczeniu

Teoria rynku finansowego (financial market theory) Komponenty: § Matematyka finansowa i ubezpieczeniowa § Instrumenty finansowe § Analiza ryzyka § Teoria inwestycji finansowych § Finanse behawioralne § Ekonometria finansowa § Analiza finansowych szeregów czasowych

Matematyka finansowa § Konstrukcja abstrakcyjnych modeli, posiadających interpretację na gruncie finansów

Wycena instrumentów finansowych Ustalenie sprawiedliwej wartości (fair value) instrumentu finansowego, która może być ceną kupna i sprzedaży instrumentu dla uczestników rynku, dysponujących pełną informacją, w warunkach rynku zrównoważonego bez możliwości arbitrażu

Analiza ryzyka § § § Charakteryzacja źródeł ryzyka Subiektywne ujęcie w analizie ryzyka Konstrukcja miar ryzyka, miar wrażliwości Modele abstrakcyjne, modele empiryczne Ewaluacja ryzyka Zarządzanie ryzykiem, strategie osłonowe (hedgingowe)

Teoria inwestycji finansowych § Inwestycje w aktywa pozbawione ryzyka § Inwestycje w aktywa obarczone ryzykiem § akcje § instrumenty pochodne § Teorie portfelowe § Strategie zabezpieczające

Instrumenty finansowe (financial instruments) Instrument finansowy - pewna forma pieniądza lub kontraktu między stronami, regulującego wzajemne zobowiązania oraz płatności

Literatura § Jajuga K. , Jajuga T. „Inwestycje” § Luenberger D. G. „Teoria inwestycji finansowych” § Hull J. „Kontrakty terminowe i opcje” § Sopoćko A. „Instrumenty finansowe” § Ferlak M. „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”

Instrument finansowy § Wartość instrumentu finansowego wynika z obietnic jakie są zawarte między umawiającymi się stronami § (Instrumenty finansowe mają formę umowy sporządzonej na papierze lub są zapisami komputerowymi w odpowiednich bazach danych)

Cele wprowadzenia instrumentów finansowych § § łatwiejsze i sprawniejsze zarządzanie finansami możliwość stosowania strategii osłonowych sprawniejsze rozliczenia pozbawienie transakcji charakteru gotówkowego § możliwość spekulacji

Papier wartościowy § Przykłady IF: bony skarbowe, obligacje, depozyty, renty, kredyty, kontrakty terminowe, opcje. § Jeżeli dla danego IF istnieje rozwinięty rynek, na którym może być swobodnie wymieniany, to taki instrument staje się papierem wartościowym (security)

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / instrumenty dłużne § § § § depozyty bankowe bony skarbowe obligacje renty finansowe kredyty hipoteczne listy zastawne weksle, czeki

Instrumenty o charakterze własnościowym (udziału w majątku) § § akcje prawa do akcji certyfikaty inwestycyjne świadectwa udziałowe

Instrumenty pochodne § kontrakty forwards (towarowe) § kontrakty forwards (na stopę procentową, na kurs waluty) § kontrakty futures (towarowe) § kontrakty futures (walutowe) § kontrakty futures (indeksowe) § kontrakty wymiany - swapy § kontrakty opcyjne § warranty

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / depozyty bankowe § Rachunek a vista (DEMAND DEPOSIT) § Lokaty terminowe (TIME DEPOSIT ACCOUNT) § Certyfikat depozytowy (CERTIFICATE OF DEPOSIT) - jeżeli mogą być wymieniane na rynku, mają charakter papierów wartościowych

Instrumenty o charakterze wierzycielskim Obligacja (treasury bond) – papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Obligacje możemy podzielić ze względu na: § Rodzaj emitenta § Okres do wykupu § Wartość nominalna i oprocentowanie obligacji § Opcje dodatkowe § Poziom ryzyka inwestycyjnego

Obligacje/ rodzaj emitenta § Obligacje emitowane przez Skarb Państwa, korporacje (mogą być wtedy dopuszczane do obrotu giełdowego) § Obligacje emitowane gminy lub miasta (obligacje komunalne lub obligacje municypalne). Obligacje skarbowe to dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa - emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami.

Dlaczego warto kupować obligacje skarbowe? § pewność lokaty w przypadku obligacji skarbowych (o ile państwo jest wypłacalne) § możliwość wycofania się z inwestycji w dowolnym momencie (sprzedaż na giełdzie bez utraty oprocentowania) § możliwość stałego śledzenia wartości swoich inwestycji § możliwość uzyskiwania kredytów pod zastaw obligacji

Obligacje/ okres do wykupu § Okres do wykupu to liczba lat, w których emitent zobowiązuje się wywiązywać z obowiązków, jakie nakłada na niego obligacja. Data wykupu oznacza termin, kiedy dług przestanie istnieć, gdyż emitent wykupi obligację. § Obligacje z terminem spłaty: § od 1 -5 lat - nazywa się obligacjami krótkoterminowymi, § od 5 -12 - nazywa się obligacjami średnioterminowymi, § powyżej 12 lat - nazywa się obligacjami długoterminowymi.

