Gramatyki języka polskiego Pierwsze gramatyki języka polskiego Jarosława

Gramatyki języka polskiego Pierwsze gramatyki języka polskiego Jarosława Maksymiw

Józef Mroziński - generał brygady - mianowany kawalerem państwa francuskiego - szef sztabu piechoty armii Królestwa Polskiego - językoznawca - językiem zainteresował się, gdy wytknięto mu szereg błędów językowych w pracy Oblężenie i obrona Saragossy. - powołany w skład Deputacji Ortograficznej Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, odegrał w jej pracach największą role, ale nie znalazł naśladowców.

Ważniejsze dzieła 1. Oblężenie i obrona Saragossy w latach 1808 i 1809, ze względem szczególniejszym na czynności Korpusu Polskiego, "Pamiętnik Warszawski" t. 13 (1819); 2. Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego, Warszawa 1822; 3. Odpowiedź na umieszczoną w "Gazecie Literackiej" recenzję dzieła pod tytułem: Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego, Warszawa 1824; 4. Wyszczególnienie przypadków, w których może zachodzić wątpliwość, czy pisać należy spółgłoskę słabą, czy też odpowiadającą jej spółgłoskę mocną, szczególniej czy s, czy z; Uwagi nad zakończeniem trybu bezokolicznego; Zakończenie trybu rozkazującego w czasownikach: rwiéj, tniéj, drzéj, zwiéj itp. ; Postrzeżenia nad niektórymi szczegółami rozprawy Brodzińskiego; O sposobie pisania nazwisk cudzoziemskich, "Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputacją od Król. Tow. Warsz. Przyj. Nauk wyznaczoną", Warszawa 1830;

W 1822 r. ogłasza w Warszawie Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego • składa się z 97 stron • na głosownie przypada 33 strony, 32 na odmianę rzeczownika i zaimka, 32 na słowo • zsiłuję ująć fonetyczny system i rolę funkcjonalną głosek i ich wymian we fleksji; • zdaje sobie sprawę z różnicy między głoską a literą, a dla jaśniejszego wykładu posługuje się czymś w rodzaju pisowni fonetycznej.

Fonetyka • starał się opisać naturę polskich głosek • na fleksję patrzył poprzez pryzmat zjawisk fonetycznych • gramatykę można podzielić na dwie zasadnicze części: część fonetyczną i fleksyjną; • wyróżnia ze względu na miejsce artykulacji głoski: wargowe, zębowe, podniebienne i gardłowe • głoski wydzielane ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy: nieodbite (szczelinowe), odbite (zwarte). Głoski bezdźwięczne opisuje jako głoski mocne (p, f, t, k, s, c, sz, ch), którym odpowiadają głoski dźwięczne, określane jako słabe (b, w, d, g, z, dz, ż, dż, h); • opis skoncentrowany wokół kwestii związanych z realizacją głosek nie tylko w języku polskim, i także w językach obcych

Fleksja • wydziela rzeczowniki, przymiotniki i zaimki • odmiana przez przypadki staje się punktem wyjścia opisu gramatycznego rzeczowników • zaimki osobiste, dzierżawcze, zwracające, ukazujące, względne • Słowo (czasownik): forma podstawowa - tryb bezokoliczny, od którego można tworzyć formy czasu przeszłego i teraźniejszego trybu oznajmującego. Od tych zaś form tworzy się imiesłowy, rzeczowniki odczasownikowe i pozostałe tryby • pisze o pojęciu cechy względu, którą potraktować można jako odpowiednik końcówki fleksyjnej bezokolicznika • opisuje zasady tworzenia rzeczowników słownych(odczasownikowych) • Imiesłowy: nierodzajowany czasu przeszłego czynny, rodzajowany biernyprzeszły bezosobisty, czasu przeszłego czynny nierodzajowany, czynny rodzajowany

- dopracował się trzeźwego i nowoczesnego stanowiska teoretycznego; - rozumiał, ze dobry gramatyk powinien przyjąć za punkt wyjścia obserwację współczesnego mu języka mówionego : - odróżniał język od pisowni, głoskę od litery - zrozumiał i potrafił opisać mechanizm i system fleksji języka polskiego ; -dokonywał spostrzeżeń porównawczych; - dał zarys podstawowy gramatyki polskiej.

Krzysztof Mrongowiusz • pierwszy badacz kaszubczyny, • autor podręczników gramatycznych, przeznaczonych dla Niemców; • autor słowników polsko-niemieckich; • edytor piśmiennictwa staropolskiego; • zbierał pieśni mazurskie i kaszubskie oraz wszelkie dokumenty w języku kaszubskim; • prowadził badania ludoznawcze.

W Niedzielnych i świętnych ewangeliach z r. 1806 pisze: „Mowa polska jest piękniejsza i cudniejsza niż język francuski i niemecki, więc się jej poczciwy człowiek wstydzić nie powinien, i owszem pilnie się jej uszyć, o nią dbać i o utrzymanie się jej jak o wielki skarb starać powinien”.

Ważniejsze dzieła §Polnisches Lesebuch, Lexikon und Sprachlehre für die ersten Anfänger mit gramatisch erläuternden Anmerkungen. . . Zabawki pożyteczne. . . 2 -tomowy słownik polsko-niemiecki wydany w Królewcu w roku 1794 §Nowy słownik polsko-niemiecki. . . Kwidzyn 1794; §Pieśni kościelne, 1800 §Dokładny słownik polsko-niemiecki, krytycznie wypracowany, Królewiec 1835 §Rocznik kazań chrześcijańskich, to jest zbiór mów duchownych na niedziele i uroczyste święta całego roku, według ewanieliów, Gdańsk 1802.

Mrongowiusz pełnił też obowiązki duszpasterskie. I na tym stanowisku okazał się gorłiwym i odważnym obrońcą języka polskiego na Warmii i Mazurach w okresie silnej germanizacji.

W Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim Krzysztof Celestyn Mrongowiusz został patronem 2014 roku.