Obligacje/ wartość nominalna i oprocentowanie Obligacje można dzielić na kuponowe (coupon bonds) i zerokuponowe (zero-coupon bonds). Obligacje zerokuponowe są zwykle emitowane z dyskontem. Obligacje kuponowe wiążą się z okresową płatnością kuponu, którego wysokość jest zwykle zależna od ratingu emitenta. Oprocentowanie obligacji może być stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość kuponu obligacji o zmiennym oprocentowaniu przedstawiana jest w formie "stopa bazowa + x%", Możliwe jest także oprocentowanie uzależnione od stopy inflacji (takie obligacje emituje polski Skarb Państwa).

Obligacje / Opcje dodatkowe § Wiele emisji obligacji zawiera klauzulę, która daje inwestorowi i/lub emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Najczęściej stosowana jest opcja przedterminowego wykupu na żądanie emitenta (call feature), która daje emitentowi prawo do wcześniejszej spłaty całości lub części zobowiązań. § Obligacje zamienne (convertible bond) Obligacje zamienne - rodzaj obligacji dające jej posiadaczowi możliwość do zamiany ich na akcje firmy emitującej. § Obligacja wymienna (exchangable bonds) Obligacja wymienna - papier wartościowy umożliwiający posiadaczowi obligacji ich wymianę na określoną liczbę akcji zwykłych przedsiębiorstwa innego niż emitent.

Obligacje / poziom ryzyka inwestycyjnego § Poziom ryzyka inwestycyjnego mierzony jest jakością kredytową (rating) § Rating - niezależna ocena ryzyka kredytowego dokonywana przez wyspecjalizowane agencje ratingowe takie jak Moody's, Standard&Poor's oraz Fitch Ratings w stosunku do podmiotu zaciągającego dług. § Rating oznacza jakość dłużnych papierów wartościowych pod kątem wiarygodności finansowej emitenta oraz warunków panujących na rynku. § Badaniu wiarygodności finansowej podlegają emisje obligacji, krótkoterminowe papiery dłużne, podmioty zaciągające zobowiązania na rynku finansowym oraz rządy państw.

Bony skarbowe (treasury bills) – § krótkoterminowe papiery na okaziciela § emitowane przez Skarb Państwa § terminy wykupu: 13, 26 i 52 tygodnie § sprzedaż na przetargach § nominał jednego bonu wynosi 10 000 zł § nabywcy bonów - firmy krajowe i zagraniczne, instytucje finansowe

Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego. Ceny bonów są odzwierciedleniem przewidywanego przez rynek pieniężny poziomu inflacji, dlatego mogą być one miarodajnym odniesieniem dla określania oprocentowania innych instrumentów finansowych, np. obligacji.

Renty finansowe § Renta finansowa jest umową, na mocy której jej posiadacz otrzymuje okresowe świadczenie pieniężne, zgodnie z przyjętym harmonogramem § RF – na ogół – nie są papierami wartościowymi, ze względu na brak możliwości wymiany na rynku § RF mogą być traktowane jak instrumenty przynoszące stały dochód np. obligacje

Kredyty hipoteczne (mortgages) § Przyszły właściciel nieruchomości sprzedaje hipotekę swego domu aby uzyskać gotówkę niezbędną do nabycia nieruchomości, zobowiązując się do dokonywania okresowych płatności na rzecz posiadacza hipoteki § Sytuacja przyszłego właściciela nieruchomości zaciągającego KH przypomina pozycję emitenta obligacji (przyjmuje pewną kwotę, później wypłaca regularnie kupony i na koniec – nominał – o ile spłata końcowa jest większa od poprzednich)

Kredyty hipoteczne (mortgages) § Kredyty hipoteczne nie są papierami wartościowymi, jednakże hipoteki są łączone w pakiety, pod które instytucje finansowe emitują nowe instrumenty, tzw. instrumenty zabezpieczone hipoteką (mortgage-backed securities)

Zagadnienia matematyki finansowej użyteczne w opisie instrumentów dłużnych § Wartość obecna przyszłych przepływów pieniężnych (PV – present value) § Wartość przyszła regularnych płatności (FV – future value) § Pojęcia związane ze stopą zwrotu § Mierniki efektywności inwestycji finansowych (NPV, IRR, ERR) § Wartość obecna renty § Równanie bankierów

Zagadnienia dotyczące bonów i obligacji § § Wycena bonów skarbowych Stopa rentowności bonu skarbowego Wycena obligacji Stopa dochodu z obligacji (YTM – Yield To Maturity) § Wypukłość obligacji (wpływ stopy dochodu na cenę obligacji) § Pomiar ryzyka stopy procentowej (duration – średni czas trwania)

Rentowność obligacji o terminie wykupu październik 2020, od 15 VI do 28 IX

Rentowność obligacji o terminie wykupu luty 2013

Wycena obligacji

Duracja - średni czas trwania inwestycji

Krzywe rentowności Wypukłość obligacji